ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს გადაწყვეტილება საქმეზე „კიკაბიძე საქართველოს წინააღმდეგ“

საქმეზე „კიკაბიძე საქართველოს წინააღმდეგ“,

ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს (მეხუთე სექცია) პალატამ, შემდეგი შემადგენლობით:

სიოფრა ო’ლირი, თავმჯდომარე,
სტეფანი მოუროუ-ვიკსტრომი,
ლეტიფ ჰუსეინოვი,
იოვან ილიევსკი,
ლადო ჭანტურია,
ივანა ჯელიჩი,
მატიას გიომარი, მოსამართლეები,
და ვიქტორ სოლოვეიჩიკი, სექციის განმწესრიგებელი,

გაითვალისწინა რა:

საქართველოს მოქალაქის, ბ-ნ ლევან კიკაბიძის (შემდგომში „მომჩივანი“) მიერ ადამიანის უფლებათა და ძირითად თავისუფლებათა დაცვის კონვენციის (შემდგომში „კონვენცია“) 34-ე მუხლის შესაბამისად 2012 წლის 29 აგვისტოს საქართველოს წინააღმდეგ სასამართლოში შეტანილი საჩივარი (N 57642/12);

გადაწყვეტილება, რომ ეცნობოს საქართველოს მთავრობას (შემდგომში „მთავრობა“) კონვენციის მე-6 მუხლის შესაბამისად არსებული საჩივრების შესახებ და საჩივრის დანარჩენი ნაწილის მიუღებლად გამოცხადების შესახებ;

მხარეთა მოსაზრებები;

2021 წლის 12 ოქტომბრის დახურული თათბირის შემდეგ

გამოიტანა შემდეგი გადაწყვეტილება, რომელიც იმავე დღეს იქნა მიღებული:

შესავალი

1. წინამდებარე საჩივარი ეხება სავარაუდო უსამართლობას მომჩივნის წინააღმდეგ წარმოებული სისხლის სამართლის საქმეში მომჩივანი ჩივის კონვენციის მე-6 მუხლის პირველი პუნქტისა და მე-3 პუნქტის (b) და (d) ქვეპუნქტების შესაბამისად, დროისა და რესურსების სავარაუდო არაადეკვატურობის შესახებ, რომელიც შეთავაზებული იყო მისი დაცვის მოსამზადებლად; მტკიცებულებათა მისაღებობასთან დაკავშირებით პროცედურის სავარაუდო უსამართლობის შესახებ; და საკმარისი დასაბუთების არარსებობის შესახებ გადაწყვეტილებაში, რომელიც უარყოფს მის საკასაციო საჩივარს, როგორც დაუშვებელს.

ფაქტები

2. მომჩივანი დაიბადა 1974 წელს და ის დაკავებულია თბილისში. მას სასამართლოში წარმოადგენდა ბ-ნი გ. ჩოფლიანი, ადვოკატი, რომელიც საადვოკატო საქმიანობას ახორციელებს თბილისში.

3. მთავრობას წარმოადგენდა სახელმწიფო წარმომადგენელი იუსტიციის სამინისტროდან, ბ-ნი ბ. ძამაშვილი.

4. მხარეთა მიერ წარმოდგენილი საქმის ფაქტობრივი გარემოებები შეიძლება შეჯამდეს შემდეგნაირად.

I. წინასასამართლო გამოძიება

5. 2004 წლის 7 სექტემბერს პატიმარი ნ.მ. გარდაცვლილი იპოვეს თბილისის N1 საპყრობილეში, საკანში, სადაც იმყოფებოდა სამოცდაათზე მეტი პატიმარი. წინასწარი გამოძიება დაუყონებლივ დაიწყო, მაგრამ 2004 წლის 1 ოქტომბერს შეწყდა, დადგინდა რა, რომ ნ.მ.-მ თავი მოიკლა.

6. 2011 წლის მარტში ნ.მ.-ს გარდაცვალების გარემოებების თაობაზე გამოძიება ხელახლა დაიწყო პატიმარ ვ.პ.-ს განცხადების საფუძველზე, რომელიც სავარაუდოდ შეესწრო 2004 წლის ინციდენტს. ციხეში ყოფნის პერიოდში ვ.პ.-მ მომხდარი ინციდენტის გამოძიებასთან თანამშრომლობის სურვილი გამოთქვა.

7. 2011 წლის 3 ოქტომბერს მომჩივანი, რომელიც იმ დროს იხდიდა სასჯელს ნარკოდანაშაულისთვის, დაიკითხა მოწმის სახით, როგორც განახლებული სისხლის სამართლის პროცესის ნაწილი. 2011 წლის 11 ოქტომბერს მას ოფიციალურად წაუყენეს ბრალი რამდენიმე სხვა პირთან ერთად, ნ.მ.-ს დამამძიმებელ გარემოებებში მკვლელობისთვის. აღნიშნულ ეტაპზე ის უზრუნველყოფილი იყო უფასო იურიდიული დახმარების ადვოკატის მომსახურებით. ბრალდებულის სტატუსით მომჩივნის გამოკითხვის ჩანაწერის თანახმად, მან დუმილი არჩია. იყო რა ინფორმირებული თავისი უფლების შესახებ, თავად აერჩია ადვოკატი, მან მინიშნება გააკეთა შესაბამის ჩანაწერში და თანხმობა განაცხადა, რომ ის წარმოედგინა უფასო იურიდიული დახმარების ადვოკატ გ.გ.-ს.

8. 2011 წლის 12 ოქტომბერს უფასო იურიდიული დახმარების ადვოკატს გადაეცა მომჩივნის წინააღმდეგ შეგროვებული მტკიცებულებების სია და შესაბამისი მტკიცებულებების ასლები. მომდევნო დღეს გაიმართა წინასწარი პატიმრობის შესახებ სასამართლო განხილვა, რომელზეც მომჩივანს წარმოადგენდა უფასო იურიდიული დახმარების ადვოკატი მის ახლად დანიშნულ კერძო ადვოკატ გ.ჩ.-სთან ერთად. სხდომაზე მომჩივანს არ მოუთხოვია უფასო იურიდიული დახმარების ადვოკატის შეცვლა ან მოხსნა.

9. 2011 წლის 21 ოქტომბერს მომჩივანმა წერილი მისწერა საქმის მწარმოებელ პროკურორს და სთხოვა მიეწოდებინა მისი კერძო ადვოკატისთვის, გ.ჩ.-სთვის, ყველა მტკიცებულების ასლი, რომელიც ჰქონდა პროკურორს მის წინააღმდეგ, სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის (შემდგომში „სსსკ“) 83-ე მუხლის შესაბამისად. მომჩივნის თანახმად, 2011 წლის 22 ოქტომბერს მისი ორი კერძო ადვოკატი პირადად შეხვდა საქმის მწარმოებელ პროკურორს, რათა მისთვის გადაეცათ ზემოაღნიშნული წერილი მომჩივნის მიერ ხელმოწერილ უფლებამოსილების ფორმებთან ერთად. იმის გამო, რომ არანაირი პასუხი არ ყოფილა, 2011 წლის 3 და 4 ნოემბერს ადვოკატებმა წარადგინეს დამატებითი მოთხოვნები. ამ მოთხოვნებში მათ აღნიშნეს, რომ საქმის მასალებზე წვდომის მიზნით პროკურორს განუწყვეტლივ უკავშირდებოდნენ ტელეფონით, თუმცა უშედეგოდ. 2011 წლის 7 ნოემბერს საქმის მწარმოებელმა პროკურორმა მისწერა მომჩივნის კერძო ადვოკატს, გ.ჩ.-ს და აცნობა, რომ მას შეეძლო პროკურატურაში მისვლა საქმის მასალებთან დაუყოვნებლივ წვდომის მიზნით.

10. საქმის მასალების თანახმად, 2011 წლის 8 ნოემბერს, გვიან საღამოს, მომჩივნის კერძო ადვოკატებს გადაეცათ მომჩივნის საქმის მასალების ასლი. მომზადდა ანგარიში პოტენციური მტკიცებულების შესახებ მხარეებს შორის ინფორმაციის გაცვლის თაობაზე (იხ. „სსსკ“-ის 83-ე მუხლი, როგორც ციტირებულია 23-ე პარაგრაფში ქვემოთ), რომელშიც ადვოკატებმა მომჩივანთან ერთად დაასახელეს ორი პირი, რომელთა დაკითხვასაც აპირებდნენ სასამართლოში. მათ ასევე აღნიშნეს, რომ მათ არ შეეძლოთ სხვა მოწმეების მითითება, რადგან ჯერ არ იცნობდნენ საქმის მასალებს.

11. 2011 წლის 9 ნოემბერს მომჩივანმა მიმართა თბილისის საქალაქო სასამართლოს წინასასამართლო განხილვის გადადების მოთხოვნით, რომელიც უნდა ჩატარებულიყო 2011 წლის 14 ნოემბერს. ის ამტკიცებდა, რომ ბრალდების მხარის მტკიცებულებებზე, რომლებიც მომჩივანსა და მის ადვოკატებს გადაეცა, დაგვიანებული წვდომის გამო, მათ არ ჰქონდათ ადეკვატური დრო დაცვის მოსამზადებლად. ამდენად, ისინი არ იყვნენ მზად, რომ წარმოედგინათ მოწმეების სია ან სხვა მტკიცებულები, რომელთა წარდგენა და შემოწმება სურდათ საქმის სასამართლო განხილვისას. მომჩივანი ამტკიცებდა, რომ ბრალდების მხარე მოქმედებდა „სსსკ"-ის 83-ე მუხლის დარღვევით, რაც ხელს უშლიდა საქმის მასალებზე დროულ წვდომას. ის ასევე ამტკიცებდა, რომ იმის გათვალისწინებით, რომ საქმის მასალები შედგებოდა ორი ტომისგან, მას და მის ადვოკატებს სჭირდებოდათ გონივრული დამატებითი დრო მათ შესასწავლად. საჩივრის დასადასტურებლად მომჩივანმა წარადგინა საქმის მასალების ხელმისაწვდომობის შესახებ მისი ყველა მოთხოვნის ასლი.

12. 2011 წლის 11 ნოემბერს მომჩივანმა კვლავ მიმართა პირველი ინსტანციის სასამართლოს, რა დროსაც ეჭვქვეშ აყენებდა მის წინააღმდეგ ბრალდების მტკიცებულებების მისაღებობას, მათ შორის, შემდეგი საფუძვლებით: მომჩივნის დაცვის უფლებები შეიზღუდა მტკიცებულებებზე დაგვიანებული წვდომის გამო; დაირღვა მისი უფლება, ჰყოლოდა საკუთარი არჩეული ადვოკატი; და ბრალდების მხარის მთავარი მოწმეები დაიკითხნენ გვიან ღამით სერიოზული ფსიქოლოგიური ზეწოლის ქვეშ. საქმის მასალებზე დაგვიანებულ წვდომასთან დაკავშირებით მომჩივანმა დამატებით აღნიშნა, რომ ბრალდების მტკიცებულებების ასლები მიწოდებული იქნა კომპაქტურ დისკზე (CD). ციხეში მომჩივნის მონახულებისას მის ადვოკატებს არ მისცეს უფლება, შესულიყვნენ ლეპტოპით; შესაბამისად, მათ ვერ შეძლეს, შეესწავლათ ბრალდების მტკიცებულებები მომჩივანთან ერთად. უფრო მეტიც, 12 და 13 ნოემბერი დაემთხვა შაბათ-კვირას, რაც ნიშნავდა, რომ ადვოკატები ვერ შეძლებდნენ მომჩივნის ციხეში ნახვას და მასთან ერთად დაცვის მომზადებას.

II. წინასასამართლო სხდომა

13. წინასასამართლო სხდომა, რომელიც გაიხსნა 2011 წლის 14 ნოემბერს, გადაიდო ორჯერ: ერთხელ ბრალდების მხარის მოთხოვნით და ერთხელ იმის გამო, რომ მომჩივანი და მისი ორი თანამოპასუხე სასამართლოში არ მიიყვანეს.

14. 2011 წლის 17 ნოემბერს მომჩივნის ადვოკატებმა მიმართეს პირველი ინსტანციის სასამართლოს მომჩივნის ოთხი ყოფილი თანამესაკნის დაკითხვის მოთხოვნით. 2011 წლის 21 ნოემბერს მომჩივნის ადვოკატებმა პირველი ინსტანციის სასამართლოს მიაწოდეს იმ მოწმეების დამატებითი სია, რომლებიც უნდა დაეკითხათ დაცვის მხარის სახელით. დასახელებული მოწმეები ძირითადად პატიმრები იყვნენ, რომლებიც ერთ საკანში იმყოფებოდნენ მომჩივანთან და ნ.მ.-სთან ერთად, როდესაც ეს უკანასკნელი გარდაიცვალა.

15. 2011 წლის 22 ნოემბერს წინასასამართლო სხდომა განახლდა. ბრალდების მხარემ მოითხოვა საქმის სასამართლო განხილვაზე დასაბარებელ დაცვის მოწმეთა სიის მიუღებლად ცნობა, ვინაიდან ის წარდგენილი იყო ვადის დარღვევით, „სსსკ"-ის 83-ე მუხლის მე-6 ნაწილით გათვალისწინებული ხუთდღიანი ვადის გადაცილებით. მომჩივანი საპასუხოდ ამტკიცებდა, რომ მან და მისმა ადვოკატებმა დააგვიანეს სიის მიწოდება, ბრალდების მხარის მტკიცებულებებზე დაგვიანებული წვდომის გამო. სასამართლო სხდომის თავმჯდომარის კონკრეტული კითხვის პასუხად მომჩივნის ადვოკატმა აღნიშნა, რომ მას არასოდეს მოუთხოვია უფასო იურიდიული დახმარების ადვოკატისგან საქმის მასალების ასლი.. მან ასევე დაადასტურა, რომ მომჩივანს არასოდეს მოუთხოვია უფასო იურიდიული დახმარების ადვოკატის აცილება. მოუსმინა რა მხარეებს, მოსამართლემ მიიღო გადაწყვეტილება, რომ უარეყო სასამართლო პროცესზე დასაბარებელ დაცვის მოწმეთა სია, მისი მიუღებლობის გამო. მოსამართლემ დაასკვნა, რომ სია არ იყო გაცვლილი ბრალდების მხარესთან „სსსკ"-ის 83-ე მუხლის მე-6 ნაწილით გათვალისწინებული პროცედურის შესაბამისად. ამასთან დაკავშირებით სასამართლო სხდომის თავმჯდომარემ აღნიშნა, რომ მომჩივნის უფასო იურიდიული დახმარების ადვოკატს უკვე ჰქონდა სათანადო წვდომა საქმის მასალებზე 2011 წლის 12 ოქტომბერს; რომ არც მომჩივანს და არც მის კერძო ადვოკატებს არცერთ ეტაპზე არ დაუყენებიათ ეჭვქვეშ უფასო იურიდიული დახმარების ადვოკატის მუშაობის ეფექტურობა ან არ უთხოვიათ მისი აცილება; რომ კერძო ადვოკატებს არ მოუთხოვიათ საქმის მასალების ასლი უფასო იურიდიული დახმარების ადვოკატისგან; და უფრო მეტიც, რომ მათ ვერ დაასაბუთეს თავიანთი არგუმენტი იმის შესახებ, რომ ბრალდების მხარემ ხელი შეუშალა მათ საქმის მასალებზე წვდომაში 2011 წლის 22 ოქტომბრიდან 8 ნოემბრამდე პერიოდში. სასამართლო სხდომის თავმჯდომარემ ასევე აღნიშნა, რომ მომჩივანმა და მისმა ადვოკატებმა ვერ მოახერხეს ბრალდების მხარესა და სასამართლოსთან მყარად დაესაბუთებინათ დაცვის მტკიცებულებების შესახებ ინფორმაციის გაცვლის დაგვიანება და რომ იმ გარემოებების არარსებობის შემთხვევაში, რომლებიც აღძრავდა დაცვის მხარის განსაკუთრებულ უფლებას „სსსკ“-ის 84-ე მუხლის შესაბამისად (იხ. ციტირება 23-ე პარაგრაფში ქვემოთ), მათი მოთხოვნა მტკიცებულებების მიღების თაობაზე არ უნდა დაკმაყოფილებულიყო.

16. რაც შეეხება ბრალდების მხარის მტკიცებულებებს, მოსამართლემ უარყო მომჩივნის არგუმენტი იმის შესახებ, რომ ეს მტკიცებულება მისაღებად უნდა გამოცხადებულიყო, დაასკვნა რა, მათ შორის, რომ მომჩივანს მისი უფასო იურიდიული დახმარების ადვოკატისა და ორი კერძო ადვოკატის მეშვეობით ჰქონდა ადეკვატური წვდომა საქმის მტკიცებულებებზე და შესაბამისად, სარგებლობდა ადეკვატური დროითა და საშუალებებით საკუთარი დაცვის მოსამზადებლად.

17. წინასასამართლო სხდომაზე მომჩივანსა და მის ორ თანამოპასუხეს „სსსკ"-ის 219-ე მუხლის შესაბამისად აცნობეს, რომ მათ წინააღმდეგ წაყენებული ბრალდების სიმძიმის გათვალისწინებით, მათ ჰქონდათ სასამართლოს უფლება ნაფიც მსაჯულთა მონაწილეობით. შესაბამისი პროცედურის შესახებ მომჩივნის ინფორმირების შემდეგ ყველამ, მომჩივანმა და მისმა თანამოპასუხეებმა, თანხმობა განაცხადა ნაფიც მსაჯულთა მონაწილეობით მათი საქმის განხილვაზე.

III. ნაფიც მსაჯულთა ვერდიქტი და საკასაციო საჩივარი

18. 2011 წლის 15 დეკემბრის ვერდიქტით ნაფიცმა მსაჯულებმა ხმათა უმრავლესობით, ათი ორის წინააღმდეგ, მომჩივანი დამნაშავედ ცნეს ნ.მ.-ის დამამძიმებელ გარემოებებში მკვლელობაში. სასამართლო სხდომის თავმჯდომარემ, მოქმედებდა რა ნაფიც მსაჯულთა რეკომენდაციით, მიუსაჯა მას თავისუფლების აღკვეთა ცამეტი წლისა და სამი თვის ვადით. საბოლოო სასჯელი, რომელიც მოიცავდა მომჩივნის წინა სასჯელის მოუხდელ ნაწილს, განისაზღვრა ოცდაორი წლითა და ცამეტი დღით. ნაფიც მსაჯულთა სასამართლოზე დაიბარეს და დაკითხეს ბრალდების მხარის ოცდასამი მოწმე.

19. მომჩივანმა შეიტანა საკასაციო საჩივარი. ის ამტკიცებდა, მათ შორის, „სსსკ"-ის 266-ე მუხლის მე-2 ნაწილის (b) ქვეპუნქტის შესაბამისად, რომ მოსამართლის გადაწყვეტილებები მტკიცებულებების მისაღებობასთან დაკავშირებით იყო უკანონო და რომ დაირღვა პროცესის შეჯიბრებითობის და მხარეთა თანასწორობის პრინციპები. ამასთან დაკავშირებით ის ამტკიცებდა, რომ 2011 წლის 11 ოქტომბერს ბრალდებულის სახით პირველი დაკითხვისას მას არ მისცეს მის მიერ არჩეულ ადვოკატთან დაკავშირების უფლება და სანაცვლოდ მას დაუნიშნეს ადვოკატი უფასო იურიდიული დახმარების სქემიდან. ის ასევე ამტკიცებდა, რომ მისი 2011 წლის 21 ოქტომბრით დათარიღებული მოთხოვნა საქმის მასალების ასლის თაობაზე სათანადოდ გადაეცა პროკურორს 2011 წლის 22 ოქტომბერს და რომ პროკურორმა უბრალოდ უგულებელყო ის. პროკურორმა მსგავსადვე უგულებელყო მათი შემდგომი მოთხოვნები საქმის მასალების შესახებ 2011 წლის 3-დან 7 ნოემბრამდე პერიოდში. საქმის მასალებზე დაგვიანებულმა წვდომამ საბოლოოდ ხელი შეუშალა მომჩივნის ადვოკატებს, რომ დადგენილ ვადაში გაეცვალათ ინფორმაცია ბრალდების მხარესთან დაცვის პოტენციური მტკიცებულების შესახებ, რამაც დაცვის მტკიცებულება მთლიანად მიუღებლად აქცია.

20. 2012 წლის 29 თებერვლის გადაწყვეტილებით თბილისის სააპელაციო სასამართლომ არ დაუშვა მომჩივნის საკასაციო საჩივარი. სასამართლომ „სსსკ"-ის 266-ე მუხლის მე-2 ნაწილისა და 303-ე მუხლის მე-2 და მე-4 ნაწილების მითითებით დაასკვნა შემდეგი:

„სააპელაციო სასამართლო მიიჩნევს, რომ განსახილველ სისხლის სამართლის საქმეში არ არსებობს [266-ე მუხლის მე-2 ნაწილით გათვალისწინებული] რომელიმე საფუძველი.

... მომჩივანმა ვერ შეძლო დამტკიცება, რომ თბილისის საქალაქო სასამართლომ საქმის განხილვისას ჩაიდინა სერიოზული სამართლებრივი ან პროცედურული დარღვევები; აღნიშნული ასევე ვერ დადგინდა საქმის განხილვის შედეგადაც“.

შესაბამისი სამართლებრივი ჩარჩო

I. შიდასახელმწიფოებრივი კანონმდებლობა

21. 2010 წლის 1 ოქტომბერს საქართველოში ძალაში შევიდა ახალი სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსი (შემდგომში „სსსკ“), რითაც აღინიშნა გადასვლა სისხლის სამართლის მართლმსაჯულების დიდწილად ინკვიზიციური სისტემიდან წმინდად შეჯიბრებითობის სისტემაზე. რეფორმის ერთ-ერთ განცხადებულ მიზანს წარმოადგენდა პროკურორის როლის შეზღუდვა, დაცვის გაძლიერებული უფლებების დანერგვა, კერძოდ, გამოძიების წინასასამართლო ეტაპზე მტკიცებულებათა ხელმისაწვდომობასთან დაკავშირებით და მოსამართლის ახალი, უფრო ნეიტრალური როლის უზრუნველყოფა, რომელიც ორიენტირებულია ზედამხედველობასა და სასამართლო წარმოების პროცედურული სამართლიანობის უზრუნველყოფაზე. „სსსკ“-ის მიღებით საქართველოში შემოღებული იქნა ნაფიც მსაჯულთა სასამართლო დანაშაულთა გარკვეული კატეგორიისთვის, მოდელის მიხედვით, რომელშიც მხოლოდ ნაფიცი მსაჯულები ინარჩუნებენ მოპასუხის ბრალეულობის ან უდანაშაულობის დადგენის ექსკლუზიურ ფუნქციას. სისხლის სამართლის საქმის განხილვაში მონაწილეობს 12 ნაფიცი მსაჯული ერთი მოსამართლის თავმჯდომარეობით. საქმის სასამართლოში განხილვის შემდეგ ნაფიცი მსაჯულები თათბირობენ დახურულ კარს მიღმა, მოსამართლის დასწრების გარეშე. თუ ნაფიცი მსაჯულები სამსაათიანი თათბირის განმავლობაში ვერ გამოიტანენ ერთსულოვან ვერდიქტს, მაშინ შეიძლება მიღებული იქნეს ხმების უმრავლესობით გამოტანილი ვერდიქტი.

22. შესაბამისი დებულებები ადვოკატის დანიშვნასთან დაკავშირებით, როგორც მოცემული იყო სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსში იმ დროისთვის, იკითხება შემდეგნაირად:

მუხლი 38. ბრალდებულის უფლება-მოვალეობანი

„...

5. ბრალდებულს აქვს ადვოკატის არჩევისა და ყოლის, ასევე მის მიერ არჩეული ადვოკატის ნებისმიერ დროს შეცვლის უფლება, ხოლო თუ ის უქონელია – უფლება, დაენიშნოს ადვოკატი სახელმწიფოს ხარჯზე. ბრალდებულს უნდა ჰქონდეს გონივრული დრო და საშუალება დაცვის მომზადებისათვის. ბრალდებულისა და მისი ადვოკატის ურთიერთობა კონფიდენციალურია. აკრძალულია ბრალდებულისა და მისი ადვოკატის ურთიერთობაზე ისეთი შეზღუდვების დაწესება, რომლებიც ხელს შეუშლის დაცვის სათანადოდ განხორციელებას.

...

13. ბრალდებულს და მის ადვოკატს უფლება აქვთ, ამ კოდექსით დადგენილ ფარგლებში და დადგენილი წესით გაეცნონ ბრალდების მხარის მტკიცებულებებს, მიიღონ მტკიცებულებისა და სისხლის სამართლის საქმის მასალების ასლები.“

მუხლი 45. სავალდებულო დაცვა

„1. სავალდებულოა ბრალდებულს ჰყავდეს ადვოკატი:

...

ე) თუ ჩადენილი ქმედებისათვის... გათვალისწინებულია პასუხისმგებლობა უვადო თავისუფლების აღკვეთის სახით.“

23. შესაბამისი დებულებები, რომლებშიც აღწერილია მტკიცებულებების მიღების წესი, როგორც მოცემული იყო სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსში იმ დროისთვის, შემდეგნაირად იკითხება:

მუხლი 14. მტკიცებულებათა უშუალოდ და ზეპირად გამოკვლევა

„1. სასამართლოს (ნაფიც მსაჯულებს) არ უნდა წარედგინოს მტკიცებულება, თუ მხარეებს მისი უშუალოდ და ზეპირად გამოკვლევის თანაბარი შესაძლებლობა არ ჰქონიათ, გარდა ამ კოდექსით გათვალისწინებული გამონაკლისებისა.

2. მხარეს უფლება აქვს, სასამართლოში მოითხოვოს მოწმის უშუალოდ დაკითხვა და წარადგინოს საკუთარი მტკიცებულება.“

მუხლი 72. დაუშვებელი მტკიცებულება

„...

3. ბრალდების მხარის მტკიცებულების დასაშვებობისა და დაცვის მხარის მტკიცებულების დაუშვებლობის მტკიცების ტვირთი ეკისრება ბრალმდებელს.

...

5. მტკიცებულების დაუშვებლად ცნობის საკითხს წყვეტს სასამართლო.“

მუხლი 83. შესაძლო მტკიცებულებათა თაობაზე ინფორმაციის გაცვლა მხარეების მიერ

„1. სისხლის სამართლის პროცესის ნებისმიერ სტადიაზე დაცვის მხარის მოთხოვნა ბრალდების მხარის იმ ინფორმაციის გაცნობის თაობაზე, რომლის მტკიცებულებად სასამართლოში წარდგენასაც ბრალდების მხარე აპირებს, დაუყოვნებლივ უნდა დაკმაყოფილდეს. ბრალდების მხარე ასევე ვალდებულია ამ ნაწილით გათვალისწინებულ შემთხვევაში დაცვის მხარეს გადასცეს მის ხელთ არსებული გამამართლებელი მტკიცებულებები.

2. დაცვის მხარის მოთხოვნის დაკმაყოფილების შემდეგ ბრალდების მხარე უფლებამოსილია დაცვის მხარისაგან მიიღოს ის ინფორმაცია, რომლის მტკიცებულებად სასამართლოში წარდგენასაც დაცვის მხარე აპირებს.

3. ინფორმაციის გაცვლის მოთხოვნის შემდეგ იმ მომენტისათვის არსებული მასალის მხარისათვის სრული მოცულობით გადაუცემლობა იწვევს ამ მასალის დაუშვებელ მტკიცებულებად ცნობას.

4. ამ მუხლის პირველი და მე-2 ნაწილებით გათვალისწინებული მხარეების მიერ ინფორმაციის გაცვლის თაობაზე დგება ოქმი, რომლის ასლიც ეგზავნება სასამართლოს სისხლის სამართლის საქმესთან ერთად.

...

6. წინასასამართლო სხდომის გამართვამდე არაუგვიანეს 5 დღისა მხარეებმა ერთმანეთს და სასამართლოს უნდა მიაწოდონ იმ მომენტისათვის მათ ხელთ არსებული სრული ინფორმაცია, რომლის მტკიცებულებად სასამართლოში წარდგენასაც აპირებენ.

7. მხარეებმა საკუთარი ხარჯით უნდა გადასცენ ერთმანეთს ინფორმაცია დოკუმენტის ასლის სახით, სხვა მასალის შემთხვევაში კი – ცნობის სახით. დასაშვებია ნივთიერი მტკიცებულების დათვალიერებაც, თუ ეს არ იწვევს მის ან მასზე არსებული კვალის დაზიანებას ან განადგურებას.

8. ბრალდებულის სასამართლოში პირველ წარდგენამდე მხარეები ვალდებული არიან მისცენ ერთმანეთს იმ ინფორმაციისა და მტკიცებულების გაცნობის შესაძლებლობა, რომელთა სასამართლოში წარდგენასაც ისინი აპირებენ, ასევე გადასცენ წერილობითი მტკიცებულებების ასლები.

მუხლი 84. დაცვის მხარის საგამონაკლისო უფლება

„დაცვის მხარის მიერ ერთი ისეთი მტკიცებულების წარუდგენლობა, რომელიც განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია მისი დაცვის უზრუნველსაყოფად, არ იწვევს სასამართლოში საქმის არსებით განხილვაზე ამ მტკიცებულების დაუშვებლობას. ამ შემთხვევაში სხდომის თავმჯდომარე დაცვის მხარეს განკარგულებით აკისრებს ჯარიმას და საპროცესო ხარჯების ანაზღაურებას. ჯარიმის ოდენობა უნდა იყოს შემაკავებელი ხასიათის, მიყენებული ზიანის პროპორციული და უნდა შეესაბამებოდეს მხარის ფინანსურ მდგომარეობას. განკარგულება შეიძლება ერთჯერადად გასაჩივრდეს გადაწყვეტილების მიმღები სასამართლოს თავმჯდომარესთან, რომელიც უფლებამოსილია ზეპირი მოსმენის გარეშე განიხილოს საჩივარი.“

მუხლი 219. წინასასამართლო სხდომა

„... 3. თუ ბრალდებულს ბრალი წაუყენეს ნაფიც მსაჯულთა სასამართლოს განსჯადი დანაშაულის ჩადენისათვის, მოსამართლე ვალდებულია ბრალდებულს განუმარტოს ნაფიც მსაჯულთა სასამართლოს დებულებები და მასთან დაკავშირებული ბრალდებულის უფლებები. ამის შემდეგ მოსამართლე არკვევს, ამბობენ თუ არა მხარეები უარს ნაფიც მსაჯულთა სასამართლოზე. თუ მხარეები ნაფიც მსაჯულთა სასამართლოზე უარს ერთობლივად არ განაცხადებენ, მოსამართლე ნიშნავს ნაფიც მსაჯულთა შერჩევის სხდომის თარიღს.

4. წინასასამართლო სხდომის მოსამართლე:

ა) განიხილავს მხარეთა შუამდგომლობებს მტკიცებულებათა დასაშვებობის თაობაზე;

მუხლი 239. შუამდგომლობის დაყენება და გადაწყვეტა

„1. ...

2. საქმის არსებითი განხილვის დროს დამატებითი მტკიცებულების წარდგენის შემთხვევაში სასამართლო მხარის შუამდგომლობით იხილავს მისი დასაშვებობის საკითხს და არკვევს საქმის არსებით განხილვამდე მტკიცებულების წარუდგენლობის მიზეზს, რის საფუძველზედაც იღებს გადაწყვეტილებას საქმეზე მტკიცებულების დაშვება-არდაშვების თაობაზე.“

24. რაც შეეხება ნაფიც მსაჯულთა სასამართლოს გამოტანილი ვერდიქტის გასაჩივრების გზებს, სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსში განცხადებულია შემდეგი:

მუხლი 266. ნაფიც მსაჯულთა სასამართლოს განაჩენის გასაჩივრება

„1. ნაფიც მსაჯულთა სასამართლოს მიერ გამოტანილი გამამართლებელი განაჩენი საბოლოოა და არ გასაჩივრდება.

2. მხარეს შეუძლია ერთჯერადად საკასაციო წესით სააპელაციო სასამართლოში გაასაჩივროს გამამტყუნებელი განაჩენი, თუ:

ა) სხდომის თავმჯდომარემ მტკიცებულებათა დასაშვებობის შესახებ უკანონო გადაწყვეტილება მიიღო;

ბ) სხდომის თავმჯდომარემ მხარის მიერ დაყენებული შუამდგომლობის განხილვისას უკანონო გადაწყვეტილება მიიღო, რითაც არსებითად დაირღვა მხარეთა შეჯიბრებითობის პრინციპი;

გ) სხდომის თავმჯდომარემ ნაფიც მსაჯულთა სათათბირო ოთახში გასვლის წინ განმარტებების მიცემისას არსებითი შეცდომა დაუშვა;

დ) სხდომის თავმჯდომარე განაჩენის გამოტანისას მთლიანად ან ნაწილობრივ არ დაეყრდნო ნაფიც მსაჯულთა მიერ გამოტანილ ვერდიქტს;

ე) სხდომის თავმჯდომარე განაჩენის გამოტანისას დაეყრდნო ამ კოდექსის მოთხოვნების დარღვევით გამოტანილ ვერდიქტს;

ვ) სასჯელი უკანონოა ან/და აშკარად დაუსაბუთებელია;

ზ) სხდომის თავმჯდომარემ არ გაითვალისწინა ნაფიც მსაჯულთა მიერ მიღებული სასჯელის შემსუბუქების ან დამძიმების რეკომენდაცია.

3. ამ მუხლის მე-2 ნაწილის „ა“–„ე“ ქვეპუნქტებით გათვალისწინებული საკასაციო საჩივრის დაკმაყოფილების შემთხვევაში საქმე ხელახალი განხილვისათვის გადაეცემა ნაფიც მსაჯულთა სასამართლოს ახალ შემადგენლობას....“

მუხლი 303. საკასაციო საჩივრის დასაშვებობის გადაწყვეტა

„1. ...

2. საკასაციო სასამართლო უფლებამოსილია ზეპირი მოსმენის გარეშე შეამოწმოს საკასაციო საჩივრის დასაშვებობა.

3. საკასაციო საჩივარი დასაშვებია, თუ:

ა) საქმე მნიშვნელოვანია სამართლის განვითარებისა და ერთგვაროვანი სასამართლო პრაქტიკის ჩამოყალიბებისათვის;

ბ) სააპელაციო სასამართლოს გადაწყვეტილება განსხვავდება ... საქართველოს უზენაესი სასამართლოს მანამდე არსებული პრაქტიკისაგან;

გ) სააპელაციო სასამართლომ საქმე განიხილა მნიშვნელოვანი სამართლებრივი ან საპროცესო დარღვევით ...

4. საკასაციო სასამართლოს განჩინება საჩივრის დაუშვებლად ცნობის თაობაზე საბოლოოა და არ გასაჩივრდება.“

II. შესაბამისი საერთაშორისო მასალები

25. თავის ერთობლივ დასკვნაში საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის შესახებ (მოსაზრება N: CRIM -GEO/257/2014 [RJU]), რომელიც გამოცემულია 2014 წლის 22 აგვისტოს, ეუთოს დემოკრატიული ინსტიტუტებისა და ადამიანის უფლებათა ოფისმა და ევროპის საბჭომ განაცხადეს შემდეგი:

„5.4 მხარეთა თანასწორობა

50. დასაწყისშივე უნდა აღინიშნოს, რომ კოდექსის თანახმად, მოსამართლის როლი, უზრუნველყოს მხარეთა თანასწორობა პროცესის მონაწილეთა შორის, ძალიან შეზღუდულია (კერძოდ, იხ. 23-ე მუხლი და 25-ე მუხლის მე-2 ნაწილი მოსამართლის როლის შესახებ), ხოლო ინიციატივა ამ პრინციპის უზრუნველსაყოფად უმეტესწილად მხარეებიდან უნდა მოდიოდეს. მიუხედავად იმისა, რომ ასეთი შეჯიბრებითობის სისტემა ზოგადად აღიარებულია საერთაშორისო სტანდარტებით, უნდა აღინიშნოს, რომ ასეთ სისტემებში არსებობს რისკი, რომ ბრალდებულის უფლებები არ იქნება საკმარისად დაცული, განსაკუთრებით მაშინ, როდესაც

ადვოკატი სათანადოდ არ ასრულებს თავის მოვალეობას.

51. ზოგადად, მნიშვნელოვანი დისბალანსი არსებობს პროკურორისა, რომელიც იყენებს სახელმწიფო რესურსებს და ბრალდებულის უფლებამოსილებებს შორის, რომელსაც შესაძლოა არ ჰქონდეს ისეთივე ფინანსური ან სხვა საშუალებები. ამიტომ რეკომენდებულია, სასამართლო სხდომის თავმჯდომარეს დამატებით განესაზღვროს ფუნქცია, მაგალითად, 25-ე მუხლში, რომ უზრუნველყოს ბრალდებულის უფლებების, მათ შორის, მხარეთა თანასწორობის, სათანადოდ დაცვა სასამართლო განხილვისას.

...

55. 83-ე მუხლის მე-6 ნაწილის თანახმად, წინასასამართლო სხდომის გამართვამდე არაუგვიანეს 5 დღისა მხარეებმა ერთმანეთს და სასამართლოს უნდა მიაწოდონ იმ მომენტისათვის მათ ხელთ არსებული სრული ინფორმაცია, რომლის მტკიცებულებად სასამართლოში წარდგენასაც აპირებენ. ინფორმაციის გაზიარების ვალდებულება აქ არ უნდა მთავრდებოდეს, არამედ უნდა იყოს უწყვეტი, როგორც ეს გათვალისწინებულია 83-ე მუხლის პირველი ნაწილით. თუმცა, ამ მუხლის ფორმულირებიდან ნათელი უნდა იყოს, რომ ბრალდების მხარეს ეკისრება ვალდებულება, გააზიაროს ყველა ინფორმაცია სპონტანურად, ხოლო დაცვის მხარე ვალდებულია, კეთილსინდისიერად, წინასწარ აცნობოს ბრალდების მხარეს, რათა შესაძლებელი იყოს შემდგომი გამოძიება. ამდენად, რეკომენდებულია, 83-ე მუხლი შეიცვალოს შესაბამისად.“

კანონმდებლობა

I. საქმის არსი

26. თავის განცხადებებში, რომელიც წარდგენილი იქნა მთავრობის განცხადებების პასუხად, მომჩივანი ჩიოდა კონვენციის მე-3 და მე-6(2) მუხლების შესაბამისად, ნაფიც მსაჯულთა სასამართლოში საქმის განხილვის დროს ხელბორკილების დადების შესახებ. საქმის სასამართლოში განხილვასთან დაკავშირებით მან ასევე განაცხადა, რომ ზეპირი მოსმენა ჩანიშნული იყო ყოველდღე, დილის 10 საათიდან საღამოს 6 საათამდე. საღამოობით ადვოკატებს არ აძლევდნენ ციხეში მისი ნახვის უფლებას. შესაბამისად, ნაფიც მსაჯულთა სასამართლოს მთელი პერიოდის განმავლობაში მას აღკვეთილი ჰქონდა ადვოკატებთან თავისუფალი კომუნიკაციისა და მათთან თავისი დაცვის ხაზის კოორდინაციის საშუალება.

27. სასამართლო აღნიშნავს, რომ მომჩივანმა ზემოაღნიშნული საჩივრები წარმოადგინა მხოლოდ თავის მოსაზრებებში, საჩივრის წარდგენის შემდეგ. ისინი არ შეიძლება ჩაითვალოს მისი თავდაპირველი საჩივრების განვითარებად. შესაბამისად, ისინი სცილდება მიმდინარე საჩივრის არსს (იხ. საქმე „საღინაძე და სხვები საქართველოს წინააღმდეგ“, no. 18768/05, §§ 71 და 72, 2010 წლის 27 მაისი, მასში შემდგომი მითითებით).

II. კონვენციის მე-6 მუხლის 1-ლი პუნქტისა და მე-3 პუნქტის (b) და (d) ქვეპუნქტების სავარაუდო დარღვევა

28. მომჩივანმა იჩივლა, რომ ბრალდების მხარის მტკიცებულებებზე დაგვიანებული წვდომის გამო, მას არ ჰქონდა საკმარისი დრო და საშუალებები დაცვის მოსამზადებლად. ის ასევე ამტკიცებდა ამასთან დაკავშირებით, რომ სასამართლო სხდომის თავმჯდომარემ მიიღო არამართლზომიერი გადაწყვეტილებები მტკიცებულებების მისაღებობასთან დაკავშირებით და რომ სააპელაციო სასამართლოს უარი მისი საკასაციო საჩივრის მიღებაზე იყო დაუსაბუთებელი. მომჩივანი დაეყრდნო კონვენციის მე-6 მუხლის პირველ პუნქტსა და მე-3 პუნქტის (b) და (d) ქვეპუნქტებს, რომლის შესაბამისი ნაწილები შემდეგნაირად იკითხება:

„1. „ყოველი ადამიანი ... მისთვის წარდგენილი სისხლისსამართლებრივი ბრალდების საფუძვლიანობის გამორკვევისას, აღჭურვილია ... მისი საქმის სამართლიანი ... განხილვის უფლებით ... სასამართლოს მიერ.“

...

3. ყოველ ბრალდებულს აქვს, სულ მცირე, შემდეგი უფლებები:

...

b) ჰქონდეს საკმარისი დრო და საშუალებანი საკუთარი დაცვის მოსამზადებლად;

...

d) თვითონ დაიკითხოს ან დააკითხვინოს მისი ბრალდების მოწმეები, და, გამოაძახებინოს და დააკითხვინოს მისი დაცვის მოწმეები ბრალდების მოწმეების თანაბარ პირობებში;

1. მისაღებობა

29. მთავრობა არ შესდავებია საჩივრების მისაღებობას. სასამართლო აღნიშნავს, რომ ეს საჩივრები არც აშკარად დაუსაბუთებელია და არც მიუღებელია კონვენციის 35‑ე მუხლში ჩამოთვლილი რომელიმე სხვა საფუძვლით. აქედან გამომდინარე, ის უნდა გამოცხადდეს მისაღებად.

2. საქმის არსებითი მხარე
   1. მხარეთა წარდგინებები
      1. მომჩივანი

30. მომჩივანი ამტკიცებდა, რომ მის ადვოკატებს საქმის მასალებზე წვდომა მიეცათ 2011 წლის 8 ნოემბერს, საღამოს 08:50 საათზე და შესაბამისად, არ ჰქონდათ საკმარისი დრო ბრალდების მხარის მტკიცებულებების გასაცნობად და მტკიცებულებათა საკუთარი სიის, მათ შორის, მოწმეთა სიის წარსადგენად. მან განაცხადა, რომ დაცვის მხარისთვის საქმის მასალებზე წვდომის გაჭიანურებით, პროკურორი მოქმედებდა სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის (შემდგომში „სსსკ“) 83-ე მუხლის დარღვევით, რაც, ერთი მხრივ, ბრალდების მხარის მტკიცებულებებს მიუღებელს ხდიდა, ხოლო მეორე მხრივ, ხელს უშლიდა დაცვის მხარის ძალისხმევას თავისი საქმის მომზადებაში. მომჩივანი ამტკიცებდა, რომ მას არ შეეძლო თავისი დაცვის მომზადების მიზნებისთვის დაჰყრდნობოდა საქმის მასალების ასლს, რომელიც გადაეცა უფასო იურიდიული დახმარების ადვოკატ გ.გ.-ს, რადგან არ ენდობოდა მას. ამიტომ მას არასოდეს უთხოვია მისთვის საქმის მასალების ასლის გადაცემა. ის ამტკიცებდა, „სსსკ"-ის 46-ე მუხლის პირველი ნაწილის (a) ქვეპუნქტის მითითებით, რომ მას არასოდეს მოუთხოვია ადვოკატის დანიშვნა უფასო იურიდიული დახმარების სქემის შესაბამისად. ის ფაქტი, რომ ბრალდებულის სახით მისი პირველი დაკითხვისას ის იყენებდა დუმილის უფლებას უფასო იურიდიული დახმარების ადვოკატის თანდასწრებით, არ ნიშნავდა მის თანხმობას უფასო იურიდიული დახმარების ადვოკატის ჩართულობაზე.

31. მან უარყო მთავრობის მტკიცება, რომ მის კერძო ადვოკატებს არ მოუთხოვიათ საქმის მასალების ასლი 2011 წლის 3 ნოემბრამდე (იხ. პარაგრაფი 35 ქვემოთ). ამასთან დაკავშირებით მან მიუთითა თავის 2011 წლის 21 ოქტომბრის წერილზე, რომელშიც ის მოითხოვდა საქმის მწარმოებელი პროკურორისგან, რომ საქმის მასალებზე წვდომა მიეცათ მისი კერძო ადვოკატებისთვის. მან ასევე აღნიშნა, რომ სასამართლო პროცესის დროს მისმა კერძო ადვოკატებმა საკმარისად აჩვენეს, რომ ისინი განუწყვეტლივ უკავშირდებოდნენ პროკურორს ტელეფონით, რათა მოეთხოვათ საქმის მასალებზე წვდომა, თუმცა უშედეგოდ.

32. რაც შეეხება თბილისის სააპელაციო სასამართლოს გადაწყვეტილებას, მიუღებლად უარეყო მისი საკასაციო საჩივარი, მომჩივანმა ხაზგასმით აღნიშნა, რომ ეს იყო მხოლოდ მეორე საქმე საქართველოს ისტორიაში, რომელიც განიხილა ნაფიც მსაჯულთა სასამართლომ. ამიტომ, მისი საჩივრის უარყოფა საკმარისი დასაბუთების გარეშე, შესაბამისი სასამართლო პრაქტიკის არარსებობის პირობებში იყო თვითნებური მოქმედება.

33. დაბოლოს, მომჩივანმა ასევე აღნიშნა, რომ 2012 წელს მისმა თანამოპასუხეებმა, რომელთა მტკიცებულებებმა საფუძველი დაუდო მის ნასამართლობას, იჩივლეს საქართველოს ხელისუფლების სხვადასხვა ორგანოში, ამტკიცებდნენ რა, რომ მათ მიერ წარმოდგენილი დამადანაშაულებელი მტკიცებულებები მოპოვებული იყო იძულებითა და ცუდი მოპყრობით. თუმცა, მას არ წარმოუდგენია რაიმე მტკიცებულება აღნიშნული ბრალდების გასამყარებლად.

2. მთავრობა

34. მთავრობა ოთხმაგი არგუმენტის საფუძველზე ამტკიცებდა, რომ მომჩივნის სამართლიანი სასამართლოს უფლება, მათ შორის, მხარეთა თანასწორობის პრინციპი, არ დარღვეულა. პირველ რიგში, მათი განცხადებით, მომჩივანს დაენიშნა უფასო იურიდიული დახმარების ადვოკატი „სსსკ"-ის 45-ე მუხლის შესაბამისად, სავალდებულო დაცვის წესის თანახმად, რადგან მისთვის წარდგენილი ბრალდებების გათვალისწინებით, მას უვადო თავისუფლების აღკვეთა ემუქრებოდა. ამ პროცედურისთვის მომჩივნის თანხმობის გამოყენება შეუსაბამო იყო, ისევე როგორც მისი ფინანსური მდგომარეობა. ისინი მომჩივნის 2011 წლის 11 ოქტომბრის ექსპერტიზის დასკვნაზე მითითებით ამტკიცებდნენ, რომ ის ნებისმიერ შემთხვევაში ცალსახად დათანხმდა უფასო იურიდიული დახმარების ადვოკატის დანიშვნას.

35. მეორე, რაც შეეხება საქმის მასალებზე ხელმისაწვდომობას, მთავრობამ განაცხადა, რომ 2011 წლის 12 ოქტომბერს, ანუ წინასასამართლო სხდომამდე ერთი თვით ადრე, ყველა შესაბამისი დოკუმენტი უკვე ჰქონდა უფასო იურიდიული დახმარების ადვოკატს. შესაბამისად, მომჩივანს ჰქონდა საკმარისი დრო და საშუალებები, რათა მოემზადებინა თავისი დაცვა. შესაბამისი საქმის მასალები ასევე გადაეცა მომჩივნის კერძო ადვოკატებს წინასასამართლო განხილვამდე ხუთი დღით ადრე, ანუ 2011 წლის 8 ნოემბერს. მთავრობამ აღნიშნულთან დაკავშირებით ხაზი გაუსვა, რომ ამ ორ კერძო ადვოკატს არ მოუთხოვია საქმის მასალების ასლი 2011 წლის 3 ნოემბრამდე; ამდენად, არ არსებობდა საფუძველი იმის სამტკიცებლად, რომ ბრალდების მხარემ შეაფერხა მომჩივნის წვდომა ბრალდების მხარის საქმის მასალებზე, რითაც ხელი შეუშალა მას დაცვის მომზადებაში.

36. მესამე, მთავრობამ აღნიშნა, რომ მომჩივანმა არ მიაწოდა ინფორმაცია ბრალდების მხარესა და პირველი ინსტანციის სასამართლოს დაცვის მხარის პოტენციურ მტკიცებულებებთან დაკავშირებით წინასასამართლო განხილვამდე არაუგვიანეს ხუთი დღით ადრე, რითაც დაარღვია საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 83-ე მუხლის მე-6 ნაწილით გათვალისწინებული პროცედურა. მათ განაცხადეს, რომ სასამართლო სხდომის თავმჯდომარის გადაწყვეტილების დასაბუთება მტკიცებულებების მიუღებლობის შესახებ, ადვოკატების სხვადასხვა არგუმენტების პასუხად, იყო ძალიან დეტალური და ამომწურავი. რაც შეეხება „სსსკ“-ის 84-ე მუხლის შესაბამისად დაცვის მხარის გამონაკლის უფლებასთან დაკავშირებული დებულების გამოყენებას, მთავრობა ორ სხვა დაუკავშირებელ საქმეში ეროვნული სასამართლოს გადაწყვეტილებაზე მითითებით ამტკიცებდა, რომ ამ დებულების გამოსაყენებლად არსებობდა გარკვეული წინაპირობები. მაგალითად, დაცვის მხარეს უნდა ეჩვენებინა დამაჯერებელი მიზეზები, თუ რატომ ვერ გაუზიარა დროულად ინფორმაცია დაცვის პოტენციური მტკიცებულებების შესახებ პროკურატურასა და სასამართლოს, რაც მომჩივანს არ გაუკეთებია ამ საქმეში.

37. „სსსკ"-ის 84-ე მუხლის გამოყენებასთან დაკავშირებით მთავრობის მიერ შიდა სასამართლო პრაქტიკის მაგალითების სახით წარმოდგენილ ორ სასამართლო გადაწყვეტილებაში ეროვნულმა სასამართლოებმა დაადგინეს, რომ დაცვის მხარეს შეეძლო გამოეყენებინა განსაკუთრებული უფლება „სსსკ"-ის 84-ე მუხლის შესაბამისად, ვინაიდან დაცვის მხარემ აჩვენა, თუ რამდენად მნიშვნელოვანი იყო ეს მტკიცებულებები საქმისთვის. ამრიგად, 2012 წლის 13 დეკემბრის გადაწყვეტილებით გურჯაანის რაიონულმა სასამართლომ „სსსკ"-ის 84-ე მუხლის საფუძველზე მოპასუხის მოთხოვნის დაკმაყოფილებისას დაასკვნა შემდეგი:

„რადგან დაცვის მხარის თანახმად, სადავო მტკიცებულებებს განსაკუთრებული მნიშვნელობა აქვს... სასამართლო აკმაყოფილებს წარმომადგენლის მოთხოვნას... ბრალდებულის მამის სასამართლოში დაკითხვის შესახებ...“

ანალოგიურად, ახალციხის რაიონულმა სასამართლომ 2014 წლის 26 აგვისტოს გადაწყვეტილებაში აღნიშნა:

„საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 84-ე მუხლის თანახმად, დაცვის მხარის მიერ ისეთი მტკიცებულების წარუდგენლობა [გაცვლა], რომელიც განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია მისი დაცვის უზრუნველსაყოფად, არ იწვევს სასამართლოში საქმის არსებით განხილვაზე ამ მტკიცებულების მიუღებლობას.

მიმდინარე საქმეში დაცვის მხარემ გამოიყენა ეს უფლება, წარმოდგენილი ინფორმაცია შესაბამისია.. ამიტომ, დაცვის მხარის მოთხოვნა უნდა დაკმაყოფილდეს...“.

38. დაბოლოს, მთავრობამ განაცხადა, რომ მომჩივნის საჩივარი არ აკმაყოფილებდა მისაღებობის კრიტერიუმებს, როგორც ეს გათვალისწინებულია „სსსკ"-ის 266-ე და 303-ე მუხლებით და შესაბამისად, გამოცხადდა მიუღებლად. ყველა ზემოაღნიშნული არგუმენტის გათვალისწინებით, ისინი ამტკიცებდნენ, რომ მიმდინარე საქმეში სისხლის სამართლის პროცესის საერთო სამართლიანობა არ დარღვეულა.

2. სასამართლოს შეფასება

39. სასამართლო აღნიშნავს, რომ მომჩივნის საჩივრები ძირითადად წარმოშობს განსხვავებულ, მაგრამ ურთიერთდაკავშირებულ საკითხებს, კერძოდ, (i) სავარაუდოდ არასაკმარისი დრო და საშუალებები დაცვის მომზადებისთვის; (ii) დაცვის მხარის სახელით დასაბარებელი მოწმეების სიის მიუღებლობის შედეგად წარმოქმნილი პრობლემა; და (iii) სააპელაციო სასამართლოს მიერ მომჩივნის საკასაციო საჩივრის, როგორც დაუშვებლის, უარყოფის საკმარისი დასაბუთების არარსებობა. ვინაიდან მე-6 მუხლის მე-3 პუნქტის მოთხოვნები უნდა ჩაითვალოს მე-6 მუხლის 1-ლი პუნქტით გარანტირებული სამართლიანი სასამართლოს უფლების ცალკეულ ასპექტებად, სასამართლო განიხილავს თითოეულ ამ საჩივარს ერთად აღებული ამ ორი დებულების შესაბამისად.(იხილეთ, სხვა მრავალ წყაროთა შორის, საქმე „Schatschaschwili v. Germany“ [GC], no. 9154/10, § 100, ECHR 2015, და საქმე „Idalov v. Russia“ [GC], no. 5826/03, § 169, 2012 წლის 22 მაისი).

1. მტკიცება, დაცვის მოსამზადებლად არასაკმარისი დროისა და საშუალებების შესახებ
   1. ზოგადი პრინციპები

40. მხარეთა თანასწორობის პრინციპის, როგორც სამართლიანი სასამართლოს უფრო ფართო კონცეფციის ერთ-ერთი მახასიათებლის შესაბამისად, თითოეულ მხარეს უნდა მიეცეს გონივრული შესაძლებლობა, წარმოადგინოს თავისი საქმე იმ პირობებში, რომლებიც არ აყენებს მას არახელსაყრელ მდგომარეობაში თავისი მოწინააღმდეგის პირისპირ. ამ კონტექსტში მნიშვნელობა ენიჭება როგორც მონაწილეობის მიღებას, ასევე მართლმსაჯულების სამართლიანი განხორციელებისადმი გაზრდილ მგრძნობელობას (იხ., სხვა წყაროთა შორის, საქმე „Öcalan v. Turkey“ [GC], no. 46221/99, § 140, ECHR 2005‑IV; იხ. ასევე საქმე „Bulut v. Austria“, 1996 წლის 22 თებერვალი, ანგარიშები განაჩენებისა და გადაწყვეტილებების შეახებ 1996-II, p. 359, § 47, და საქმე „Moiseyev v. Russia“, no. 62936/00, § 203, 2008 წლის 9 ოქტომბერი).

41. შეჯიბრებითი სასამართლო პროცესის უფლება სისხლის სამართლის საქმეში ნიშნავს, რომ როგორც ბრალდების მხარეს, ასევე დაცვის მხარეს უნდა მიეცეს შესაძლებლობა, გაეცნოს მეორე მხარის მიერ წარდგენილ მოსაზრებებსა და მტკიცებულებებს და კომენტარი გააკეთოს მათზე. არსებობს სხვადასხვა გზა, რომლითაც შიდასახელმწიფოებრივი კანონმდებლობა შეიძლება აკმაყოფილებდეს ამ მოთხოვნას. თუმცა, მიუხედავად არჩეული მეთოდისა, უზრუნველყოფილი უნდა იყოს, რომ მეორე მხარემ იცოდეს, რომ წარდგენილია მოსაზრებები და ექნება მათზე შენიშვნის გაკეთების რეალური შესაძლებლობა (იხ. საქმე „Murtazaliyeva v. Russia“ [GC], no. 36658/05, § 91, 2018 წლის 18 დეკემბერი; იხ. ასევე საქმე „Zahirović v. Croatia“, no. 58590/11, § 42, 2013 წლის 25 აპრილი).

42. სამართლიანი სასამართლოს უფლება ასევე გულისხმობს საქმის მასალებზე წვდომის უფლებას. სასამართლომ უკვე დაადგინა, რომ საქმის მასალებზე შეუზღუდავი წვდომა და ნებისმიერი ჩანაწერის შეუზღუდავი გამოყენება, მათ შორის, საჭიროების შემთხვევაში, შესაბამისი დოკუმენტების ასლების მიღების შესაძლებლობა, სამართლიანი სასამართლოს მნიშვნელოვანი გარანტიაა. სასამართლოს შეფასებით, ასეთი წვდომის უზრუნველყოფის შეუძლებლობა მოწმობს მხარეთა თანასწორობის პრინციპის დარღვევის შესახებ დასკვნის სასარგებლოდ (იხ. საქმე „Beraru v. Romania“, no. 40107/04, § 70, 2014 წლის 18 მარტი). ამ კონტექსტში მნიშვნელობა ენიჭება როგორც მონაწილეობას, ასევე მართლმსაჯულების სამართლიანი განხორციელებისადმი გაზრდილ მგრძნობელობას. დაცვის მხარის უფლებების პატივისცემა მოითხოვს, რომ ბრალდებულის ან მისი ადვოკატისთვის სასამართლოს მასალებზე წვდომის შეზღუდვამ ხელი არ უნდა შეუშალოს მტკიცებულებების ხელმისაწვდომობას ბრალდებულისთვის საქმის სასამართლოში განხილვის დაწყებამდე და ბრალდებულისთვის მასზე შენიშვნის გაკეთების შესაძლებლობის მიცემას, ადვოკატის მეშვეობით, ზეპირი წარდგინებების დროს (იხ. Öcalan-ის საქმე, ციტირებული ზემოთ, §140).

43. მე-6 მუხლის მე-3(b) პუნქტი გულისხმობს, რომ ბრალდებულის სახელით არსებითი დაცვის საქმიანობა შეიძლება მოიცავდეს ყველაფერს, რაც „აუცილებელია“ მთავარი საქმის სასამართლოში განხილვის მოსამზადებლად. ბრალდებულს უნდა ჰქონდეს შესაძლებლობა მოახდინოს თავისი დაცვის ორგანიზება სათანადოდ და შეზღუდვის გარეშე, რათა შეძლოს, რომ წარადგინოს დაცვის ყველა შესაბამისი არგუმენტი პირველი ინსტანციის სასამართლოს წინაშე და ამით მოახდინოს ზეგავლენა საქმის შედეგზე (იხ. საქმე „Connolly v. the United Kingdom“ (dec.), no. 27245/95, 1996 წლის 26 ივნისი; საქმე „Mayzit v. Russia“, no. 63378/00, § 78, 2005 წლის 20 იანვარი და საქმე„Moiseyev v. Russia“, no. 62936/00, § 220, 2008 წლის 9 ოქტომბერი). შეფასებისას, ჰქონდა თუ არა ბრალდებულს ადეკვატური დრო დაცვის მოსამზადებლად, განსაკუთრებული ყურადღება უნდა მიექცეს საქმისწარმოების ხასიათს, ასევე საქმის სირთულეს და საქმისწარმოების ეტაპს (იხ. საქმე „Albert and Le Compte v. Belgium“,1983 წლის 10 თებერვალი, § 41, Series A no. 58 და საქმე „Gregačević v. Croatia“, no. 58331/09, § 51, 2012 წლის 10 ივლისი).

44. ბრალდებულისთვის მიცემული დროისა და საშუალებების ადეკვატურობის საკითხი უნდა შეფასდეს თითოეული კონკრეტული საქმის გარემოებების გათვალისწინებით (იხ. საქმე „Iglin v. Ukraine“, no. 39908/05, § 65, 2012 წლის 12 იანვარი).

2. ზემოაღნიშნული პრინციპების გამოყენება მიმდინარე საქმის გარემოებების მიმართ

45. მომჩივანი ჩიოდა, რომ მას დაგვიანებული წვდომა ჰქონდა ბრალდების მხარის მტკიცებულებებზე, რამაც გამოიწვია, რომ მას ჰქონდა არასაკმარისი დრო და საშუალებები თავისი დაცვის მოსამზადებლად. მიმდინარე საქმის განსაკუთრებული გარემოებების გათვალისწინებით, სასამართლო მიიჩნევს, რომ მან, პირველ რიგში, უნდა განმარტოს უფასო იურიდიული დახმარების ადვოკატის დანიშვნასთან დაკავშირებული გარემოებები და მისი როლი მომჩივნის კერძო ადვოკატებთან ერთად; ამით ის იხელმძღვანელებს „არჩევანის უარყოფის შესახებ“ პრეცედენტული სამართლით, იურიდიულ წარმომადგენლობასთან მიმართებით (იხ. საქმე „Dvorski v. Croatia“ [GC], no. 25703/11, §§ 81-82, ECHR 2015).

46. დასაწყისისთვის, სასამართლო აღნიშნავს, რომ 2011 წლის 11 ოქტომბერს ბრალდებულის სახით ოფიციალურად დაკითხვისას უფასო იურიდიული დახმარების ადვოკატის თანდასწრებით მომჩივანმა ხელი მოაწერა შესაბამისი ექსპერტიზის დასკვნას და გააკეთა ჩანაწერი, რომელშიც მითითებულია მისი თანხმობა კონკრეტული ადვოკატის წარმომადგენლობაზე (იხ. პარაგრაფი 7 ზემოთ). იმ დროისთვის მომჩივანი უკვე იყო ინფორმირებული თავისი უფლების შესახებ, დაენიშნა ადვოკატი თავისი არჩევანის მიხედვით. 2011 წლის 12 ოქტომბერს მომჩივნის უფასო იურიდიული დახმარების ადვოკატს გადაეცა მომჩივნის წინააღმდეგ მტკიცებულებების სია და ასევე შესაბამისი მტკიცებულებების ასლები. საქმის მასალებიდან ჩანს, რომ ზუსტად იმავე დღეს, დღის პირველ საათზე, მომჩივანმა დაინიშნა კერძო ადვოკატი, გ.ჩ. 2011 წლის 13 ოქტომბერს გაიმართა წინასწარი პატიმრობის შესახებ სასამართლო განხილვა, რომელზეც მომჩივანს წარმოადგენდა უფასო იურიდიული დახმარების ადვოკატი მომჩივნის კერძო ადვოკატთან ერთად. ზეპირი მოსმენის დროს მომჩივანს არცერთ მომენტში არ გამოუთქვამს სურვილი, შეეცვალა ან მოეხსნა უფასო იურიდიული დახმარების ადვოკატი. ის ასევე არ ამტკიცებდა, რომ აღნიშნული ადვოკატი ვერ ახერხებდა მისი ინტერესების ეფექტურად წარდგენას. ეს საკითხი გულდასმით შეაფასა მოსამართლემ წინასასამართლო განხილვის დროს მომჩივნის სისხლის სამართლის საქმის სასამართლოში განხილვისას (იხ. პარაგრაფი 15 ზემოთ). ამ გარემოებებში სასამართლო ვერ ხედავს რაიმე პრობლემურ საკითხს, რომელიც წარმოიქმნება მომჩივნის იურიდიულ წარმომადგენლობასთან დაკავშირებით, რამდენადაც ეს ეხება მის წინააღმდეგ სისხლის სამართლის საქმისწარმოების საწყის ეტაპს (იხ. საქმე „Almaši v. Serbia“, no. 21388/15, §§ 112-13, 2019 წლის 8 ოქტომბერი; შეადარეთ საქმე „Lobzhanidze and Peradze v. Georgia“, nos. 21447/11 და 35839/11, §§ 85‑86, 2020 წლის 27 თებერვალი). შესაბამისად, არ არსებობს რაიმე საფუძველი დასკვნისთვის, რომ უფასო იურიდიული დახმარების ადვოკატისთვის სისხლის სამართლის საქმის მასალების ასლის და ბრალდების მხარის მტკიცებულებების სიის გადაცემით ბრალდების მხარე მაინც როგორღაც თვითნებურად მოქმედებდა ან მიზნად ისახავდა დაცვის მხარისთვის ხელის შეშლას.

47. რაც შეეხება შემდგომ პერიოდს, წინასასამართლო განხილვის მოსამართლის თანახმად, მომჩივნის ადვოკატებმა ვერ დაასაბუთეს თავიანთი პრეტენზია, რომ ბრალდების მხარემ მათ ხელი შეუშალა საქმის მასალებზე წვდომაში 22 ნოემბრიდან სულ მცირე ნოემბრის დასაწყისამდე პერიოდში (იხ. პარაგრაფი 15 ზემოთ). სასამართლოს აქვს არასაკმარისი ინფორმაცია ამასთან დაკავშირებით და შესაბამისად, არ გააჩნია საფუძველი, რომ არ დაეთანხმოს მოსამართლის ზემოაღნიშნულ დასკვნას. უფრო მეტიც, სასამართლო აღნიშნავს, რომ მიუხედავად იმისა, რომ მომჩივანი სასამართლოს წინაშე საქმისწარმოებისას ამტკიცებდა, რომ ის არ ენდობოდა უფასო იურიდიული დახმარების ადვოკატს, მას არასოდეს გაუჟღერებია მსგავსი ბრალდებები შიდასახელმწიფოებრივ დონეზე (იქვე). ამიტომ, სასამართლო ასკვნის, რომ მომჩივნის მტკიცება იმის შესახებ, რომ ხელისუფლების ორგანოებმა მას უარი უთხრეს საქმის მასალებზე წვდომის უფლებაზე 2011 წლის 21 ოქტომბრიდან 3 ნოემბრამდე პერიოდში, რჩება დაუმტკიცებელი.

48. რაც შეეხება 2011 წლის 3-დან 8 ნოემბრამდე პერიოდს, სასამართლო აღნიშნავს, რომ არ არსებობდა ახსნა იმისა, თუ რატომ არ იყო შესაძლებელი, რომ პროკურორს მოეხდინა დაუყოვნებლივი რეაგირება კერძო ადვოკატების 2011 წლის 3 და 4 ნოემბრის მოთხოვნებზე. ის აღნიშნავს ამასთან დაკავშირებით, რომ „სსსკ“-ის 83-ე მუხლის პირველი ნაწილი იძლევა ბრალდების მხარის მტკიცებულებებზე „დაუყოვნებლივი“ წვდომის გარანტიას, დაცვის მხარის მოთხოვნით, „საქმისწარმოების ნებისმიერ ეტაპზე“ (იხ. პარაგრაფი 23 ზემოთ). მართალია, გასაგებია, რომ შესაბამის ადმინისტრაციულ ნაბიჯებს შესაძლოა გარკვეული დრო დასჭირდეს, ბრალდების მხარეს, იმის გათვალისწინებით, რომ წინასასამართლო სხდომა ათ დღეში უნდა ჩატარებულიყო, უნდა გამოეჩინა მეტი გულმოდგინება, რათა ხელი არ შეეშალა მომჩივნის მიერ მისი დაცვის მომზადებაში. უფასო იურიდიული დახმარების ადვოკატის წვდომას მტკიცებულებებზე გამოძიების ადრეულ ეტაპზე არანაირი გავლენა არ ჰქონია ბრალდების მხარის მუდმივ ვალდებულებაზე „სსსკ“-ის 83-ე მუხლის პირველი ნაწილის შესაბამისად, რომ დაცვის მხარისთვის მიეცა წვდომა საქმის მასალებზე. მართლაც, ის ფაქტი, რომ ბრალდების მხარემ საბოლოოდ დაცვის მხარეს მოთხოვნისამებრ გადასცა საქმის მასალების ასლი, გულისხმობდა იმას, რომ მათ კითხვის ნიშნის ქვეშ არ დაუყენებიათ თავიანთი ვალდებულების ხასიათი, ემოქმედათ დაცვის მხარის მოთხოვნის თანახმად.

49. აღნიშნული გარემოებების გათვალისწინებით, განსაკუთრებით სამწუხაროა, რომ წინასასამართლო განხილვის მოსამართლემ არ მიიღო მხედველობაში „დაუყოვნებლივ“ მოქმედების მოთხოვნა, რომელიც გათვალისწინებულია ზემოაღნიშნული შიდასახელმწიფოებრივი კანონმდებლობის დებულებით (იხ. 83‑ე მუხლის პირველი ნაწილი, როგორც ციტირებულია პარაგრაფში 23 ზემოთ) და დატოვა მომჩივნის შესაბამისი არგუმენტი უპასუხოდ (იხ. პარაგრაფი 15 ზემოთ). სასამართლო იმეორებს ამასთან დაკავშირებით, რომ საქმის მასალების ეფექტური ხელმისაწვდომობა მნიშვნელოვანი ფაქტორია მის შეფასებაში, თუ როგორ იქნა გამოყენებული მხარეთა თანასწორობის პრინციპი. მიმდინარე საქმეში ბრალდების მხარეს არ ჰქონდა აშკარა ვალდებულება „სსსკ“-ის 83-ე მუხლის შესაბამისად, გაეზიარებინა მტკიცებულებები დაცვის მხარისთვის საკუთარი ინიციატივით წინასასამართლო სხდომამდე ხუთ დღეზე ადრე. თუმცა, ვინაიდან ხუთდღიანი ვადა, განმარტებით, საკმაოდ მოკლეა, ხოლო დაცვის მხარე შეზღუდულია ან სრულად ეკრძალება რაიმე მტკიცებულების წარდგენა აღნიშნული ვადის მიღმა (იხ. აღნიშნულთან დაკავშირებით „სსსკ“-ის 83-ე მუხლის მე-6 ნაწილი, როგორც ციტირებულია პარაგრაფში 23 ზემოთ და სასამართლოს დასაბუთება პარაგრაფებში 56-60 ქვემოთ), სასამართლო სხდომის თავმჯდომარეს ევალებოდა, დარწმუნებულიყო, რომ ბრალდების მხარე იმოქმედა ოპერატიულად და გულმოდგინედ დაცვის მხარის მოთხოვნისამებრ საქმის მასალებზე წვდომის უზრუნველყოფისას, „სსსკ"-ის 83-ე მუხლის პირველი ნაწილის შესაბამისად. თავის მსჯელობაში დასაბუთებისას სასამართლო სხდომის თავმჯდომარემ ხაზგასმით აღნიშნა, რომ მომჩივნის უფასო იურიდიული დახმარების ადვოკატს მიეცა საქმის მასალებზე წვდომა ჯერ კიდევ 2011 წლის 12 ოქტომბერს, ანუ წინასასამართლო განხილვამდე ერთი თვით ადრე და რომ დაცვის მხარემ ვერ დაამტკიცა, რომ პროკურატურის ორგანოებმა აღუკვეთეს მას საქმის მასალებზე წვდომის უფლება 2011 წლის 21 ოქტომბრიდან 8 ნოემბრამდე პერიოდში. თუმცა, უფასო იურიდიული დახმარების ადვოკატს არ წარმოუდგენია მომჩივანი წინასასამართლო სხდომის შემდეგ. ხოლო, ნებისმიერ შემთხვევაში, მომჩივნის უფასო იურიდიული დახმარებისა და კერძო ადვოკატების მხრიდან თანამშრომლობისა და გულმოდგინეობის აშკარა ნაკლებობა თავისთავად ვერ ათავისუფლებს სახელმწიფოსა და მის წარმომადგენლებს გულმოდგინედ მოქმედების მათი პასუხისმგებლობისგან. ამ კუთხით განხილვისას სასამართლო მიიჩნევს, რომ სასამართლო სხდომის თავმჯდომარის მხრიდან უზრუნველყოფილი უნდა ყოფილიყო, რომ სირთულეები, რომლებიც სავარაუდოდ განიცადა დაცვის მხარემ ნაფიც მსაჯულთა სასამართლოსთვის მომზადებისას, არ ყოფილიყო ისეთი, რომ გავლენა მოეხდინა მომჩივნის უფლებების არსზე, კონვენციის მე-6 მუხლის შესაბამისად (იხ. Öcalan-ის საქმე, ციტირებული ზემოთ, § 147; აგრეთვე იხ. საქმე „OAO Neftyanaya Kompaniya Yukos v. Russia“, no. 14902/04, §§ 540, 2011 წლის 20 სექტემბერი; აგრეთვე იხ. დემოკრატიული ინსტიტუტებისა და ადამიანის უფლებების ოფისისა და ევროპის საბჭოს ერთობლივი აზრი, როგორც ციტირებულია პარაგრაფში 25 ზემოთ). მთლიანობაში, ბრალდების მხარის დაგვიანებული ხელმისაწვდომობა მტკიცებულებებზე იყო სწორედ ის მიზეზი, რომელიც წარმოადგინეს მომჩივნის ადვოკატებმა, როდესაც დაცვის მხარის მოწმეების დაგვიანებული სიის დაშვება მოითხოვეს. გარდა ამისა, როგორც ზემოთ ხაზგასმით აღინიშნა, 2010 წლის რეფორმების ერთ-ერთი განცხადებული მიზანი იყო დაცვის უფლებების გაძლიერება.

50. რომ შევაჯამოთ, კუმულაციურად, საქმისწარმოების ხასიათისა და ციხეში მკვლელობის თითქმის ათწლიანი ხანდაზმულობის საქმის სირთულის და ასევე მთლიანობაში მოვლენების თანმიმდევრობის გათვალისწინებით, სასამართლო მიიჩნევს, რომ მომჩივანს არ ჰქონდა საკმარისი დრო და საშუალებები, რაც მას შესაძლებლობას მისცემდა ეფექტურად მოემზადებინა თავისი დაცვა. შესაბამისად, სასამართლო ასკვნის, რომ ადგილი ჰქონდა კონვენციის მე-6 მუხლის 1-ლი და მე-3(b) პუნქტების დარღვევას.

2. სავარაუდოდ მართლსაწინააღმდეგო და თვითნებური უარი დაცვის მხარის მტკიცებულებების მიღებაზე
   1. ზოგადი პრინციპები

51. სასამართლო იმეორებს, რომ კონვენციის მე-6 მუხლის შესაბამისად, მტკიცებულებათა მისაღებობა, პირველ რიგში, შიდასახელმწიფოებრივი კანონმდებლობის რეგულირების საკითხია და სასამართლოს ამოცანას წარმოადგენს არა გადაწყვეტილების გამოტანა იმის შესახებ, იყო თუ არა მოწმეების ჩვენებები სათანადოდ მიღებული როგორც მტკიცებულება, არამედ იმის გარკვევა, იყო თუ არა საქმისწარმოება ერთიანობაში, მათ შორის, მტკიცებულებების მიღების გზა, სამართლიანი (იხ., მრავალ სხვა წყაროს შორის საქმე „Van Mechelen and Others v. the Netherlands“,1997 წლის 23 აპრილი, § 50, ანგარიშები 1997‑III და საქმე „Perna v. Italy“ [GC], no. 48898/99, § 29, ECHR 2003‑V). კონვენციის მე-6 მუხლის მე-3(d) პუნქტი არ ითხოვს თითოეული მოწმის დასწრებასა და დაკითხვას ბრალდებულის სახელით; ამ დებულების ძირითადი მიზანი, რაზეც მიუთითებს სიტყვები „თანაბარ პირობებში“, არის მოცემულ საკითხში „მხარეთა თანასწორობის” უზრუნველყოფა (იხ. საქმე „Engel and Others v. the Netherlands“, 1976 წლის 8 ივნისი, § 91, Series A no. 22; საქმე „Vidal v. Belgium“,1992 წლის 22 აპრილი, § 33, Series A no. 235‑B; და Murtazaliyeva-ს საქმე, იხ. ზემოთ, § 139).

52. საქმეში „Murtazaliyeva v. Russia“ [GC] (ციტირებული ზემოთ, § 158) სასამართლომ ჩამოაყალიბა შემდეგი სამკომპონენტიანი ტესტი იმის შესაფასებლად, დაცულია თუ არა მე-6 მუხლის მე-3(d) პუნქტით გათვალისწინებული დაცვის მხარის მოწმის გამოძახების უფლება: (1) იყო თუ არა მოწმის დაკითხვის მოთხოვნა საკმარისად დასაბუთებული და შესაბამისი ბრალდების საგანთან; (2) განიხილეს თუ არა ეროვნულმა სასამართლოებმა აღნიშნული ჩვენების შესაბამისობა და ჰქონდათ თუ არა საკმარისი მიზეზები, რათა მიეღოთ გადაწყვეტილება საქმის სასამართლოში განხილვაზე მოწმის არდაკითხვის შესახებ; და (3) უთხრის თუ არა ძირს ეროვნული სასამართლოების გადაწყვეტილება მოწმის არდაკითხვის შესახებ საქმისწარმოების საერთო სამართლიანობას.

53. პირველ ელემენტთან დაკავშირებით სასამართლომ დაადგინა, რომ აუცილებელია იმის შემოწმება, შეეძლო თუ არა მოწმეთა ჩვენებას გავლენის მოხდენა საქმის სასამართლოში განხილვის შედეგზე ან შეიძლებოდა თუ არა, რომ გონივრულად ყოფილიყო მოსალოდნელი დაცვის მხარის პოზიციის გაძლიერება. დაცვის მხარის შუამდგომლობების დასაბუთების „საკმარისობა“ მოწმეების მოსმენის შესახებ დამოკიდებული იქნება მოცემული საქმის გარემოებების შეფასებაზე, მათ შორის, შიდასახელმწიფოებრივი კანონმდებლობის მოქმედ დებულებებზე, საქმისწარმოების ეტაპსა და მიმდინარეობაზე, დასაბუთების მიმართულებასა და სტრატეგიებზე, რომლებსაც ავითარებენ მხარეები და მათ პროცედურულ ქცევაზე (იქვე, §§ 160-161).

54. რაც შეეხება ტესტის მეორე ელემენტს, სასამართლომ განმარტა, რომ, ზოგადად, ჩვენების შესაბამისობა და დაცვის მხარის მიერ საქმის გარემოებებში მოყვანილი მიზეზების საკმარისობა განსაზღვრავს მოწმის დასწრებისა და დაკითხვის უზრუნველყოფის აუცილებლობის შესახებ ეროვნული სასამართლოების შეფასების მოცულობასა და დეტალების დონეს. შესაბამისად, რაც უფრო ძლიერი და წონიანი იქნება დაცვის მხარის არგუმენტები, მით უფრო ყურადღებით უნდა მოხდეს შესწავლა და მით უფრო დამაჯერებელი უნდა იყოს ეროვნული სასამართლოების დასაბუთება, თუ ისინი უარს ამბობენ დაცვის მხარის მოთხოვნით მოწმის დაკითხვაზე (იქვე., § 166).

55. რაც შეეხება საერთო სამართლიანობის, როგორც ტესტის მესამე ელემენტის შეფასებას, სასამართლომ ხაზგასმით აღნიშნა, რომ სამართლიანი პროცესის მოთხოვნებთან შესაბამისობა უნდა განიხილებოდეს თითოეულ შემთხვევაში, საქმისწარმოების განვითარების გათვალისწინებით მთლიანობაში და არა ერთი კონკრეტული ასპექტის ან ერთი კონკრეტული ინციდენტის იზოლირებული განხილვის საფუძველზე. მიუხედავად იმისა, რომ ამ ტესტის პირველი ორი საფეხურის შესაბამისად გამოტანილი დასკვნები, ზოგადად, მტკიცედ მიუთითებს იმაზე, იყო თუ არა საქმისწარმოება სამართლიანი, არ არის გამორიცხული, რომ ზოგიერთ, რა თქმა უნდა, გამონაკლის შემთხვევაში სამართლიანობის მოსაზრებები შეიძლება გახდეს საპირისპირო დასკვნის საფუძველი (იქვე., §§ 167-168).

2. ზემოაღნიშნული პრინციპების გამოყენება მიმდინარე საქმის გარემოებების მიმართ

56. მიმდინარე საქმეში მომჩივნის განცხადება დაცვის მხარის სახელით გამოსაძახებელი მოწმეების სიის მტკიცებულებებად მიღების თაობაზე უარყოფილი იქნა პროცედურულ საფუძვლებზე დაყრდნობით. სასამართლო სხდომის თავმჯდომარემ დაასკვნა „სსსკ“-ის 83-ე მუხლის მე-6 ნაწილის გამოყენებით, რომ სია წარმოდგენილი იყო წინასასამართლო განხილვამდე ხუთდღიანი ვადის გასვლის შემდეგ და არ მიიღო მომჩივნის არგუმენტი, რომ ეს იყო ხელისუფლების ორგანოების მიერ საქმის მასალებზე მისი წვდომის დაგვიანების შედეგი. მისი ნაპოვრების გათვალისწინებით, პარაგრაფებში 48-50 ზემოთ, სასამართლო მიიჩნევს, რომ მოსამართლის ზემოაღნიშნული გადაწყვეტილება იყო მომჩივნის საზიანოდ შიდასახელმწიფოებრივი კანონმდებლობის პირობების ზედმეტად ფორმალური და შემზღუდველი გამოყენების შედეგი.

57. ამრიგად, მას არ შეუძლია უგულებელყოს ის ფაქტი, რომ ზემოაღნიშნული გადაწყვეტილების დე ფაქტო შედეგი იყო ის, რომ მომჩივნის წინააღმდეგ ნაფიც მსაჯულთა სასამართლო განხილვის დროს არცერთი მოწმე არ იქნა მოსმენილი დაცვის მხარის სახელით. საქმეების ასეთი მდგომარეობა შემაშფოთებლად უნდა ჩაითვალოს, კერძოდ, სისხლის სამართლის საქმის საგნის ბუნებიდან გამომდინარე – დამამძიმებელ გარემოებებში მკვლელობა, რომელიც ჩადენილია ციხეში სამოცდაათამდე პატიმრის თანდასწრებით, მოწმეების გარდა სხვა მტკიცებულებების არარსებობა და ფაქტი, რომ საქმე ნაფიც მსაჯულთა სასამართლომ გადაწყვიტა. მაშასადამე, სამართლიანი სასამართლოს შესახებ კონვენციის მოთხოვნების და მომჩივნის უფლების თვალსაზრისით, „გამოაძახებინოს და დააკითხვინოს მისი დაცვის მოწმეები ბრალდების მოწმეების თანაბარ პირობებში", როგორც გარანტირებულია მე-6 მუხლის 1-ლი და მე-3(d) პუნქტებით, სასამართლო მიიჩნევს, რომ გადაწყვეტილება დაცვის მხარის მიერ შეთავაზებული ყველა მოწმის გამორიცხვის შესახებ უნდა ყოფილიყო მოტივირებული მნიშვნელოვანი მიზეზებით, რომელიც სცდება მომჩივნის მიერ პროცედურული ვადის დაცვის საკითხს.

58. ამასთან დაკავშირებით სასამართლო აღნიშნავს, რომ „სსსკ“, კერძოდ, 84-ე მუხლი, რომელიც ძალაში იყო შესაბამის დროს, ითვალისწინებდა მტკიცებულების დაშვების შესაძლებლობას, რომელსაც ჰქონდა განსაკუთრებული მნიშვნელობა დაცვის განსახორციელებლად, მაშინაც კი, თუ ინფორმაცია ამ მტკიცებულების შესახებ არ იყო გაცვლილი ბრალდების მხარესთან „სსსკ“-ის 83-ე მუხლის მე-6 ნაწილის შესაბამისად (იხ. პარაგრაფი 23 ზემოთ). მთავრობა ამტკიცებდა, რომ „სსსკ"-ის 84-ე მუხლის შესაბამისად დაცვის განსაკუთრებული უფლების გამოყენება დამოკიდებული იყო მყარი მიზეზების არსებობაზე, რომელსაც შეეძლო დაცვის მხარის დაგვიანების გამართლება. წინასასამართლო განხილვის დროს მოსამართლემ ასევე მიუთითა დაცვის მხარის დაგვიანების მყარი გამამართლებელი მიზეზების არარსებობაზე (იხ. პარაგრაფი 15 ზემოთ). სასამართლო აღნიშნავს, რომ მთავრობამ თავისი არგუმენტის გასამყარებლად წარმოადგინა პირველი ინსტანციის სასამართლოს ორი გადაწყვეტილება. თუმცა, ამ გადაწყვეტილებების (იხ. პარაგრაფი 37 ზემოთ) და თავად დებულების (იხ. პარაგრაფი 23 ზემოთ) ყურადღებით წაკითხვამ სასამართლოს ვერ მიიყვანა იმავე დასკვნამდე. დაცვის მხარისთვის განსაკუთრებული უფლების მიმნიჭებელი მუხლის გამოყენების ერთადერთი წინაპირობა,„სსსკ“-ის 84-ე მუხლის ფორმულირების თანახმად, რომელიც ძალაში იყო იმ დროს, იყო მტკიცებულებების მნიშვნელოვნება განსახილველი საქმისთვის (შეადარეთ და შეაპირისპირეთ „სსსკ“-ის 239-ე მუხლთან, ციტირებული 23-ე პარაგრაფში ზემოთ, რომელიც ეხებოდა სასამართლო განხილვის დაწყებისთანავე წარმოდგენილ მტკიცებულებებს და მტკიცებულებებს, რომლებიც ცალსახად მოითხოვდა შესაბამისი მხარისაგან მტკიცებულებების ადრიანად წარუდგენლობის მიზეზების განმარტებას). მთავრობამ ვერ შეძლო სასამართლოსთვის მიეწოდებინა უზენაესი სასამართლოს შესაბამისი სასამართლო პრაქტიკა აღნიშნულ საკითხთან დაკავშირებით, მიუხედავად იმისა, რომ ეს მკაფიოდ იყო მოთხოვნილი. მიუხედავად იმისა, რომ სასამართლოს არ ევალება მიიღოს გადაწყვეტილება შიდასახელმწიფოებრივი კანონმდებლობის სწორი განმარტების შესახებ, მთავრობამ ვერ დაარწმუნა ის, რომ საქართველოს კანონმდებლობის შესაბამისად, სამართლებრივად შეუძლებელი იყო მომჩივნის მიერ მოწვეული მოწმეების დაკითხვის დაშვება.

59. სასამართლო აღნიშნავს, რომ მომჩივანმა და მისმა ადვოკატებმა ვერ შეძლეს, საკმარისად დამაჯერებელი და დასაბუთებული სახით მოეთხოვათ დაცვის მხარის განსაკუთრებული უფლების გამოყენება „სსსკ"-ის 84-ე მუხლის შესაბამისად. მიუხედავად ამისა, შესაბამისი მოსამართლე ასაბუთებდა, რომ დაცვის მხარის მიერ მტკიცებულებების დაგვიანებული წარდგენის განსაკუთრებული უფლების გამოყენების წინაპირობები არ იყო დაკმაყოფილებული (იხ. პარაგრაფი 15 ზემოთ, ბოლო წინადადება). ასეთ ვითარებაში სასამართლო მიიჩნევს, რომ სასამართლო სხდომის თავმჯდომარემ, მიუხედავად ბრალდების ხასიათისა და იმ ფაქტისა, რომ საქმის შედეგი აშკარად დიდად იყო დამოკიდებული მოწმის ჩვენებაზე, აირჩია საკმაოდ ხისტი და შემზღუდველი მიდგომა, რასაც აშკარად მოჰყვა ბალანსის გადანაცვლება ბრალდების მხარის სასარგებლოდ. იმის გათვალისწინებით, თუ რა გავლენა შეიძლება ჰქონოდა ამას მთლიანად საქმისწარმოების სამართლიანობაზე, განსაკუთრებით იმ ფაქტს, რომ მომჩივანს ჩამოერთვა შესაძლებლობა მოწმეთა მტკიცებულებები ეფექტურად წარმოედგინა და დაყრდნობოდა მათ თავისი პოზიციის არგუმენტირებისას, სასამართლო სხდომის თავმჯდომარის, როგორც საქმისწარმოების სამართლიანობის ჭეშმარიტი დამცვლის მიმართ, იყო მოლოდინი, რომ ის სიფრთხილით შეაფასებდა მისი პროცედურული გადაწყვეტილებების შედეგებს მომჩივნის დაცვის უფლებებზე და უზრუნველყოფდა დეტალურ დასაბუთებას ამ მხრივ (აღნიშნულთან დაკავშირებით იხილეთ დემოკრატიული ინსტიტუტებისა და ადამიანის უფლებების ოფისისა და ევროპის საბჭოს ერთიანი აზრი, როგორც მოცემულია პარაგრაფში 25 ზემოთ). სასამართლოს აზრით, დაცვის მხარის ასეთ მნიშვნელოვან პროცედურულ უფლებაზე საკმარისად დეტალური დასაბუთების არარსებობა განსაკუთრებით შემაშფოთებელი იყო, ვინაიდან სისხლის სამართლის პროცედურების ძირეული რეფორმა განხორციელდა მომჩივნის ნაფიც მსაჯულთა სასამართლოს ჩატარებამდე ცოტა ხნით ადრე და არ არსებობდა დამკვიდრებული სასამართლო პრაქტიკა ამ საკითხთან დაკავშირებით.

60. ეს მოსაზრებები საკმარისია იმისთვის, რომ სასამართლომ დაასკვნას, რომ ადგილი ჰქონდა კონვენციის მე-6 მუხლის 1-ლი და მე-3(d) პუნქტების დარღვევას იმ მეთოდთან დაკავშირებით, რომლითაც სასამართლო სხდომის თავმჯდომარემ მთლიანად უარყო დაცვის მხარის მოწმეების სია.

3. სავარაუდოდ უმართებულო გადაწყვეტილება მომჩივნის საკასაციო საჩივრის მიუღებლად გამოცხადების შესახებ
   1. ზოგადი პრინციპები

61. მე-6 მუხლის 1-ლი პუნქტის გამოყენების წესი გასაჩივრების შემდეგ საქმის წარმოებასთან მიმართებით დამოკიდებულია შესაბამისი საქმისწარმოების განსაკუთრებულ მახასიათებლებზე; გათვალისწინებული უნდა იქნეს მთლიანად საპროცესო სისტემა შიდასახელმწიფოებრივ სამართლებრივ წესრიგში და მასში კონკრეტული სასამართლოს როლი (იხ., მათ შორის, საქმე „Botten v. Norway“, 1996 წლის 19 თებერვალი, § 39, ანგარიშები განაჩენებისა და გადაწყვეტილებების შესახებ 1996-I; და საქმე „Lazu v. the Republic of Moldova“, no. 46182/08, § 33, 2016 წლის 5 ივლისი).

62. მიუხედავად იმისა, რომ მე-6 მუხლის პირველი პუნქტი ავალდებულებს სასამართლოებს, დაასაბუთონ თავიანთი გადაწყვეტილებები, ეს არ შეიძლება იქნეს გაგებული, როგორც ყველა არგუმენტზე დეტალური პასუხის მოთხოვნა. ამრიგად, საჩივრის უარყოფისას სააპელაციო სასამართლომ შეიძლება, პრინციპში, უბრალოდ დაადასტუროს ქვედა ინსტანციის სასამართლოს გადაწყვეტილების მიზეზები (იხ. საქმე „García Ruiz v. Spain“ [GC], no. 30544/96, § 26, ECHR 1999‑I; საქმე „Hirvisaari v. Finland“, no. 49684/99, § 30, 2001 წლის 27 სექტემბერი; და საქმე „Stepanyan v. Armenia“, no. 45081/04, § 35, 2009 წლის 27 ოქტომბერი).

1. ზემოაღნიშნული პრინციპების გამოყენება მიმდინარე საქმის გარემოებების მიმართ

63. სასამართლო აცხადებს, რომ მიმდინარე საქმეზე ნაფიც მსაჯულთა სასამართლომ მომჩივანი დამნაშავედ ცნო. ასეთ გარემოებებში, ახალი სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსი (სსსკ), რომელიც ძალაში შევიდა წინამდებარე საქმეში მომხდარ მოვლენებამდე ცოტა ხნით ადრე, ითვალისწინებდა საკასაციო საჩივარს, „სსსკ“-ის 266-ე მუხლის შესაბამისად. გასაჩივრების ეს პროცედურა, რომელიც გამოიყენება ნაფიც მსაჯულთა სასამართლოში, განსხვავდება „სსსკ"-ის 303-ე მუხლით გათვალისწინებული საკასაციო პროცედურისგან. მიუხედავად იმისა, რომ ეს უკანასკნელი ეხება მისაღებობის საკმაოდ სტანდარტულ კრიტერიუმებს (იხ. 303-ე მუხლის მე-3 ნაწილი, როგორც ციტირებულია პარაგრაფში 24 ზემოთ), 266-ე მუხლი, რომელიც ფორმულირებულია ნაფიც მსაჯულთა სასამართლოს თავისებურებებით, ყურადღებას ამახვილებს იმ როლზე, რომელიც თავმჯდომარე მოსამართლემ შეასრულა კონკრეტულად ნაფიც მსაჯულებთან მიმართებით და ზოგადად, სასამართლო პროცესის პროცედურული სამართლიანობის უზრუნველყოფისას (იქვე). ამდენად, წმინდად პროცედურულ საკითხებთან ერთად, როგორიცაა სასამართლო სხდომის თავმჯდომარის გადაწყვეტილების უკანონობის საკითხი მტკიცებულებების მისაღებობასთან დაკავშირებით, გასაჩივრების საფუძვლები „სსსკ"-ის 266-ე მუხლის შესაბამისად ასევე მოიცავდა „სხდომის თავმჯდომარის არსებით შეცდომას ნაფიც მსაჯულთა სათათბირო ოთახში გასვლის წინ განმარტებების მიცემისას“; გარდა ამისა, სასამართლო აღნიშნავს, რომ საკასაციო საჩივარი, სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 266-ე მუხლის შესაბამისად, იწვევს საქმის მთლიანად თავიდან განხილვას სასამართლოში ნაფიც მსაჯულთა ახალი შემადგენლობით, იმ შემთხვევაში, თუ იმ ეტაპზე, როდესაც სააპელაციო სასამართლო წყვეტს, დაუშვას თუ არა ის, დადგინდება ამ დებულების მე-2 ნაწილის (ა)–(ე) ქვეპუნქტებში ჩამოთვლილი რომელიმე საფუძვლის არსებობა. ამიტომ, სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის 266-ე მუხლის შესაბამისად გასაჩივრების დაშვების შესახებ გადაწყვეტილების ხასიათისა და როლის გათვალისწინებით, სასამართლო მიიჩნევს, რომ სააპელაციო სასამართლოს იურისდიქცია გასცდა საკასაციო საჩივრის მისაღებობის კლასიკური პროცედურის ფარგლებს. ამდენად, წინამდებარე საქმე ამ მხრივ განსხვავდება სასამართლოს მიერ საქართველოს წინააღმდეგ განხილული წინა საქმეებისგან, რომლებიც ეხებოდა სტანდარტულ საკასაციო პროცედურას, რომელიც არსებობდა 2010 წლის ოქტომბერში ახალი სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსის ამოქმედებამდე (იხ. საქმე „Tortladze v. Georgia“, no. 42371/08, § 77, 2021 წლის 18 მარტი, მასში შემდგომი მითითებებით).

64. აღნიშნულს სასამართლო გადაჰყავს მომდევნო საკითხზე. წინამდებარე საქმეში მომჩივანმა შეიტანა საკასაციო საჩივარი, მათ შორის, მისი დაცვის უფლებებისა და მხარეთა თანასწორობის პრინციპის დარღვევის შესახებ კონკრეტული ფაქტების საფუძველზე, როგორიცაა სასამართლო სხდომის თავმჯდომარის გადაწყვეტილებები საქმის მასალების ხელმისაწვდომობასა და დაცვის მხარის მოწმეების დაკითხვასთან დაკავშირებით. ამდენად, მომჩივნის მიერ თავის საჩივარში წამოჭრილი სამართლებრივი საკითხები ეხებოდა, კერძოდ, 266-ე მუხლის მე-2 ნაწილის (ა) და (ბ) ქვეპუნქტებით გათვალისწინებულ საფუძვლებს საკასაციო საჩივრის დაშვების შესახებ (იხ. პარაგრაფი 24 ზემოთ). შიდასახელმწიფოებრივი კანონმდებლობის სწორ განმარტებასთან დაკავშირებით რაიმე პოზიციის დაკავების გარეშე, სასამართლო მიიჩნევს, რომ მომჩივნის მიერ სააპელაციო სასამართლოს წინაშე წამოჭრილი საკითხები, სულ მცირე, სამართლებრივად შესაბამისი იყო და უშუალოდ არ აჩვენებდა, რომ აშკარად მოკლებული იყო რაიმე საფუძველს. გარდა ამისა, მათ მიმდინარე საქმის განსაკუთრებული გარემოებების გათვალისწინებით მკაფიოდ წამოჭრეს ფუნდამენტურად მნიშვნელოვანი სამართლებრივი საკითხები (იხ., სათანადო ცვლილებებით, საქმე „Xero Flor w Polsce sp. z o.o. v. Poland“, no. 4907/18, §§ 170-71, 2021 წლის 7 მაისი). ამრიგად, სააპელაციო სასამართლოს მოვალეობა იყო, გამოეყენებინა მის ხელთ არსებული ყველა საშუალება, რომ გაექარწყლებინა ნებისმიერი ეჭვი მომჩივნის ბრალდებების ნამდვილობასა და ხასიათთან დაკავშირებით, განსაკუთრებით, იმ ფაქტის გათვალისწინებით, რომ ეს ბრალდებები ადეკვატურად არ იქნა განხილული ნაფიც მსაჯულთა სასამართლოს მიმდინარეობისას (იხ., მაგალითად, საქმე „Timofeyev v. Russia“ [Committee], no. 16887/07, §§ 22-24, 2017 წლის 14 ნოემბერი; შეაპირისპირეთ საქმესთან „Talmane v. Latvia“, no. 47938/07, §§ 31-32, 2016 წლის 13 ოქტომბერი, როდესაც სასამართლომ დაადგინა, რომ მომჩივნის შესაბამისი საჩივრები სათანადოდ იქნა განხილული სრული იურისდიქციის მქონე ორი სასამართლო ინსტანციის მიერ და რომ ქვედა ინსტანციის სასამართლოებმა წარმოადგინეს სათანადო დასაბუთება; იხ., ასევე საქმე „Vyerentsov v. Ukraine“, no. 20372/11, §§ 87-88, 2013 წლის 11 აპრილი და საქმე „Mrazovic and Others v. Croatia“ ((dec.) [Committee], no. 25149/19, §§ 42, 2019 წლის 17 დეკემბერი). მიუხედავად იმისა, რომ შესაძლოა, სააპელაციო სასამართლომ ჩაატარა ასეთი შემოწმება, მისი გადაწყვეტილება არაფერს ამბობდა იმის შესახებ, თუ რატომ თვლიდა ის, რომ მომჩივნის ბრალდებები იყო დაუსაბუთებელი და გასაჩივრება არ უნდა დაშვებულიყო. სასამართლო ამ მდგომარეობას განსაკუთრებით სავალალოდ მიიჩნევს იმ მნიშვნელობის გათვალისწინებით, რომელსაც ის ანიჭებს გასაჩივრების გზების არსებობას ნაფიც მსაჯულთა სასამართლოს კონტექსტში (იხ. საქმე „Taxquet v. Belgium“ [GC], no. 926/05, §§ 92 და 99, ECHR 2010; იხ., ასევე საქმე „Lhermitte v. Belgium“ [GC], no. 34238/09, § 68, 2016 წლის 29 ნოემბერი).

65. რომ შევაჯამოთ, ის ფაქტი, რომ ეს მხოლოდ მეორე საქმე იყო, რომელზეც გადაწყვეტილება ნაფიცმა მსაჯულებმა გამოიტანეს საქართველოში; რომ აშკარად არ არსებობდა ეროვნული სასამართლოების დადგენილი პრაქტიკა მომჩივნის მიერ მოცემულ საქმეში წამოყენებულ მთელ რიგ პროცედურულ საკითხებთან დაკავშირებით და რომ სასამართლო სხდომის თავმჯდომარემ არ განიხილა ეს პროცედურული საკითხები საკმარისად დეტალურად და დასაბუთებულად ნაფიც მსაჯულთა სასამართლოს მიმდინარეობისას (იხ. ამასთან დაკავშირებით სასამართლოს დასაბუთება პარაგრაფებში 49და 56-60 ზემოთ); და იმის გათვალისწინებით, თუ რა იდო სასწორზე მომჩივნისთვის, განსაკუთრებით იმ ფაქტის გამო, რომ მის საქმეა განიხილავდა ნაფიც მსაჯულთა სასამართლო, არსებითად, დაცვის მხარის მტკიცებულებების განხილვის გარეშე, სასამართლო მიიჩნევს, რომ მომჩივნის არგუმენტები, რომლებიც წამოჭრილი იყო მის საკასაციო საჩივარში, იმსახურებდა საფუძვლიან და დეტალურ პასუხს გადაწყვეტილების დასაბუთებაში, რომელიც მიიღო თბილისის სააპელაციო სასამართლომ. მნიშვნელობის მქონე რაიმე დასაბუთების წარუდგენლობას სასამართლო მიჰყავს დასკვნამდე, რომ დაირღვა კონვენციის მე-6 მუხლის პირველი პუნქტი, აღნიშნულ დებულებაში ჩადებული, დასაბუთებული გადაწყვეტილებების მიწოდების ვალდებულებასთან დაკავშირებით.

3. კონვენციის 41-ე მუხლის გამოყენება

66. კონვენციის 41-ე მუხლი ითვალისწინებს შემდეგს:

„თუ სასამართლო დაასკვნის, რომ დაირღვა კონვენციით ან მისი ოქმებით გათვალისწინებული უფლება, ხოლო შესაბამისი მაღალი ხელშემკვრელი მხარის შიდა სამართალი დარღვევის მხოლოდ ნაწილობრივი გამოსწორების შესაძლებლობას იძლევა, საჭიროების შემთხვევაში, სასამართლო დაზარალებულ მხარეს სამართლიან დაკმაყოფილებას მიაკუთვნებს.“

1. ზიანი

67. მომჩივანმა მოითხოვა 35000 ევრო მატერიალურ ზიანთან დაკავშირებით და დამატებით 35000 ევრო მორალურ ზიანთან დაკავშირებით.

68. მთავრობამ განაცხადა, რომ მატერიალური ზიანის ანაზღაურებასთან დაკავშირებული მომჩივნის მოთხოვნა იყო სრულიად დაუსაბუთებელი, ხოლო მორალური ზიანის ანაზღაურებასთან დაკავშირებული მისი მოთხოვნა იყო გადაჭარბებული ოდენობის.

69. სასამართლომ ვერ დაადგინა რაიმე მიზეზობრივი კავშირი აღმოჩენილ დარღვევასა და მოთხოვნილ მატერიალურ ზიანს შორის; ამიტომ ის უარყოფს ამ მოთხოვნას. მეორე მხრივ, ის ანიჭებს მომჩივანს 5000 ევროს მორალური ზიანის ანაზღაურებასთან დაკავშირებით, აღნიშნულ თანხას უნდა დაემატოს ნებისმიერი გადასახადი, რაც შესაძლოა დაეკისროს მომჩივანს.

2. ხარჯები და დანახარჯები

70. მომჩივანმა კონტრაქტის ან სხვა შესაბამისი იურიდიული, ან ფინანსური დოკუმენტის წარდგენის გარეშე მოითხოვა 8000 ევრო მისი ორი ადვოკატის სასამართლო ხარჯებთან დაკავშირებით, რაც მათ გაწიეს ეროვნული სასამართლოებისა და სასამართლოს წინაშე. მომჩივანმა ასევე მოითხოვა გარკვეული ადმინისტრაციული ხარჯების ანაზღაურება, მათ შორის, საფოსტო და თარგმანის საფასურის, დაახლოებით 200 ევროს ოდენობით. ამის გასამყარებლად მან წარმოადგინა რამდენიმე ქვითარი.

71. რაც შეეხება სასამართლო ხარჯების ანაზღაურებას, მთავრობამ განაცხადა, რომ რაიმე მტკიცებულების არარსებობის პირობებში, მოთხოვნა იყო მთლიანად დაუსაბუთებელი. რაც შეეხება ადმინისტრაციულ ხარჯებს, მათ აღნიშნეს, რომ ოდენობა სასამართლომ უნდა განსაზღვროს წარმოდგენილი მტკიცებულებების გათვალისწინებით.

72. სასამართლოს პრეცედენტული სამართლის თანახმად, მომჩივანს უფლება აქვს, აუნაზღაურდეს ხარჯები და დანახარჯები მხოლოდ იმ შემთხვევაში, თუ დადასტურდება, რომ ისინი ფაქტობრივად და აუცილებლად იქნა გაღებული და გონივრულია ოდენობით. წინამდებარე საქმეში, მის ხელთ არსებული დოკუმენტებისა და ზემოაღნიშნული კრიტერიუმების გათვალისწინებით, სასამართლო უარყოფს მოთხოვნას შიდასახელმწიფოებრივი წარმოებისა და სასამართლოს წინაშე არსებული სამართლებრივი ხარჯების ანაზღაურების შესახებ. თუმცა, ის მიიჩნევს, რომ მიზანშეწონილია 200 ევროს ოდენობის თანხის მინიჭება სხვადასხვა ადმინისტრაციულ ხარჯებთან დაკავშირებით; აღნიშნულ თანხას უნდა დაემატოს ნებისმიერი გადასახადი, რაც შესაძლოა დაეკისროს მომჩივანს.

3. საურავი

73. სასამართლო მიზანშეწონილად მიიჩნევს, რომ საურავის განაკვეთი განისაზღვროს „ევროპის ცენტრალური ბანკის“ ზღვრული სასესხო განაკვეთით, რომელსაც უნდა დაემატოს 3 საპროცენტო პუნქტი.

ამ მოტივით, სასამართლო ერთსულოვნად

1. აცხადებს საჩივარს მისაღებად;

2. ადგენს, რომ დაირღვა კონვენციის მე-6 მუხლის 1-ლი და მე-3(b) პუნქტი, საქმის მასალებზე სავარაუდო დაგვიანებულ წვდომასთან დაკავშირებით;

3. ადგენს, რომ ადგილი ჰქონდა კონვენციის მე-6 მუხლის პირველი და მე-3(d) პუნქტის დარღვევას, იმის გამო, რომ თავმჯდომარემ უარყო დაცვის მოწმეების მთლიანი სია;

4. ადგენს, რომ ადგილი ჰქონდა კონვენციის მე-6 მუხლის პირველი პუნქტის დარღვევას, სააპელაციო სასამართლოს გადაწყვეტილებაში საკმარისი დასაბუთების არარსებობის გამო;

5. ადგენს,

1. რომ კონვენციის 44-ე მუხლის მე-2 პუნქტის შესაბამისად გადაწყვეტილების ძალაში შესვლის დღიდან სამი თვის განმავლობაში მოპასუხე სახელმწიფომ უნდა გადაუხადოს მომჩივანს შემდეგი თანხები, რასაც უნდა დაემატოს ნებისმიერი გადასახადი, რაც შესაძლოა დაეკისროს მომჩივანს, მორალურ ზიანთან დაკავშირებით, რომელიც უნდა დაკონვერტირდეს მოპასუხე სახელმწიფოს ეროვნულ ვალუტაში გადახდის დღეს არსებული კურსით:

(i) მორალურ ზიანთან დაკავშირებით, EUR 5 000 (ხუთი ათასი ევრო); აღნიშნულ თანხას უნდა დაემატოს ნებისმიერი გადასახადი, რაც შესაძლოა დაეკისროს მომჩივანს;

(ii) ხარჯებთან და დანახარჯებთან დაკავშირებით, EUR 200 (ორასი ევრო); აღნიშნულ თანხას უნდა დაემატოს ნებისმიერი გადასახადი, რაც შესაძლოა დაეკისროს მომჩივანს;

2. რომ ზემოთ აღნიშნული სამთვიანი ვადის ამოწურვიდან გადახდის განხორციელებამდე, ზემოხსენებულ გადასახდელ თანხას დაერიცხება მარტივი პროცენტი იმ განაკვეთით, რომელიც შეესაბამება საჯარიმო პერიოდში მოქმედ, ევროპის ცენტრალური ბანკის ზღვრულ სასესხო განაკვეთს, რომელსაც დაემატება სამი საპროცენტო პუნქტი;

6. უარყოფს მომჩივნის მოთხოვნას სამართლიანი დაკმაყოფილების დანარჩენ ნაწილში.

შესრულებულია ინგლისურ ენაზე და მხარეებს წერილობით ეცნობათ 2021 წლის 16 ნოემბერს, სასამართლოს რეგლამენტის 77-ე წესის მე-2 და მე-3 პუნქტების შესაბამისად.

 

 

ვიქტორ სოლოვეიჩიკი                                                   სიოფრა ო’ლირი
სექციის განმწესრიგებელი                                             თავმჯდომარე