საქართველოს სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ

მერაბ ტურავა – სხდომის თავმჯდომარე;

ევა გოცირიძე – წევრი;

გიორგი თევდორაშვილი – წევრი;

ირინე იმერლიშვილი – წევრი;

გიორგი კვერენჩხილაძე – წევრი;

ხვიჩა კიკილაშვილი – წევრი;

მანანა კობახიძე – წევრი;

ვასილ როინიშვილი – წევრი, მომხსენებელი მოსამართლე;

თეიმურაზ ტუღუში – წევრი.

სხდომის მდივანი: დარეჯან ჩალიგავა.

საქმის დასახელება: საქართველოს სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ.

დავის საგანი: „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის მე-19 მუხლის მე-3 პუნქტის კონსტიტუციურობა საქართველოს კონსტიტუციის 35-ე მუხლის პირველ პუნქტთან და მე-60 მუხლის მე-4 პუნქტის „თ“ ქვეპუნქტთან მიმართებით.

I
აღწერილობითი ნაწილი

1. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2019 წლის 29 იანვარს კონსტიტუციური სარჩელით (რეგისტრაციის №1392) მომართა საქართველოს სახალხო დამცველმა. №1392 კონსტიტუციური სარჩელი საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პლენუმს, არსებითად განსახილველად მიღების საკითხის გადასაწყვეტად, გადმოეცა 2019 წლის 31 იანვარს. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პლენუმის განმწესრიგებელი სხდომა, ზეპირი მოსმენის გარეშე, გაიმართა 2022 წლის 4 ნოემბერს.

2. №1392 კონსტიტუციურ სარჩელში საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოსადმი მომართვის სამართლებრივ საფუძვლებად მითითებულია: საქართველოს კონსტიტუციის მე-60 მუხლის მე-4 პუნქტის „დ“ ქვეპუნქტი, „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის მე-19 მუხლის პირველი პუნქტის „ბ“ ქვეპუნქტი და 34-ე მუხლი.

3. „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის მე-19 მუხლის მე-3 პუნქტის თანახმად, დაუშვებელია საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ არჩევნების მომწესრიგებელი ნორმის არაკონსტიტუციურად ცნობა შესაბამისი საარჩევნო წლის განმავლობაში, თუ ეს ნორმა შესაბამისი არჩევნების თვემდე 15 თვის განმავლობაში არ არის მიღებული.

4. საქართველოს კონსტიტუციის 35-ე მუხლის პირველი პუნქტით განმტკიცებულია საქართველოს სახალხო დამცველის კონსტიტუციური უფლებამოსილება საქართველოს ტერიტორიაზე ადამიანის უფლებების დაცვის ზედამხედველობასთან დაკავშირებით. ხოლო საქართველოს კონსტიტუციის მე-60 მუხლის მე-4 პუნქტის „თ“ ქვეპუნქტი ადგენს საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ რეფერენდუმის ან არჩევნების მომწესრიგებელი ნორმისა და ამ ნორმის საფუძველზე ჩასატარებელი ან ჩატარებული რეფერენდუმის ან არჩევნების კონსტიტუციურობასთან დაკავშირებული დავის განხილვის საფუძველს და განსაზღვრავს შესაბამისი კონსტიტუციური სარჩელის შეტანაზე უფლებამოსილ სუბიექტთა წრეს.

5. №1392 კონსტიტუციური სარჩელის თანახმად, საქართველოს კონსტიტუციის 35-ე მუხლის პირველი პუნქტის საფუძველზე აღიარებულია, რომ საქართველოს ტერიტორიაზე ადამიანის უფლებების დაცვას, მათ შორის, საარჩევნო სამართლის სფეროში, ზედამხედველობს საქართველოს სახალხო დამცველი. აღნიშნული ზედამხედველობის ერთ-ერთ გამოხატულებას წარმოადგენს საქართველოს სახალხო დამცველის მიერ საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოსათვის საქართველოს კონსტიტუციის მე-60 მუხლის მე-4 პუნქტის „თ“ ქვეპუნქტით გათვალისწინებული კომპეტენციის ფარგლებში არჩევნების ან რეფერენდუმის მომწესრიგებელი ნორმებისა და ამ ნორმების საფუძველზე ჩასატარებელი ან ჩატარებული არჩევნების (რეფერენდუმის) კონსტიტუციურობის თაობაზე კონსტიტუციური სარჩელით მიმართვის უფლებამოსილება.

6. მოსარჩელის მტკიცებით, სადავო ნორმა, რომელიც გამორიცხავს საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ არჩევნების მომწესრიგებელი ნორმის არაკონსტიტუციურად ცნობას შესაბამისი საარჩევნო წლის განმავლობაში, თუ ეს ნორმა შესაბამისი არჩევნების თვემდე 15 თვის განმავლობაში არ არის მიღებული, შეიცავს იმგვარი წაკითხვის საფრთხეს, რომლითაც შეზღუდვა  ვრცელდება, მათ შორის, საქართველოს კონსტიტუციის მე-60 მუხლის მე-4 პუნქტის „თ“ ქვეპუნქტით გათვალისწინებულ კომპეტენციაზე. შედეგად, საქართველოს სახალხო დამცველს თითქმის სრულად ერთმევა შესაძლებლობა, საარჩევნო წელს საკონსტიტუციო სასამართლოში გაასაჩივროს არჩევნების მომწესრიგებელი ნორმებისა და ამ ნორმების საფუძველზე ჩატარებული ან ჩასატარებელი არჩევნების კონსტიტუციურობა, რითაც მნიშვნელოვნად იზღუდება მისთვის კონსტიტუციით მინიჭებული უფლებამოსილება, ზედამხედველობა გაუწიოს საქართველოს ტერიტორიაზე არჩევნების წარმართვას ადამიანის უფლებების განუხრელი დაცვის პირობებში.

7. მოსარჩელე მხარე აღნიშნავს, რომ სადავო ნორმა სიტყვასიტყვით იმეორებს საქართველოს კონსტიტუციის მე-60 მუხლის მე-6 პუნქტის ტექსტს და შინაარსს. თავის მხრივ, საქართველოს კონსტიტუციის მე-60 მუხლის მე-6 პუნქტი საქართველოს კონსტიტუციაში გაჩნდა „საქართველოს კონსტიტუციაში ცვლილების შეტანის შესახებ“ 2017 წლის 13 ოქტომბრის №1324-რს საქართველოს კონსტიტუციური კანონის საფუძველზე. ამ ცვლილების პარალელურად, საკონსტიტუციო კომისიაში განიხილებოდა საქართველოს კონსტიტუციის მე-60 მუხლის მე-4 პუნქტის „თ“ ქვეპუნქტით გათვალისწინებული კომპეტენციის გაუქმების საკითხი, თუმცა აღნიშნული კომპეტენცია უცვლელად დარჩა საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს კომპეტენციათა არსენალში. აქედან გამომდინარე, მოსარჩელე მხარე მიიჩნევს, რომ, ვინაიდან კანონმდებელმა სადავო ნორმის არსებობასთან ერთად, საკონსტიტუციო სასამართლოს შეუნარჩუნა არჩევნებისა და რეფერენდუმის კონსტიტუციურობის შემოწმების უფლებამოსილება, სადავო ნორმით დაწესებული შეზღუდვა საქართველოს კონსტიტუციის მე-60 მუხლის მე-4 პუნქტის „თ“ ქვეპუნქტით გათვალისწინებულ კომპეტენციაზე არ უნდა გავრცელდეს, არამედ მისი მოქმედების არეალი შეზღუდული უნდა იყოს საქართველოს კონსტიტუციის მე-60 მუხლის მე-4 პუნქტის „ა“ და „ბ“ ქვეპუნქტებით გათვალისწინებულ კომპეტენციებზე გავრცელებით.

8. მოსარჩელე მხარე დამატებით მიუთითებს, რომ საქართველოს კონსტიტუციის მე-60 მუხლის მე-4 პუნქტის „თ“ ქვეპუნქტის ფარგლებში კონსტიტუციური სარჩელით საკონსტიტუციო სასამართლოსთვის მიმართვა, ისევე როგორც საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ საქმის განხილვა, ხდება შემჭიდროებულ ვადებში და, როგორც წესი, ემთხვევა საარჩევნო წელს. შესაბამისად, ალოგიკური და არაგონივრულია სადავო ნორმით დადგენილი შეზღუდვის, საქართველოს კონსტიტუციის მე-60 მუხლის მე-4 პუნქტის „თ“ ქვეპუნქტის ფარგლებში, საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ არჩევნების კონსტიტუციურობის შემოწმების კომპეტენციაზე გავრცელება, ვინაიდან ამ შემთხვევაში, საკონსტიტუციო სასამართლო აღნიშნულ კონსტიტუციურ უფლებამოსილებას პრაქტიკულად ვეღარ განახორციელებს. შედეგად, ვერც სახალხო დამცველი ისარგებლებს საკუთარი კონსტიტუციურსამართლებრივი უფლებამოსილებით, სპეციალური კომპეტენციის ფარგლებში მიმართოს საკონსტიტუციო სასამართლოს და იდავოს არჩევნების კონსტიტუციურობასთან დაკავშირებით.

9. მოსარჩელე მხარის განმარტებით, შესაბამისი კონსტიტუციური ცვლილებების კანონპროექტის განმარტებითი ბარათის თანახმად, საარჩევნო წლის განმავლობაში საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ არჩევნების მომწესრიგებელი ნორმების გაუქმების აკრძალვა ემსახურება საარჩევნო-პოლიტიკურ პროცესში საკონსტიტუციო სასამართლოს მიზანშეუწონელი ჩართვის გამორიცხვას და მიზნად ისახავს საარჩევნო პროცესის სტაბილურ გარემოში გამართვის უზრუნველყოფას. მოსარჩელე მხარე მიიჩნევს, რომ არჩევნები, თავისი არსით, წარმოადგენს არა მხოლოდ პოლიტიკურ, არამედ კონსტიტუციურსამართლებრივ ინსტიტუტს. შესაბამისად, საარჩევნო პროცესიდან საკონსტიტუციო სასამართლოს სრულად გამორიცხვა, არჩევნების კონსტიტუციურობის შემოწმების აკრძალვით, გაუმართლებელია. ამასთან, დასახელებული ლეგიტიმური მიზნების მისაღწევად გარკვეულ ლოგიკას ექვემდებარება სადავო ნორმით დაწესებული შეზღუდვის საქართველოს კონსტიტუციის მე-60 მუხლის მე-4 პუნქტის „ა“ და „ბ“ ქვეპუნქტებით გათვალისწინებულ კომპეტენციებზე გავრცელება, ვინაიდან ამ შემთხვევებში დიდია როგორც პოტენციურ მოსარჩელეთა რაოდენობა, ისე საკონსტიტუციო სასამართლოში მათ მიერ იმგვარი კონსტიტუციური სარჩელების წარდგენის ალბათობა, რომლებიც პროცესის ხელოვნურ გაჭიანურებას ისახავს მიზნად ან რომელთა გადაწყვეტის მნიშვნელობა არჩევნების სტაბილურ გარემოში ჩატარების ლეგიტიმურ მიზნებს ვერ გადაწონის.

10. განსხვავებული მდგომარეობაა სადავო შეზღუდვის საქართველოს კონსტიტუციის მე-60 მუხლის მე-4 პუნქტის „თ“ ქვეპუნქტით გათვალისწინებულ კომპეტენციაზე გავრცელების შემთხვევაში. აღნიშნული კომპეტენცია ვიწროდ მიემართება შესაბამისი ნორმის კონსტიტუციურობის შემოწმების გზით, ჩასატარებელი ან ჩატარებული არჩევნებისა და რეფერენდუმის კონსტიტუციურობის დადგენას და მისი უპირველესი მიზანია, საკონსტიტუციო სასამართლომ განიხილოს არჩევნებთან (რეფერენდუმთან) დაკავშირებული დავები იმ შემთხვევაში, როდესაც სადავო აქტის მოქმედებამ შესაძლოა არსებითი გავლენა მოახდინოს არჩევნების/რეფერენდუმის შედეგებზე და ეჭვქვეშ დააყენოს მთლიანად ამ პროცესის სამართლიანობა. არჩევნების სამართლიანად ჩატარება, მოსარჩელის განმარტებით, პირდაპირ კავშირშია კონსტიტუციის უმთავრესი პრინციპის რეალიზებასთან, რომლის თანახმად, სახელმწიფო ხელისუფლების წყაროა ხალხი. ამ პრინციპის გარანტირება კი იმდენად მნიშვნელოვანია, რომ მას ვერ გადაწონის საარჩევნო პროცესის შეფერხების გარეშე, სტაბილურ გარემოში ჩატარების მიზანი.

11. ამასთან, დასახელებული კომპეტენციის ფარგლებში, საკონსტიტუციო სასამართლოსადმი კონსტიტუციური სარჩელით მიმართვის უფლება აქვთ მხოლოდ სპეციალურ, კვალიფიციურ სუბიექტებს, რაც, ერთი მხრივ, მნიშვნელოვნად ამცირებს საკონსტიტუციო სასამართლოსათვის მიმართვის გზით, საარჩევნო პროცესის გაჭიანურების ან არასტაბილური საარჩევნო გარემოს ხელოვნურად წარმოქმნის საფრთხეს, ხოლო, მეორე მხრივ, ზრდის ამგვარი სარჩელების მნიშვნელობას, ვინაიდან მოცემული კომპეტენციის ფარგლებში სპეციალური სუბიექტები, როგორც წესი, დავობენ არა საკუთარი უფლების დარღვევის, არამედ, ზოგადად, არჩევნების/რეფერენდუმის და მისი მომწესრიგებელი ნორმების კონსტიტუციურობის თაობაზე და ამით ახდენენ, მათ შორის, იმ პირთა უფლებების დაცვას, რომელთაც სადავო ნორმის საფუძველზე, საკონსტიტუციო სასამართლოსადმი მიმართვა ეკრძალებათ.

12. მოსარჩელე დამატებით განმარტავს, რომ ხშირ შემთხვევაში, ნორმის არაკონსტიტუციური შინაარსი ვლინდება პრაქტიკაში მისი გამოყენებისას. შესაბამისად, არჩევნების მომწესრიგებელი ნორმის არაკონსტიტუციურობაც შესაძლოა გამოიკვეთოს სწორედ საარჩევნო წლის განმავლობაში, არჩევნების მიმდინარეობისას. აღნიშნული გარემოება დამატებით მიუთითებს იმის აუცილებლობაზე, რომ სახალხო დამცველს უნდა შეეძლოს, საკონსტიტუციო სასამართლოსადმი მიმართვის გზით, მსგავსი ნორმის კონსტიტუციურობის შემოწმების მოთხოვნა, მათ შორის, საარჩევნო წლის განმავლობაში.

13. წარმოდგენილ არგუმენტაციაზე დაყრდნობით, მოსარჩელე მხარე არაკონსტიტუციურად მიიჩნევს „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის მე-19 მუხლის მე-3 პუნქტის იმ ნორმატიულ შინაარსს, რომელიც საქართველოს კონსტიტუციის მე-60 მუხლის მე-4 პუნქტის „თ“ ქვეპუნქტით გათვალისწინებული კომპეტენციის განხორციელებისას, საკონსტიტუციო სასამართლოს უკრძალავს, შესაბამისი საარჩევნო წლის განმავლობაში არჩევნების მომწესრიგებელი ნორმების არაკონსტიტუციურად ცნობას და, შედეგად, ფაქტობრივად შეუძლებელს ხდის სახალხო დამცველის მიერ კონსტიტუციურსამართლებრივი უფლებამოსილების გამოყენებას არჩევნების კონსტიტუციურობის საკონსტიტუციო სასამართლოში გასაჩივრებასთან დაკავშირებით.

14. საკუთარი არგუმენტაციის გასამყარებლად, მოსარჩელე მხარე იშველიებს საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოსა და გერმანიის ფედერალური საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკას, ასევე, საერთაშორისო სამართლებრივ დოკუმენტებს.

II
სამოტივაციო ნაწილი

1. კონსტიტუციური სარჩელის არსებითად განსახილველად მისაღებად აუცილებელია, იგი აკმაყოფილებდეს საქართველოს კანონმდებლობით დადგენილ მოთხოვნებს. „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 31-ე მუხლის მე-2 პუნქტის შესაბამისად, კონსტიტუციური სარჩელი ან კონსტიტუციური წარდგინება დასაბუთებული უნდა იყოს. ამავე კანონის 31¹ მუხლის პირველი პუნქტის „ე“ ქვეპუნქტით კი განისაზღვრება საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოსათვის იმ მტკიცებულებათა წარდგენის ვალდებულება, რომლებიც ადასტურებს სარჩელის საფუძვლიანობას. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტებით, „კონსტიტუციური სარჩელის დასაბუთებულად მიჩნევისათვის აუცილებელია, რომ მასში მოცემული დასაბუთება შინაარსობრივად შეეხებოდეს სადავო ნორმას“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2007 წლის 5 აპრილის №2/3/412 განჩინება საქმეზე ,,საქართველოს მოქალაქეები ‒ შალვა ნათელაშვილი და გიორგი გუგავა საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-9). წინააღმდეგ შემთხვევაში, „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 31³ მუხლის პირველი პუნქტის „ა“ ქვეპუნქტის საფუძველზე, კონსტიტუციური სარჩელი ჩაითვლება დაუსაბუთებლად და არ მიიღება არსებითად განსახილველად.

2. მოსარჩელე მხარე ასაჩივრებს სადავო ნორმის იმ ნორმატიული შინაარსის კონსტიტუციურობას, რომელიც შესაბამისი საარჩევნო წლის განმავლობაში საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ არჩევნების მომწესრიგებელი ნორმის არაკონსტიტუციურად ცნობის აკრძალვას ავრცელებს საქართველოს კონსტიტუციის მე-60 მუხლის მე-4 პუნქტის „თ“ ქვეპუნქტით განსაზღვრულ საკონსტიტუციო სასამართლოს კომპეტენციაზე. მოსარჩელის განმარტებით, ამგვარი აკრძალვით, საქართველოს სახალხო დამცველს თითქმის სრულად ეზღუდება შესაძლებლობა, აღნიშნული კომპეტენციის ფარგლებში, შესაბამისი საარჩევნო წლის განმავლობაში, მიმართოს საკონსტიტუციო სასამართლოს და იდავოს არჩევნების მომწესრიგებელი ნორმებისა და ამ ნორმების საფუძველზე ჩასატარებელი ან ჩატარებული არჩევნების კონსტიტუციურობაზე. მოსარჩელის მითითებით, ხსენებული მნიშვნელოვნად ზღუდავს სახალხო დამცველისთვის კონსტიტუციით მინიჭებულ საქართველოს მთელ ტერიტორიაზე ადამიანის უფლებების დაცვის ზედამხედველობის უფლებამოსილებას.

3. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლო, საქართველოს კონსტიტუციით მისთვის მინიჭებული სხვადასხვა კომპეტენციის ფარგლებში უფლებამოსილია, განიხილოს იმგვარი ტიპის კონსტიტუციური სარჩელები, რომელთა გადაწყვეტა, პირდაპირ თუ ირიბად, შესაძლოა უკავშირდებოდეს არჩევნებისა და საარჩევნო კანონმდებლობის კონსტიტუციურობის შეფასებას და გავლენას ახდენდეს მთლიანად საარჩევნო პროცესის გამართულად და სამართლიანად განხორციელებაზე. უშუალოდ საქართველოს კონსტიტუციის მე-60 მუხლის მე-4 პუნქტის „თ“ ქვეპუნქტი კი ითვალისწინებს საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს ვიწროდ მიმართულ უფლებამოსილებას, განიხილოს რეფერენდუმის ან არჩევნების მომწესრიგებელი ნორმისა და ამ ნორმის საფუძველზე ჩასატარებელი ან ჩატარებული რეფერენდუმის ან არჩევნების კონსტიტუციურობასთან დაკავშირებული დავები. ამდენად, არჩევნებთან დაკავშირებულ სამართლებრივ საკითხებზე საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს მსჯელობაუნარიანობა თავად კონსტიტუციითაა განმტკიცებული, რაც, კიდევ ერთხელ, ხაზს უსვამს საარჩევნო კანონმდებლობაზე კონსტიტუციური კონტროლის არსებობის უაღრესად დიდ მნიშვნელობას საარჩევნო პროცესის და უშუალოდ არჩევნების სამართლიანად ჩატარების გარანტირების თვალსაზრისით.

4. დემოკრატიულ საზოგადოებაში არჩევნების განსაკუთრებულ როლზე საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს არაერთი განმარტება აქვს გაკეთებული და, შესაბამისად, არჩევნების მომწესრიგებელი ნორმებისა და უშუალოდ არჩევნების კონსტიტუციურობასთან დაკავშირებით, მნიშვნელოვანი სტანდარტები აქვს დადგენილი. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტებით, „კონსტიტუციური სტანდარტების შესაბამისი, თავისუფალი, საყოველთაო და თანასწორი არჩევნები წარმოადგენს დემოკრატიული სისტემის საყრდენს“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2015 წლის 28 მაისის №1/3/547 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები უჩა ნანუაშვილი და მიხეილ შარაშიძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-2). „არჩევნები რომ კონსტიტუციის შესაბამისად ჩაითვალოს, არა მხოლოდ გაუმართლებელი დაბრკოლებები არ უნდა შეიქმნას არჩევნების გზით თანამდებობის დაკავების მსურველთათვის, არამედ უნდა უზრუნველყოს ამომრჩევლის ნების ადეკვატური ასახვა. ამდენად, არჩევნები როგორც უმნიშვნელოვანესი კონსტიტუციურ-სამართლებრივი ინსტიტუტი ემსახურება როგორც ამომრჩეველთა, ისე ასარჩევი პირების ინტერესების დაცვას, საერთო მიზნის, დემოკრატიული საჯარო მმართველობის უზრუნველსაყოფად“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2016 წლის 14 აპრილის №3/2/588 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები - სალომე  ქინქლაძე, ნინო კვეტენაძე, ნინო ოდიშარია, დაჩი ჯანელიძე, თამარ ხითარიშვილი და სალომე სებისკვერაძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ”, II-10).

5. საქართველოს კონსტიტუცია, საკონსტიტუციო სასამართლოსათვის არჩევნებისა და არჩევნების მომწესრიგებელი ნორმების კონსტიტუციურობის განხილვის კომპეტენციის მინიჭების პარალელურად, ითვალისწინებს სადავო ნორმის ანალოგიური ტექსტის მქონე დათქმას. კერძოდ, საქართველოს კონსტიტუციის მე-60 მუხლის მე-6 პუნქტის თანახმად, დაუშვებელია საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ არჩევნების მომწესრიგებელი ნორმის არაკონსტიტუციურად ცნობა შესაბამისი საარჩევნო წლის განმავლობაში, თუ ეს ნორმა შესაბამისი არჩევნების თვემდე 15 თვის განმავლობაში არ არის მიღებული. აღნიშნული დებულება არ აკეთებს მითითებას საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს რომელიმე ცალკეულ კომპეტენციაზე, შესაბამისად, ხსენებული პირობა მიემართება საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ ნებისმიერი დავის განხილვას, კომპეტენციისგან დამოუკიდებლად, რომელიც შესაძლოა დასრულდეს არჩევნების მომწესრიგებელი ნორმის არაკონსტიტუციურად ცნობით.

6. აღსანიშნავია, რომ სადავო ნორმა მიღებულია კონსტიტუციაში განხორციელებული ცვლილებების კანონმდებლობაში იმპლემენტაციის მიზნით.  მისი მიზანია „საქართველოს კონსტიტუციაში ცვლილების შეტანის შესახებ“ 2017 წლის 13 ოქტომბრის №1324-რს საქართველოს კონსტიტუციური კანონის საფუძველზე განხორციელებული ცვლილების კანონმდებლობაში ასახვა. იმ პირობებში, როდესაც კანონმდებელი კონკრეტული კონსტიტუციური დებულების საიმპლემენტაციოდ ორგანულ კანონში ამატებს კონსტიტუციის დებულების ანალოგიური ტექსტის მქონე დებულებას, აშკარად არაგონივრული იქნება კონსტიტუციის და კანონის დებულებების განსხვავებული შინაარსით წაკითხვა.  აღნიშნულიდან გამომდინარე, სადავო ნორმა უნდა განიმარტოს საქართველოს კონსტიტუციის მე-60 მუხლის მე-6 პუნქტის იდენტური შინაარსით.

7. არჩევნების ინსტიტუტი არაერთი კომპონენტისაგან, ხოლო საარჩევნო პროცესი მრავალი სხვადასხვა ეტაპისაგან შედგება, რომელიც კულმინაციას აღწევს სწორედ საარჩევნო წელს. აღნიშნულიდან გამომდინარე, ამ პერიოდის განმავლობაში სტაბილური საარჩევნო გარემოს შენარჩუნება და საარჩევნო პროცესის დადგენილ ვადებში შეუფერხებლად წარმართვა უმნიშვნელოვანესია თავისუფალი, თანასწორი და სამართლიანი არჩევნების ჩატარებისათვის და სახელმწიფო, ავტონომიური რესპუბლიკისა და ადგილობრივი ხელისუფლების ორგანოების გონივრულ ვადებში ფორმირებისათვის. საარჩევნო სუბიექტები, მოქმედი კანონმდებლობის შესაბამისად გეგმავენ წინასაარჩევნო სტრატეგიას.  შესაბამისად, სტაბილური საარჩევნო გარემოს უზრუნველყოფისა და არჩევნების შეუფერხებლად წარმართვისათვის შესაძლებელია, მნიშვნელოვანი იყოს საარჩევნო წესების არაპროგნოზირებადი ცვლილებისაგან თავის შეკავება. ამა თუ იმ ნორმის არაკონსტიტუციურად ცნობის მუდმივმა მოლოდინმა შესაძლოა, გარკვეულწილად, ხელი შეუშალოს საარჩევნო სუბიექტების მიერ საარჩევნო პროცესის დაგეგმვას, შესაბამისად, კონსტიტუცია ზღუდავს არჩვნების მომწესრიგებელი კანონის ისეთი ნორმების არაკონსტიტუციურად ცნობის შესაძლებლობას, რომელთა კონსტიტუციურობაზე დავა უფრო ადრეც იყო შესაძლებელი.

8. მეორე მხრივ, უდავოა, რომ საქართველოს კონსტიტუციის მე-60 მუხლის მე-6 პუნქტის (ისევე როგორც სადავო ნორმის) მიზანს არ წარმოადგენს საარჩევნო პროცესის კონსტიტუციური კონტროლის მიღმა დატოვება და ამ მიმართულებით მოსარჩელეთათვის საარჩევნო უფლების დაცვის ეფექტიანი მექანიზმების წართმევა. კონსტიტუცია განსაზღვრავს საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ არჩევნების მომწესრიგებელი ნორმების და მათ საფუძველზე ჩატარებული/ჩასატარებელი არჩევნების კონსტიტუციურობის შემოწმების კომპეტენციას, რაც, ბუნებრივია, კონსტიტუციური კონტროლის ეფექტიან და არა ილუზორულ შესაძლებლობას გულისხმობს. საქართველოს კონსტიტუციის მე-60 მუხლის მე-6 პუნქტი (ისევე როგორც სადავო ნორმა) მიმართულია ინტერესთა იმგვარი ბალანსის მიღწევისაკენ, რომლის ფარგლებშიც, ერთი მხრივ, მოხდება საარჩევნო წლის განმავლობაში სტაბილური საარჩევნო კანონმდებლობის შენარჩუნება, ხოლო, მეორე მხრივ, გარანტირებული იქნება საარჩევნო კანონმდებლობის კონსტიტუციური კონტროლი, იმ დათქმით, რომ დაინტერესებული პირები საკონსტიტუციო სასამართლოსადმი სარჩელით მიმართვისას დაიცავენ შესაბამის ვადებს.

9. ამავდროულად, მოცემული საკითხის განხილვისას გასათვალისწინებელია კიდევ ერთი შემთხვევა. კერძოდ, „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 26-ე მუხლის მე-3 პუნქტის თანახმად, „ნორმატიული აქტის შემოწმებისას საკონსტიტუციო სასამართლო მხედველობაში იღებს სადავო ნორმის არა მარტო სიტყვასიტყვით მნიშვნელობას, არამედ მასში გამოხატულ ნამდვილ აზრსა და მისი გამოყენების პრაქტიკას, აგრეთვე შესაბამისი კონსტიტუციური ნორმის არსს“. თავად საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ არაერთხელ განმარტა, რომ ამა თუ იმ ნორმის ნამდვილი არსი და მოქმედების რესურსი, მათ შორის, მისი არაკონსტიტუციური წაკითხვის პოტენციალი და შინაარსი, შესაძლოა გამოვლინდეს სწორედ ნორმის პრაქტიკაში გამოყენების შედეგად. სხვაგვარად, შესაძლოა, ნორმა იმგვარად იყოს ფორმულირებული, რომ პრაქტიკაში მის გამოყენებამდე, კეთილსინდისიერი წაკითხვის შემთხვევაში, პირმა ობიექტურად ვერ შეძლოს მასში კონსტიტუციის საწინააღმდეგო შინაარსის ამოკითხვა.

10. შემთხვევა, როდესაც ნორმის კონსტიტუციასთან შეუსაბამო ხასიათი იკვეთება მხოლოდ პრაქტიკაში მისი გამოყენების შედეგად, შესაძლოა დაფიქსირდეს, მათ შორის, საარჩევნო კანონმდებლობასთან მიმართებით. შესაბამისად, არ გამოირიცხება ისეთი სიტუაცია, როდესაც საარჩევნო კოდექსის ნორმის გამოყენება საარჩევნო წლის განმავლობაში მოხდეს იმ შინაარსით, რომელიც არ იყო ობიექტურად განჭვრეტადი კეთილსინდისიერი მოსარჩელისათვის. მსგავსი შემთხვევა, ერთი მხრივ, მიმართულია წინასაარჩევნო პერიოდში საარჩევნო კანონმდებლობის სტაბილურობის წინააღმდეგ და, შესაბამისად, საფრთხეს უქმნის საარჩევნო სუბიექტების მიერ დაგეგმილ საარჩევნო სტრატეგიას, ხოლო, მეორე მხრივ, მოსარჩელეს ართმევს შესაძლებლობას, საარჩევნო წლის დაწყებამდე იდავოს ნორმის კონსტიტუციურობაზე. საქართველოს კონსტიტუციის მე-60 მუხლის მე-6 პუნქტის მიზნებისათვის საარჩევნო კანონმდებლობის არაგანჭვრეტადი შინაარსით გამოყენება კანონის ახალი ნორმის მიღების იდენტურია. ბუნებრივია, საარჩევნო გარემოს სტაბილურობის დაცვისკენ მიმართული ნორმა ვერ შეზღუდავს ისეთი ნორმის კონსტიტუციურობის შეფასებას, რომელიც თავად არის არასტაბილურობის წყარო. მსგავს შემთხვევაში, საქართველოს კონსტიტუციის მე-60 მუხლის მე-6 პუნქტის (ისევე როგორც სადავო ნორმის) საფუძველზე, საკონსტიტუციო სასამართლოსათვის სადავო ნორმის არაკონსტიტუციურად ცნობის შესაძლებლობის შეზღუდვა, თავად კონსტიტუციის ხსენებული დებულების მიზნისა და სულისკვეთების საწინააღმდეგოა.

11. ამდენად, საქართველოს კონსტიტუცია არასაარჩევნო წელს სახალხო დამცველს აძლევს შესაძლებლობას, მიმართოს საკონსტიტუციო სასამართლოს და მოითხოვოს არჩევნების მომწესრიგებელი ნებისმიერი ნორმის არაკონსტიტუციურად ცნობა. ხოლო საარჩევნო წლის განმავლობაში საქართველოს სახალხო დამცველს შეუძლია იდავოს მხოლოდ არჩევნების მომწესრიგებელი ისეთი ნორმების კონსტიტუციურობაზე, რომლებიც მიღებულია არჩევნების თვემდე 15 თვით ადრე ან/და რომელთა წინასწარ არაგანჭვრეტადი შინაარსი ხსენებულ პერიოდში გამოვლინდა. სხვა შემთხვევაში, შესაბამისი საარჩევნო წლის განმავლობაში სახალხო დამცველი ვერ მოითხოვს არჩევნების მომწესრიგებელი ნორმის არაკონსტიტუციურად ცნობას, რამდენადაც ეს შეზღუდვა თავად კონსტიტუციით არის დადგენილი და, ბუნებრივია, ვერ გამოიწვევს მისი კონსტიტუციური კომპეტენციის დამცრობას.

12. ასევე აღსანიშნავია, რომ არც თავად სახალხო დამცველი გამორიცხავს სადავო ნორმის ზემოხსენებული შინაარსით განმარტების შესაძლებლობას, თუმცა მიუთითებს მისი სხვაგვარი განმარტების საფრთხეზე, რომელიც არსებითად დააკნინებს მის კომპეტენციას. ზოგადად, საკონსტიტუციო სასამართლო არ გამორიცხავს, რომ ამა თუ იმ ნორმამ, თუნდაც ისეთმა, რომლის ტექსტიც კონსტიტუციას ემთხვევა, პრაქტიკაში არაკონსტიტუციური შინაარსი შეიძინოს. თუმცა, მოცემულ შემთხვევაში, სადავო ნორმას ექსკლუზიურად განმარტავს და იყენებს საკონსტიტუციო სასამართლო. ყოველ კონკრეტულ შემთხვევაში, სწორედ საკონსტიტუციო სასამართლოა ის ორგანო, რომელმაც უნდა გადაწყვიტოს, შეუძლია თუ არა სადავო ნორმის მოქმედების პირობებში, არჩევნების მომწესრიგებელი ამა თუ იმ გასაჩივრებული ნორმის არაკონსტიტუციურად ცნობა. შესაბამისად, კანონის პოტენციურ კონსტიტუციის საწინააღმდეგო განმარტებაზე მოსარჩელის მითითება, მოცემულ შემთხვევაში, ვერ იქნება გაზიარებული სასამართლოს მიერ.

13. აღნიშნული გარემოებების გათვალისწინებით, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პლენუმი მიიჩნევს, რომ №1392 კონსტიტუციური სარჩელი არ უნდა იქნეს მიღებული არსებითად განსახილველად „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 31¹ მუხლის პირველი პუნქტის „ე“ ქვეპუნქტისა და 31³ მუხლის პირველი პუნქტის „ა“ ქვეპუნქტის საფუძველზე.

III
სარეზოლუციო ნაწილი

საქართველოს კონსტიტუციის მე-60 მუხლის მე-4 პუნქტის „დ“ ქვეპუნქტის და „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის მე-19 მუხლის პირველი პუნქტის „ბ“ ქვეპუნქტის, 21-ე მუხლის პირველი პუნქტის, 27¹ მუხლის მე-2 პუნქტის, 31-ე მუხლის, 31¹ მუხლის პირველი და მე-2 პუნქტების, 31² მუხლის მე-8 პუნქტის, 31³ მუხლის პირველი პუნქტის „ა“ ქვეპუნქტის, 31⁵ მუხლის პირველი, მე-3, მე-4 და მე-7 პუნქტების, 31⁶ მუხლის მე-2 პუნქტის, 34-ე მუხლის პირველი პუნქტის, 43-ე მუხლის პირველი, მე-2, მე-5, მე-7, მე-8, მე-10 და მე-13 პუნქტების საფუძველზე,

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლო

ა დ გ ე ნ ს:

1. არ იქნეს მიღებული არსებითად განსახილველად №1392 კონსტიტუციური სარჩელი („საქართველოს სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“).

2. განჩინება საბოლოოა და გასაჩივრებას ან გადასინჯვას არ ექვემდებარება.

3. განჩინება 15 დღის ვადაში გამოქვეყნდეს საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს ვებგვერდზე, გაეგზავნოს მხარეებს და „საქართველოს საკანონმდებლო მაცნეს“.

პლენუმის შემადგენლობა:

მერაბ ტურავა

ევა გოცირიძე

გიორგი თევდორაშვილი

ირინე იმერლიშვილი

გიორგი კვერენჩხილაძე

ხვიჩა კიკილაშვილი

მანანა კობახიძე

ვასილ როინიშვილი

თეიმურაზ ტუღუში