„შპს ტაბულა მედია“ და ანა გვარიშვილი საქართველოს პარლამენტისა და საქართველოს ოკუპირებული ტერიტორიებიდან დევნილთა, შრომის, ჯანმრთელობისა და სოციალური დაცვის მინისტრის წინააღმდეგ

პლენუმის შემადგენლობა :

მერაბ ტურავა – სხდომის თავმჯდომარე;

ევა გოცირიძე – წევრი;

გიორგი თევდორაშვილი – წევრი;

ირინე იმერლიშვილი – წევრი, მომხსენებელი მოსამართლე;

გიორგი კვერენჩხილაძე – წევრი;

ხვიჩა კიკილაშვილი – წევრი;

მანანა კობახიძე – წევრი;

ვასილ როინიშვილი – წევრი;

თეიმურაზ ტუღუში – წევრი.

სხდომის მდივანი : დარეჯან ჩალიგავა.

საქმის დასახელება : „შპს ტაბულა მედია“ და ანა გვარიშვილი საქართველოს პარლამენტისა და საქართველოს ოკუპირებული ტერიტორიებიდან დევნილთა, შრომის, ჯანმრთელობისა და სოციალური დაცვის მინისტრის წინააღმდეგ.

დავის საგანი : ა) საქართველოს ორგანული კანონის „საქართველოს შრომის კოდექსის“ 24-ე მუხლის მე-11 პუნქტის და „სამუშაო დროის აღრიცხვის ფორმისა და მისი წარმოების წესის დამტკიცების თაობაზე“ საქართველოს ოკუპირებული ტერიტორიებიდან დევნილთა, შრომის, ჯანმრთელობისა და სოციალური დაცვის მინისტრის 2021 წლის 12 თებერვლის №01-15/ნ ბრძანების №1 დანართით დამტკიცებული „სამუშაო დროის აღრიცხვის წესის“ მე-2 მუხლის პირველი, მე-2, მე-3 და მე-4 პუნქტების კონსტიტუციურობა საქართველოს კონსტიტუციის მე-15 მუხლის პირველ პუნქტთან და მე-2 პუნქტის პირველ, მე-2 და მე-3 წინადადებებთან, 26-ე მუხლის პირველ პუნქტთან და მე-4 პუნქტის პირველ წინადადებასთან მიმართებით; ბ) „სამუშაო დროის აღრიცხვის ფორმისა და მისი წარმოების წესის დამტკიცების თაობაზე“ საქართველოს ოკუპირებული ტერიტორიებიდან დევნილთა, შრომის, ჯანმრთელობისა და სოციალური დაცვის მინისტრის 2021 წლის 12 თებერვლის №01-15/ნ ბრძანების №1 დანართით დამტკიცებული „სამუშაო დროის აღრიცხვის წესის“ მე-4 მუხლის მე-2 პუნქტის კონსტიტუციურობა საქართველოს კონსტიტუციის 26-ე მუხლის პირველ პუნქტთან და მე-4 პუნქტის პირველ წინადადებასთან მიმართებით; გ) საქართველოს ორგანული კანონის „საქართველოს შრომის კოდექსის“ 24-ე მუხლის მე-11 პუნქტის და 77-ე მუხლის პირველი პუნქტის „დ“ ქვეპუნქტის კონსტიტუციურობა საქართველოს კონსტიტუციის 31-ე მუხლის მე-9 პუნქტთან მიმართებით.

 I

აღწერილობითი ნაწილი

1. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2021 წლის პირველ ივნისს კონსტიტუციური სარჩელით (რეგისტრაციის ნომერი №1611) მომართეს „შპს ტაბულა მედიამ“ და ანა გვარიშვილმა. №1611 კონსტიტუციური სარჩელი, საქართველოს საკონსტიტუციო პლენუმს არსებითად განსახილველად მიღების საკითხის გადასაწყვეტად, გადმოეცა 2021 წლის 3 ივნისს. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პლენუმის განმწესრიგებელი სხდომა, ზეპირი მოსმენის გარეშე, გაიმართა 2022 წლის 23 დეკემბერს.

2. №1611 კონსტიტუციურ სარჩელში საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოსათვის მომართვის სამართლებრივ საფუძვლებად მითითებულია: საქართველოს კონსტიტუციის მე-60 მუხლის მე-4 პუნქტის „ა“ ქვეპუნქტი; „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის მე-19 მუხლის პირველი პუნქტის „ე“ ქვეპუნქტი, 31-ე მუხლის პირველი და მე-2 პუნქტები, 31¹ მუხლი და 39-ე მუხლის პირველი პუნქტის „ა“ ქვეპუნქტი.

3. საქართველოს ორგანული კანონის „საქართველოს შრომის კოდექსის“ 24-ე მუხლის მე-11 პუნქტის თანახმად, დამსაქმებელი ვალდებულია, სამუშაო დღეს წერილობით ან/და ელექტრონულად აღრიცხოს დასაქმებულთა მიერ ნამუშევარი დრო და სამუშაო დროის (ნამუშევარი საათების) აღრიცხვის ყოველთვიური დოკუმენტი გააცნოს დასაქმებულს, გარდა იმ შემთხვევისა, როდესაც სამუშაოს ორგანიზების სპეციფიკიდან გამომდინარე, ეს შეუძლებელია. დამსაქმებელი ვალდებულია, სამუშაო დროის (ნამუშევარი საათების) აღრიცხვის დოკუმენტი შეინახოს 1 წლის განმავლობაში. სამუშაო დროის აღრიცხვის ფორმას განსაზღვრავს საქართველოს ოკუპირებული ტერიტორიებიდან დევნილთა, შრომის, ჯანმრთელობისა და სოციალური დაცვის მინისტრი სოციალურ პარტნიორებთან კონსულტაციის შემდეგ. აღნიშნული მუხლის დარღვევისათვის პასუხისმგებლობა დადგენილია ამავე კოდექსის 77-ე მუხლით, რომლის პირველი პუნქტის „დ“ ქვეპუნქტის შესაბამისად, თითოეული დარღვევა გამოიწვევს გაფრთხილებას ან დაჯარიმებას დღგ-ის გადამხდელად რეგისტრირებული დამსაქმებლის (გარდა ფიზიკური პირისა) შემთხვევაში, რომლის მიერ წინა უწყვეტი 12 კალენდარული თვის განმავლობაში განხორციელებული, დღგ-ით დასაბეგრი ოპერაციების საერთო თანხა აღემატება 100 000 ლარს, მაგრამ არ აღემატება 500 000 ლარს, − არანაკლებ 400 ლარის ოდენობით, მაგრამ არაუმეტეს 900 ლარისა.

4. „სამუშაო დროის აღრიცხვის ფორმისა და მისი წარმოების წესის დამტკიცების თაობაზე“ საქართველოს ოკუპირებული ტერიტორიებიდან დევნილთა, შრომის, ჯანმრთელობისა და სოციალური დაცვის მინისტრის 2021 წლის 12 თებერვალი №01-15/ნ ბრძანების დანართი №1-ით განსაზღვრული „სამუშაო დროის აღრიცხვის წესის“ მე-2 მუხლით განსაზღვრულია სამუშაო დროის აღრიცხვის წესი. კერძოდ, სამუშაო დროის აღრიცხვის ფორმა, რეკვიზიტები, რომელთაც უნდა შეიცავდეს დასახელებული ფორმა ისევე, როგორც მისი შევსების პერიოდულობა. ბრძანების მე-4 მუხლის მე-2 პუნქტი ადგენს სამუშაო დროის აღრიცხვის ფორმის წარმოებაზე/შევსებაზე, შენახვაზე და დასაქმებულებისთვის გაცნობაზე პასუხისმგებელი პირის დანიშვნის ვალდებულებას.

5. საქართველოს კონსტიტუციის მე-15 მუხლის პირველი პუნქტით დაცულია ადამიანის პირადი და ოჯახური ცხოვრება, ხოლო ამავე მუხლის მე-2 პუნქტი განამტკიცებს პირადი სივრცისა და კომუნიკაციის ხელშეუხებლობის უფლებებს და განსაზღვრავს ამ უფლებათა შეზღუდვის ფორმალურ და მატერიალურ საფუძვლებს. საქართველოს კონსტიტუციის 26-ე მუხლის პირველი პუნქტით კი გარანტირებულია შრომის თავისუფლება და დადგენილია, რომ ყველას აქვს სამუშაოს თავისუფალი არჩევის უფლება. უფლება შრომის უსაფრთხო პირობებზე და სხვა შრომითი უფლებები კი დაცულია ორგანული კანონით. საქართველოს კონსტიტუციის 26-ე მუხლის მე-4 პუნქტის პირველი წინადადების თანახმად, მეწარმეობის თავისუფლება უზრუნველყოფილია. საქართველოს კონსტიტუციის 31-ე მუხლის მე-9 პუნქტი განსაზღვრავს, რომ „არავინ აგებს პასუხს ქმედებისათვის, რომელიც მისი ჩადენის დროს სამართალდარღვევად არ ითვლებოდა. კანონს, თუ იგი არ ამსუბუქებს ან არ აუქმებს პასუხისმგებლობას, უკუძალა არა აქვს“.

6. №1611 კონსტიტუციური სარჩელის თანახმად, სადავო ნორმების საფუძველზე როგორც დამსაქმებელი, ასევე დასაქმებული ვალდებული ხდებიან, აღრიცხონ დასაქმებულთა მიერ ნამუშევარი, დრო და სამუშაო დროის (ნამუშევარი საათების) ხანგრძლივობა. მოსარჩელეები მიუთითებენ, რომ სამუშაო დროის აღრიცხვა არა ნებაყოფლობითი, არამედ სავალდებულო პირობაა ორივე მხარისთვის და, ამდენად, სადავო ნორმები დასაქმებულს და დამსაქმებელს უზღუდავს იმგვარი შეთანხმების დადების შესაძლებლობას, რომელიც მათ გაათავისუფლებს ნამუშევარი დროის აღრიცხვის ვალდებულებისგან. შესაბამისად, ორივე მხარეს ერღვევა ხელშეკრულების თავისუფლების პრინციპი. კონსტიტუციური სარჩელის თანახმად, შრომით ხელშეკრულებასთან დაკავშირებით იმ ვალდებულებების შექმნა, რომელიც მხარეების თავისუფალ ნებას არ ეფუძნება, მეწარმეობის თავისუფლებისთვის ხელოვნური ბარიერების შექმნას ნიშნავს.

7. იმავდროულად, მოსარჩელე მხარე მიუთითებს, რომ დამსაქმებელს უჩნდება დამატებითი ვალდებულება - აღრიცხოს სამუშაო დრო, რაც გულისხმობს უკვე დასაქმებული პირისათვის ახალი ფუნქციის დამატებას ან საერთოდაც დასაქმებულთა დიდი ოდენობის შემთხვევაში, ახალი კადრის აყვანას. შესაბამისად, სადავო ნორმა წარმოადგენს დამატებით ტვირთს დამსაქმებლისათვის. გარდა ამისა, მოსარჩელე მხარე აღნიშნავს, რომ იმ შემთხვევაში, თუ დამსაქმებელი არ აიყვანს ახალ თანამშრომელს, სამუშაო დროის აღრიცხვა მოუწევს უკვე დასაქმებულ პირს, რომლის ხელშეკრულებითაც გათვალისწინებული არ იყო აღნიშნული ვალდებულება. დამატებითი სამუშაოს შესრულება, რომელზეც დასაქმებული თავისი ნებით არ არის თანახმა და რომელიც წარმოადგენს სახელმწიფოსგან დაწესებულ უპირობო მოთხოვნას, იწვევს შრომის უფლების დარღვევას. კონსტიტუციურ სარჩელში, დასაქმებულის პერსპექტივიდან, დამატებით, მითითებულია, რომ, როდესაც არ არსებობს დასაქმებულის მუშაობის ელექტრონული ან სხვა საშუალებით აღრიცხვის საშუალება, დასაქმებულმა შესაძლოა, შეიყვანოს არასწორი ინფორმაცია სააღრიცხვო ფურცელზე ან იმ მომენტში უარი თქვას ზუსტად იმ საათების შეყვანაზე, რომელიც მან რეალურად იმუშავა. შესაბამისი ფორმის შევსებისა და ხელის მოწერის შემდეგ კი, თუ მან მოინდომა თავისი შრომითი უფლებების დაცვა, მას უკვე შექმნილი ექნება თავისი თავის საწინააღმდეგო მტკიცებულება.

8. მოსარჩელეები ასევე განმარტავენ, რომ სადავო ნორმები ბლანკეტურად აწესებს სამუშაო საათების აღწერის ვალდებულებას, მათ შორის, იმ შემთხვევაშიც, თუ დამსაქმებელი და დასაქმებული თანხმდებიან არა განსაზღვრული საათებით მუშაობაზე, არამედ შესასრულებელი სამუშაოს მოცულობაზე, რა დროსაც შრომითი ურთიერთობის არც ერთი მხარის ინტერესს არ წარმოადგენს სამუშაო საათების აღრიცხვა.

9. მოსარჩელე მხარის განმარტებით, სადავო ნორმების მოქმედება ასევე საფრთხეს უქმნის დისტანციური რეჟიმით მუშაობის შესაძლებლობას, რამდენადაც, ასეთ შემთხვევაში, ნამუშევარი საათების სისწორის შემოწმება შეუძლებელია და გამოირიცხება რეალური კონტროლი, რის საფუძველზეც, მხარეებს მოუწევთ, უარი თქვან მუშაობის ამ ფორმაზე ან სივრცე, სადაც დასაქმებული პირი მუშაობს, გააკონტროლონ ელექტრონული საშუალებებით. მოსარჩელეთა მითითებით, სადავო ნორმები ავალდებულებს მხარეებს, რომ ობიექტურად და სწორად მოხდეს სამუშაო საათების აღწერა დისტანციური შრომის შემთხვევაშიც. ასეთ პირობებში კი, კონტროლის ერთადერთი ობიექტური საშუალება ელექტრონული მოწყობილობის გამოყენებაა. იმავდროულად, დისტანციურად მომუშავე პირმა შესაძლოა, უარი თქვას სამუშაო საათების აღწერაზე. შესაბამისად, სადავო ნორმათა საფუძველზე, დამსაქმებელი ვალდებულია, პირის პირად სივრცეში დაამონტაჟოს ელექტრონული მოწყობილობა, რომელიც მისცემს დისტანციურად კონტროლისა და მონაცემების შეგროვების შესაძლებლობას. სადავო ნორმებით განსაზღვრული ელექტრონული საშუალებებით პირის პირადი სივრცის კონტროლზე არ ვრცელდება არც სასამართლოს კონტროლი და არც გადაუდებელი აუცილებლობის მოთხოვნა. შესაბამისად, მოსარჩელე მხარე მიიჩნევს, რომ სადავო ნორმები ასევე არღვევს პირადი ცხოვრების უფლებას.

10. კონსტიტუციური სარჩელის თანახმად, საქართველოს ორგანული კანონის „საქართველოს შრომის კოდექსის“ 24-ე მუხლის მე-11 პუნქტი და 77-ე მუხლის პირველი პუნქტის „დ“ ქვეპუნქტი ვერ აკმაყოფილებს კანონის განჭვრეტადობის მოთხოვნებს, რამდენადაც შრომის საათების აღურიცხაობის შემთხვევაში, დამსაქმებელს ეკისრება იურიდიული პასუხისმგებლობა, თუმცა განჭვრეტადი არ არის ჩანაწერი, თუ რომელი პირები გამოირიცხებიან სამუშაო საათების აღრიცხვის ვალდებულებისგან. კერძოდ, სადავო ნორმების თანახმად, ნამუშევარი დროის აღრიცხვის ვალდებულება არ არსებობს იმ შემთხვევაში, როდესაც, სამუშაოს ორგანიზების სპეციფიკიდან გამომდინარე, ეს შეუძლებელია. მოსარჩელის მითითებით, „ სამუშაოს ორგანიზების სპეციფიკა“ არ წარმოადგენს რაიმე ობიექტურ კრიტერიუმს, რომლითაც შეიძლება, განისაზღვროს იმ პირთა წრე, რომლებიც გათავისუფლებული არიან სამუშაო საათების აღრიცხვის ვალდებულებისაგან. აღნიშნულ არგუმენტაციაზე დაყრდნობით, მოსარჩელეები მოითხოვენ სადავო ნორმების არაკონსტიტუციურად ცნობას საქართველოს კონსტიტუციის 31-ე მუხლის მე-9 პუნქტთან მიმართებით.

 II

სამოტივაციო ნაწილი

1. კონსტიტუციური სარჩელი არსებითად განსახილველად მიიღება, თუ იგი აკმაყოფილებს საქართველოს კანონმდებლობით განსაზღვრულ მოთხოვნებს. „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 31-ე მუხლის მე-2 პუნქტის თანახმად, „კონსტიტუციური სარჩელი ან კონსტიტუციური წარდგინება დასაბუთებული უნდა იყოს“. ამავე კანონის 31¹ მუხლის პირველი პუნქტის „ე“ ქვეპუნქტით კი განისაზღვრება კონსტიტუციურ სარჩელში იმ მტკიცებულებათა წარმოდგენის ვალდებულება, რომლებიც ადასტურებენ სარჩელის საფუძვლიანობას. ამავდროულად, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს დადგენილი პრაქტიკის მიხედვით, „კონსტიტუციური სარჩელის დასაბუთებულად მიჩნევისათვის აუცილებელია, რომ მასში მოცემული დასაბუთება შინაარსობრივად შეეხებოდეს სადავო ნორმას“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2007 წლის 5 აპრილის №2/3/412 განჩინება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები ‒ შალვა ნათელაშვილი და გიორგი გუგავა საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-9). ამავე დროს, „კონსტიტუციური სარჩელის არსებითად განსახილველად მიღებისათვის აუცილებელია, მასში გამოკვეთილი იყოს აშკარა და ცხადი შინაარსობრივი მიმართება სადავო ნორმასა და კონსტიტუციის იმ დებულებებს შორის, რომლებთან დაკავშირებითაც მოსარჩელე მოითხოვს სადავო ნორმების არაკონსტიტუციურად ცნობას“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2009 წლის 10 ნოემბრის №1/3/469 განჩინება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე კახაბერ კობერიძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-1). წინააღმდეგ შემთხვევაში, კონსტიტუციური სარჩელი მიიჩნევა დაუსაბუთებლად და, შესაბამისად, არ მიიღება არსებითად განსახილველად.

2. კონსტიტუციური სარჩელის თანახმად, მოსარჩელეები არიან როგორც დამსაქმებელი „შპს ტაბულა მედია“, ასევე დასაქმებული პირი, რომლებიც სადავოდ ხდიან საქართველოს ორგანული კანონის „საქართველოს შრომის კოდექსის“ 24-ე მუხლის მე-11 პუნქტის და „სამუშაო დროის აღრიცხვის ფორმისა და მისი წარმოების წესის დამტკიცების თაობაზე“ საქართველოს ოკუპირებული ტერიტორიებიდან დევნილთა, შრომის, ჯანმრთელობისა და სოციალური დაცვის მინისტრის 2021 წლის 12 თებერვლის №01-15/ნ ბრძანების №1 დანართით დამტკიცებული „სამუშაო დროის აღრიცხვის წესის“ მე-2 მუხლის პირველი, მე-2, მე-3 და მე-4 პუნქტების, მე-4 მუხლის მე-2 პუნქტის კონსტიტუციურობას საქართველოს კონსტიტუციის 26-ე მუხლის პირველ პუნქტთან და მე-4 პუნქტის პირველ წინადადებასთან.

3. სადავო ნორმები განსაზღვრავს დამსაქმებლის ვალდებულებას, აღრიცხოს დასაქმებულთა მიერ ნამუშევარი დრო და სამუშაო დროის აღრიცხვის ყოველთვიური დოკუმენტი გააცნოს დასაქმებულს. ამასთან, სადავო ნორმები ადგენს სამუშაო დროის აღრიცხვის ფორმის წარმოების წესს და მისი შენახვის ვალდებულებას. მოსარჩელეთა არგუმენტაციით, სადავო ნორმები ზღუდავს დასაქმებულსა და დამსაქმებელს შორის იმგვარი შეთანხმების დადების შესაძლებლობას, რომელიც მათ გაათავისუფლებს ნამუშევარი დროის აღრიცხვის ვალდებულებისგან, რითაც ირღვევა საქართველოს კონსტიტუციის 26-ე მუხლის პირველი პუნქტით დაცული შრომითი ხელშეკრულების თავისუფლების პრინციპი და ამავე მუხლის მე-4 პუნქტის პირველი წინადადებით უზრუნველყოფილი მეწარმეობის თავისუფლება.

4. საქართველოს კონსტიტუციის 26-ე მუხლის პირველი პუნქტის თანახმად, „შრომის თავისუფლება უზრუნველყოფილია. ყველას აქვს სამუშაოს თავისუფალი არჩევის უფლება. უფლება შრომის უსაფრთხო პირობებზე და სხვა შრომითი უფლებები დაცულია ორგანული კანონით“. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტებით, „კონსტიტუციის აღნიშნული დანაწესი მიზნად ისახავს შრომის თავისუფლების გარანტირებას, რაც, ერთი მხრივ, კრძალავს იძულებით შრომას, ხოლო, მეორე მხრივ, ავალდებულებს კანონმდებელს, შექმნას ადამიანის არჩევანის ფარგლებში შრომის თავისუფლების უზრუნველყოფის შესაბამისი საკანონმდებლო გარანტიები“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2016 წლის 19 აპრილის №2/2/565 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები - ილია ლეჟავა და ლევან როსტომაშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-32).

5. საქართველოს კონსტიტუციის 26-ე მუხლის მე-4 პუნქტის პირველი წინადადება კი განამტკიცებს მეწარმეობის თავისუფლებას. დასახელებულ დებულებასთან დაკავშირებით, საკონსტიტუციო სასამართლომ განმარტა, რომ „მეწარმეობის თავისუფლება ... წარმოადგენს სამოქალაქო ბრუნვის თავისუფლების მნიშვნელოვან გამოვლინებას, ეკონომიკური მართლწესრიგის, ჯანსაღი და სიცოცხლისუნარიანი საბაზრო ურთიერთობების საფუძველს. აღნიშნული ვალდებულებებით სახელმწიფო მხარს უჭერს თავისუფალი ეკონომიკის პრინციპს, რომელშიც არა მარტო მეწარმეობის ასპარეზია თავისუფალი ნებისმიერი ქმედუნარიანი სუბიექტისათვის, არამედ თავად მეწარმეობაა თავისუფალი. მხოლოდ თავისუფალი მეწარმეობის დროსაა შესაძლებელი, მეწარმე სუბიექტი გახდეს კომერციული ურთიერთობის სრულფასოვანი თანამონაწილე და შეძლოს თავისი საქმიანი უნარ-ჩვევების სრულყოფილი გამოვლინება“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2008 წლის 19 დეკემბრის გადაწყვეტილება №1/2/411 საქმეზე „შპს „რუსენერგოსერვისი“, შპს „პატარა კახი“, სს „გორგიტა“, გივი აბალაკის ინდივიდუალური საწარმო „ფერმერი“ და შპს „ენერგია“ საქართველოს პარლამენტისა და საქართველოს ენერგეტიკის სამინისტროს წინააღმდეგ“, II-2). ამასთან, „მეწარმეობისადმი სახელმწიფოს მხარდაჭერა არ გულისხმობს მარტო ინსტიტუციურად ამ საქმიანობის თავისუფლების ნორმატიულ აღიარებას. მნიშვნელოვანია მისი მთავარი მოთამაშის, კერძოდ, მეწარმისადმი შეთავაზებული გარანტიები. სახელმწიფო ვალდებულია, შექმნას ისეთი ნორმატიული გარემო, რომელიც წაახალისებს და ბაზრიდან არ განდევნის სიცოცხლისუნარიან სუბიექტებს, იზრუნებს მათი გაჯანსაღებისათვის“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2008 წლის 19 დეკემბრის გადაწყვეტილება №1/2/411 საქმეზე „შპს „რუსენერგოსერვისი“, შპს „პატარა კახი“, სს „გორგიტა“, გივი აბალაკის ინდივიდუალური საწარმო „ფერმერი“ და შპს „ენერგია“ საქართველოს პარლამენტისა და საქართველოს ენერგეტიკის სამინისტროს წინააღმდეგ“, II-3).

6. ამდენად, დასაქმებულის უფლებას, კანონმდებელმა მიიღოს შრომის თავისუფლების უზრუნველმყოფი საკანონმდებლო გარანტიები, ისევე როგორც მეწარმე სუბიექტის თავისუფლებას, გაუმართლებელი, არაპროპორციული რეგულირებებით არ შეეზღუდოს საქმიანობის განხორციელება, მყარი კონსტიტუციური საყრდენი აქვს.

7. განსახილველ შემთხვევაში, პირველ რიგში, აღსანიშნავია, რომ მოსარჩელე მხარეთა არგუმენტაცია არ მიემართება საქართველოს შრომის კოდექსით დადგენილ სამუშაო დროის მაქსიმალური ხანგრძლივობის არაკონსტიტუციურად ცნობას და, ამავდროულად, აღნიშნულ საკითხს არც სადავო ნორმები აწესრიგებს. მოსარჩელე მხარისათვის პრობლემურია შესასრულებელი სამუშაოს აღწერის/დოკუმენტირების ვალდებულება. ამ თვალსაზრისით, საკონსტიტუციო სასამართლო ვერ გაიზიარებს მოსარჩელე მხარის პოზიციას სადავო ნორმების საფუძველზე მათ მიმართ ხელშეკრულების თავისუფლების პრინციპის დარღვევასთან დაკავშირებით. მართალია, სადავო ნორმების შესაბამისად, მხარეები ვერ შეთანხმდებიან სამუშაო საათების აღრიცხვის კანონმდებლობით დადგენილისაგან განსხვავებულ მოდელზე, თუმცა საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკის თანახმად, იმ შემთხვევაში, როდესაც ნორმებს ცხადად გამოხატული ლეგიტიმური მიზნები გააჩნია, ძირითადი უფლების შეზღუდვაზე მხოლოდ ზოგადად მითითება საკმარისი არ არის სასარჩელო მოთხოვნის დასაბუთებულად მიჩნევისთვის. ამისთვის აუცილებელია, მოსარჩელემ წარმოადგინოს არგუმენტაცია, რომელიც გარკვეული ხარისხით, მიუთითებს სადავო ნორმის არაკონსტიტუციურობაზე (იხ., საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2020 წლის 30 აპრილის №1/4/1416 განჩინება საქმეზე „„შპს სვეტი დეველოპმენტი“, „შპს სვეტი ჯგუფი“, „შპს სვეტი“, „შპს სვეტი ნუცუბიძე“, გივი ჯიბლაძე, თორნიკე ჯანელიძე და გიორგი კამლაძე საქართველოს მთავრობისა და საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, ასევე საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2020 წლის 29 აპრილის №2/8/1496 განჩინება საქმეზე „თეკლა დავითულიანი საქართველოს მთავრობის წინააღმდეგ“). განსახილველ შემთხვევაში კი, მოსარჩელე მხარეს არ მოჰყავს არგუმენტაცია, რომელიც ნორმებით დადგენილი სამუშაოს აღრიცხვის წესის შესაძლო არაკონსტიტუციურობას წარმოაჩენდა.

8. კერძოდ, სამუშაო დროის ხანგრძლივობა შრომითი უფლების მნიშვნელოვანი კომპონენტია. საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტებით, სამუშაო დროის ხანგრძლივობა მნიშვნელოვანი ელემენტია ადამიანის შრომის თავისუფლების ეფექტური რეალიზებისათვის. გადაჭარბებულად დიდმა სამუშაო დროის ხანგრძლივობამ, რომელიც არ აძლევს დასაქმებულს ნორმალურად დასვენების და ენერგიის აღდგენის შესაძლებლობას, შეიძლება შეუქმნას საფრთხე მის ჯანმრთელობას ან ნორმალურ სოციალურ ყოფაცხოვრებას. იმ შემთხვევაში, თუ სახელმწიფო არ დაიცავს ადამიანებს ასეთ პირობებში მუშაობისაგან, ის, ფაქტობრივად, აიძულებს მათ, იმუშაონ საკუთარი ჯანმრთელობის ან სოციალური ცხოვრების ხარჯზე ან დარჩნენ შემოსავლის გარეშე. აღნიშნულიდან გამომდინარე, აშკარაა, რომ გარკვეულ პირობებში საქართველოს კონსტიტუციის 26-ე მუხლის პირველი პუნქტი ავალდებულებს სახელმწიფოს, შეზღუდოს დამსაქმებლის მიერ სამუშაო დროის ხანგრძლივობის თავისუფლად არჩევა. ეს უკანასკნელი დასაქმებულისათვის ქმნის მნიშვნელოვან გარანტიას, არ იყოს მსხვერპლი შეუზღუდავი დროის განმავლობაში სამუშაოს განხორციელების იძულებისა, რაც შესაძლებელია, დამსაქმებლის მხრიდან განხორციელდეს როგორც პირდაპირი, ისე ირიბი ფორმით. გარდა ამისა, მისი მაქსიმალური ხანგრძლივობის საკანონმდებლო რეგლამენტაცია სწორედ დამსაქმებელთა შეუზღუდავი დისკრეციის და საკუთარი ძალაუფლებისა თუ დომინანტური მდგომარეობისთვის ერთგვარ ზღუდედ გვევლინება და განსაზღვრავს იმ საზღვრებს, რომლის ფარგლებშიც დამსაქმებელი თავისუფალია იმოქმედოს (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2016 წლის 19 აპრილის №2/2/565 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები - ილია ლეჟავა და ლევან როსტომაშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-38).

9. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლო მიიჩნევს, რომ სადავო ნორმებით დადგენილი სამუშაო საათების აღრიცხვა სამუშაო დროის ხანგრძლივობის კონტროლის, საქართველოს შრომის კოდექსით გათვალისწინებული სამუშაო საათების მაქსიმალური ხანგრძლივობის პრაქტიკაში აღსრულების მექანიზმია. სადავო ნორმები ემსახურება სწორედ იმ მიზანს, რომ დამსაქმებელმა არ დაარღვიოს დასაქმებულის უფლებები სამუშაო დროის ხანგრძლივობასთან დაკავშირებით. ამდენად სადავო რეგულირება დამსაქმებლის თვითნებობის რისკების გამორიცხვისკენ არის მიმართული, რის გამოც, დამსაქმებლის ინტერესი, არ გამოიყენოს დასაქმებულის სამუშაო აღწერის ფორმა და იმოქმედოს სახელშეკრულებო თავისუფლების პრინციპის ჭრილში, არ არის გასაზიარებელი.

10. ამავდროულად, საკონსტიტუციო სასამართლო არც მოსარჩელე დასაქმებულის ინტერესს - შეეძლოს დამსაქმებელთან სამუშაოს აღწერის განსხვავებულ წესზე შეთანხმება, მიიჩნევს პატივსადებად. „შრომითი პროცესი, თავისი ბუნებიდან გამომდინარე, დაკავშირებულია დამსაქმებლის დავალების ფარგლებში არაერთჯერადად სამუშაოს შესრულებასთან. იგი მართალია ხორციელდება ორ სამართლებრივად თანასწორ პირს შორის დადებული ხელშეკრულების საფუძველზე, თუმცა ამავე დროს ახასიათებს დაქვემდებარებული ხასიათი. შრომითი ხელშეკრულების დადებისას მხარეები მოქმედებენ საკუთარი ნების შესაბამისად, თუმცა აშკარაა, რომ დამსაქმებელს უფრო მეტი საბაზრო ძალაუფლება და შრომითი ხელშეკრულების პირობებზე მეტი გავლენის მოხდენა შეუძლია დასაქმებულთან შედარებით“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2016 წლის 19 აპრილის №2/2/565 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები - ილია ლეჟავა და ლევან როსტომაშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-32). შესაბამისად, შრომითი ურთიერთობის სუბორდინაციული ხასიათის გათვალისწინებით და იმის მხედველობაში მიღებით, რომ შრომის შედეგად მიღებულ შემოსავალზე დასაქმებული, ხშირად, სასიცოცხლოდ არის დამოკიდებული, შეიძლება შეიქმნას ვითარება, რომლის ფარგლებშიც, ფორმალურად, დასაქმებულის მიერ გამოხატული თანხმობა - არ მოხდეს მისი სამუშაოს აღწერა სამართლებრივი თვალსაზრისით, სახელშეკრულებო თავისუფლების ფარგლებში დასაქმებულისათვის თავისუფალი არჩევანის არსებობის მიუხედავად, იძულებას წარმოადგენს. ამდენად, სახელმწიფო უფლებამოსილია, დაადგინოს სამუშაოს აღწერასთან დაკავშირებული შესასრულებლად სავალდებულო იმპერატიული წესები, რომელიც თანაბრად გავრცელდება ყველა შრომითსამართლებრივ ურთიერთობაზე და მიმართული იქნება დამსაქმებლის მხრიდან შეუზღუდავი დისკრეციის და საკუთარი ძალაუფლებისა თუ დომინანტური მდგომარეობის ბოროტად გამოყენების პრევენციისაკენ.

11. ამავდროულად, სამუშაოს აღწერის კანონმდებლობით დადგენილი წესი არ წარმოადგენს რაიმე მძიმე ტვირთს იმ დასაქმებულებისთვის, რომელთაც ნამდვილად არ სურთ, რომ მათი სამუშაო აღიწეროს. სადავო რეგულირების შესაბამისად, სამუშაო დროის აღრიცხვის პროცესში დასაქმებულის სავალდებულო მონაწილეობა მხოლოდ დოკუმენტის ყოველთვიურად გაცნობას გულისხმობს. სადავო ნორმები არ წარმოადგენს დასაქმებულის საქმიანობის კონტროლისკენ მიმართულ რეგულირებას და იგი დამსაქმებლის მიერ კანონმდებლობით დადგენილი დასაქმებულის შრომითი გარანტიებისთვის თავის არიდების გამორიცხვას ემსახურება. მაშასადამე, სადავო ნორმების მიზანმიმართულებას წარმოადგენს არა დასაქმებულის შრომითი უფლებების შეზღუდვა, არამედ, პირიქით, მისი დაცვა და პრაქტიკული უზრუნველყოფა. შესაბამისად , რეგულირება, რომელიც შემთხვევათა დიდ უმრავლესობაში აზღვევს დამსაქმებლის მხრიდან თვითნებობის რისკებს მხოლოდ იმ მოტივით, რომ იშვიათ ვითარებაში, კონკრეტული დასაქმებულისათვის დისკომფორტის შემქმნელია, ვერ გახდება სადავო ნორმების შესაძლო არაკონსტიტუციურობის არგუმენტი. აღნიშნულის მიღმა კი, მოსარჩელე მხარეს, სახელშეკრულებო თავისუფლების კონტექსტში, არ წარმოუდგენია რაიმე დამატებითი არგუმენტაცია, რომელიც წარმოაჩენდა კანონმდებლის მიერ შერჩეული რეგულაციის ირაციონალურობასა და თვითმიზნურობას.

12. გარდა ამისა, მოსარჩელე მხარე - „შპს ტაბულა მედია“, დამატებით მიუთითებს, რომ საქართველოს კონსტიტუციის 26-ე მუხლის მე-4 პუნქტის პირველი წინადადებით გარანტირებული სამეწარმეო საქმიანობის თავისუფლების დარღვევას იწვევს სადავო ნორმების საფუძველზე, მეწარმე სუბიექტისათვის დამატებითი ფინანსური ტვირთის დაკისრება. კერძოდ, მოსარჩელის განმარტებით, სათანადო ნამუშევარი დრო და სამუშაო დროის (ნამუშევარი საათების) აღრიცხვის დოკუმენტის წარმოების მიზნით, დამსაქმებელ უწევს დასაქმებული პირისათვის ახალი ფუნქციის დამატება ან, საერთოდაც, დასაქმებულთა დიდი ოდენობის შემთხვევაში, ახალი კადრის აყვანა, რომელიც აღრიცხავს სამუშაო დროს.

13. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტებით, თუ მოსარჩელე მიიჩნევს, რომ სამეწარმეო საქმიანობის შეზღუდვას იწვევს სადავო ნორმების საფუძველზე დამატებითი ფინანსური ტვირთის დაკისრება, მოსარჩელე მხარემ უნდა წარმოაჩინოს, რომ სადავო ნორმები არის არა მორიგი რეგულაცია, რომელიც, რა თქმა უნდა, უსიამოვნოა მეწარმისათვის, არამედ სახეზეა უფლებაში იმდენად ინტენსიური ჩარევა, რომელიც არ არის თავსებადი თავისუფალ ბაზართან (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2018 წლის 26 ივლისის №2/5/700 გადაწყვეტილება საქმეზე „„შპს კოკა-კოლა ბოთლერს ჯორჯია“, „შპს კასტელ ჯორჯია“ და სს „წყალი მარგებელი“ საქართველოს პარლამენტისა და საქართველოს ფინანსთა მინისტრის წინააღმდეგ“, II-70). ხშირ შემთხვევაში, ეკონომიკური საქმიანობის რომელიმე ფორმით განხორციელების შეზღუდვა უკავშირდება საწარმოო პროცესისა და, შესაბამისად, წარმოებული პროდუქციის ფასის ზრდას, თუმცა მხოლოდ ამ გარემოების არსებობას სასამართლო ვერ მიიღებს საწარმოო პროცესის ფასის ზრდისა და მეწარმეობის თავისუფლების შეზღუდვის თვითკმარ წინაპირობად (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2019 წლის 5 ივლისის №1/5/1402 განჩინება საქმეზე „„შპს ქეი ბი ლოჯისთიქს“, „შპს ფორტუნა“, „შპს ჩირინა“, „შპს პოულტრი ჯორჯია“, „შპს კუმისი XXI“ და „შპს ნუტრიმაქსი“ საქართველოს ფინანსთა მინისტრის წინააღმდეგ“, II-6). განსახილველ შემთხვევაში, კონსტიტუციურ სარჩელში არ არის წარმოდგენილი სათანადო არგუმენტაცია და მყარი მტკიცებულებები, რომლებიც საკონსტიტუციო სასამართლოსათვის ხელშესახებს გახდიდა, თუ, რამდენად იქონიებს გავლენას სადავო ნორმების მოქმედება მოსარჩელე მეწარმეთა საწარმოო პროცესის ფინანსურ მხარეზე. მხოლოდ იმ გარემოებაზე მითითება, რომ დამსაქმებელს მოუწევს სამუშაო დროის აღრიცხვის ფორმის წარმოებაზე/შევსებაზე, შენახვასა და დასაქმებულებისთვის გაცნობაზე პასუხისმგებელი პირის განსაზღვრა, არ წარმოადგენს საწარმოო პროცესის ფასის ზრდისა და მეწარმეობის თავისუფლების შეზღუდვის თვითკმარ წინაპირობას. ასევე უნდა აღინიშნოს, რომ, ვინაიდან შრომის კოდექსი ადგენს სამუშაო დროის ზღვრულ ოდენობას (რომელიც მოცემულ საქმეზე სადავოდ არ არის გამხდარი), რაიმე ფორმით შესრულებული სამუშაოს ხანგრძლივობის აღწერა დამსაქმებელს თავისთავად გააჩნია. ამავე დროს, სარჩელში არ არის წარმოდგენილი არგუმენტაცია, რომელიც წარმოაჩენდა, რომ სადავო ნორმებით დადგენილია არაგონივრული მოდელი და დამსაქმებლის მიერ სამუშაოს აღწერის უზრუნველყოფა ნაკლებმზღუდველი საშუალებითაც არის შესაძლებელი. ამდენად, მოსარჩელეები ფაქტობრივად დაობენ, რომ, მართალია, შრომის კოდექსი ითვალისწინებს სამუშაო დროის ხანგრძლივობის შეზღუდვას, თუმცა მისი აღწერა არ უნდა განხორციელდეს. ხსენებული ფაქტობრივად აზრს უკარგავს ზღვრული სამუშაო დროის განსაზღვრას. საკონსტიტუციო სასამართლო არ გამორიცხავს, რომ ზღვრული სამუშაო დროის განმსაზღვრელი კანონმდებლობის მოქმედი ნორმები ეწინააღმდეგებოდეს კონსტიტუციას, თუმცა მათი კონსტიტუციურობის გადაწყვეტამდე, ბუნებრივია, არსებობს კანონის დათქმების შესრულების უზრუნველმყოფი მექანიზმების საჭიროება. შესაბამისად, მოსარჩელე მხარის არც ეს არგუმენტი ასაბუთებს სათანადოდ შინაარსობრივ მიმართებას სადავო ნორმებსა და საქართველოს კონსტიტუციის 26-ე მუხლის მე-4 პუნქტით გარანტირებულ უფლებას შორის.

14. ყოველივე ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლო ადგენს, რომ №1611 კონსტიტუციური სარჩელი, სასარჩელო მოთხოვნის იმ ნაწილში, რომელიც შეეხება საქართველოს ორგანული კანონის „საქართველოს შრომის კოდექსის“ 24-ე მუხლის მე-11 პუნქტისა და „სამუშაო დროის აღრიცხვის ფორმისა და მისი წარმოების წესის დამტკიცების თაობაზე“ საქართველოს ოკუპირებული ტერიტორიებიდან დევნილთა, შრომის, ჯანმრთელობისა და სოციალური დაცვის მინისტრის 2021 წლის 12 თებერვლის №01-15/ნ ბრძანების №1 დანართით დამტკიცებული „სამუშაო დროის აღრიცხვის წესის“ მე-2 მუხლის პირველი, მე-2, მე-3 და მე-4 პუნქტების, მე-4 მუხლის მე-2 პუნქტის კონსტიტუციურობას საქართველოს კონსტიტუციის 26-ე მუხლის პირველ პუნქტთან და მე-4 პუნქტის პირველ წინადადებასთან მიმართებით, დაუსაბუთებელია და არსებობს მისი არსებითად განსახილველად მიღებაზე უარის თქმის „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 31¹ მუხლის პირველი პუნქტის „ე“ ქვეპუნქტითა და 31³ მუხლის პირველი პუნქტის „ა“ ქვეპუნქტით გათვალისწინებული საფუძველი.

15. მოსარჩელე მხარე ასევე სადავოდ ხდის საქართველოს ორგანული კანონის „საქართველოს შრომის კოდექსის“ 24-ე მუხლის მე-11 პუნქტის და „სამუშაო დროის აღრიცხვის ფორმისა და მისი წარმოების წესის დამტკიცების თაობაზე“ საქართველოს ოკუპირებული ტერიტორიებიდან დევნილთა, შრომის, ჯანმრთელობისა და სოციალური დაცვის მინისტრის 2021 წლის 12 თებერვლის №01-15/ნ ბრძანების №1 დანართით დამტკიცებული „სამუშაო დროის აღრიცხვის წესის“ მე-2 მუხლის პირველი, მე-2, მე-3 და მე-4 პუნქტების კონსტიტუციურობას საქართველოს კონსტიტუციის მე-15 მუხლის პირველ პუნქტთან და მე -2 პუნქტის პირველ , მე -2 და მე -3 წინადადებებთან მიმართებით.

16. მოსარჩელე მხარის განმარტებით, დისტანციური მუშაობის პირობებში, სამუშაო საათების აღწერის ერთადერთი ობიექტური საშუალება პირად სივრცეში ელექტრონული მოწყობილობის გამოყენებაა, რაც არღვევს პირადი ცხოვრების უფლებას.

17. როგორც უკვე აღინიშნა, განსახილველ შემთხვევაში, სადავო რეგულირება ადგენს დამსაქმებლის ვალდებულებას,  აღრიცხოს  დასაქმებულთა მიერ ნამუშევარი დრო, რაც შეიძლება განხორციელდეს სხვადასხვა მეთოდების გამოყენებით. სადავო ნორმები არც პირდაპირ და არც ირიბად არ ადგენს დასაქმებულთა მიერ ნამუშევარი დროის აღრიცხვის რაიმე მკაფიოდ განსაზღვრულ მოდელს, მათ შორის, არ გამორიცხავს დისტანციური მუშაობის პირობებში დასაქმებულისა და დამსაქმებლის უშუალო კომუნიკაციის გზით ინფორმაციის მიღებას. სადავო ნორმები არ ქმნის დასაქმებულის კონტროლისთვის კონკრეტული მეთოდის გამოყენების ახალ, დამოუკიდებელ საკანონმდებლო საფუძველს. ამასთან, სადავო ნორმების მოთხოვნას არ წარმოადგენს ნამუშევარი დროის სხვადასხვა ტექნიკური საშუალებებით კონტროლი. უფრო მეტიც, სპეციალური კანონმდებლობა ადგენს სამუშაო ადგილზე ვიდეოთვალთვალის განხორციელების დასაშვებ შემთხვევებს. კერძოდ, „ პერსონალურ მონაცემთა დაცვის შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-12 მუხლის მე-3 პუნქტის შესაბამისად, „სამუშაო ადგილზე ვიდეოთვალთვალის სისტემის დაყენება შეიძლება მხოლოდ გამონაკლის შემთხვევებში, თუ ეს აუცილებელია პირის უსაფრთხოებისა და საკუთრების დაცვის, საიდუმლო ინფორმაციის დაცვის და გამოცდის/ტესტირების მიზნებისათვის და თუ ამ მიზნების სხვა საშუალებით მიღწევა შეუძლებელია“. ამდენად, კანონმდებლობა არ უშვებს სამუშაო დროის აღწერის მიზნით, პირის ვიდეოთვალთვალის შესაძლებლობას. შესაბამისად, აშკარაა, რომ სადავო ნორმებს ამ შემთხვევაშიც არ გააჩნია მოსარჩელე მხარის მიერ მითითებული ნორმატიული შინაარსი.

18. ყოველივე ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, №1611 კონსტიტუციური სარჩელი სასარჩელო მოთხოვნის იმ ნაწილში, რომელიც შეეხება საქართველოს ორგანული კანონის „საქართველოს შრომის კოდექსის“ 24-ე მუხლის მე-11 პუნქტის და „სამუშაო დროის აღრიცხვის ფორმისა და მისი წარმოების წესის დამტკიცების თაობაზე“ საქართველოს ოკუპირებული ტერიტორიებიდან დევნილთა, შრომის, ჯანმრთელობისა და სოციალური დაცვის მინისტრის 2021 წლის 12 თებერვლის №01-15/ნ ბრძანების №1 დანართით დამტკიცებული „სამუშაო დროის აღრიცხვის წესის“ მე-2 მუხლის პირველი, მე-2, მე-3 და მე-4 პუნქტების კონსტიტუციურობას საქართველოს კონსტიტუციის მე-15 მუხლის პირველ პუნქტთან და მე-2 პუნქტის პირველ, მე-2 და მე-3 წინადადებებთან მიმართებით, დაუსაბუთებელია და არსებობს მისი არსებითად განსახილველად მიღებაზე უარის თქმის „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 31¹ მუხლის პირველი პუნქტის „ე“ ქვეპუნქტითა და 31³ მუხლის პირველი პუნქტის „ა“ ქვეპუნქტით გათვალისწინებული საფუძველი.

19. მოსარჩელე მხარე ასევე სადავოდ ხდის საქართველოს ორგანული კანონის „საქართველოს შრომის კოდექსის“ 24-ე მუხლის მე-11 პუნქტის და 77-ე მუხლის პირველი პუნქტის „დ“ ქვეპუნქტის კონსტიტუციურობას საქართველოს კონსტიტუციის 31-ე მუხლის მე-9 პუნქტთან მიმართებით.

20. საქართველოს ორგანული კანონის „საქართველოს შრომის კოდექსის“ 24-ე მუხლის მე-11 პუნქტის თანახმად, დამსაქმებელი ვალდებულია, სამუშაო დღეს წერილობით ან/და ელექტრონულად აღრიცხოს დასაქმებულთა მიერ ნამუშევარი დრო და სამუშაო დროის (ნამუშევარი საათების) აღრიცხვის ყოველთვიური დოკუმენტი გააცნოს დასაქმებულს, გარდა იმ შემთხვევისა, როდესაც, სამუშაოს ორგანიზების სპეციფიკიდან გამომდინარე, ეს შეუძლებელია. დამსაქმებელი ვალდებულია, სამუშაო დროის (ნამუშევარი საათების) აღრიცხვის დოკუმენტი შეინახოს 1 წლის განმავლობაში. სამუშაო დროის აღრიცხვის ფორმას განსაზღვრავს მინისტრი სოციალურ პარტნიორებთან კონსულტაციის შემდეგ. აღნიშნული მუხლის დარღვევისათვის პასუხისმგებლობა დადგენილია ამავე კოდექსის 77-ე მუხლის პირველი პუნქტის „დ“ ქვეპუნქტით.

21. კონსტიტუციური სარჩელის თანახმად, სადავო ნორმები დამსაქმებელს აკისრებს იურიდიულ პასუხისმგებლობას იმ პირობებში, როდესაც სადავო ნორმებში მოხსენიებული ტერმინი „ სამუშაოს ორგანიზების სპეციფიკა“ ზოგადი ხასიათისაა და არ წარმოადგენს რაიმე ობიექტურ კრიტერიუმს, რომლითაც შეიძლება, პირმა განსაზღვროს, რა შემთხვევაში არაა აუცილებელი სამუშაო საათების აღრიცხვა. შესაბამისად, ნორმა ვერ აკმაყოფილებს განჭვრეტადობის მოთხოვნებს.

22. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტებით, „პასუხისმგებლობის დამდგენი ნორმა რიგ შემთხვევებში ვერ იქნება ინდივიდუალიზებული, დროსა და სივრცეში იზოლირებული ქცევის წესი. ამგვარ ნორმათა მიზანი მისი ხანგრძლივ პერსპექტივაში გამოყენება და ურთიერთობათა ფართო და მუდმივად განვითარებადი სპექტრის მოცვაა. პასუხისმგებლობის დამდგენი ნორმები გამოიყენება დინამიკური, წინასწარ არაიდენტიფიცირებადი ურთიერთობების დასარეგულირებლად. საზოგადოების, სოციალური ურთიერთობების მრავალფეროვნება ხშირ შემთხვევაში შეუძლებელს ხდის წინასწარ განისაზღვროს, თუ რა ფორმით, რა მეთოდის გამოყენებით მოხდება ამა თუ იმ სისხლის სამართლის კანონმდებლობით დაცული სამართლებრივი სიკეთის ხელყოფა. ... აღნიშნულიდან გამომდინარე, არარეალისტური იქნება, კანონმდებელს მოეთხოვოს პასუხისმგებლობის დამდგენი ნორმების კონკრეტიზაციის ძალიან მაღალი ხარისხით ჩამოყალიბება. დასაშვებია, პასუხისმგებლობის დამდგენი ისეთი ზოგადი საკანონმდებლო ნორმის მიღება, რომელიც გონივრულობის ფარგლებში ექვემდებარება განმარტებას და, ამ გზით, უზრუნველყოფს მისი მოქმედების სფეროში მოქცეული დაცული სიკეთის ხელყოფის ყველა შესაძლო შემთხვევის დასჯადობას“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2021 წლის 15 ივლისის №2/1/1289 გადაწყვეტილება საქმეზე „გიორგი ბერუაშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-12).

23. იმავდროულად, საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკაში ჩამოყალიბდა პასუხისმგებლობის დამდგენი ნორმის საქართველოს კონსტიტუციის 31-ე მუხლის მე-9 პუნქტთან შესაბამისობის შეფასების მასშტაბი. საკონსტიტუციო სასამართლო მიიჩნევს, რომ პასუხისმგებლობის დამდგენი ნორმის განჭვრეტადობის კონსტიტუციურ პრინციპთან შესაბამისობა კითხვის ნიშნის ქვეშ დგება: ა . როდესაც სადავო ნორმის/მის რომელიმე ნორმატიულ შინაარსთან დაკავშირებით, არსებობს საერთო სასამართლოების ურთიერთსაწინააღმდეგო განმარტებები; ბ. როდესაც ხდება საერთო სასამართლოების დადგენილი პრაქტიკის შეცვლა და სადავო ნორმის ახლად იდენტიფიცირებული ნორმატიული შინაარსის გავრცელება მის განმარტებამდე ჩადენილ ქმედებებზე; გ. როდესაც სადავოა მისი რომელიმე ნორმატიული შინაარსი, რომელიც საერთო სასამართლოს მიერ პასუხისმგებლობის დამდგენი ნორმის ზედმეტად ფართო, წინასწარ განუჭვრეტადი განმარტების შედეგია (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2021 წლის 15 ივლისის №2/1/1289 გადაწყვეტილება საქმეზე „გიორგი ბერუაშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-23). ამასთან, ზოგადი ხასიათის ნორმის განმარტების სასამართლო პრაქტიკის არარსებობა, თავისთავად, არ გამოდგება მის განუსაზღვრელად მიჩნევის თვითკმარ საფუძვლად, რამდენადაც პასუხისმგებლობის დამდგენ ნებისმიერ ნორმასთან მიმართებით, რაღაც ეტაპზე, პირველად ხდება სასამართლოს მიერ მისი გამოყენება/განმარტება (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2021 წლის 15 ივლისის №2/1/1289 გადაწყვეტილება საქმეზე „გიორგი ბერუაშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-17).

24. შესაბამისად, მარტოოდენ ნორმის ზოგად ხასიათზე მითითება არ გამოდგება მისი განუსაზღვრელობის სამტკიცებლად. ამ მხრივ, მოსარჩელე მხარეს, სადავო ნორმების განუჭვრეტელ ბუნებაზე ზოგადი მითითების მიღმა, არ წარმოუდგენია რაიმე არგუმენტაცია, რომელიც მის ბუნდოვანებას წარმოაჩენდა. გარდა აღნიშნულისა, №1611 კონსტიტუციურ სარჩელში არც საერთო სასამართლოების პრაქტიკა ყოფილა წარმოდგენილი, რომლითაც დადასტურდებოდა სადავო ნორმების განჭვრეტადობის კონსტიტუციურ პრინციპთან შეუსაბამობა. ამგვარად, კონსტიტუციური სარჩელი ამ თვალსაზრისითაც დაუსაბუთებლად უნდა იქნეს მიჩნეული.

25. ყოველივე ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, №1611 კონსტიტუციური სარჩელი სასარჩელო მოთხოვნის იმ ნაწილში, რომელიც შეეხება საქართველოს ორგანული კანონის „საქართველოს შრომის კოდექსის“ 24-ე მუხლის მე-11 პუნქტის და 77-ე მუხლის პირველი პუნქტის „დ“ ქვეპუნქტის კონსტიტუციურობას საქართველოს კონსტიტუციის 31-ე მუხლის მე-9 პუნქტთან მიმართებით, დაუსაბუთებელია და არ უნდა იქნეს მიღებული არსებითად განსახილველად „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 31¹ მუხლის პირველი პუნქტის „ე“ ქვეპუნქტისა და 31³ მუხლის პირველი პუნქტის „ა“ ქვეპუნქტის საფუძველზე.

  III
სარეზოლუციო ნაწილი

საქართველოს კონსტიტუციის მე-60 მუხლის მე-4 პუნქტის „ა“ ქვეპუნქტის, „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის მე-19 მუხლის პირველი პუნქტის „ე“ ქვეპუნქტის, 21-ე მუხლის პირველი პუნქტის, 27¹ მუხლის მე-2 პუნქტის, 31-ე მუხლის, 31¹ მუხლის პირველი და მე-2 პუნქტების, 31² მუხლის მე-8 პუნქტის, 31³ მუხლის პირველი პუნქტის „ა“ ქვეპუნქტის, 31⁵ მუხლის პირველი, მე-3, მე-4 და მე-7 პუნქტების, 31⁶ მუხლის მე-2 პუნქტის, 39-ე მუხლის პირველი პუნქტის „ა“ ქვეპუნქტის და მე-2 პუნქტის, 43-ე მუხლის პირველი, მე-2, მე-5, მე-7, მე-8, მე-10 და მე-13 პუნქტების საფუძველზე,

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლო

ა დ გ ე ნ ს:

1. არ იქნეს მიღებული არსებითად განსახილველად №1611 კონსტიტუციური სარჩელი („„შპს ტაბულა მედია“ და ანა გვარიშვილი საქართველოს პარლამენტისა და საქართველოს ოკუპირებული ტერიტორიებიდან დევნილთა, შრომის, ჯანმრთელობისა და სოციალური დაცვის მინისტრის წინააღმდეგ“).

2. განჩინება საბოლოოა და გასაჩივრებას ან გადასინჯვას არ ექვემდებარება.

3. განჩინებას დაერთოს მოსამართლეების – გიორგი თევდორაშვილის, ირინე იმერლიშვილისა და თეიმურაზ ტუღუშის განსხვავებული აზრი.

4. განჩინება გამოქვეყნდეს საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს ვებგვერდზე 15 დღის ვადაში, გაეგზავნოს მხარეებს და „საქართველოს საკანონმდებლო მაცნეს“.

  პლენუმის შემადგენლობა:

 მერაბ ტურავა

 ევა გოცირიძე

 გიორგი თევდორაშვილი

 ირინე იმერლიშვილი

 გიორგი კვერენჩხილაძე

 ხვიჩა კიკილაშვილი

 მანანა კობახიძე

 ვასილ როინიშვილი

 თეიმურაზ ტუღუში