ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს გადაწყვეტილება საქმე „მერაბიშვილი საქართველოს წინააღმდეგ“

37. მომჩივნის ადვოკატი შეეწინააღმდეგა ბრალდების მხარის მოთხოვნას. ქუთაისის საქალაქო სასამართლოში წარდგენილ საკუთარ წერილობით არგუმენტებში, მათ აღნიშნეს, რომ რადგან მომჩივანი მთავრობის წევრი იყო, კანონით მხოლოდ იუსტიციის მინისტრს შეეძლო მის წინააღმდეგ სისხლისსამართლის საქმის აღძვრა. თუმცა, მიუხედავად ამისა, ის დააკავა დასავლეთ საქართველოს რაიონული პროკურატურის გამომძიებელმა, ხოლო ბრალი იმავე დაწესებულების პროკურორმა წაუყენა. შესაბამისად, მისი დაკავება და მის წინააღმდეგ აღძრული სისხლისსამართალწარმოება იყო უკანონო. გარდა აღნიშნულისა, მისი დაკავებით დაირღვა სისხლისსამართლის საპროცესო კოდექსის 171-ე მუხლი (იხილეთ პარაგრაფი 144 ქვემოთ). სავარაუდო რისკი, რომ ის შეიძლება გაქცეულიყო, არ იყო გამყარებული კონკრეტული მტკიცებულებით, ხოლო საწინააღმდეგოზე მეტყველებდა მისი განმეორებითი გამოცხადებები საგამოძიებო ორგანოების წინაშე და მის მიერ საჯაროდ დადებული პირობა მათთან თანამშრომლობასთან დაკავშირებით. აგრეთვე, ის საქართველოს ფარგლებს გარეთ რამდენჯერმე იმყოფებოდა და არცერთხელ არ უცდია გაქცევა, მათ შორის, გამოძიების დაწყების შემდეგ. დაკავების დღეს ის ნებაყოფლობით გამოცხადდა დაკითხვაზე. ამგვარად, არ არსებობდა მისი სასამართლო განჩინების გარეშე დაკავების საჭიროება. გამოძიებისთვის მის მიერ ხელის შეშლის სავარაუდო საფრთხე აგრეთვე არ დამდგარა. უფრო მეტიც, გამოძიება უკვე რამდენიმე თვის განმავლობაში მიმდინარეობდა და ამ პერიოდში ადგილი არ ჰქონია მისი მხრიდან ჩარევას გამოძიების მსვლელობის შესახებ მოხსენებების ჩაბარების პროცესში. მომჩივნის ადვოკატმა აგრეთვე შესთავაზა სასამართლოს, გაეთვალისწინებინა მომჩივნის მიღწევები თანამდებობაზე მისი ყოფნის პერიოდში, დანაშაულის წინააღმდეგ ბრძოლისა და პოლიციის რეფორმის კუთხით.

128. „ენმ“-ის ერთ-ერთი ყოფილი ლიდერის ბ-ნი გ.ბ.-ს წერილობითი ჩვენების საფუძველზე, რომელიც მომჩივანმა 2012 წლის საპარლამენტო არჩევნებიდან მოკლე ხანში, 2012 წლის 12 ოქტომბერს წარმოადგინა, იგი არაოფიციალურად შეხვდა ბ-ნ ივანიშვილს უფლებამოსილების გადაცემის საკითხის განსახილველად. მისი მტკიცებით, ივანიშვილმა მას, inter alia, უთხრა, რომ „ენმ“-ის ხელმძღვანელობის მნიშვნელოვანი წევრების მიმართ სისხლისსამართლებრივი დევნა დაიწყებოდა, თუ ისინი თავს არ შეიკავებდნენ ახალი მთავრობის კრიტიკისაგან: „რაც მეტ პრობლემას შექმნით, მით მეტი ადამიანი წავა ციხეში თქვენი გუნდიდან“.

IV. კონვენციის მე-5 მუხლის მე-4 პუნქტის სავარაუდო დარღვევა

236. მომჩივანმა განაცხადა, რომ ქუთაისის საქალაქო სასამართლოს 2013 წლის 25 სექტემბრის განჩინება, რომლითაც მას გათავისუფლების მოთხოვნის დაკმაყოფილებაზე უარი ეთქვა, ზეპირად გაიცა და დაუსაბუთებელი იყო. მომჩივანი დაეყრდნო კონვენციის მე-5 მუხლის მე-4 პუნქტს, რომელშიც ვკითხულობთ:

„ყველას, ვისაც დაკავებით ან დაპატიმრებით აღეკვეთა თავისუფლება, აქვს უფლება, მიმართოს სასამართლოს, რომელიც დაუყოვნებლივ განიხილავს მისი დაპატიმრების საკითხს და ბრძანებს მის გათავისუფლებას, თუ ეს დაპატიმრება უკანონოა“.

237. პალატამ აღნიშნა, რომ კონვენციის მე-5 მუხლის მე-3 პუნქტის მიხედვით განიხილა ქუთაისის საქალაქო სასამართლოს 2013 წლის 25 სექტემბრის განჩინების დაუსაბუთებლობა, და ვერ დაინახა საჭიროება, შეემოწმებინა იმავე საკითხი კონვენციის მე-5 მუხლის მე-4 პუნქტის მიხედვით.

238. მომჩივანმა აღნიშნა, რომ 2013 წლის 25 სექტემბერს ქუთაისის საქალაქო სასამართლომ მას უარი უთხრა გათავისუფლების მოთხოვნის დაკმაყოფილებაზე ზეპირად და ყოველგვარი დასაბუთების გარეშე, და თვითნებურად შეუფარდა შემდგომი პატიმრობა. ვინაიდან გაქცევისა და სამართალწარმოებისთვის ხელის შეშლის თავდაპირველი საფრთხეები – რაც არც არასოდეს ყოფილა სათანადოდ დასაბუთებული – დროთა განმავლობაში უთუოდ შემცირდა, დაუსაბუთებლობის საკითხი განსაკუთრებით პრობლემატური იყო.

239. მთავრობის არგუმენტები აღნიშნულ საჩივართან დაკავშირებით შეჯამებულია ზემოთ პარაგრაფში 220.

240. სასამართლომ უკვე შეისწავლა კონვენციის მე-5 მუხლის მე-3 პუნქტის თანახმად ქუთაისის საქალაქო სასამართლოს მიერ 2013 წლის 25 სექტემბრის განჩინების დაუსაბუთებლობა, რომლითაც მომჩივანს უარი ეთქვა გათავისუფლების მოთხოვნის დაკმაყოფილებაზე (იხილეთ პარაგრაფი 233 ზემოთ). სასამართლო ვერ ხედავს იმავე საკითხის კონვენციის მე-5 მუხლის მე-4 პუნქტის თანახმადაც განხილვის საჭიროებას (იხილეთ, ხოდორკოვსკი და ლებედევი რუსეთის წინააღმდეგ, nos. 11082/06 და 13772/05, §525, 2013 წლის 25 ივლისი).

V. კონვენციის მე-18 მუხლის სავარაუდო დარღვევა მე-5 მუხლის პირველ პუნქტთან ერთობლიობით

241. თავის საჩივარში მომჩივანი ამტკიცებს, რომ მის წინააღმდეგ დაწყებული სისხლისსამართალწარმოებისა და მისი წინასწარი პატიმრობის მიზანი იყო მისი პოლიტიკური სცენიდან ჩამოშორება და 2013 წლის ოქტომბრის საქართველოს საპრეზიდენტო არჩევნებში მონაწილეობისთვის ხელის შეშლა.

242. თავის განცხადებაში სამთავრობო მიმოხილვის პასუხად, რომელიც პალატას წარედგინა 2014 წლის 19 დეკემბერს, მომჩივანი ასევე ამტკიცებს, რომ 2013 წლის 14 დეკემბერს მთავარი პროკურორი ცდილობდა მისი პატიმრობა ბერკეტად გამოეყენებინა, რათა ზეწოლის ქვეშ მიეღო მისგან ინფორმაცია ბ-ნი სააკაშვილის საბანკო ანგარიშებისა და ბ-ნი ჟვანიას გარდაცვალების შესახებ.

243. მომჩივანი დაეყრდნო კონვენციის მე-18 მუხლს, რომელშიც ვკითხულობთ:

„დაუშვებელია ხსენებულ უფლებათა და თავისუფლებათა კონვენციით ნებადართული შეზღუდვების გამოყენება არა იმ მიზნით, რისთვისაც ისინია გათვალისწინებული“.

A. პალატის გადაწყვეტილება

244. პალატისთვის დამაჯერებელი არ იყო, რომ მომჩივნის წინააღმდეგ აღძრული სისხლისსამართლის საქმე და მისი წინასწარი პატიმრობა მისი საქართველოს პოლიტიკური ცხოვრებიდან ჩამოშორებას ემსახურებოდა, და აღნიშნა, რომ ამ განცხადების გამამყარებელი ერთადერთი მტკიცებულება იყო დაწესებულებების, არასამთავრობო ორგანიზაციებისა და საჯარო პირების განცხადებები. თუმცა, მისთვის სარწმუნო იყო მომჩივნის მტკიცება გვიან ღამით მისი მთავარ პროკურორთან შეხვედრასთან დაკავშირებით. მან მომჩივნის განმარტება თანმიმდევრულად და დეტალურად მიიჩნია. პალატამ ასევე აღნიშნა, რომ მომჩივანმა თავისი პრეტენზიები შეხვედრის დასრულებისთანავე გააჟღერა; რომ მისი ნაამბობი ნაწილობრივ დაადასტურა თანამდებობის პირმა, ქ-ნმა ლ.მ.-მ, რომელიც ხმის ამოღებიდან მალევე გაათავისუფლეს თანამდებობიდან; რომ ხელისუფლება არ უზრუნველყოფდა წვდომას სასჯელაღსრულების დაწესებულების ვიდეომეთვალყურეობის ჩანაწერებთან, რასაც შეეძლო, ნათელი მოეფინა ბრალდებებისთვის და რომ ხელისუფლების ორგანოებმა სათანადოდ არ გადაამოწმეს ინციდენტი ან წარმოადგინეს სასჯელაღსრულებისა და პრობაციის სამინისტროს გენერალური ინსპექციის მიერ წარმოებული სამსახურებრივი შემოწმების რაიმე მასალა. პალატამ დაასკვნა, რომ მომჩივნის დაპატიმრება გამოყენებული იყო არა მხოლოდ კანონიერი მეთოდებით სამართალაღსრულების მიზნით, არამედ სხვა მიზნებისთვისაც: ხელისუფლების მიერ ბ-ნი ჟვანიას გარდაცვალების გამოძიების ხელშეწყობისთვის და ბ-ნი სააკაშვილის ფინანსების შესახებ ცნობების მოსაპოვებლად. შესაბამისად, პალატამ დაასკვნა, რომ დაირღვა კონვენციის მე-18 მუხლი.

B. მთავრობის პირველადი პრეტენზია

1. მხარეთა არგუმენტები

245. მთავრობამ განაცხადა, რომ მომჩივანს თავისი პრეტენზიები, მთავარ პროკურორთან შეხვედრასთან დაკავშირებით, არ წარმოუდგენია სავარაუდო შეხვედრიდან ექვსი თვის ვადაში, არც ექვსი თვის ვადაში მისი ადვოკატის ინფორმირებიდან იმის თაობაზე, რომ სასჯელაღსრულებისა და პრობაციის სამინისტროს გენერალური ინსპექციის მიერ ამ საკითხის სამსახურებრივი შემოწმება დასრულებული იყო. ამდენად, მთავრობის აზრით, მომჩივანმა არ დაიცვა ექვსთვიანი ვადის წესი, რომელიც დადგენილია კონვენციის 35-ე მუხლის პირველი პუნქტით.

246. მომჩივანმა განაცხადა, რომ მან საჩივარი კონვენციის მე-18 მუხლის თანახმად დროულად შეიტანა. მან ასევე აღნიშნა, რომ სავარაუდო ინციდენტი მოხდა მის მიერ საჩივრის წარდგენის შემდეგ და განაცხადა, რომ მთავრობის არგუმენტი მცდარად იყო გაგებული.

2. დიდი პალატის შეფასება

247. მიუხედავად იმისა, რომ მთავრობას პალატის წინაშე სამართალწარმოებისას არ წარმოუდგენია ზემოთ ხსენებული პრეტენზია საჩივრის მისაღებობის შესახებ მიმოხილვაში, გასაჩივრების უფლება არ ჩამორთმეულა, სასამართლოს რეგლამენტის 55-ე წესის მოთხოვნების მიუხედავად, რადგან კონვენციის 35-ე მუხლის პირველ პუნქტში განსაზღვრული ექვსთვიანი ვადის წესი საჯარო პოლიტიკის წესია, რომელიც სასამართლოს შეუძლია და ჭეშმარიტად უნდა გამოიყენოს თუნდაც საკუთარი ინიციატივით (იხილეთ, საბრი გიუნეში თურქეთის წინააღმდეგ [GC], no. 27396/06, §§25-31, 2012 წლის 29 ივნისი და ბლოხინი რუსეთის წინააღმდეგ [GC], no. 47152/06, §§102-03, ECHR 2016) და თუნდაც პირველად დიდი პალატის სასამართლო პროცესზე მისთვის საქმის გადაცემის შემდეგ (იხილეთ, სვინარენკო და სლიადნევი რუსეთის წინააღმდეგ [GC], nos. 32541/08 და 43441/08, §85, ECHR 2014 (ამონარიდები)).

248. ამდენად, დიდ პალატას შეუძლია გადაამოწმოს, დაცულ იქნა თუ არა ექვსთვიანი ვადის წესი.

249. როგორც ითქვა, მთავარ პროკურორთან საიდუმლო შეხვედრა შედგა საჩივრის წარდგენიდან სამ კვირაზე ცოტა მეტი ხნის შემდეგ (იხილეთ პარაგრაფები 1 და 60 ზემოთ). აქედან გამომდინარე, მასთან დაკავშირებული პრეტენზიები არ აისახა წარმოდგენილ საჩივარში. ისინი ჯეროვნად არ წარდგენია სასამართლოს, სანამ მომჩივანი წარადგენდა თავის პოზიციას სამთავრობო მიმოხილვის პასუხად პალატის წინაშე სამართალწარმოებისას 2014 წლის 19 დეკემბერს. ეს იყო ექვს თვეზე მეტი ხნის შემდეგ სავარაუდო შეხვედრიდან და ექვს თვეზე კიდევ უფრო მეტი ხნის შემდეგ მომჩივნის ადვოკატის ინფორმირებიდან იმის თაობაზე, რომ სასჯელაღსრულებისა და პრობაციის სამინისტროს გენერალური ინსპექციის მიერ ამ საკითხის სამსახურებრივი შემოწმება დასრულებული იყო (იხილეთ პარაგრაფი 89 ზემოთ). თუ პრეტენზიებს ცალკე საჩივრად განვიხილავთ, ისინი ვადაგადაცილებულია.

250. თუმცა, დიდმა პალატამ არ განიხილა პრეტენზიები ცალკე საჩივრად კონვენციის მე-18 მუხლის თანახმად. ისინი იყო უბრალოდ კიდევ ერთი ასპექტი, ან კიდევ ერთი არგუმენტი, წარმოდგენილ საჩივარში უკვე მითითებული პრეტენზიის გასამყარებლად, კერძოდ, რომ მომჩივნის თავისუფლების უფლების შეზღუდვა გამოყენებულ იქნა ისეთი მიზნით, რაც კონვენციაში არ იყო გათვალისწინებული (იხილეთ, mutatis mutandis, სამბატა ბიჰორის ბერძნული კათოლიკური სამრევლო რუმინეთის წინააღმდეგ (dec.), no. 48107/99, 2004 წლის 25 მაისი; რასმუსენი პოლონეთის წინააღმდეგ, no. 38886/05, §30, 2009 წლის 28 აპრილი; მათლუმი საბერძნეთის წინააღმდეგ, no. 48883/07, §39, 2012 წლის 24 აპრილი და შედარებისთვის იხილეთ ეკიმჯიევი ბულგარეთის წინააღმდეგ (dec.), no. 47092/99, 2005 წლის 3 მარტი; კორნეა რუმინეთის წინააღმდეგ (dec.), no. 13755/03, §51, 2012 წლის 15 მაისი; კირლანგიჩი თურქეთის წინააღმდეგ, no. 30689/05, §54, 2012 წლის 25 სექტემბერი და ფაბიანი უნგრეთის წინააღმდეგ [GC], no. 78117/13, §§95-97, ECHR 2017 (ამონარიდები)). საჩივრის განხილვისას სასამართლოს შეეძლო, გაეთვალისწინებინა ფაქტები, რომლებიც საჩივრის წარდგენის შემდეგ მოხდა, თუმცა უშუალოდ უკავშირდება საჩივარში შესულ ფაქტებს (იხილეთ, სტოგმიულერი ავსტრიის წინააღმდეგ, 1969 წლის 10 ნოემბერი, გვ. 41, §7, კრებული A no. 9; მაცნეტერი ავსტრიის წინააღმდეგ, 1969 წლის 10 ნოემბერი, გვ. 31-32, §5, კრებული A no. 10 და შედარებით ახალი ხაილეტდინოვი რუსეთის წინააღმდეგ, no. 2763/13, §82, 2016 წლის 12 იანვარი).

251. აქედან გამომდინარეობს, რომ დიდ პალატას ხელი არ ეშლება ამ ბრალდებების განხილვაში და რომ მთავრობის პრეტენზია არ უნდა დაკმაყოფილდეს.

C. საჩივრის არსებითი მხარე

1. მხარეთა არგუმენტები

(a) მომჩივანი

252. მომჩივანმა განაცხადა, რომ მე-18 მუხლი არის კონვენციის ძირითადი დებულება. მისი მიზანია დემოკრატიული ფასეულობების დაცვა, რაც, როგორც ნათელია პრეამბულიდან და სასამართლოს პრეცედენტული სამართლიდან, მთელი კონვენციის საფუძველია. ამ ფასეულობებს შორის პლურალიზმი, თავისუფალი არჩევნები და პოლიტიკური პარტიები უმთავრესია. მას განსაკუთრებული კავშირი აქვს ამ საქმესთან, რომელშიც სისხლისსამართლის საქმის წარმოება გამოყენებულ იქნა ოპოზიციის მთავარი პოლიტიკოსის პოლიტიკური პროცესიდან ჩამოსაშორებლად. მე-18 მუხლის როლი ამგვარი ბოროტად გამოყენებისთვის ხელის შეშლაა. კითხვას, როგორ უნდა იქნეს განხილული საჩივრები ამ დებულების მიხედვით, სასამართლო არათანმიმდევრულად პასუხობს თავის პრეცედენტულ სამართალში. აზრთა სხვადასხვაობა ვლინდება, განსაკუთრებით, მტკიცებულებით სტანდარტსა და მტკიცებულებების სახეობებთან დაკავშირებით, რასაც შეუძლია ფარულ მიზნებზე მიანიშნოს. ეს საკითხები უნდა გადაჭრილიყო მოქნილი და რეალისტური გზით, მაგალითად, მომჩივნებისგან მოეთხოვათ prima facie საქმის აღძვრა და შემდეგ მტკიცების ტვირთი გადატანილიყო მთავრობაზე, ან გათვალისწინებულიყო უფრო ფართო კონტექსტი. იმ შემთხვევებში, როდესაც ხელისუფლებას ერთზე მეტი მიზანი ამოძრავებდა, თუნდაც ერთი ისეთი მიზნის არსებობა, რომელსაც კონვენცია არ ითვალისწინებს, საკმარისი იყო დარღვევის გამოსაწვევად.

253. მომჩივნის საქმეში ორგვარი მტკიცებულება იყო, რომელიც მისი დაკავებისა და წინასწარი პატიმრობის ფარულ მიზანს ავლენდა. ერთი მხრივ, არსებობდა მტკიცებულება, რომლის მიხედვითაც 2013 წლის 14 დეკემბერს იგი გაიყვანეს საკნიდან და მთავარი პროკურორი ახდენდა ზეწოლას, რათა მოეპოვებინა ინფორმაცია ბ-ნი ჟვანიას გარდაცვალებისა და ბ-ნი სააკაშვილის საბანკო ანგარიშების შესახებ. მეორე მხრივ, არსებობდა მთლიანი კონტექსტი, საიდანაც ჩანდა, რომ მომჩივანი და მისი პოლიტიკური პარტიის სხვა წევრები სამიზნეებს წარმოადგენდნენ პოლიტიკურ მიზეზთა გამო.

254. მომჩივნის ვერსია 2013 წლის 14 დეკემბრის მოვლენებთან დაკავშირებით უფრო სანდოა, ვიდრე მთავრობისა, რიგი მიზეზების გამო. მან ინფორმაცია მიაწოდა თავის ადვოკატებს ინციდენტის შესახებ და შემდეგ საჯაროდაც ისაუბრა პირველივე შესაძლებლობისას. მისი შემდგომი განმარტებები დეტალური და თანმიმდევრული იყო. მაღალი თანამდებობის პირებმა თავიდანვე დაუფიქრებლად უარყვეს მისი ბრალდებები და დაუპირისპირდნენ მათ სათანადო გამოძიებას. ამ ბრალდებების ორივე გამოძიება აწარმოეს თანამდებობის პირებმა, რომელთაც არ ჰქონდათ საკმარისი დამოუკიდებლობა. მეორე გამოძიება მთავარი პროკურატურის მიერ დაიწყო მხოლოდ პალატის მიერ გადაწყვეტილების გამოტანის შემდეგ. მთავრობის განმარტება იმის თაობაზე, რომ ვიდეომეთველყურეობის ჩანაწერი შეზღუდული დროით ინახება, არ იყო დამაჯერებელი. კერძო დაწესებულებებისა და საგზაო ვიდეომეთვალყურეობის ჩანაწერები სათანადოდ არ იქნა შესწავლილი და წარდგენილი მისი ადვოკატისთვის, მიუხედავად მის მიერ პირდაპირი მოთხოვნისა. სასჯელაღსრულების დაწესებულების თანამშრომლების განცხადებები შიდასამსახურებრივი შემოწმებისას ძალიან მოკლე და შაბლონური იყო. არც ბ-ნ ო.ფ.-ს და არც ბ-ნ დ.დ.-ს, რომლებიც მთავარი მოქმედი პირები იყვნენ, არ გასაუბრებიან აღნიშნული სამსახურებრივი შემოწმების მსვლელობისას. არც მცდელობა არ ყოფილა, მომჩივანი მიეყვანათ ბ-ნი დ.დ.-ს სამსახურში, რათა შეემოწმებინათ, ნამდვილად ამოიცნობდა თუ არა მას, როგორც ამტკიცებდა. უცნაური იყო, რომ თავიანთ განცხადებებში, რომლებიც სისხლისსამართლებრივი გამოძიებისას შეგროვდა, სასჯელაღსრულების დაწესებულების ყველა თანამშრომელს შეეძლო, თანადროული ჩანაწერების გარეშე, გაეხსენებინა, როგორ გადაადგილდებოდნენ და რას აკეთებდნენ იმ კონკრეტულ დღეს ორნახევარი წლის წინ, რაც მათ სანდოობას ეჭვქვეშ აყენებს. არსებობდა სამი პატიმრის, ბ-ნი გ.ც.-ს, ბ-ნი ი.ფ.-ს და ბ-ნი კ.თ.-ს ჩვენება, რომელიც ადასტურებს მომჩივნის განმარტებას და, რომელიც მთავრობამ სათანადოდ ვერ გააქარწყლა. ბ-ნი ო.ფ.-ს და ბ-ნი დ.დ.-ს განცხადებები მეორე გამოძიებისას სანდო არ იყო. არავის უცდია გადაემოწმებინა მომჩივნის ბრალდებები, რისთვისაც საჭირო იყო იმ პირის მობილური ტელეფონის ჩანაწერების შემოწმება, ვინც იგი №9 სასჯელაღსრულების დაწესებულებიდან პენიტენციურ დეპარტამენტში მიიყვანა, ან ამოცნობის ჩატარება. დაბოლოს, სათანადო ახსნა-განმარტება არ მიუციათ 2013 წლის დეკემბერში სასჯელაღსრულების დაწესებულების სხვადასხვა თანამდებობის პირებზე მეტისმეტად მაღალი პრემიების გაცემასთან დაკავშირებით.

255. ფაქტები, რომლებიც ადასტურებენ, რომ სისხლისსამართალწარმოება მომჩივნის წინააღმდეგ პოლიტიკურად მოტივირებული იყო და ემსახურებოდა მისი პოლიტიკური სცენიდან ჩამოშორებას 2013 წლის საპრეზიდენტო არჩევნებისთვის მზადების პერიოდში და შემდგომ იყო ის, რომ: (a) 2012 წლის ოქტომბრის საპარლამენტო არჩევნებიდან მალე „ენმ“-ის მთავრობის ბევრი ყოფილი წევრისა და „ენმ“-ის სხვა ყოფილი მაღალჩინოსნების წინააღმდეგ სისხლისსამართლის საქმის წარმოება დაიწყო, რის გამოც უცხოეთის ბევრმა მთავრობამ, საერთაშორისო ორგანოებმა, როგორიცაა ევროპის საბჭოს საპარლამენტო ასამბლეა, ასევე არასამთავრობო ორგანიზაციებმა გამოხატეს შეშფოთება შესაძლო პოლიტიკური დევნის გამო; (b) „ქართული ოცნების“ მთავარი ფიგურები საჯაროდ მოითხოვდნენ „ენმ“-ის განადგურებას, ხოლო პრემიერ-მინისტრი პირადად ემუქრებოდა „ენმ“-ის პოლიტიკოსს მისი წევრების წინააღმდეგ დევნით; (c) 2015 წელს საკონსტიტუციო სასამართლომ უკმაყოფილება გამოთქვა ბ-ნი გ.უ.-ს მიერ შეტანილი საქმის წინააღმდეგ საზოგადოებრივი ზეწოლის გამოყენების მცდელობის გამო; (d) 2014 და 2015 წლებში საფრანგეთის, საბერძნეთისა და გაერთიანებული სამეფოს სასამართლოებმა უარი განაცხადეს „ენმ“- ის წევრი ორი ყოფილი მაღალი თანამდებობის პირის საქართველოში ექსტრადიციაზე, ვინაიდან მიიჩნიეს, რომ სისხლისსამართლებრივი დევნა მათ წინააღმდეგ პოლიტიკურად იყო მოტივირებული, ხოლო ინტერპოლმა უკან გაიხმო ან უარი თქვა ორი „წითელი ცირკულარის“ გაცემაზე იმავე საფუძვლით; (e) ეუთო-ს სასამართლო პროცესის მონიტორინგის ანგარიშში აღნიშნული იყო რიგი ხარვეზები „ენმ“-ის ყოფილი მაღალჩინოსნების წინააღმდეგ აღძრულ თოთხმეტ სისხლისსამართლის საქმეზე, მათ შორის, მომჩივნის წინააღმდეგ საქმეებში; (f) ამ სასქმისწარმობისას განსახილველ სისხლისსამართლის საქმეში ბრალდების მხარემ ჩვენება აიღო 3 969 მოწმისგან და ეცადა და მიიღო მათი სასამართლო პროცესზე გამოძახების ნებართვა მათი დაშინების, საქმის წარმოების გაჭიანურებისა და, ამგვარად, მომჩივნის წინასწარი პატიმრობის გახანგრძლივების განზრახვით; (g) სასამართლო პროცესები ტარდებოდა ქუთაისში მიუხედავად იმისა, რომ როგორც მომჩივანი, ისე მისი თანამოპასუხე, ბ-ნი ზ.ჭ., ასევე, მოწმეთა უმეტესობა თბილისში ცხოვრობდა; (h) სამართალდამცავმა ორგანოებმა არერთგზის დაკითხეს და დააშინეს „ენმ“-ის რამდენიმე ათასი აქტივისტი და მხარდამჭერი, „ენმ“-ის რამდენიმე წარმომადგენელს მიაყენეს შეურაცხყოფა და ამ ინციდენტებზე პოლიციას არ მოუხდენია ადეკვატური რეაგირება, ასევე, „ენმ“-ის ბევრ თანამდებობის პირს ადგილობრივ დონეზე აიძულეს თანამდებობიდან გადადგომა ან თანამდებობიდან გაათავისუფლეს და დევნიდნენ.

(b) მთავრობა

256. მთავრობამ განაცხადა, რომ ძალიან ცოტა იყო ისეთი საქმეები, რომლებშიც სასამართლომ საჩივრები მე-18 მუხლის მიხედვით განიხილა, რადგან კონვენციის მთლიანი სტრუქტურა ეყრდნობა ვარაუდს, რომ მაღალი ხელშემკვრელი მხარეების ორგანოები კეთილსინდისიერად მოქმედებენ. მომჩივნის ვალდებულება იყო დამაჯერებლად ეჩვენებინა, რომ ხელისუფლების ორგანოების ნამდვილი მიზანი განსხვავდებოდა მათ მიერ გაცხადებული მიზნისგან. უბრალო ეჭვი, თუნდაც სადავო, რომ სახელმწიფოს მთელი სამართლებრივი მექანიზმი მოკლებული იყო დამოუკიდებლობას და ბოროტად იქნა გამოყენებული, საკმარისი არ იყო. სხვაგვარად, სასამართლო მიიჩნევდა, რომ დაირღვა მე-18 მუხლი თითოეულ საქმეში, რომელიც მომჩივნის სტატუსიდან, სიმდიდრიდან, რეპუტაციდან და ა.შ. გამომდინარე ბადებდა ეჭვს, რომ კონვენციით გათვალისწინებული მისი უფლებები შეიზღუდა ფარული პოლიტიკური მიზნით. სხვაგვარად რომ ვთქვათ, მაღალი პოლიტიკური სტატუსი არ იძლევა ხელშეუხებლობის გარანტიას. ეს გარკვევით იყო მითითებული სასამართლოს მე-18 მუხლთან დაკავშირებულ პრეცედენტულ სამართალში.

257. საქმეები, რომლებშიც დადგინდა მე-18 მუხლის დარღვევა, ორ ჯგუფად შეიძლება დაიყოს: საქმეები, რომლებშიც ფარული მიზნის პირდაპირი მტკიცებულება არსებობდა, და საქმეები, რომლებშიც ამგვარი მტკიცებულების არარსებობის მიუხედავად, შესაძლებელი იყო გონივრულად გვევარაუდა ფარული მიზნის არსებობა საქმესთან დაკავშირებული ფაქტებიდან გამომდინარე.

258. პირველი ტიპის საქმეებში ფარული მიზანი პირდაპირ იყო ახსნილი წერილობით დოკუმენტებში: შეთანხმება ხელისუფლებასთან ან ოფიციალური გადაწყვეტილებები. ამ ტიპის მტკიცებულებას მოპასუხე მთავრობა დასაბუთებულად ვერ გააქარწყლებდა ან სადავოდ ვერ გახდიდა. მაგრამ ამ შემთხვევაში ამგვარი მტკიცებულება არ წამოყენებულა და, აქედან გამომდინარე, იგი ამ კატეგორიაში არ მოხვდა.

259. მეორე ტიპის საქმეებში სასამართლომ დასაბუთებული ვარაუდი გამოთქვა ფარული მიზნის შესახებ ფაქტების ერთობლიობიდან გამომდინარე, რომლებიც მხარეებს სადავო არ გაუხდიათ და რომლებიც აშკარად მიანიშნებდა ფარულ მიზანზე. თუმცა, რადგანაც საქმეში არსებული ყველა ფაქტი სადავო რჩებოდა და მთავრობამ დასაბუთებულად გააქარწყლა მომჩივნის ყველა მტკიცება, რომელთაგან არცერთი არ იყო გამყარებული ობიექტური მტკიცებულებით, არც ამ კატეგორიაში მოხვდა ეს საქმე. შესაბამისად, პალატის ვარაუდებს საფუძველი გამოეცალა.

260. ხელისუფლების ორგანოების კეთილსინდისიერების პრეზუმფცია, თუნდაც თეორიულად სადავო, პრაქტიკულად რთული დასაძლევი იყო. ვერც რამდენიმე მიზნის არსებობით გახდა შესაძლებელი მისი დაძლევა. მისი გაბათილება შესაძლებელი იყო მხოლოდ მომჩივნის მიერ წარმოდგენილი უდავო მტკიცებულებით, ხოლო საკითხის შეფასებისას სასამართლოს შეეძლო მხოლოდ საქმეში არსებული სპეციფიკური ფაქტები გაეთვალისწინებინა. მე-18 მუხლისთვის მტკიცებულებითი სტანდარტი მეტისმეტად მაღალი იყო და შესაძლოა განსხვავდებოდა ქვეყანაში მოქმედი სტანდარტისგან, ხოლო მტკიცების ტვირთი რჩებოდა მომჩივანზე მთელი სამართალწარმოების განმავლობაში. ყოველივე ეს გარკვევით იყო მითითებული სასამართლოს პრეცედენტულ სამართალში.

261. სისხლისსამართლის საქმეები მომჩივნისა და „ენმ“-ის სხვა ფიგურების წინააღმდეგ იყო შედეგი ოციათასზე მეტი საჩივრისა, რომელიც 2012 წლის ოქტომბრის არჩევნების შემდეგ პროკურატურაში შეიტანეს იმ ადამიანებმა, რომლებიც „ენმ“-ის მმართველობის პერიოდში უფლებამოსილების ბოროტად გამოყენების მსხვეპლნი აღმოჩნდნენ. მომჩივანთა უფლებების პატივისცემისა და აღდგენის საჭიროებას ხაზი გაუსვა ევროპის საბჭოს საპარლამენტო ასამბლეამ და ევროკავშირის სპეციალურმა მრჩეველმა საქართველოში საკონსტიტუციო და სამართლებრივი რეფორმის საკითხებსა და ადამიანის უფლებებში. პროკურორთა საერთაშორისო საკონსულტაციო საბჭომ, რომელიც 2014 წელს შეიქმნა საქართველოს მთავარი პროკურორის ინციატივით საქართველოს პროკურატურის ორგანოების მიერ წარმოებული ხმაურიანი საქმეების მასალების განსახილველად და რომლის შემადგენლობაშიც შედიოდა სამი უცხოელი სისხლისსამართლის სპეციალისტი, ამ საქმეებში არსებული მტკიცებულებები საკმარისად მიიჩნია დევნის გასამართლებლად. ამან ცხადყო, რომ მომჩივნის დაკავება და წინასწარი პატიმრობა მხოლოდ იმ მიზანს ემსახურებოდა, რომ იგი უფლებამოსილი სამართლებრივი ორგანოს წინაშე წარმდგარიყო, დანაშაულის ჩადენის შესახებ საფუძვლიანი ეჭვის არსებობის გამო. ვინაიდან არ დარღვეულია კონვენციის მე-5 მუხლის პირველი პუნქტი, რაც პალატამაც დაადასტურა, ვერც მე-18 მუხლი დაირღვეოდა. ფაქტობრივად, ეს იყო ერთადერთი საქმე, რომელშიც სასამართლომ დაადგინა მე-18 მუხლის დარღვევა მე-5 მუხლის პირველ პუნქტთან ერთობლიობით, პირველ რიგში, ამ უკანასკნელის დარღვევის დაუდგენლად – ამგვარი შესაძლებლობა ადრე მხოლოდ თეორიულად იყო გათვალისწინებული. ყველა წინა საქმეში, თუ სასამართლო ვერ აღმოაჩენდა იმ მუხლის დარღვევას, რომელთან ერთობლიობაშიც მე-18 მუხლი იყო მითითებული, იგი ან არ განიხილავდა არსებითად მე-18 მუხლის საფუძველზე წარმოდგენილ საჩივარს ან არ დაადგენდა ამ დებულების დარღვევას. მოცემული საქმე ასევე ერთადერთი იყო, რომელშიც წარმოდგენილი ძირითადი ფაქტები კვლავ დავის საგანს წარმოადგენდა მხარეებს შორის.

262. მომჩივნის მიერ საკუთარი პრეტენზიის გასამყარებლად მითითებული მტკიცებულება იმის შესახებ, რომ მისი დევნა პოლიტიკურად იყო მოტივირებული, სხვების მოსაზრებებს ემყარებოდა. თუმცა, სასამართლოს პრეცედენტული სამართლის მიხედვით, ამგვარი მოსაზრებები საკმარისი არ არის ფარული მიზნის არსებობის გამოსავლენად.

263. არც რაიმე პირდაპირი თუ არაპირდაპირი მტკიცებულება არ არსებობდა, რომელიც დაადასტურებდა, რომ მომჩივნის დაპატიმრება გამოყენებულ იქნა მისგან ბ-ნი ჟვანიას გარდაცვალებისა და ბ-ნი სააკაშვილის საბანკო ანგარიშების შესახებ ინფორმაციის მოსაპოვებლად. მომჩივნის მიერ საკუთარი მტკიცების გასამყარებლად მითითებული ყველა ფაქტი სადავო უფრო იყო, ვიდრე აშკარად დადგენილი, ამდენად, ისინი ვერ შექმნიდა დასკვნის გაკეთების საფუძველს. 2014 წლის მაისში ქ-ნი ლ.მ.-ს განცხადების გარდა არ არსებობდა მტკიცებულება, რომელიც დაადასტურებდა მომჩივნის მთავარ პროკურორთან ფარულად წაყვანის ბრალდებას. ეს ბრალდება, რომელიც სავარაუდო შემთხვევიდან სამი დღის შემდეგ გახმაურდა, არ ადასტურებდა მის ნამდვილობას. იგი ორჯერ გადამოწმდა, პირველად სასჯელაღსრულებისა და პრობაციის სამინისტროს გენერალური ინსპექციის მიერ წარმოებული სამსახურებრივი შემოწმების დროს და მეორედ მთავარი პროკურატურის მიერ ჩატარებული გამოძიების დროს. ამ პროცედურებისას საკმაო მტკიცებულებები შეგროვდა – მოწმეთა ჩვენებები, ვიდეოჩანაწერები და ციხის ჩანაწერები – რითაც დადასტურდა, რომ მომჩივნის ბრალდება ყალბი იყო.

დიდ პალატაში ჩატარებულ სასამართლო სხდომაზე მთავრობამ დამატებით განაცხადა, რომ მიუხედავად იმისა, რომ 2013 წლის 14 დეკემბერს მომჩივნისთვის არავის არაფერი უკითხავს ბ-ნი ჟვანიას გარდაცვალების შესახებ, მის მიმართ ეს „დიდი კითხვა“ ამ გარდაცვალებასთან დაკავშირებით კვლავ არსებობდა (იხილეთ პარაგრაფი 61 ზემოთ).

2. სასამართლოს შეფასება

(a) კონვენციის მე-18 მუხლის განმარტება და გამოყენება ყოფილი კომისიისა და სასამართლოს პრეცედენტულ სამართალში

264. ვინაიდან სასამართლოს მიერ ამ საქმის განხილვამ გამოააშკარავა საჭიროება იმისა, რომ მან ამ სფეროში საკუთარ პრეცედენტულ სამართალში სიცხადე უნდა შეიტანოს, უპირველეს ყოვლისა იგი წარმოადგენს არსებული პრეცედენტული სამართლის მიმოხილვას.

(i) ყოფილი კომისია

265. ყოფილი კომისია, მოკლედ უთითებდა მე-18 მუხლს კონვენციის მე-10 მუხლის საფუძველზე საჩივრის განხილვისას (იხილეთ, X ავსტრიის წინააღმდეგ, no. 753/60, კომისიის 1960 წლის 5 აგვისტოს განჩინება, ყოველწლიური გამოცემა 3, გვ. 310) და შემდეგ კონვენციის მე-15 მუხლით გათვალისწინებული გადახვევის საფუძვლიანობის კონტექსტში (იხილეთ, დე ბეკერი ბელგიის წინააღმდეგ, no. 214/56, კომისიის 1960 წლის 8 იანვრის ანგარიში, კრებული B no. 2, გვ. 132-33, §271 და დანია, ნორვეგია, შვედეთი და ნიდერლანდები საბერძნეთის წინააღმდეგ, nos. 3321/67 და 3 სხვა, კომისიის 1969 წლის 5 ნოემბრის ანგარიში, ყოველწლიური გამოცემა 12, გვ. 112, §225), პირველად განიხილა ამ მუხლის საფუძველზე წარდგენილი საჩივარი უფრო დეტალურად საქმეში კამა ნიდერლანდების წინააღმდეგ (no. 4771/71, კომისიის 1974 წლის 14 ივლისის ანგარიში, განჩინებები და ანგარიშები (DR) 1, გვ. 4). ბ-ნი კამა დააპატიმრეს გამოძალვის ბრალდებით და პოლიციამ მისი პატიმრობის პერიოდი გამოიყენა დასაკითხად მკვლელობაში მის სავარაუდო მონაწილეობასთან დაკავშირებით. კომისიამ დაადგინა ორი საკითხი, რომელიც შემდეგ სასამართლომ დაადასტურა (იხილეთ პარაგრაფი 271 ქვემოთ): (a) მიუხედავად იმისა, რომ მე-18 მუხლი ცალკე არ გამოიყენება, იგი შეიძლება დაირღვეს მაშინაც კი, როდესაც არ ირღვევა მუხლი, რომელთან ერთობლიობითაც იგი გამოიყენება და (b) იგი მხოლოდ მაშინ შეიძლება დაირღვეს, თუ კონვენციით გათვალისწინებული უფლება, რომელშიც მოხდა ჩარევა, ექვემდებარება შეზღუდვებს, ანუ შეზღუდული უფლებაა, ვიდრე აბსოლუტური. კომისიამ დარღვევა არ დაადგინა და აღნიშნა, რომ პოლიცია უფლებამოსილი იყო ემოქმედა ისე, როგორც იმოქმედა და რომ დაპატიმრებას ბ-ნი კამას პოზიცია არ დაუზარალებია მკვლელობის საქმეში (იქვე, გვ. 10-12).

266. მომდევნო საქმეებში კომისია ამგვარ საჩივრებს უფრო ზედაპირულად წყვეტდა, უარყოფდა მათ, როგორც აშკარად დაუსაბუთებულს ან არსებითად განხილვისას, როგორც მტკიცებულებით გაუმყარებელს (იხილეთ, მაგალითად, X ნიდერლანდების წინააღმდეგ, no. 5763/72, კომისიის 1973 წლის 18 დეკემბრის განჩინება, კრებული 45, გვ. 76, გვ.-ზე 83-84; X და Y ნიდერლანდების წინააღმდეგ, no. 6202/73, კომისიის 1975 წლის 16 მარტის განჩინება, DR 1, გვ. 66, გვ.-ზე 71; ჰენდისაიდი გაერთიანებული სამეფოს წინააღმდეგ, no. 5493/72, კომისიის 1975 წლის 30 სექტემბრის ანგარიში, კრებული B no. 22, გვ. 52, §§174-75; მაკფილი და სხვები გაერთიანებული სამეფოს წინააღმდეგ, no. 8317/78, კომისიის 1980 წლის 15 მაისის განჩინება, DR 20, გვ. 44, გვ.-ზე 102, §133; ბოძანო იტალიის წინააღმდეგ, no. 9991/82, კომისიის 1984 წლის 12 ივლისის განჩინება, DR 39, გვ. 147, გვ.-ზე 157 და ბოძანო შვეიცარიის წინააღმდეგ, no. 9009/80, კომისიის 1984 წლის 12 ივლისის განჩინება, DR 39, გვ. 58, გვ.-ზე 70).

267. მე-18 მუხლს მეტი ყურადღება დაეთმო კომისიის ზოგიერთ ანგარიშში. მაგალითად, საქმეში ენგელი და სხვები ნიდერლანდების წინააღმდეგ (nos. 5100/71 და 4 სხვა, კომისიის 1974 წლის 19 ივლისის ანგარიში, კრებული B no. 20, გვ. 86, §§191-92) კომისიამ დაადგინა, რომ (a) სისხლისსამართალწარმოების ნაცვლად დისციპლინური წარმოების არჩევისას საჭირო არ იყო მე-18 მუხლის გამოყენება, რადგან იგი არ ზღუდავდა მომჩივნის უფლებებს, რომლებიც კონვენციითაა გათვალისწინებული, და რომ (b) მართლზომიერი მიზნით ჩარევა ნიშნავდა, რომ მე-18 მუხლის საფუძველზე ვერანაირი ფარული მიზანი ვერ დადგინდებოდა. საქმეში Times Newspapers Ltd და სხვები გაერთიანებული სამეფოს წინააღმდეგ (no. 6538/74, კომისიის 1977 წლის 18 მაისის ანგარიში, კრებული B no. 28, გვ. 77, §§263-65) იმ არგუმენტის პასუხად, რომ ჩარევის გვერდითი ეფექტის შედეგი შეიძლება ყოფილიყო მე-18 მუხლის დარღვევა, კომისიამ თქვა, რომ არ არსებობდა მინიშნება, რომ ხელისუფლების ორგანოებს გაცხადებულისგან განსხვავებული მიზანი ამოძრავდებდათ, რომელიც კომისიამ უკვე კანონიერად აღიარა.

(ii) სასამართლოს მიერ 2004 წლამდე მიღებული გადაწყვეტილებები

268. 2004 წლამდე სასამართლოს არ დაუდგენია მე-18 მუხლის ცალკე დარღვევა ან ამ მუხლთან დაკავშირებულ თავის დასკვნებს ძალიან მოკლედ ასაბუთებდა. ყველა საქმეში, რომელიც არსებითად განიხილა და რომელშიც საჩივარი მე-18 მუხლის საფუძველზე იყო წარდგენილი, სასამართლომ ან ვერ დაინახა საჩივრის განხილვის საჭიროება ან ზედაპირულად განიხილა იმ ძირითად მუხლებთან დაკავშირებული საკუთარი გადაწყვეტილებების მითითებით, რომელთან ერთობლიობითაც მე-18 მუხლი იყო გამოყენებული – ხშირად იმის გამო, რომ მხარეები საერთოდ არ აყენებდნენ საკითხს ან აყენებდნენ, მაგრამ არასაკმარისი დაკონკრეტებით (სხვებთან ერთად, იხილეთ, ენგელი და სხვები ნიდერლანდების წინააღმდეგ, 1976 წლის 8 ივნისი, §§93 და 104, კრებული A no. 22; ჰენდისაიდი გაერთიანებული სამეფოს წინააღმდეგ, 1976 წლის 7 დეკემბერი, §64, კრებული A no. 24; Sunday Times გაერთიანებული სამეფოს წინააღმდეგ (no. 1), 1979 წლის 26 აპრილი, §75, კრებული A no. 30; სპორონგი და ლონროთი შვედეთის წინააღმდეგ, 1982 წლის 23 სექტემბერი, §76, კრებული A no. 52; ზემოთ მითითებული დე ჟონგი, ბალიეტი და ვან დენ ბრიკი, §63; ბოძანო საფრანგეთის წინააღმდეგ, 1986 წლის 18 დეკემბერი, §61, კრებული A no. 111;  აკდივარი და სხვები თურქეთის წინააღმდეგ, 1996 წლის 16 სექტემბერი, §99, ანგარიშები 1996-IV; ზემოთ მითითებული  ლუკანოვი, §49; თურქეთის გაერთიანებული კომუნისტური პარტია და სხვები თურქეთის წინააღმდეგ, 1998 წლის 30 იანვარი, §62, ანგარიშები 1998-I; ბეიელერი იტალიის წინააღმდეგ [GC], no. 33202/96, §129, ECHR 2000-I; ტიმურტაში თურქეთის წინააღმდეგ, no. 23531/94, §118, ECHR 2000-VI; კვიპროსი თურქეთის წინააღმდეგ [GC], no. 25781/94, §206, ECHR 2001-IV; რეფაჰი პარტისი (კეთილდღეობის პარტია) და სხვები თურქეთის წინააღმდეგ [GC], nos. 41340/98 და 3 სხვა, §137, ECHR 2003-II და ტაჰსინ აჯარი თურქეთის წინააღმდეგ [GC], no. 26307/95, §247, ECHR 2004-III).

269. ამის პარალელურად, თავის პირველ გადაწყვეტილებაში საქმის არსებითი მხარის შესახებ და რიგ შემდგომ საქმეებში სასამართლომ მე-18 მუხლი გამოიყენა, როგორც დამხმარე საშუალება კონვენციის ან მისი ოქმების სხვა შემზღუდველი დებულებების ინტერპრეტაციისთვის (იხილეთ, ლოლესი ირლანდიის წინააღმდეგ (no. 3), 1961 წლის 1 ივლისი, გვ. 59, §38, კრებული A no. 3 (მე-15 მუხლი); ზემოთ მითითებული დე ვილდი, ომსი და ვერსიპი, §93 (მე-8 მუხლის მე-2 პუნქტი); ზემოთ მითითებული უინტერვერპი, §39 (მე-5 მუხლის პირველი პუნქტი); ზემოთ მითითებული გუძარდი, §102 (მე-5 მუხლის პირველი პუნქტი); ზემოთ მითითებული აშინგდეინი, §44 (მე-5 მუხლის პირველი პუნქტი); ლინგენსი ავსტრიის წინააღმდეგ, 1986 წლის 8 ივლისი, §36, კრებული A no. 103 (მე-10 მუხლის მე-2 პუნქტი); გილოუ გაერთიანებული სამეფოს წინააღმდეგ, 1986 წლის 24 ნოემბერი, §54, კრებული A no. 109 (მე-8 მუხლის მე-2 პუნქტი); უიქსი გაერთიანებული სამეფოს წინააღმდეგ, 1987 წლის 2 მარტი, §42, კრებული A no. 114 (მე-5 მუხლის პირველი პუნქტი); ზემოთ მითითებული ბეიელერი, §111 (დამატებითი ოქმის პირველი მუხლი); კაფკარისი კვიპროსის წინააღმდეგ [GC], no. 21906/04, §117, ECHR 2008 (მე-5 მუხლის პირველი პუნქტი); კუჩერუკი უკრაინის წინააღმდეგ, no. 2570/04, §177, 2007 წლის 6 სექტემბერი (მე-5 მუხლის პირველი პუნქტი) და მაკედონიის გაერთიანებული ორგანიზაცია Ilinden-PIRIN და სხვები ბულგარეთის წინააღმდეგ (no.2), nos. 41561/07 და 20972/08, §83, 2011 წლის 18 ოქტომბერი (მე-11მუხლის მე-2 პუნქტი)).

(iii) სასამართლოს გადაწყვეტილებები 2004 წლიდან

270. პირველი საქმე, რომელშიც სასამართლომ უფრო დეტალურად განიხილა მე-18 მუხლით გათვალისწინებული საჩივარი და დაადგინა აღნიშნული დებულების დარღვევის ფაქტი იყო გუსინსკის საქმე (მითითებულია ზემოთ, §§73-78). ბ-ნ გუსინსკის, მდიდარ ბიზნესმენს, რომელიც ფლობდა მედიაკომპანიას, ბრალი ჰქონდა წარდგენილი და მოთავსებული იყო წინასწარ პატიმრობაში იმ მიზნით, რომ იძულებული გამხდარიყო ეს კომპანია სახელმწიფოს საკუთრებაში არსებული კომპანიისთვის მიეყიდა.

271. აღნიშნულ გადაწყვეტილებაში სასამართლომ დაადასტურა მე-18 მუხლით გათვალისწინებული არგუმენტაციის ორი მიმართულება, რომლებიც მანამდე მხოლოდ მოხსენიებული იყო კომისიის განჩინებებსა და ანგარიშებში, ასევე, სასამართლოს განჩინებებში საქმის მისაღებობის შესახებ (იხილეთ, კამა, გვ.-ზე 9; ბოძანო საფრანგეთის წინააღმდეგ, გვ.-ზე 141 და ბოძანო იტალიის წინააღმდეგ, გვ.-ზე 157, ყველა მითითებულია ზემოთ და ე.ო. და ვ.პ. სლოვაკეთის წინააღმდეგ (dec.), nos. 56193/00 და 57581/00, 2003 წლის 16 სექტემბერი და ოუთსი პოლონეთის წინააღმდეგ (dec.), no. 35036/97, 2000 წლის 11 მაისი). პირველი იყო ის, რომ მე-18 მუხლის გამოყენება შეიძლებოდა მხოლოდ კონვენციის სხვა მუხლთან ერთობლიობით, მაგრამ იგი შეიძლება დარღვეულიყო მაშინაც კი, თუ ცალკე აღებული ის სხვა მუხლი არ ირღვევოდა. მეორე იყო ის, რომ დარღვევას შეიძლებოდა დადგენილიყო მხოლოდ მაშინ, თუ განსახილველი უფლება შეზღუდული იყო, ანუ ექვემდებარებოდა კონვენციით დაშვებულ შეზღუდვებს (იხილეთ ზემოთ მითითებული გუსინსკი, §73).

272. თუმცა სასამართლომ არ განმარტა სხვა ორი მნიშვნელოვანი პუნქტი. პირველ რიგში, მან არ ახსნა, თუ რა მტკიცებულება იქნებოდა საჭირო იმ პრეტენზიის დასადასტურებლად, რომ ეს შეზღუდვა იყო გამოყენებული ფარული მიზნით. თვითონ გუსინსკის საქმეში მთავრობის მინისტრის მიერ ხელმოწერილი წერილობითი ხელშეკრულებიდან გამოვლინდა პირდაპირი მტკიცებულება, რომელიც ბ-ნი გუსინსკისთვის ბრალდების მოხსნას მისი კომპანიის გაყიდვას უკავშირებდა, და ეს მტკიცებულება ასევე გამოვლინდა იმ განჩინების პირობებიდან, რომელიც მის წინააღმდეგ სისხლისსამართლებრივ დევნას წყვეტდა და, რომელიც აღნიშნულ ხელშეკრულებაზე უთითებდა; ამასთან, მოპასუხე სახელმწიფოს არ უცდია აღნიშნული კავშირის უარყოფა (იქვე, §75). მეორე მხრივ, გადაწყვეტილებაში მკაფიოდ არ იყო განმარტებული, თუ რა პოზიცია არსებობდა როდესაც, როგორც ეს მოხდა აღნიშნულ საქმეში და როგორც ხშირად ხდება ხოლმე პრაქტიკაში, მიზნების სიმრავლე არსებობდა, ანუ როცა შეზღუდვა ეხებოდა როგორც კონვენციით დადგენილ, ისე ფარულ მიზანს; გადაწყვეტილებაში მხოლოდ ის იყო ნათქვამი, რომ ვინაიდან ბ-ნ გუსინსკის შეზღუდული ჰქონდა თავისუფლების უფლება არა მხოლოდ კონვენციის მე-5 მუხლის 1-ლი პუნქტის „c“ ქვეპუნქტით განსაზღვრული მიზნით, არამედ სხვა მიზეზების გამოც, დაირღვა მე-18 მუხლი (იქვე, §§77-78).

273. აღნიშნული გადაწყვეტილების შემდეგაც კი სასამართლომ რამდენიმე შემთხვევაში უარი თქვა ან თავი აარიდა მე-18 მუხლით გათვალისწინებული საჩივრების განხილვას დეტალური დასაბუთების გარეშე, როგორც მან ეს 2004 წლამდე გააკეთა (იხილეთ, მათ შორის, ოჯალანი თურქეთის წინააღმდეგ [GC], no.46221/99, §206, ECHR 2005-IV; სისოევა და სხვები ლატვიის წინააღმდეგ (ამორიცხულია) [GC], no. 60654/00, §129, ECHR 2007-I; ნემცოვი რუსეთის წინააღმდეგ, no. 1774/11, §§129-30, 2014 წლის 31 ივლისი; ნავალნი და იაშინი რუსეთის წინააღმდეგ, no. 76204/11, §116-17, 2014 წლის 4 დეკემბერი; ფრუმკინი რუსეთის წინააღმდეგ, no. 74568/12, §§172-73, ECHR 2016 (ამონარიდები); კასპაროვი რუსეთის წინააღმდეგ, no. 53659/07, §§73-74, 2016 წლის 11 ოქტომბერი და კასპაროვი და სხვები რუსეთის წინააღმდეგ (no. 2), no. 51988/07, §55, 2016 წლის 13 დეკემბერი).

274. სასამართლო 2007 წელს დაუბრუნდა მე-18 მუხლით გათვალისწინებული საჩივრის უფრო დეტალურ ანალიზს, როცა საქმეში ჩებოტარი მოლდოვას წინააღმდეგ (no. 35615/06, §§49-53, 2007 წლის 13 ნოემბერი) მან დაასკვნა, რომ სახელმწიფოს საკუთრებაში არსებული კომპანიის ხელმძღვანელი წინასწარ პატიმრობაში იყო მოთავსებული გამოგონილი ბრალდებების საფუძველზე იმ მიზნით, რომ ზეწოლა მოეხდინათ მასზე, რათა ხელი შეეშალათ კერძო კომპანიისთვის, რომელთანაც ის იყო დაკავშირებული, ბოლომდე მიჰყოლოდა თავის საჩივარს სასამართლოში. სასამართლოს აღნიშნული დასკვნის საფუძველი იყო ის ფაქტი, რომ აღნიშნული მასალა ობიექტურ დამკვირვებელს ვერ დაარწმუნებდა, რომ ბ-ნმა ჩებოტარიმ ჩაიდინა ის დანაშაული, რომლის გამოც ის იყო დაპატიმრებული, თუმცა ამ დასკვნაზე გავლენა საქმის კონტექსტმაც მოახდინა (იქვე, §§52-53).

275. შემდეგი საქმე, რომელშიც სასამართლომ დეტალურად განიხილა მე-18 მუხლით გათვალისწინებული საჩივარი იყო ხოდორკოვსკის საქმე (მითითებულია ზემოთ). ბ-ნი ხოდორკოვსკი, მდიდარი ბიზნესმენი, რომელიც პოლიტიკაშიც აქტიურად იყო ჩაბმული, ამტკიცებდა, რომ მის წინააღმდეგ არსებული სისხლისსამართლის საქმისა და დაკავშირებული წინასწარი პატიმრობის რეალური მიზნები მისი საზოგადოებრივი არენიდან გაყვანა და სახელმწიფოს მიერ მისი კომპანია „იუკოსის“, რომელიც რუსეთში ერთ-ერთ უმსხვილეს ნავთობის მწარმოებელ კომპანიას წარმოადგენს, აქტივების მითვისების შესაძლებლობის მოპოვება იყო (იქვე, §§249 და 251). სასამართლომ ვერ დაადგინა მე-18 მუხლის დარღვევის ფაქტი. მან განხილვა დაიწყო იმ ზოგადი დაშვებით, რომ მაღალი ხელშემკვრელი სახელმწიფოების ორგანოები კეთილსინდისიერად მოქმედებდნენ და დაასკვნა, რომ ამ დაშვების უარყოფა შეიძლებოდა მხოლოდ იმ შემთხვევაში, თუ მომჩივნები „დამაჯერებლად დაადასტურებდნენ, რომ ხელისუფლების ორგანოების რეალური მიზანი არ [ყოფილა] იყო ის, რაც გაცხადებული იყო (ან რაც ლოგიკურად [შეიძლებოდა] გამომდინარეობდა კონტექსტიდან)“ (იქვე, §255). ასეთ პრეტენზიებთან დაკავშირებით სასამართლომ „გამოიყენა მეტისმეტად მკაცრი მტკიცებულებითი სტანდარტი“, ხოლო მტკიცების ტვირთი კი მომჩივანს ეკისრებოდა მთელი სამართალწარმოების განმავლობაში (იქვე, §256). ამის შემდეგ სასამართლომ დადგინა, რომ ხელისუფლების ორგანოების მიერ ბ-ნი ხოდორკოვსკის სერიოზულ პოლიტიკურ ოპონენტად აღქმა და სახელმწიფოს მფლობელობაში არსებული კომპანიის მიერ სარგებლის მიღება „იუკოსის“ განადგურებით, არ იყო საკმარისი მე-18 მუხლის დარღვევის ფაქტის დასადგენად, ვინაიდან ასეთი საყოველთაოდ ცნობილი ნებისმიერი პირის სისხლისამართლებრივი დევნა სარგებელს მის ოპონენტებს მოუტანდა და იმის გამო, რომ ბ-ნი ხოდორკოვსკისადმი წაყენებული ბრალდებები რეალური იყო (იქვე, §§257-58). სხვების – პოლიტიკური დაწესებულებების, არასამთავრობო ორგანიზაციების ან საჯარო პირების – მოსაზრებები მის წინააღმდეგ არსებული საქმის პოლიტიკური მოტივაციის შესახებ, იურიდიული გაგებით, მტკიცებულება არ იყო (იქვე, §259). სასამართლოების გადაწყვეტილებები, რომლებითაც უარი იყო ნათქვამი მისი პარტნიორების რუსეთში ექსტრადაციაზე ან უარყოფილი იყო იურიდიული დახმარების გაწევა ან გამოცემული იყო სასამართლო ამკრძალავი ორდერები ან გამოტანილი იყო გადაწყვეტილებები რუსეთის ხელისუფლების ორგანოების წინააღმდეგ „იუკოსთან“ დაკავშირებულ საქმეებში, მიუხედავად იმისა, რომ ძლიერი არგუმენტი იყო, არ იყო საკმარისი, რადგან ამ სასამართლოებისთვის წარდგენილი მტკიცებულებები და არგუმენტები შეიძლებოდა განსხვავებული ყოფილიყო ევროპულ სასამართლოში წარდგენილებისგან და იმის გამო, რომ, ნებისმიერ შემთხვევაში, სასამართლოს მიერ გამოყენებული მტკიცებულებითი სტანდარტი მე-18 მუხლით გათვალისწინებულ შემთხვევებში იყო ძალიან მაღალი და შესაძლებელია განსხვავებული ყოფილიყო ქვეყნის შიდა დონეზე გამოყენებული სტანდარტებისგან. განცხადება იმის შესახებ, რომ ხელისუფლების ორგანოები არაკეთილსინდისიერად მოქმედებდნენ მთელი სისხლისსამართლის პროცესის განმავლობაში საჭიროებდა „უდავო და პირდაპირ მტკიცებულებას,“ რაც, გუსინსკის საქმისგან განსხვავებით, არ არსებობდა (იქვე, §260).

276. დაკავშირებულ საქმეში ღია სააქციო საზოგადოება „Neftyanaya Kompaniya Yukos“ რუსეთის წინააღმდეგ (no. 14902/04, §§663-66, 2011 წლის 20 სექტემბერი), რომელიც შეეხებოდა დაკავშირებულ საგადასახადო სამართალწარმოებებს, რომელსაც „იუკოსის“ დაშლა მოჰყვა, სასამართლომ ანალოგიურად ვერ დაადგინა მე-18 მუხლის დარღვევა. იგი კვლავ ამტკიცებდა, რომ ასეთი დასკვნა შეიძლება დაფუძნებული ყოფილიყო მხოლოდ მომჩივნის მიერ წარმოდგენილ „უდავო და პირდაპირ მტკიცებულებაზე“ (იქვე, §663). „იუკოსის“ არსებით საჩივრებთან დაკავშირებით გაკეთებული დასკვნების საფუძველზე სასამართლომ დაადგინა, რომ ხელისუფლების ორგანოების ქმედებები კანონიერი იყო გადასახადების გადახდისგან თავის არიდების აღკვეთის მიზნით და რომ მომჩივან კომპანიას უნდა დაემტკიცებინა, რომ ხელისუფლების ორგანოების ასეთ ქმედებებს არასათანადო მიზანი ჰქონდა (იქვე, §664). ისევე როგორც ხოდორკოვსკის საქმეში, სასამართლომ აქაც დაადგინა, რომ სხვათა მიერ გაკეთებულ მოსაზრებებს „იუკოსის“ წინააღმდეგ საქმესთან დაკავშირებული პოლიტიკური მიზეზების შესახებ მცირე მტკიცებულებითი მნიშვნელობა ჰქონდა მე-18 მუხლის მიზნებისთვის. ვინაიდან არ არსებობდა არანაირი მტკიცებულება საგადასახადო სამართალწარმოებებში კიდევ რაიმე ხარვეზის არსებობის შესახებ, სასამართლომ ვერ შეძლო იმის დადგენა, რომ ხელისუფლების ორგანოებმა ბოროტად გამოიყენეს იგი „იუკოსის“ განადგურებისა და მის აქტივებზე კონტროლის მოპოვების მიზნით (იქვე, §665).

277. მომდევნო ორი წლის განმავლობაში სასამართლო განიხილავდა მე-18 მუხლით გათვალისწინებულ საჩივრებს ლუცენკოს (მითითებულია ზემოთ) და ტიმოშენკოს (მითითებულია ზემოთ) საქმეებში. არცერთ საქმეში არ დაეთანხმა სასამართლო პრეტენზიებს იმის თაობაზე, რომ სისხლისსამართლის ყველა საქმე მომჩივნების წინააღმდეგ, რომლებიც ყოფილი მინისტრები და ოპოზიციური პარტიების ლიდერები იყვნენ, ემსახურებოდა პოლიტიკურ მიზნებს. ამის ნაცვლად, ის აღნიშნული სასამართლო პროცესების კონკრეტულ ასპექტებზე აკეთებდა აქცენტს (იხილეთ ლუცენკო, §§104 და 108, და ტიმოშენკო, §298, ორივე მითითებულია ზემოთ). ლუცენკოს საქმეში ეს იყო გამომძიებლის მოთხოვნაში ბ-ნი ლუცენკოს წინასწარ პატიმრობაში მოთავსების შესახებ მოყვანილი არგუმენტები, რომ მედიასთან საუბრისას ბ-ნი ლუცენკო ცდილობდა საზოგადოებრივი აზრის დამახინჯებას, პროკურატურის ორგანოების დისკრედიტაციას და თავის მოახლოებულ სასამართლო პროცესზე გავლენის მოხდენას. სასამართლოს ამ ფაქტმა დაანახა, რომ მისი დაკავება ემსახურებოდა იმ მიზანს, რომელიც არ იყო გათვალისწინებული მე-5 მუხლის 1-ლი პუნქტის „c“ ქვეპუნქტით – ბ-ნი ლუცენკოს დასჯა მის წინააღმდეგ არსებული ბრალდებების საჯარო განხილვისთვის (იხილეთ ლუცენკო, მითითებულია ზემოთ, §§26 და 108-09). ტიმოშენკოს საქმეში ეს იყო განცხადებები ქ-ნ ტიმოშენკოს წინასწარ პატიმრობაში მოთავსების შესახებ პროკურორის მოთხოვნასა და შესაბამის სასამართლო ბრძანებაში, რომელმაც აჩვენა, რომ მიზანი იყო მისი დასჯა სასამართლოს უპატივცემულობისა და სასამართლო განხილვების დროს გაცნობიერებულად ობსტრუქციული მოქცევის გამო (იხილეთ ტიმოშენკო, მითითებულია ზემოთ, §§30, 31 და 299).

278. ორივე აღნიშნულ საქმეში სასამართლომ – როცა ხელახლა აკეთებდა აქცენტს (იხილეთ, შესაბამისად §§106-07 და 294-95) მომჩივნის მტკიცების ტვირთზე, როგორც ეს ჩამოყალიბებულია ხოდორკოვსკის საქმეში (მითითებულია ზემოთ, §§255-56), მაგრამ არა მასში მითითებულ მოთხოვნაზე „პირდაპირი და უდავო მტკიცებულების“ შესახებ (იქვე, §260; იხილეთ 275-ე პარაგრაფი ზემოთ) – თავისი დასკვნები მე-18 მუხლის დარღვევაზე დააფუძნა ფარული მიზნის არსებობის პირდაპირ წერილობით მტკიცებულებას, როგორც მან ეს გუსინსკის საქმეში გააკეთა (მითითებულია ზემოთ). მიზნების სიმრავლის საკითხი არ დამდგარა, ვინაიდან ორივე საქმეში სასამართლომ დაადგინა, რომ მომჩივანთა დასაკავებლად არანაირი კანონიერი საფუძველი არ არსებობდა (იხილეთ, ლუცენკო, §§63-65 და 67-72 და ტიმოშენკო, §§269-71, ორივე მითითებულია ზემოთ).

279. ხოდოროვსკის და ლებედევის საქმეში (მითითებულია ზემოთ, §§897-909), რომელიც შეეხებოდა იმავე სისხლისსამართალწარმოების შემდგომ ეტაპს, რაც ხოდოროვსკის საქმეში იყო (მითითებულია ზემოთ), სასამართლომ დაადასტურა მტკიცებულებისადმი იმავე მიდგომა, რომელიც მან გამოიყენა აღნიშნულ წინა საქმეში. ის ეწინააღმდეგებოდა მომჩივნების მითითებას იმის შესახებ, რომ თუ ისინი წარმოადგენდნენ ფარული მიზნის კონტექსტურ მტკიცებულებას, საწინააღმდეგოს მტკიცების ტვირთი უნდა დაკისრებოდა მოპასუხე სახელმწიფოს (იხილეთ, ხოდოროვსკი და ლებედევი, მითითებულია ზემოთ, §§899-903). სასამართლო არ დაეთანხმა, რომ მთლიანი სისხლისსამართლის საქმე მომჩივნების წინააღმდეგ ფარულ მიზანს ემსახურებოდა, ანუ პრეტენზია, როგორც სასამართლომ აღწერა, იყო „განურჩეველი“ და იმ ბრალდებებისგან განსხვავებული, რომლებიც ეხება მსგავსი სამართალწარმოების კონკრეტულ ეპიზოდებს. იმ შემთხვევაშიც კი, თუ იმ საქმის საფუძველი სხვადასხვა ზრახვები იყო, ფარული მიზანი არ იყო არსებითი ან გადამწყვეტი, ვინაიდან ეს საქმე შეეხებოდა ზოგად სისხლისსამართლებრივ დანაშაულებთან დაკავშირებულ ისეთ სერიოზულ ბრალდებებს, რომლებსაც არაფერი ჰქონდა საერთო მომჩივნების პოლიტიკურ საქმიანობასთან და რომლებსაც „ჯანსაღი არსი“ გააჩნდა (იქვე, §§904-08).

280. სულ ცოტა ხნის წინ, საქმეში – ჭანკოტაძე საქართველოს წინააღმდეგ (no. 15256/05, §§114-15, 2016 წლის 21 ივნისი), სასამართლომ დაადგინა, რომ საჯარო მუქარები იმის შესახებ, რომ მომჩივანს, მაღალჩინოსან სახელმწიფო მოხელეს, „ციხეში ჩასვამდნენ“, როგორც იმჟამად საპრეზიდენტო კანდიდატმა და შემდგომში პრეზიდენტად არჩეულმა ბ-ნმა სააკაშვილმა განაცხადა, არ იყო საკმარისი იმისათვის, რომ მომჩივნის სისხლისსამართლებრივი დევნისა და მასთან დაკავშირებული წინასწარი პატიმრობის საფუძვლად რაიმე ფარული მიზანი დადგენილიყო, მაშინ, როცა არ არსებობდა იმის მტკიცებულება, რომ თვითონ პროკურატურის ან სასამართლო ხელისუფლების ორგანოებს პოლიტიკური მოტივები ამოძრავებდათ.

281. ორ ახალ, ილგარ მამადოვისა და რასულ ჯაფაროვის საქმეებში (ორივე მითითებულია ზემოთ), სასამართლომ – როცა აქცენტს კვლავ (იხილეთ, შესაბამისად §§137-38 და 153-54) მომჩივნის მტკიცების ტვირთზე აკეთებდა, როგორც ეს ხოდორკოვსკის საქმეშია (მითითებულია ზემოთ, §§255-56), მაგრამ არა „პირდაპირი და უდავო მტკიცებულების“ მოთხოვნაზე (იქვე, §260; იხილეთ ზემოთ მითითებული 275-ე პარაგრაფი) – დაადგინა კონვენციის მე-18 მუხლის დარღვევის ფაქტი, რის საფუძვლადაც ფარული მიზნის კონტექსტუალური მტკიცებულება მოიყვანა. ეს საქმეები შეეხებოდა შესაბამისად, ოპოზიციონერი პოლიტიკოსისა და მთავრობის მაკრიტიკებელი ბლოგერის და ადამიანის უფლებების ცნობილი აქტივისტის წინასწარ პატიმრობას. ორივე საქმეში სასამრთლომ გაანალიზა ბრალდებების ფაქტობრივი და იურიდიული ასპექტები და დაადგინა, რომ პატიმრობა არ ეყრდნობოდა საფუძვლიან ეჭვს და განხორციელდა მე-5 მუხლის 1-ლი პუნქტის დარღვევით (იხილეთ, ილგარ მამადოვი, §§93-101 და რასულ ჯაფაროვი, §§121-34, ორივე მითითებულია ზემოთ). თავისთავად, ეს არ იყო საკმარისი მე-18 მუხლის დარღვევის დასადგენად, მაგრამ ფარული მიზნის მტკიცებულება – პირველ საქმეში მომჩივნის გასაჩუმებლად ან დასასჯელად ხელისუფლების ორგანოების გაკრიტიკებისა და იმ ინფორმაციის გავრცელებისთვის, რომლის მიჩქმალვასაც ისინი ცდილობდნენ, ხოლო მეორე საქმეში მომჩივნის ადამიანის უფლებებთან დაკავშირებული საქმიანობისთვის – მოპოვებულ იქნა კონტექსტურ ფაქტორებთან ეჭვის არარსებობის შედარების შედეგად. პირველ საქმეში ეს იყო ახლო ქრონოლოგიური ურთიერთკავშირი მომჩივნის ბლოგზე განთავსებულ ჩანაწერებს, ხელისუფლების ორგანოების საჯარო განცხადებებს, რომლებიც გმობდნენ ამ ჩანაწერებს, ბრალდებებსა და დაკავებას შორის (იხილეთ, ილგარ მამადოვი, მითითებულია ზემოთ, §§141-43). მეორე საქმეში ეს იყო არასამთავრობო ორგანიზაციების და მათი ფინანსური სახსრების სულ უფრო და უფრო მკაცრი რეგულირება აზერბაიჯანში, ბრალდებები თანამდებობის პირების და მთავრობის მხარდამჭერი მედიის მხრიდან იმის შესახებ, რომ მომჩივნის მსგავსი აქტივისტები წარმოადგენდნენ „მეხუთე კოლონას“, ასევე სხვა მსგავს აქტივისტთა ერთდროული დაკავება (იხილეთ, რასულ ჯაფაროვი, მითითებულია ზემოთ, §§156-62).

(b) სასამართლოს პრეცედენტული სამართლის დაზუსტების საჭიროება

282. კონვენციის მე-18 მუხლის შესაბამისად, სასამართლოს პრეცედენტული სამართლის ზემოთ მოყვანილი განხილვა გვიჩვენებს, რომ შედარებით ცოტა საქმეში, რომელიც სასამართლოს ამ დრომდე საკმაოდ დეტალურად აქვს შესწავლილი აღნიშნული დებულებით გათვალისწინებული საჩივრები, ხოდოროვსკის საქმის (მითითებულია ზემოთ) შემდეგ, მან დაიწყო ზოგადი ვარაუდით იმის თაობაზე, რომ მაღალი ხელშემკვრელი სახელმწიფოების ხელისუფლების ეროვნულმა ორგანოებმა კეთილსინდისიერად იმოქმედეს და დასძინა, რომ ეს ვარაუდი შეიძლება უარყოფილ იქნეს მხოლოდ იმ შემთხვევაში, თუ მომჩივანი დამაჯერებლად დაადასტურებს, რომ მიზანი, რომლის გამოც აღნიშნულმა ხელისუფლების ორგანოებმა შეზღუდეს კონვენციით ან მისი ოქმებით გათვალისწინებული მისი უფლებები, სინამდვილეში არ იყო მათ მიერ მითითებული და კონვენციით ნებადართული მიზანი. სხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ, სასამართლომ ასეთი საქმეების შესწავლისას აქცენტი გააკეთა ამასთან დაკავშირებით არაკეთილსინდისიერების მტკიცების საკითხზე.

283. მაგრამ იმდენად, რამდენადაც ისინი ხაზს უსვამენ იმ მიზნების ამომწურავობას, რომელთათვისაც კონვენციით გათვალისწინებული უფლებები შეიძლება შეიზღუდოს, მე-18 მუხლის პირობებს („არ უნდა იქნეს გამოყენებული ამ მიზნის გარდა სხვა მიზნებისთვის...“), როგორც ჩანს, შეუძლია ფარული მიზნის არსებობის ან არარსებობის და შესაბამისად, ძალაუფლების ბოროტად გამოყენების უფრო ობიექტური შეფასების დაშვება („détournement de pouvoir“, როგორც მოცემულია კონვენციის Travaux Préparatoires-ში, იხილეთ პარაგრაფი 154 ზემოთ). უფრო მეტი, მიდგომა, რომელიც უბრალოდ არაკეთილსინდისიერების მტკიცებაზე აკეთებს აქცენტს, არ შეესაბამება სასამართლოს მიერ გამოყენებულ მიდგომას კონვენციაში არსებულ შეზღუდვის მუხლებთან მიმართებით, რომელთა შევსებასაც ითვალისწინებს მე-18 მუხლი. მაგალითად, იმის შესწავლისას, კონვენციის მე-8-მე-11 მუხლებით გარანტირებულ უფლებებში ჩარევა არის თუ არა „აუცილებელი დემოკრატიულ საზოგადოებაში“ მართლზომიერი მიზნის მისაღწევად, სასამართლო ყოველთვის დაჟინებით მოითხოვს, რომ მისი ზედამხედველობა არ შემოიფარგლოს მხოლოდ იმის დადგენით, მოპასუხე სახელმწიფოს ხელისუფლების ორგანოებმა დასაბუთებულად, სიფრთხილით და კეთილსინდისიერად გამოიყენეს თუ არა თავიანთი დისკრეცია (იხილეთ, მაგალითად, The Sunday Times (no. 1), მითითებულია ზემოთ, §59; ოლსონი შვედეთის წინააღმდეგ (no. 1), 1988 წლის 24 მარტი, §68, კრებული A no. 130 და პერინჩეკი შვეიცარიის წინააღმდეგ [GC], no. 27510/08, §196 (iii), ECHR 2015 (ამონარიდები)). ანალოგიურად, მე-5 მუხლის 1-ლი პუნქტით გათვალისწინებულ შემთხვევებში ხელისუფლების ორგანოების კეთილსინდისიერება მხოლოდ ერთ-ერთი ელემენტია, რომელიც თვითნებურობის არარსებობას ადასტურებს (იხილეთ, საადი, მითითებულია ზემოთ, §§69-74). უფრო მეტი, მიუხედავად იმისა, რომ „არაკეთილსინდისიერება“ და „ფარული მიზანი“ ურთიერთდაკავშირებული ცნებებია, არ არის აუცილებელი, რომ ისინი მაინცდამაინც ერთმანეთის ეკვივალენტური იყოს თითოეულ საქმეში.

284. გარდა ამისა, მე-18 მუხლით გათვალისწინებულ საქმეებში სასამართლოს მიდგომა მტკიცებისადმი არ ყოფილა თავიდან ბოლომდე თანმიმდევრული, ვინაიდან ზოგიერთ, მაგრამ არა ყველა ბოლოდროინდელ სასამართლო გადაწყვეტილებაში დაჟინებით იყო მოთხოვნილი ფარული მიზნის „პირდაპირი და უდავო მტკიცებულება“ (იხილეთ პარაგრაფები 278 და 281 ზემოთ).

285. ბოლოს და, ალბათ, რაც ყველაზე მნიშვნელოვანია, სასამართლოს პრეცედენტული სამართლის ზემოთ მოყვანილი განხილვა აჩვენებს, რომ სასამართლომ ჯერ-ჯერობით მკაფიოდ ვერ განაცალკევა საკითხი იმის შესახებ, თუ როგორ შეიძლება განასხვავო ფარული მიზანი იმ საკითხისგან, თუ როგორ უნდა მოხდეს იმ შეზღუდვის შესწავლა კონვენციის მე-18 მუხლის შესაბამისად, რომელიც მიზნების სიმრავლით ხასიათდება.

286. ამგვარად, აუცილებელია, რომ სასამართლომ დააზუსტოს აღნიშნული საკითხები და უფრო ზოგადად რომ ვთქვათ, საკმაოდ დეტალურად განმარტოს, თუ როგორი სახით უნდა მოხდეს მე-18 მუხლის ინტერპრეტაცია და გამოყენება.

(c) კონვენციის მე-18 მუხლის ინტერპრეტაცია და გამოყენება

287. კონვენციის მე-14 მუხლის მსგავსად, მე-18 მუხლიც არ არსებობს დამოუკიდებლად (იხილეთ, მე-14 მუხლთან მიმართებით, მარქსი ბელგიის წინააღმდეგ, 1979 წლის 13 ივნისი, §32, კრებული A no. 31; ვან დერ მუსელე ბელგიის წინააღმდეგ, 1983 წლის 23 ნოემბერი, §43, კრებული A no. 70; რასმუსენი დანიის წინააღმდეგ, 1984 წლის 28 ნოემბერი, §29, კრებული A no. 87; აბდულაზიზი, კაბალესი და ბალკანდალი გაერთიანებული სამეფოს წინააღმდეგ, 1985 წლის 28 მაისი, §71, კრებული A no. 94; თლიმენოსი საბერძნეთის წინააღმდეგ [GC], no. 34369/97, §40, ECHR2000-IV და კონსტანტინ მარკინი რუსეთის წინააღმდეგ [GC], no. 30078/06, §124, ECHR 2012 (ამონარიდები)); მისი გამოყენება შეიძლება მხოლოდ კონვენციის ან მისი ოქმების ისეთ მუხლთან ერთობლიობით, რომელიც განსაზღვრავს ან აზუსტებს იმ უფლებებსა და თავისუფლებებს, რომლებიც მაღალმა ხელშემკვრელმა მხარეებმა აიღეს, რათა დაეცვათ მათ იურისდიქციაში არსებული უფლებები და თავისუფლებები (იხილეთ, კამა, მე-9 გვ.-ზე; გუსინსკი, §73; ჩებოტარი, §49; ხოდორკოვსკი, §254; OAO Neftyanaya Kompaniya Yukos, §663; ლუცენკო, §105; ტიმოშენკო, §294; ილგარ მამადოვი, §137; რასულ ჯაფაროვი, §153 და ჭანკოტაძე, §113, ყველა მითითებულია ზემოთ, რომლებშიც ყველგან გამოთქმულია ერთი და იმავე აზრი და ნათქვამია, რომ მე-18 მუხლს „არა აქვს ავტონომიური ფუნქცია“). ეს წესი მომდინარეობს როგორც მისი ტექსტიდან, რომელიც ავსებს ისეთ დათქმებს, როგორიცაა, მაგალითად, მე-5 მუხლის 1-ლი პუნქტის მეორე წინადადება და მე-8-მე-11 მუხლების მეორე პუნქტები, რომლებშიც დაშვებულია აღნიშნული უფლებებისა და თავისუფლებების შეზღუდვები, ისე კონვენციაში მისი ადგილიდან – I კარის ბოლოს, რომელიც შეიცავს ამ უფლებებისა და თავისუფლებების განმსაზღვრელ და დამაზუსტებელ მუხლებს.

288. მიუხედავად ამისა, მე-18 მუხლის მიზანი არ არის მხოლოდ აღნიშნული შეზღუდვების დათქმების ფარგლების დაზუსტება. ის მაღალ ხელშემკვრელ მხარეებს ასევე პირდაპირ უკრძალავს იმ უფლებებისა და თავისუფლებების შეზღუდვას, რომლებიც დაცულია კონვენციით იმ მიზნებისთვის, რომლებიც თვითონ კონვენციით არ არის დადგენილი და ამ ფარგლებშია იგი ავტონომიური (იხილეთ, mutatis mutandis, მე-14 მუხლთან დაკავშირებით, რასმუსენი, §29; აბდულაზიზი, კაბალესი და ბალკანდალი, §71; თლიმენოსი, §40 და კონსტანტინ მარკინი, §124, ყველა მითითებულია ზემოთ). აქედან გამომდინარე, როგორც ეს ხდება მე-14 მუხლთან დაკავშირებით, შესაძლებელია დაირღვეს მე-18 მუხლი მაშინაც კი, როცა არ ირღვევა ის მუხლი, რომელთან ერთობლიობითაც ის გამოიყენება (ამ საკითხთან დაკავშირებით იხილეთ კამა, გვ.-ზე 9; გუსინსკი, §73 და ჩებოტარი, §49, ყველა მითითებულია ზემოთ).

289. ბოლოს, სასამართლომ გაითვალისწინა, როგორც უკვე აღინიშნა, თავის წინა გადაწყვეტილებებში გარკვეული არათანმიმდევრულობა ამ კონტექსტებში ტერმინების „დამოუკიდებელი“ და „ავტონომიური“ გამოყენების მიმართ და იყენებს აღნიშნულ საქმეში მიცემულ შესაძლებლობას, რათა მე-18 მუხლთან დაკავშირებით გამოყენებული სტილი გაუთანაბროს მე-14 მუხლთან დაკავშირებით გამოყენებულ სტილს, როგორც ეს გაკეთდა ზემოთ.

290. მე-18 მუხლის პირობებიდან დამატებით გამომდინარეობს, რომ დარღვევა შესაძლოა დასგინდეს მხოლოდ იმ შემთხვევაში, როდესაც კონკრეტული უფლება ან თავისუფლება ექვემდებარება კონვენციით დაშვებულ შეზღუდვებს (იხილეთ კამა, მე-10 გვ.-ზე; გუსინსკი, §73; ჩებოტარი, §49 და OAO Neftyanaya Kompaniya Yukos, §663, ყველა მითითებულია ზემოთ).

291. ის უბრალო ფაქტი, რომ კონვენციის რომელიმე უფლების ან თავისუფლების შეზღუდვა არ პასუხობს იმ დათქმის ყველა მოთხოვნას, რომელიც ამის ნებას რთავს, მაინცდამაინც არ წამოჭრის მე-18 მუხლით გათვალისწინებულ საკითხს. აღნიშნული მუხლით გათვალისწინებული საჩივრის დამოუკიდებლად შესწავლა გამართლებულია მხოლოდ მაშინ, თუ მოთხოვნა იმის შესახებ, რომ შეზღუდვა გამოყენებულია იმ მიზნით, რომელიც არ იყო დადგენილი კონვენციით, აღმოჩნდება შესაბამისი საქმის არსებითი ნაწილი (იხილეთ, mutatis mutandis, კონვენციის მე-14 მუხლთან დაკავშირებით, ეირი ირლანდიის წინააღმდეგ, 1979 წლის 9 ოქტომბერი, §30, კრებული A no. 32; დაჯენი გაერთიანებული სამეფოს წინააღმდეგ, 1981 წლის 22 ოქტომბერი, §

67, კრებული A no. 45; შასანიუ და სხვები საფრანგეთის წინააღმდეგ [GC], nos. 25088/94 და 2 სხვა, §89, ECHR 1999-III; აზიზი კვიპროსის წინააღმდეგ, no. 69949/01, §35, ECHR 2004-V; ტიმიშევი რუსეთის წინააღმდეგ, nos. 55762/00 და 55974/00, §53, ECHR 2005-XII; და ორშუში და სხვები ხორვატიის წინააღმდეგ, [GC], no. 15766/03, §144, ECHR 2010).

(i) მიზნების სიმრავლე

292. უფლება ან თავისუფლება ზოგჯერ იზღუდება მხოლოდ ერთი ისეთი მიზნით, რომელიც არ არის განსაზღვრული კონვენციით. მაგრამ ასევე თანაბრად შესაძლებელია, რომ შეზღუდვა გამოყენებული იქნეს როგორც ფარული მიზნისთვის, ისე კონვენციით განსაზღვრულისთვისაც; სხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ, შეზღუდვა ემსახურება მიზნების სიმრავლეს. ასეთ სიტუაციებში ჩნდება კითხვა იმის შესახებ, ასეთი განსაზღვრული მიზანი ყოველთვის გამორიცხავს თუ არა ფარულ მიზანს, ან ფარული მიზნის უბრალო არსებობა წინააღმდეგობაში მოდის თუ არა მე-18 მუხლთან, ან არსებობს თუ არა რაიმე შუალედური პასუხი.

293. აღნიშნული აზრის შეფასებას სასამართლო დაიწყებს კონვენციის ზოგად სქემაში მე-18 მუხლის ტექსტისა და ადგილის გათვალისწინებით. როგორც უკვე აღინიშნა, ეს მუხლი ავსებს იმ დათქმებს, რომლებიც ითვალისწინებს კონვენციაში დადგენილი უფლებებისა და თავისუფლებების შეზღუდვებს. მისი ტექსტი („არ უნდა იქნეს გამოყენებული ამ მიზნის გარდა სხვა მიზნისათვის“) მთლიანად ემთხვევა აღნიშნული დათქმების ტექსტს (მაგალითად, მე-5 მუხლის 1-ლი პუნქტის მეორე წინადადება: „გარდა შემდეგი შემთხვევებისა“; მე-8 მუხლის მე-2 პუნქტი: „დაუშვებელია ჩარევა ... გარდა ისეთი შემთხვევებისა, როდესაც ... აუცილებელია ... ინტერესებისათვის“; მე-9 მუხლის მე-2 პუნქტი: „მხოლოდ იმ პირობით შეიზღუდება ... აუცილებელია ... ინტერესებისათვის“; და მე-11 მუხლის მე-2 პუნქტი: „დაუშვებელია ... შეზღუდვა გარდა იმ შემთხვევისა, როცა ... აუცილებელია ... ინტერესებისათვის“). მსგავსება კიდევ უფრო ნათლად ჩანს ფრანგულ ტექსტში (მე-18 მუხლი: “que dans le but”; მე-5 მუხლის 1-ლი პუნქტი: “sauf dans les cas suivants”; მე-8 მუხლის მე-2 პუნქტი: “Il ne peut y avoir ingérence ... que pour autant que”; მე-9 მუხლის მე-2 პუნქტი: “d’autres restrictions que celle qui”; და მე-11 მუხლის მე-2 პუნქტი: “ne peut faire l’objet d’autres restrictions que celles qui”). ვინაიდან კონვენციის ინტერპრეტაცია უნდა მოხდეს იმ სახით, რომ იგი უზრუნველყოფდეს მის დებულებებს შორის შესაბამისობას (იხილეთ, სხვა წყაროებთან ერთად, კლასი და სხვები გერმანიის წინააღმდეგ, 1978 წლის 6 სექტემბერი, §68, კრებული A no. 28; სტეკი და სხვები გაერთიანებული სამეფოს წინააღმდეგ (dec.) [GC], nos. 65731/01 და 65900/01, §48, ECHR 2005-X და A და B ნორვეგიის წინააღმდეგ [GC], nos. 24130/11 და 29758/11, §133, ECHR 2016), და ვინაიდან, ერთი და იმავე ტერმინთა გამოყენებისას მისი სხვადასხვა დებულება, ჩვეულებრივ, ისე უნდა იქნეს გამოყენებული, რომ ეხებოდეს ერთსა და იმავე ცნებას (იხილეთ, პერინჩეკი, მითითებულია ზემოთ, §§134 და 146, დამატებითი მითითებებით), მე-18 მუხლის ინტერპრეტირებისას სასამართლომ, ამგვარად, უნდა გაითვალისწინოს თავისი სტანდარტული მიდგომა შეზღუდვის პირობებისადმი.

294. ამომწურავია იმ მართლზომიერი მიზნების სიები, რომელთა მისაღწევად კონვენციის მე-8-მე-11 მუხლები უშვებს ამ მუხლებით უზრუნველყოფილ უფლებებში ჩარევებს (იხილეთ გოლდერი, მითითებულია ზემოთ, §44, და შნეერსონე და კამპანელა იტალიის წინააღმდეგ, no. 14737/09, §90, 2011 წლის 12 ივლისი, მე-8 მუხლის მე-2 პუნქტთან დაკავშირებით; საქმე S.A.S. საფრანგეთის წინააღმდეგ [GC], no. 43835/11, §113, ECHR 2014 (ამონარიდები), მე-

9 მუხლის მე-2 პუნქტთან დაკავშირებით; საქმე „The Sunday Times“ (no. 1), მითითებულია ზემოთ, §65, მე-10 მუხლის მე-2 პუნქტთან დაკავშირებით; და საქმე სიდიროპულოსი და სხვები საბერძნეთის წინააღმდეგ, 1998 წლის 10 ივლისი, §38, ოქმები 1998-IV, მე-11 მუხლის მე-2 პუნქტთან დაკავშირებით; იხილეთ ასევე ზოგადად მე-8-მე-11 მუხლებთან დაკავშირებით, საქმეები ჟდანოკა ლატვიის წინააღმდეგ [GC], no. 58278/00, §115 (b), ECHR 2006-IV; იუმაკი და სადაკი თურქეთის წინააღმდეგ [GC], no. 10226/03, §109 (iii), ECHR 2008 და სიტაროპულოსი და გიაკუმოპულოსი საბერძნეთის წინააღმდეგ [GC], no. 42202/07, §64, ECHR 2012).

295. მიუხედავად ამისა, აღნიშნული დებულებებით გათვალისწინებულ შემთხვევებში, ასევე დამატებითი ოქმის 1-ლი, მე-2 და მე-3 მუხლებით ან No.4 ოქმის მე-2 მუხლის მე-3 და მე-4 პუნქტებით გათვალისწინებულ შემთხვევებში, მოპასუხე სახელმწიფოებს, როგორც წესი, შედარებით იოლი ამოცანა აქვთ სასამართლოს იმაში დასარწმუნებლად, რომ ჩარევას მართლზომიერი მიზანი ჰქონდა, იმ შემთხვევაშიც კი, როცა მომჩივნები დამაჯერებლად ამტკიცებენ, რომ ასეთი მიზანი რეალურად გაურკვეველი ფარული მიზნის შესრულებას ემსახურებოდა (იხილეთ, მაგალითად, ვებერი შვეიცარიის წინააღმდეგ, 1990 წლის 22 მაისი, §§44-45, კრებული A no. 177; Informationsverein Lentia და სხვები ავსტრიის წინააღმდეგ, 1993 წლის 24 ნოემბერი, §§31 და 33, კრებული A no. 276; ოფშორულ ზონებში დასაქმებულ მუშათა ფედერაციის პროფესიული კავშირები ნორვეგიის წინააღმდეგ (dec.), no. 38190/97, ECHR 2002-VI და მაკედონიის გაერთიანებული ორგანიზაცია ილინდენ-პირინი და სხვები (no. 2), მითითებულია ზემოთ, §§85-90).

296. საქმეები, რომლებშიც სასამართლომ ეჭვები გამოთქვა ზემოთ მოყვანილ მიზანთან დაკავშირებით გადაწყვეტილების გამოტანის გარეშე (იხილეთ, მაგალითად, ქანჯოვი, მითითებულია ზემოთ, §73; ტანაზე მოლდოვას წინააღმდეგ [GC], no. 7/08, §§164-70, ECHR 2010; ბაიათიანი სომხეთის წინააღმდეგ [GC], no. 23459/03, §117, ECHR 2011 და სტამოსე ბულგარეთის წინააღმდეგ, no.29713/05, §32, ECHR 2012), საკითხი დატოვა ღიად (იხილეთ, მაგალითად, ქრისტიან-დემოკრატიული სახალხო პარტია მოლდოვას წინააღმდეგ, no. 28793/02, §54, ECHR 2006-II; ქრისტიან-დემოკრატიული სახალხო პარტია მოლდოვას წინააღმდეგ (no. 2), no. 25196/04, §19, 2010 წლის 2 თებერვალი და ალექსეევი რუსეთის წინააღმდეგ, nos. 4916/07 და 2 სხვა, §69, 2010 წლის 21 ოქტომბერი) ან უარყო ერთი ან მეტი ზემოთ მოყვანილი მიზანი (იხილეთ, მაგალითად, სიდიროპულოსი და სხვები საბერძნეთის წინააღმდეგ, მითითებულია ზემოთ, §§37-38; Vereinigung Bildender Künstler ავსტრიის წინააღმდეგ, no. 68354/01, §31, 2007 წლის 25 იანვარი; შტოლი შვეიცარიის წინააღმდეგ [GC], no. 69698/01, §§54-55, ECHR 2007-V; S.A.S. საფრანგეთის წინააღმდეგ, მითითებულია ზემოთ, §§118-20 და პერინჩეკი, მითითებულია ზემოთ, §§146-54) იშვიათი და სხვადასხვა დროს მომხდარია. საქმეები, რომლებშიც სასამართლომ შესაბამისი მუხლის დარღვევა დაადგინა მხოლოდ მართლზომიერი მიზნის არარსებობის გამო ჯერ ისევ იშვიათია (იხილეთ, ხუჟინი და სხვები რუსეთის წინააღმდეგ, no. 13470/02, §§117-18, 2008 წლის 23 ოქტომბერი; ნოლანი და კ. რუსეთის წინააღმდეგ, no. 2512/04, §§73-74, 2009 წლის 12 თებერვალი; პ. და ს. პოლონეთის წინააღმდეგ, no. 57375/08, §133, 2012 წლის 30 ოქტომბერი და კარაიანოვი ყოფილი იუგოსლავიის რესპუბლიკა მაკედონიის წინააღმდეგ, no.2229/15, §§75-77, 2017 წლის 6 აპრილი); თუმცა, ბოლოდროინდელ საქმეში დიდმა პალატამ დაადგინა, რომ არ არსებობდა არანაირი მართლზომიერი მიზანი, მაგრამ მაინც შეისწავლა, ეს ჩარევა აუცილებელი იყო თუ არა (იხილეთ, ბაკა უნგრეთის წინააღმდეგ [GC], no. 20261/12, §§156-57, ECHR 2016).

297. სასამართლომ რასაკვირველია თვითონ აღიარა, რომ უმეტეს შემთხვევებში იგი საკითხს გამარტივებული წესით განიხილავს (იხილეთ, S.A.S. საფრანგეთის წინააღმდეგ, მითითებულია ზემოთ, §114). მაშინაც კი, როცა იგი გამორიცხავს ზოგიერთ მოყვანილ მიზანს, თუ იგი ეთანხმება, რომ დაღვევა ერთი მიზნის მიღწევას მაინც ემსახურებოდა, ის კიდევ უფრო აღარ უღრმავდება საკითხს და გადადის იმის შეფასებაზე, იყო თუ არა საჭირო დემოკრატიულ საზოგადოებაში აღნიშნული მიზნის მიღწევა (იხილეთ, მაგალითად, საქმეები „Open Door“ და „Dublin Well Woman“ ირლანდიის წინააღმდეგ, 1992 წლის 29 ოქტომბერი, §§61-63, კრებული A no. 246-A; სიდიროპულოსი და სხვები, მითითებულია ზემოთ, §§39-47; ნიკულა ფინეთის წინააღმდეგ, no. 31611/96, §38, ECHR 2002-II; Vereinigung Bildender Künstler, მითითებულია ზემოთ, §§29 და 32-39; შტოლი, მითითებულია ზემოთ, §§56-62 და 101-62; საქმე A.A. გაერთიანებული სამეფოს წინააღმდეგ, no. 8000/08, §§52-71, 2011 წლის 20 სექტემბერი და პერინჩეკი, მითითებულია ზემოთ, §§155-157 და 196-281).

298. იმ სიტუაციების სია, რომლებშიც კონვენციის მე-5 მუხლის 1-ლი პუნქტი იძლევა თავისუფლების აღკვეთის საშუალებას ანალოგიურად ამომწურავია (იხილეთ, ენგელი და სხვები, მითითებულია ზემოთ, §57; ირლანდია გაერთიანებული სამეფოს წინააღმდეგ, 1978 წლის 18 იანვარი, §194, კრებული A no.25; უინტერვერპი, მითითებულია ზემოთ, §37 და საადი, მითითებულია ზემოთ, §43), გარდა იმ შემთხვევისა, როცა ის გამოიყენება საერთაშორისო შეიარაღებული კონფლიქტის კონტექსტში, სამხედრო ტყვეების ან იმ სამოქალაქო პირების დაპატიმრების მიზნით, რომლებიც უშიშროებისთვის საფრთხეს ქმნიან (იხილეთ, ჰასანი გაერთიანებული სამეფოს წინააღმდეგ [GC], no. 29750/09, §104, ECHR 2014). თუ თავისუფლების აღკვეთის მოცემული შემთხვევა არ თავსდება აღნიშნული დებულების რომელიმე ქვეპუნქტის ჩარჩოებში, როგორც ამას სასამართლო განმარტავს, ის შეუძლებელია მოერგოს სახელმწიფოსა და დაპატიმრებულ პირთა ინტერესებს შორის ბალანსის დაცვის საჭიროებას (იხილეთ, ა. და სხვები გაერთიანებული სამეფოს წინააღმდეგ [GC], no. 3455/05, §171, ECHR 2009 და ბაისუევი და ანზოროვი საქართველოს წინააღმდეგ, no. 39804/04, §60, 2012 წლის 18 დეკემბერი).

299. მიუხედავად იმისა, რომ მხოლოდ „c“ და „d“ ქვეპუნქტები ეხება თავისუფლების აღკვეთის იმ სახეების „მიზანს“, რომლებიც მასშია მოყვანილი, მათი ტექსტებიდან და მე-5 მუხლის 1-ლი პუნქტის საერთო სტრუქტურიდან ცხადია, რომ აღნიშნული მოთხოვნა იგულისხმება ყველა ქვეპუნქტში. თუმცა, ეს არის ის საკითხი, რომელსაც სასამართლო თითოეულ საქმეში ამოწმებს (იხილეთ სტოიჩკოვი ბულგარეთის წინააღმდეგ, no. 9808/02, §52, 2005 წლის 24 მარტი, „a“ ქვეპუნქტთან დაკავშირებით; გატი მალტის წინააღმდეგ, no. 28221/08, §§42 და 48, ECHR 2010; ოსტენდორფი გერმანიის წინააღმდეგ, no. 15598/08, §97, 2013 წლის 7 მარტი; და ბაისუევი და ანზოროვი, მითითებულია ზემოთ, §§57-58, „b“ ქვეპუნქტთან დაკავშირებით; ენგელი და სხვები, მითითებულია ზემოთ, §69 და ზემოთ 185-ე პარაგრაფში ნახსენები სასამართლო გადაწყვეტილებები „c“ ქვეპუნქტთან დაკავშირებით; ბუამარი ბელგიის წინააღმდეგ, 1988 წლის 29 თებერვალი, §50, კრებული A, no. 129, „d“ ქვეპუნქტთან დაკავშირებით; ეშინგდეინი, მითიტებულია ზემოთ, §48; და ენჰორნი შვედეთის წინააღმდეგ, no. 56529/00, §35, ECHR 2005-I, „e“ ქვეპუნქტთან დაკავშირებით და ჩაჰალი გაერთიანებული სამეფოს წინააღმდეგ, 1996 წლის 15 ნოემბერი, §112, ოქმები 1996-V და საადი, მითითებულია ზემოთ, §§77 და 79, „f“ ქვეპუნქტთან დაკავშირებით), იგი, როგორც წესი, ნათლად არ აცალკევებს მას სხვა ელემენტებისგან, რომლებიც გავლენას ახდენენ პატიმრობის მე-5 მუხლის 1-ლ პუნქტთან შესაბამისობაზე.

300. უფრო მეტიც, ასეთ შემთხვევებში, თუ სასამართლო დარწმუნდება, რომ პატიმრობას ჰქონდა ერთი ქვეპუნქტით ნებადართული მიზანი, იგი როგორც წესი, წყვეტს განხილვას და აღარ ამოწმებს, სხვა მიზანიც ჰქონდა თუ არა პატიმრობას (იხილეთ, მაგალითად, ვინტერვერპი, §42 in fine; ბროგანი და სხვები, §53 და კ.-ფ. გერმანიის წინააღმდეგ, §62, ყველა მითითებულია ზემოთ). ასევე, ერთი ქვეპუნქტიც საკმარისია პატიმრობის მართლზომიერად გამოცხადებისათვის: როცა მოპასუხე მთავრობა რამდენჯერმე აკეთებს განცხადებას, სასამართლო ამოწმებს თითოეულ განცხადებას ცალ-ცალკე, იმ პირობით, რომ ეს საკმარისია იმისთვის, რათა დაპატიმრება მოხდეს ერთი ქვეპუნქტის საფუძველზე და იგი შეესაბამებოდეს მე-5 მუხლის 1-ლ პუნქტს (იხილეთ, მაგალითად, ენგელი და სხვები, §§67-69; ჩულა, §§35-40; გატი, §§36 და 44-45 და ოსტენდორფი, §§48, 76 და 89, ყველა მითითებულია ზემოთ).

301. მეორე მხრივ, თუკი არსებობს გარკვეულწილად აშკარა დარღვევა, რომელიც, როგორც კონტექსტიდან ჩანს, ადასტურებს, რომ თავისუფლების აღკვეთა, ძირითადად, განხორციელდა რაიმე ფარული მიზნით – მომჩივნები დააპატიმრეს ბუნდოვანი ან გამოგონილი ბრალდებების საფუძველზე, რათა არ დაეშვათ მათი მონაწილეობა მიტინგებში ან დაესაჯათ ისინი ამისთვის (იხილეთ, შიმოვოლოსი რუსეთის წინააღმდეგ, no. 30194/09, §§52-57, 2011 წლის 21 ივნისი; აკობიანი და სხვები სომხეთის წინააღმდეგ, no. 34320/04, §123, 2012 წლის 10 აპრილი; ნემცოვი, მითითებულია ზემოთ, §103; გაფგაზ მამადოვი აზერბაიჯანის წინააღმდეგ, no.60259/11, §§107-08, 2015 წლის 15 ოქტომბერი; კასპაროვი, მითიტებულია ზემოთ, §§50-56; ჰუსეინლი და სხვები აზერბაიჯანის წინააღმდეგ, nos. 67360/11 და 2 სხვა, §§146-47, 2016 წლის 11 თებერვალი და იბრაჰიმოვი და სხვები აზერბაიჯანის წინააღმდეგ, nos. 69234/11 და 2 სხვა, §§126-27, 2016 წლის 11 თებერვალი); ან ხელისუფლების ორგანოები მანიპულირებენ პროცესებით, რათა გაახანგრძლივონ პატიმრობის ვადა იმავე მიზნით (იხილეთ ნავალნი და იაშინი რუსეთის წინააღმდეგ, მითითებულია ზემოთ, §§92-95), ან გააჭიანურონ პატიმრობის იურიდიული ნებართვის მოპოვება, როგორც ამას ეროვნული კანონმდებლობა მოითხოვს (იხილეთ ოლექსი მიხაილოვიჩ ზახარკინი უკრაინის წინააღმდეგ, no. 1727/04, §§86-88, 2010 წლის 24 ივნისი), ან დაიწყონ შენიღბული ექსტრადაცია (იხილეთ ბოძანო საფრანგეთის წინააღმდეგ, მითითებულია ზემოთ, §§59-60; ნოვაკი უკრაინის წინააღმდეგ, no. 60846/10, §58, 2011 წლის 31 მარტი; აზიმოვი რუსეთის წინააღმდეგ, no. 67474/11, §§163 და 165, 2013 წლის 18 აპრილი და ეშონყულოვი რუსეთის წინააღმდეგ, no. 68900/13, §65, 2015 წლის 15 იანვარი); ან მომჩივანი უკანონოდ გაიტაცეს და გადასცეს სხვა სახელმწიფოს (იხილეთ ისკანდაროვი რუსეთის წინააღმდეგ, no. 17185/05, §§109-15 და 148-51, 2010 წლის 23 სექტემბერი); ან სხვა სახელმწიფოს მოქალაქეები, რეპრესიული ზომის სახით, განურჩევლად დააკავეს en masse დეპორტაციის მიზნით (იხილეთ საქართველო რუსეთის წინააღმდეგ (I) [GC], no. 13255/07, §§185-186, ECHR 2014 (ამონარიდები)) სასამართლო ადგენს, რომ არ არსებობს თავისუფლების აღკვეთის და შესაბამისად, მე-5 მუხლის 1-ლი პუნქტის დარღვევის მართლზომიერი საფუძველი.

302. ეს მიმოხილვა ადასტურებს, რომ მიუხედავად იმისა, რომ კონვენციის მზღუდავ ნორმებში მოცემული მართლზომიერი მიზნები და საფუძვლები ამომწურავია, ისინი ასევე ვრცლად არის განსაზღვრული და გარკვეული ხარისხის მოქნილობით არის ინტერპრეტირებული. სასამართლოს მიერ დეტალურ განხილვაში რეალური აქცენტი კეთდებოდა გამომდინარე და მჭიდროდ დაკავშირებულ საკითხზე, ანუ აუცილებელი ან გამართლებულია თუ არა ასეთი შეზღუდვა, დაფუძნებულია თუ არა იგი შესაბამის და საკმარის მიზეზებზე და შეესაბამება თუ არა იმ მიზნებს ან საფუძვლებს, რომელთათვისაც არიან ისინი დაშვებული. აღნიშნული მიზნები და საფუძვლები შეფასების იმ კრიტერიუმებს წარმოადგენს, რომლებთან მიმართებითაც დგინდება აუცილებლობა ან გამართლება (იხილეთ, საქმე ‘The Sunday Times’ (no. 1), მითითებულია ზემოთ, §59).

303. სასამართლომ სამართალწარმოების ჩატარების ამ მეთოდით უნდა იხელმძღვანელოს კონვენციის მე-18 მუხლის განმარტებისა და გამოყენებისადმი თავის მიდგომაში იმ სიტუაციებთან მიმართებით, რომლებშიც შეზღუდვა ერთზე მეტი მიზნის მიღწევას ემსახურება. ამ მიზანთაგან ზოგიერთი შეიძლება მოქცეულ იქნეს შესაბამისი შეზღუდვის დათქმის ფარგლებში, ხოლო სხვები კი არა. მსგავს სიტუაციებში იმ მიზნის უბრალო არსებობას, რომელიც არ ხვდება შესაბამისი შეზღუდვის დათქმების ფარგლებში, თავისთავად არ შეუძლია გამოიწვიოს მე-18 მუხლის დარღვევა. არსებობს მნიშვნელოვანი განსხვავება იმ საქმეებს, რომლებშიც დადგენილი მიზანი იყო ხელისუფლების ორგანოებისთვის რეალური ბიძგის მიმცემი მიზანი, მიუხედავად იმისა, რომ მათ სურდათ ასევე სხვა გარკვეული უპირატესობის მოპოვებაც, და ისეთ საქმეებს შორის, რომლებშიც დადგენილი მიზანი, სანამ იგი არსებობდა, სინამდვილეში იყო საფარველი, რომელიც ხელისუფლების ორგანოებს აძლევდა გარეშე მიზნის მიღწევის საშუალებას, რომელიც მათი ძალისხმევის უმთავრესი ცენტრი იყო. მტკიცება იმისა, რომ თავისთავად ნებისმიერი სხვა მიზნის არსებობა ეწინააღმდეგება მე-18 მუხლს, სწორად ვერ შეაფასებდა აღნიშნულ ძირითად განსხვავებას და მე-18 მუხლის საგნის და მიზნის შეუსაბამო იქნებოდა, რაც ძალაუფლების ბოროტად გამოყენების აკრძალვას გულისხმობს. რასაკვირველია, ეს შეიძლება იმას ნიშნავდეს, რომ ყოველთვის, როცა სასამართლო გამორიცხავს კონვენციის არსებითი დებულების თანახმად მთავრობის მიერ გაცხადებულ მიზანს ან საფუძველს, მან აუცილებლად უნდა დაადგინოს მე-18 მუხლის დარღვევის ფაქტი, ვინაიდან მთავრობის განცხადებები იქნებოდა მტკიცებულება იმისა, რომ ხელისუფლების ორგანოები ცდილობდნენ არა მხოლოდ იმ მიზნის მიღწევას, რომელიც სასამართლომ მართლზომიერად ცნო, არამედ სხვა მიზნისაც.

304. იმავე მიზეზით, დასკვნა იმის შესახებ, რომ შეზღუდვა ემსახურება კონვენციით გათვალისწინებული მიზნის მიღწევას, მაინცდამაინც არ გამორიცხავს არც მე-18 მუხლის დაარღვევას. რასაკვირველია, საწინააღმდეგოს მტკიცება ამ დებულებას ავტონომიურ ხასიათს დაუკარგავდა.

305. აქედან გამომდინარე, სასამართლოს მიაჩნია, რომ შეზღუდვა შეიძლება შეესაბამებოდეს კონვენციის ძირითად დებულებას, რომელიც მისი გამოყენების ნებას რთავს, რადგან იგი აღნიშნული დებულებით დაშვებული მიზნის მიღწევას ცდილობს, მაგრამ მაინც არღვევს მე-18 მუხლს, რადგან იგი ძირითადად იმ სხვა მიზნისთვის იყო განსაზღვრული, რომელიც არ არის დადგენილი კონვენციით; სხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ, ეს სხვა მიზანი უმთავრესი რომ ყოფილიყო. პირიქით, დადგენილი მიზანი რომ ერთ-ერთი მთავარი იყოს, შეზღუდვა წინააღმდეგობაში მაინც არ მოდის მე-18 მუხლთან, მაშინაც კი, თუ ისიც ასევე ცდილობს სხვა მიზნის მიღწევას.

306. ეს ინტერპრეტაცია შეესაბამება ხელშემკვრელი სახელმწიფოების ეროვნული სასამართლოებისა და ევროკავშირის მართლმსაჯულების სასამართლოს პრეცედენტულ სამართალს (იხილეთ 156-ე და 168-ე პარაგრაფები ზემოთ), რისი გათვალისწინებაც სასამართლოს შეუძლია კონვენციის ინტერპრეტაციისას (იხილეთ, mutatis mutandis, საქმეები დემირი და ბაიკარა თურქეთის წინააღმდეგ [GC], no. 34503/97, §§76-77, ECHR 2008 და ოპუზი თურქეთის წინააღმდეგ, no. 33401/02, §§184-90, ECHR 2009). ეს განსაკუთრებით მიზანშეწონილია ამ საქმეში, რადგან კონვენციის მოსამზადებელი სამუშაოები ნათლად აჩვენებს, რომ მე-18 მუხლი განსაზღვრული იყო, როგორც ძალაუფლების ბოროტად გამოყენების ადმინისტრაციულ-სამართლებრივი ცნების მისეული ვერსია (იხილეთ 154-ე პარაგრაფი ზემოთ).

307. ის, თუ რომელი მიზანია უპირატესი მოცემულ საქმეში დამოკიდებულია ყველა გარემოებაზე. ამ მოსაზრების შეფასებისას, სასამართლო გაითვალისწინებს სავარაუდო ფარული მიზნის შეუფერებლობის ხასიათსა და ხარისხს და იმას, რომ კონვენცია მიზნად ისახავდა იმ დემოკრატიული საზოგადოების იდეალებისა და ღირებულებების დაცვასა და ხელშეწყობას, რომელიც იცავს სამართლის უზენაესობის პრინციპს.

308. ხანგრძლივად მიმდინარე სიტუაციებში ვერ გამოვრიცხავთ, რომ ის, თუ რომელი მიზნის შეფასება იყო პრიორიტეტული, შეიძლება შეიცვალოს დროთა განმავლობაში.

(ii) მტკიცების საკითხები

309. ზემოთ მოცემულ 275-ე, 276-ე და 279-ე პარაგრაფებში მითითებული გადაწყვეტილებების გულდასმით შესწავლა ზემოთ მოყვანილი განმარტებების გათვალისწინებით აჩვენებს, რომ მე-18 მუხლით განსაზღვრული მტკიცების უფრო მკაცრ სტანდარტზე საუბრისას სასამართლო სინამდვილეში გულისხმობდა იმას, რომ იგი მიიჩნევდა, რომ კონვენციით დადგენილი მიზანი იყო ფარული მიზნის უცვლელი საფარი. მაგრამ, თუ ეს ორი მოსაზრება მკვეთრად განსხვავდება, მტკიცებულებასთან დაკავშირებული საკითხი უბრალოდ იქნება ის, თუ როგორ შეიძლება დადგინდეს, იყო თუ არა მიზანი ფარული და იყო თუ არა იგი უპირატესი.

310. ამასთან, სასამართლო ადგენს, რომ მტკიცებულების მიმართ მან უფრო თავისი ჩვეული მიდგომა უნდა გამოიყენოს, ვიდრე სპეციალური წესები (შეადარეთ 275-ე და 278-ე პარაგრაფებში ზემოთ მითითებულ გადაწყვეტილებებს, ასევე, იხილეთ პარაგრაფი 316-ე ქვემოთ).

311. აღნიშნული მიდგომის პირველი ასპექტი, რომელიც პირველად მოყვანილი იყო საქმეში ირლანდია გაერთიანებული სამეფოს წინააღმდეგ (მითითებულია ზემოთ, §§160-61) და ცოტა ხნის წინ დადასტურდა საქმეში კვიპროსი თურქეთის წინააღმდეგ (მითითებულია ზემოთ, §§112-13 და 115) და საქმეში საქართველო რუსეთის წინააღმდეგ (I) (მითითებულია ზემოთ, §§93 და 95), არის, როგორც ზოგადი წესი, ის, რომ მტკიცების ტვირთი არ ეკისრება ერთ ან მეორე მხარეს, იმიტომ, რომ სასამართლო იხილავს მისთვის წარდგენილ ყველა მასალას იმის მიუხედავად, თუ ვინ წარადგინა ის და იმიტომ, რომ საჭიროების შემთხვევაში, მას შეუძლია საკუთარი ინიციტივით მოიპოვოს მასალა. ჯერ კიდევ საქმეში არტიკო იტალიის წინააღმდეგ (1980 წლის 13 მაისი, §30, კრებული A no. 37) სასამართლომ განაცხადა, რომ ასეთი იყო ზოგადი პოზიცია არა მხოლოდ სახელმწიფოთაშორის საქმეებში, არამედ ინდივიდუალური საჩივრებიდან გამომდინარე საქმეებშიც. აქედან მოყოლებული სასამართლო საფუძვლად იყენებდა მტკიცების ტვირთის ცნებას ზოგიერთ კონკრეტულ კონტექსტში. ხშირ შემთხვევებში მან აღიარა, რომ affirmanti incumbit probatio პრინციპის მკაცრად გამოყენება, რაც იმას ნიშნავს, რომ მტკიცების ტვირთი პრეტენზიასთან მიმართებით ეკისრება იმ მხარეს, რომელიც მას წარადგენს, არ არის შესაძლებელი, ძირითადად იმ შემთხვევებში, როცა ეს გამართლებული იყო მტკიცებულებებთან დაკავშირებით მომჩივნების წინაშე არსებული კონკრეტული სირთულეებით (იხილეთ, მაგალითად, საქმე აკდივარი და სხვები, მითითებულია ზემოთ, §68, გასსაჩივრების შიდასამართლებრივი საშუალებების ამოწურვასთან დაკავშირებით; ბაკა, მითითებულია ზემოთ, §143 in fine და §149, ასევე მათში მოყვანილი მაგალითები, კონვენციის სხვადასხვა ძირითად მუხლებთან დაკავშირებით; და საქმე ჯ.კ. და სხვები შვედეთის წინააღმდეგ [GC], no. 59166/12, §§91-98, ECHR 2016, დანიშნულების ქვეყანაში არასათანადო მოპყრობის საფრთხესთან დაკავშირებით კონვენციის მე-3 მუხლით გათვალისწინებულ ქვეყნიდან გაძევებასთან საქმეებში).

312. რასაკვირველია, მიუხედავად იმისა, რომ სასამართლო ეყრდნობა იმ მტკიცებულებებს, რომლებსაც მხარეები ნებაყოფლობით წარადგენენ, იგი ჩვეულებისამებრ, საკუთარი ინიციატივით სთხოვს მომჩივნებს ან მოპასუხე მთავრობებს მიაწოდონ ისეთი მასალა, რომელიც შეძლებს მის წინაშე წარდგენილი პრეტენზიების დადასტურებას ან უარყოფას. თუკი შესაბამისი მოპასუხე მთავრობა არ გაითვალისწინებს ასეთ თხოვნას, სასამართლო ვერ აიძულებს მას ამ თხოვნის შესრულებას, მაგრამ მას შეუძლია, თუკი მხარეები სათანადოდ ვერ ახსნიან მათ მიერ თხოვნის შეუსრულებლობის ან უარის თქმის მიზეზს, თავად გააკეთოს დასკვნები (იხილეთ, იანოვეცი და სხვები რუსეთის წინააღმდეგ [GC], nos. 55508/07 და 29520/09, §202, ECHR 2013, დამატებითი მითითებებით). სასამართლოს ასევე შეუძლია მსგავსი დასკვნები კონტექსტურ ფაქტორებთან ერთად გააკეთოს. სასამართლოს რეგლამენტის 44-ე წესის 1-ლი პუნქტის „C” ქვეპუნქტი სასამართლოს აძლევს მოქმედების მნიშვნელოვან თავისუფლებას ამ საკითხთან დაკავშირებით.

313. სასამართლოს მიერ მის წინაშე მიმდინარე სამართალწარმოების დროს მოპასუხე მთავრობის ქცევიდან დასკვნების გამოტანის შესაძლებლობა განსაკუთრებით შესაფერისია ისეთ სიტუაციებში, (მაგალითად, რომლებიც ეხება ხელისუფლების ორგანოების პატიმრობის ქვეშ მყოფ პირებს), როდესაც მხოლოდ მოპასუხე სახელმწიფოს აქვს წვდომა ისეთ ინფორმაციაზე, რომელსაც შეუძლია მომჩივნის პრეტენზიების დადასტურება ან უარყოფა (იხილეთ, სხვა წყაროებთან ერთად, ტიმურტაში, მითითებულია ზემოთ, §66; აკტაში თურქეთის წინააღმდეგ, no. 24351/94, §272, ECHR 2003-V (ამონარიდები); და ელ-მასრი ყოფილი იუგოსლავიის რესპუბლიკა მაკედონიის წინააღმდეგ [GC], no. 39630/09, §152, ECHR 2012). ეს შესაძლებლობა, სავარაუდოდ, განსაკუთრებით შესაფერისი იქნება ფარული მიზნის შესახებ პრეტენზიებთან მიმართებით.

314. სასამართლოს მიდგომის მეორე ასპექტი არის ის, რომ მის

წინაშე არსებული მტკიცების სტანდარტი არის „საფუძვლიან ეჭვს მიღმა“. თუმცა, აღნიშნული სტანდარტი არ არის იმ ეროვნული სამართლებრივი სისტემების სტანდარტებთან თანაარსებული, რომლებიც მას იყენებენ. პირველ რიგში, ასეთი მტკიცება შეიძლება გამომდინარეობდეს საკმარისად მყარი, მკაფიო და თანმხვედრი დასკვნების ან მსგავსი უტყუარი ფაქტობრივი პრეზუმფციების თანაარსებობიდან. მეორე მხრივ, დამაჯერებლობის ის დონე, რაც საჭიროა დასკვნის გამოსატანად, არსებითად დაკავშირებულია ფაქტების სპეციფიკურობასთან, წარდგენილი პრეტენზიის ხასიათთან და რისკის ქვეშ მყოფ კონვენციით გათვალისწინებულ უფლებასთან. სასამართლო რეგულარულად იმეორებდა აღნიშნულ მოსაზრებებს (იხილეთ, სხვა წყაროებთან ერთად, ნაჩოვა და სხვები ბულგარეთის წინააღმდეგ [GC], nos.43577/98 და 43579/98, §147, ECHR 2005-VII; ელ-მასრი, მითითებულია ზემოთ, §151 და ჰასანი, მითითებულია ზემოთ, §48).

315. სასამართლოს მიდგომის მესამე ასპექტი, რომელიც ასევე მოცემულია ჯერ კიდევ საქმეში ირლანდია გაერთიანებული სამეფოს წინააღმდეგ (მითითებულია ზემოთ, §210), არის ის, რომ სასამართლოს თავისუფლად შეუძლია შეაფასოს მისთვის წარდგენილი მტკიცებულების თითოეული პუნქტის არა მხოლოდ მისაღებობა და შესაბამისობა, არამედ მათი მამტკიცებელი ძალაც. საქმეში ნაჩოვა და სხვები (მითითებულია ზემოთ, §147), სასამართლომ კიდევ უფრო დააზუსტა ეს მოსაზრება, როდესაც განაცხადა, რომ მტკიცებულებათა შეფასებისას, იგი არ არის შებოჭილი ფორმულებით და იღებს ისეთ დასკვნებს, რომლებიც გამყარებულია ყველა მტკიცებულების თავისუფალი შეფასებით, მათ შორის, ისეთ დასკვნებს, რომლებიც შეიძლება გამომდინარეობდეს ფაქტებიდან და მხარეთა მიერ წარდგენილი არგუმენტებიდან. სასამართლომ, ასევე, განაცხადა, რომ ის ყურადღებით არის მტკიცებულებასთან დაკავშირებული ნებისმიერი ისეთი სავარაუდო სირთულის მიმართ, რომელიც შეიძლება მხარეს შეექმნას. სასამართლო მუდმივად იზიარებს ამ მოსაზრებას, იყენებს მას კონვენციის სხვადასხვა მუხლით გათვალისწინებული საჩივრების მიმართ (იხილეთ, ბაკა, მითითებული ზემოთ, §143, დამატებითი მითითებებით).

316. აქედან გამომდინარე, სასამართლოს იმის არანაირი საფუძველი არ აქვს, რომ პირდაპირი მტკიცებულებით შემოიფარგლოს კონვენციის მე-18 მუხლით გათვალისწინებული საჩივრების შემთხვევაში ან სპეციალური მტკიცებულებითი სტანდარტი გამოიყენოს ასეთი პრეტენზიების მიმართ.

317. თუმცა, ხაზი უნდა გაესვას იმას, რომ ირიბი მტკიცებულება ამ კონტექსტში გულისხმობს ინფორმაციას ძირითადი ფაქტების შესახებ, ან კონტექსტურ ფაქტებს ან მოვლენათა ისეთ თანმიმდევრობას, რომელსაც შეუძლია ძირითადი ფაქტების შესახებ დასკვნების გაკეთების საფუძველი შექმნას (იხილეთ ილგარ მამადოვი, §142 და რასულ ჯაფაროვი, §158, ორივე მითითებულია ზემოთ). საერთაშორისო დამკვირვებლების, არასამთავრობო ორგანიზაციების ან მედიის მიერ მომზადებული ანგარიშები ან განცხადებები ან სხვა ეროვნული ან საერთაშორისო სასამართლოების გადაწყვეტილებები ხშირად არის გათვალისწინებული, რათა, კერძოდ, ნათელი მოეფინოს საქმესთან დაკავშირებულ ფაქტებს ან დადასტურდეს სასამართლოს მიერ მიღებული დასკვნები (იხილეთ ბაკა, მითითებულია ზემოთ, §148).

(d) ზემოთ აღნიშნული მიდგომის გამოყენება

318. სასამართლომ უკვე დაადგინა, რომ მომჩივნის დაკავების და წინასწარი პატიმრობის ზომები განხორციელდა კონვენციის მე-5 მუხლის 1-ლი პუნქტის „c“ ქვეპუნქტით განსაზღვრული მიზნით. (იხილეთ პარაგრაფები 188 და 206 ზემოთ). სადავო არ ყოფილა ის, რომ ეს ზომები წარმოადგენდა მომჩივნის კონვენციით გათვალისწინებული სხვა ნებისმიერი უფლების შეზღუდვას. ეს კი იმას ნიშნავს, რომ მაშინაც კი, თუ დადგინდება, რომ მისი თავისუფლების უფლების შეზღუდვა ასევე ემსახურებოდა მიზანს, რომელიც არ არის გათვალისწინებული მე-5 მუხლის 1-ლი პუნქტის „c“ ქვეპუნქტით, მაშინ დაირღვევა მხოლოდ მე-18 მუხლი, იმ შემთხვევაში, თუ ის სხვა მიზეზი იქნება უპირატესი.

319. შესაბამისად, სასამართლომ უნდა დაადგინოს, მოხდა თუ არა ამგვარად მომჩივნის მიერ დასახელებულ ორ მიზანთან დაკავშირებით.

(i) პრეტენზია იმასთან დაკავშირებით, რომ მომჩივნის დაკავება და წინასწარი პატიმრობა ითვალისწინებდა მისი პოლიტიკური სცენიდან ჩამოშორებას

320. 2012 და 2014 წლებში საქართველოში არსებული კონტექსტის, მომჩივნის დაკავებისა და წინასწარი პატიმრობის დროის და იმ დანაშაულებების ხასიათის გათვალისწინებით, რომლებშიც მას ბრალი ედებოდა, ცხადია, რომ არსებობდა გარკვეული ეჭვი იმასთან დაკავშირებით, რომ ამ ბრალდებების უკან პოლიტიკური მამოძრავებელი ძალა არსებობდა, თუმცა თავად ბრალდებები აშკარად პოლიტიკური არ იყო. ასევე, სიმართლეს შეესაბამება ის ფაქტი, რომ როდესაც საქმე შეეხება სისხლისსამართლებრივი დევნის მიღმა არსებული ფარული მიზნის შესახებ პრეტენზიებს, რთულია ერთმანეთისგან გაიმიჯნოს წინასწარი პატიმრობა და სისხლისსამართალწარმოება (იხილეთ, ლუცენკო, §108; ტიმოშენკო, §298 და ჭანკოტაძე, §114, ყველა მითითებულია ზემოთ). თუმცა, კონვენციით არ არის გათვალისწინებული რაიმე ისეთი უფლება, როგორც ასეთი, რითაც სისხლისსამართლებრივ დევნას შეიძლება გაექცე (იხილეთ, ი.ჯ.ლ. და სხვები გაერთიანებული სამეფოს წინააღმდეგ, nos. 29522/95 და 2 სხვა, §101, ECHR 2000-IX; ფაცურია საქართველოს წინააღმდეგ, no. 30779/04, §42, 2007 წლის 6 ნოემბერი; მუსტაფა (აბუ ჰამზა) გაერთიანებული სამეფოს წინააღმდეგ (dec.), no. 31411/07, §34, 2011 წლის 18 იანვარი და ვაჭრობისა და განვითარების საერთაშორისო ბანკი AD და სხვები ბულგარეთის წინააღმდეგ, no. 7031/05, §129, 2016 წლის 2 ივნისი, ასევე, mutatis mutandis, არტნერი ავსტრიის წინააღმდეგ, 1992 წლის 28 აგვისტო, §21, კრებული A no. 242-A). შესაბამისად, სასამართლო ძირითადად დაინტერესებულია იმ მიზეზით, რომელიც საფუძვლად დაედო წინასწარ პატიმრობას ქუთაისის საქალაქო სასამართლოს ბრძანების მიხედვით, 2013 წლის 22 მაისს, და, რომელიც გახანგრძლივდა, 2013 წლის 25 სექტემბერსა და 7 ოქტომბერს.

321. შესაბამისად, სასამართლომ უნდა შეაფასოს ის ფაქტორები, რომლებმაც, მომჩივნის სიტყვებით, გამოავლინეს, რომ პატიმრობის ძირითადი მიზანი საქართველოს პოლიტიკური სცენიდან მისი ჩამოშორება იყო, არის თუ არა საკმარისი, განხილული ცალკე აღებული ან ერთად, ამის დასადგენად.

322. ფაქტორები, რომლებიც გამომდინარეობს უფრო ფართო პოლიტიკური კონტექსტიდან, რომელშიც სისხლისსამართლის საქმე იქნა აღძრული მომჩივნის წინააღმდეგ, ამ თვალსაზრისით არ წარმოადგენს საკმარის მტკიცებულებას.

323. მიუხედავად იმისა, რომ „ენმ“-ის წევრი რამდენიმე ყოფილი მინისტრისა და სხვა მაღალჩინოსნების მიმართ სისხლისსამართლებრივი დევნა შეიძლება ნიშნავდეს პარტიის განადგურების ან მისთვის ზიანის მიყენების სურვილს, ეს შეიძლება იმავე დოზით ასახავდეს იმ შესაძლო დანაშაულებების განხილვის სურვილსაც, რომლებიც ჩადენილი იქნა წინა ხელისუფლების დროს, რომლის წევრებიც არ შეიძლებოდა ყოფილიყვნენ ანგარიშვალდებულნი ხელისუფლებაში ყოფნის პერიოდში. ის უბრალო ფაქტი, რომ პოლიტიკოსის მიმართ ხორციელდება სისხლისსამართლებრივი დევნა საარჩევნო კამპანიის დროსაც კი, ავტომატურად არ არღვევს მის უფლებას კენჭი იყაროს (იხილეთ, უსპასკიჩი ლიტვის წინააღმდეგ, no. 14737/08, §§90-100, 2016 წლის 20 დეკემბერი). მაგრამ, რაც უფრო მნიშვნელოვანია, აღნიშნული სისხლისსამართლებრივი დევნის საფუძველზე არ შეიძლება გაკეთდეს დასკვნა, რომ სასამართლოებს, რომლებიც იხილავდნენ საკითხს, შეეფარდებინათ და დაეტოვებინათ თუ არა მომჩივანი წინასწარ პატიმრობაში, სწორედ ასეთი მიზანი ამოძრავებდათ.

324. იმავე ეხება ქართული ოცნების მთავრობიდან თანამდებობის პირების განცხადებებს „ენმ“-ის წარმომადგენლების წინააღმდეგ სისხლისსამართლებრივი საქმეების შესახებ (იხილეთ პარაგრაფი 127 ზემოთ და შეადარეთ იგი ზემოთ მითითებულ ჭანკოტაძეს, §114). ასეთი განცხადებები შეიძლება მხოლოდ მიჩნეულ იქნეს, როგორც ფარული მიზნის დადასტურება სასამართლო გადაწყვეტილების მიღმა, თუ არსებობს მტკიცებულება, რომ სასამართლოები არ იყვნენ საკმარისად დამოუკიდებელნი აღმასრულებელი ხელისუფლების დაწესებულებებისგან. ამ საქმეში არცერთი ასეთი მტკიცებულება არ ყოფილა წარმოდგენილი. პირიქით, როგორც ჩანს, „ენმ“-ის ყოფილი მაღალჩინოსნების წინააღმდეგ მრავალ საქმეში – მათ შორის, მომჩივნის თანაბრალდებულის, ბ-ნი ზ.ჭ.-ს წინააღმდეგ საქმეში, სასამართლოებმა არ დააკმაყოფილეს ბრალდების მხარის მოთხოვნები წინასწარი პატიმრობის შეფარდების თაობაზე და რომ 2013 წლის სექტემბრის მდგომარეობით, „ენმ“-ის ოცდათხუტმეტი ყოფილი მაღალჩინოსნიდან თოთხმეტი მათგანი, რომლებსაც წაყენებული ჰქონდათ ბრალი სისხლისსამართლის დანაშაულის ჩადენაში, იმყოფებოდა წინასწარ პატიმრობაში, ხოლო დანარჩენი თოთხმეტი გათავისუფლებულ იქნა გირაოს საფუძველზე (იხილეთ პარაგრაფები 39, 131 და 134 ზემოთ). ბოლოს, უნდა აღინიშნოს, რომ საკონსტიტუციო სასამართლომ გამოიტანა გადაწყვეტილება ბ-ნი გ.უ.-ს სასარგებლოდ (იხილეთ პარაგრაფი 150 ზემოთ).

325. არც იმ მეთოდით, რომლის მიხედვითაც მომჩივნის წინააღმდეგ სისხლისსამართალწარმოება ჩატარდა, არ ვლინდება, რომ მომჩივნის წინასწარი პატიმრობის მიღმა უპირატესი პოლიტიკური მიზანი არსებობდა.

326. მოწმეთა დიდ რაოდენობას, რომელთა გამოძახებაც ისურვა ბრალდების მხარემ, უსაფუძვლოდ არ გაუჭიანურებია სასამართლო პროცესი და მომჩივნის წინასწარი პატიმრობა. საქმის განხილვა დაიწყო 2013 წლის 7 ოქტომბერს და დასრულდა ოთხი თვისა და თერთმეტი დღის შემდეგ, 2014 წლის 17 თებერვალს, მომჩივნის მსჯავრდებით, ზუსტად ცხრა თვიანი მაქსიმალური ვადის ამოწურვამდე, რომლის დროსაც იგი შეიძლებოდა ყოფილიყო წინასწარ პატიმრობაში (იხილეთ პარაგრაფები 50, 53 და 148 ზემოთ) ისეთ გარემოებებში, რომლებიც ძნელად შეიძლება ჩაითვალოს არაგონივრულ დროდ.

327. მომჩივანი დაჟინებით ამტკიცებდა, რომ სამართალწარმოება, რომელიც მიმდინარეობდა ქუთაისში და არა თბილისში, მიუთითებდა იმ ფაქტზე, რომ პროკურატურის ორგანოების მხრიდან მოხდა ხელსაყრელი სასამართლოს შერჩევა და ამდენად, ეს მიუთითებდა ფარულ მიზანზე. თუმცა, იმ საკითხის გამოკვლევის გარეშე, იყო თუ არა ეს საქართველოს სისხლისსამართლის საპროცესო ნორმების შესაბამისად – საკითხი, რომელიც არცერთ მხარეს არ განუხილავს საკუთარ პოზიციაში – სასამართლო არ არის დარწმუნებული იმაში, რომ ეს იყო ხელსაყრელი სასამართლოს შერჩევის მიმანიშნებელი, ორი მიზეზის გამო. პირველ რიგში, მიუხედავად იმისა, რომ მომჩივანი წინასწარ პატიმრობაში იყო მოთავსებული, ქუთაისის საქალაქო სასამართლომ გირაოს საფუძველზე გაათავისუფლა მისი თანაბრალდებული ბ-ნი ზ.ჭ, რომელიც, ასევე, „ენმ“-ის მნიშვნელოვანი ფიგურა იყო. მეორე, 2013 წლის 30 მაისს, ამ გადაწყვეტილებიდან სულ რაღაც რვა დღის შემდეგ, თბილისის საქალაქო სასამართლომ მომჩივანს ასევე შეუფარდა წინასწარი პატიმრობა, მისთვის 2013 წლის 28 მაისს წაყენებულ განსხვავებულ ბრალდებებთან მიმართებით (იხილეთ პარაგრაფი 56 ზემოთ).

328. მართალია, რომ ოთხი თვის შემდეგ, 2013 წლის 25 სექტემბრის წინასასამართლო სხდომის დროს, ქუთაისის საქალაქო სასამართლომ არ წარმოადგინა არცერთი მიზეზი თავისი გადაწყვეტილებისა, თუ რატომ თქვა მან უარი მომჩივნის გათავისუფლების მოთხოვნაზე და სათანადოდ რატომ არ შეისწავლა მისი დამატებითი მოთხოვნა გათავისუფლებასთან დაკავშირებით 2013 წლის 7 ოქტომბერს (იხილეთ პარაგრაფები 49 და 51 ზემოთ). მაგრამ, აღნიშნული ხარვეზები, ვინაიდან შეუსაბამობაშია კონვენციის მე-5 მუხლის მე-3 პუნქტის მოთხოვნებთან (იხილეთ პარაგრაფები 233 და 234 ზემოთ), უშუალოდ არ წარმოადგენს იმის დასაბუთებას, რომ სასამართლოს გადაწყვეტილების მიღმა პოლიტიკური მიზანი იდგა.

329. საერთო ჯამში, მიუხედავად იმისა, რომ მომჩივნის წინასწარი დაპატიმრება მოხდა “ენმ“-iსა და „ქართულ ოცნებას“ შორის მწვავე პოლიტიკური ანტაგონიზმის ფონზე, მის მიერ დასახელებული სხვადასხვა საკითხი, რომელთა შორის არსებობს გარკვეული გადაფარვა, არ არის საკმარისი იმის სადემონსტრაციოდ, რომ აღნიშნული დაპატიმრების უპირატეს მიზანს წარმოადგენდა მისი ქართულ პოლიტიკაში მონაწილეობისთვის ხელის შეშლა და არა იმას, რომ მის წინააღმდეგ სისხლისსამართალწარმოება სათანადოდ წარმართულიყო.

330. მართალია, რომ საფრანგეთის, საბერძნეთისა და გაერთიანებული სამეფოს სასამართლოებმა არ დააკმაყოფილეს საქართველოს ხელისუფლების ორგანოების მოთხოვნა „ენმ“-ის ორი ყოფილი მაღალჩინოსნის ექსტრადიციის თაობაზე იმ საფუძვლით, რომ, inter alia, მათ მიმართ არსებული სისხლისსამართლებრივი დევნა იყო პოლიტიკურად მოტივირებული (იხილეთ პარაგრაფები 138-140 ზემოთ). თუმცა, როგორც აღნიშნულია ხოდორკოვსკის საქმეში (მითითებულია ზემოთ, §260), ამით უცილოდ არ დგინდება ამ საკითხის სასამართლოს მიერ შეფასება ორი მიზეზის გამო. პირველ რიგში, იმ სასამართლოების მიერ განხილული საქმეების ფაქტები, რამდენადაც ისინი დაკავშირებული იყო ევროპული სასამართლოს წინაშე არსებულ საქმესთან იმ ფაქტის გამო, რომ აღნიშნული საქმეები, ასევე, ეხებოდა ბრალდებებს „ენმ“-ის სხვა მნიშვნელოვანი წევრების მიმართ, არ იყო იდენტური. მეორე, სასამართლოები ექსტრადიციასთან დაკავშირებულ საკითხებზე არსებითად აფასებდნენ სამომავლო საფრთხეებს, მაშინ როდესაც ევროპული სასამართლო დაინტერესებულია მხოლოდ წარსული ფაქტებით; ეს ასაბუთებს მათ შესაბამის შეფასებას სადავო კონტექსტურ მტკიცებულებებთან დაკავშირებით.

331. იმავე დასკვნები ვრცელდება ინტერპოლის გადაწყვეტილებებზე ბატონ სააკაშვილთან და ბატონ დ.კ.-სთან მიმართებით. (იხილეთ პარაგრაფი 142 ზემოთ).

332. ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, სასამართლომ არ მიიჩნია დადგენილად, რომ მომჩივნის წინასწარი პატიმრობა ძირითადად გულისხმობდა მისი საქართველოს პოლიტიკური სცენიდან ჩამოშორებას.

(ii) პრეტენზია იმასთან დაკავშირებით, რომ 2013 წლის დეკემბერში ხელისუფლების ორგანოებმა სცადეს მომჩივნის წინასწარი პატიმრობა გამოეყენებინათ ბერკეტად მისგან ინფორმაციის მისაღებად

(α) შესაძლებელია თუ არა პრეტენზია მიჩნეულ იქნეს დამტკიცებულად

333. მომჩივნის პრეტენზია იმასთან დაკავშირებით, რომ 2013 წლის 14 დეკემბრს იგი ციხის საკნიდან ფარულად გაიყვანეს, მთავრობამ სადავო გახადა. ასეთ შემთხვევებში სასამართლო უცილოდ აწყდება იმავე სირთულეებს, რასაც პირველი ინსტანციის სასამართლო (იხილეთ ელ-მასრი, მითითებულია ზემოთ, §151). იგი სენსიტიურია მისი დამხმარე როლის მიმართ და აღიარებს, რომ ფრთხილად უნდა მოეკიდოს ფაქტების საფუძველზე პირველადი დამდგენის ფუნქციას. თუმცა, როცა სასამართლო აღმოჩნდება ისეთი სერიოზული ხასიათის პრეტენზიების წინაშე, როგორიცაა მომჩივნის მტკიცება, რომელიც სათანადო დროს ხელისუფლების ორგანოების მიერ იყო დაპატიმრებული, მან უნდა განახორციელოს განსაკუთრებულად დეტალური შემოწმება, იმ შემთხვევაშიც კი – როგორც აქ – თუ უკვე ჩატარებულია შიდა გამოძიებები. ამგვარად, სასამართლომ შეიძლება გაითვალისწინოს აღნიშნული გამოძიებების ხარისხი და ნებისმიერი შესაძლო ხარვეზი გადაწყვეტილების მიღების პროცესში (იქვე, §155).

334. პირველი საკითხი, რომელიც უნდა აღინიშნოს, არის მომჩივნის განმარტება იმასთან დაკავშირებით, თუ როგორ გაიყვანეს იგი ფარულად №9 სასჯელაღსრულების დაწესებულებიდან და როგორ წაიყვანეს იგი მთავარ პროკურორთან შეხვედრაზე, რომელიც, როგორც პალატამ აღნიშნა, იყო დეტალური და კონკრეტული და მთელი პროცესის განმავლობაში არ კარგავდა თანმიმდევრულობას (იხილეთ პარაგრაფები 60-63, 81 და 99 ზემოთ, და mutatis mutandis, ელ-მასრი, მითითებულია ზემოთ, §156). ის ფაქტი, რომ მომჩივანმა მისი ბრალდებები გააჟღერა ხსენებული შეხვედრიდან მხოლოდ სამი დღის შემდეგ, არ ასუსტებს მათ საიმედოობას. მაშინაც კი თუ მომჩივანს უფრო ადრე შეეძლო ამის გაკეთება, გასაკვირი არაა, რომ პატიმრობაში ყოფნისას, მან ეს ისეთი მეთოდით განახორციელებდა, რომ მაქსიმალურად საჯარო გაეხადა. სავარაუდო შეხვედრა შედგა შაბათი დღის ადრეულ საათებში და მომჩივანმა ამაზე საჯაროდ ისაუბრა მისი საქმის მომდევნო ღია განხილვის დროს, ეს იყო შემდეგი სამშაბათი.

335. მართალია, რომ არ არსებობს მისი ახსნა-განმარტების გამამყარებელი პირდაპირი მტკიცებულება. თუმცა, უნდა ვაღიაროთ, რომ მომჩივანი, რომელიც იმყოფებოდა ხელისუფლების ორგანოების პატიმრობაში, ძნელად შეძლებდა ასეთი მტკიცებულების წარდგენას. მაგრამ არსებობს რამდენიმე ირიბი ელემენტი, რომლებიც, თავის მხრივ, ადასტურებენ მის განცხადებებს.

336. პირველ რიგში, არსებობს გარკვეული მტკიცებულებები, რომ შესაბამის დროს ხელისუფლების ორგანოები ზეწოლას ახდენდნენ „ენმ“-ის სხვა მნიშვნელოვან ფიგურებზე, იმისთვის რომ მათ მიეცათ ჩვენებები მათი ყოფილი კოლეგების წინააღმდეგ (იხილეთ პარაგრაფი 141 ზემოთ).

337. მეორე, მთავარი პროკურატურის მიერ გამოძიების დროს დაკითხულმა ორმა მოწმემ, ბ-ნმა გ.ც.-მ. და ბ-ნმა ი.ფ-მ განაცხადეს, რომ მათ რამდენიმე ცალკეულ შემთხვევაში გაიგონეს ბატონი გ.გ.-ს, რომელიც შესაბამის დროს იყო საჯელაღსრულების სამინისტროს სპეციალური დანიშნულების ძალების უფროსი, ნათქვამი, რომ ის იყო ერთ-ერთი მათგანი, ვინც ახდენდა მომჩივნის ტრანსპორტირებას მთავარ პროკურორთან შეხვედრაზე (იხილეთ პარაგრაფები 108 და 109 ზემოთ). მართალია, რომ ბ-ნი გ.ც.-ს და ბ-ნი ი.ფ.-ს განცხადებები მხოლოდ სხვების სიტყვებზე დამყარებულია და რომ ამ განცხადებების საიმედოობა შეიძლება გახდეს სადავო, განსაკუთრებით მომჩივნისთვის დაქვემდებარებული იმ თანამდებობების გათვალისწინებით, რომლებიც ამ ორს ადრე ეკავა (იხილეთ პარაგრაფი 96 ზემოთ). მაგრამ ბ-ნი გ.ც.-ს შემთხვევაში, ეს ფაქტორი გარკვეულწილად გააბათილა იმ ფაქტმა, რომ მომჩივანმა იგი თანამდებობიდან გაათავისუფლა და დააჭერინა (იხილეთ პარაგრაფი 108 in fine ზემოთ). უფრო მეტიც, როდესაც ჩანს, იმ ფაქტის ფონზე, რომ 2013 წლის დეკემბერში ბატონ გ.გ.-ს გადაუხადეს უჩვეულოდ მაღალი პრემია, როგორც ჩანს სხვა იმ მაღალჩინოსნის, ბ-ნი დ.დ.-ს გადაწყვეტილების საფუძველზე, რომელმაც 2013 წლის 14 დეკემბერს განვითარებულ მოვლენებში სავარაუდოდ მთავარი როლი შეასრულა, (იხილეთ პარაგრაფი 93 ზემოთ), ბ-ნი გ.ც.-სა და ბ-ნი ი.ფ.-ს განცხადებები ვერ იქნება მყისიერად უარყოფილი, იმ შემთხვევაშიც, თუ ასეთი პრემიები გადახდილი იყო სასჯელაღსრულების დაწესებულების სხვა თანამდებობის პირებისთვისაც. როგორც ჩანს, ხელისუფლების ორგანოებს არ უცდიათ აღნიშნული განცხადებების გადამოწმება ობიექტური მეთოდებით, მაგალითად, წინასასამართლო სხდომის ვიდეოჩანაწერის მოპოვება, რომლის დროსაც, როგორც ითქვა, ბატონმა გ.გ.-მ ისაუბრა 2013 წლის 14 დეკემბრის მოვლენებში მისი როლის შესახებ, ან მესამე მხარის მტკიცებულებების მოპოვება იმის შესახებ, თუ სად იმყოფებოდა ბ-ნი გ.გ. 2013 წლის 14 დეკემბრის ადრეულ საათებში. ამის ნაცვლად მათ მთელი ძალისხმევა დახარჯეს იმაზე, რომ დაეკითხათ ბ-ნი გ.გ. და ბ-ნი ი.მ. (სპეციალური ძალების სხვა თანამდებობის პირი, რომელთან ერთადაც იგი სავარაუდოდ მოქმედებდა) და მათი ყოფილი კოლეგები შინაგან საქმეთა სამინისტროს სპეციალურ ძალებში, რომლებთანაც ისინი იმყოფდნენ №9 სასჯელაღსრულების დაწესებულებაში (იხილეთ პარაგრაფები 110 და 111 ზემოთ). ის ფაქტი, რომ მათ უარყვეს საკუთარი მონაწილეობა ამ დაკითხვებში, სრულებითაც არ არის გასაკვირი.

338. ბოლოს, 2014 წლის მაისში, პენიტენციური დეპარტამენტის მაღალჩინოსანმა, ქ-ნმა ლ.მ.-მ, მედიასთან ინტერვიუში ორჯერ განაცხადა, რომ მომჩივანი წაყვანილ იქნა მთავარ პროკურორთან შეხვედრაზე და მას შემდეგ სულ მალე იგი გათავისუფლებული იქნა თანამდებობიდან მისი ზემდგომის, ბ-ნი დ.დ.-ს მიერ, რომელიც, ასევე, უშუალოდ იყო დაინტერესებული აღნიშნული ბრალდებით (იხილეთ პარაგრაფი 95 ზემოთ). მიუხედავად იმისა, რომ მან უარყო თავისი განცხადებები, როდესაც აღნიშნულთან დაკავშირებით დაიკითხა თანმდევი სისხლისსამართლის გამოძიების დროს, მან, როგორც ჩანს, ვერ წარმოადგინა დამაჯერებელი განმარტება შეუსაბამობებთან დაკავშირებით (იხილეთ პარაგრაფი 117 ზემოთ).

339. კიდევ ერთი მტკიცებულება მომჩივნის ვერსიის მხარდასაჭერად არის ბ-ნი კ.თ.-ს განცხადება, რომელიც შესაბამის დროს დაკავებული იყო №9 სასჯელაღსრულების დაწესებულების მომჩივნის ფლიგელში მდებარე საკანში (იხილეთ პარაგრაფი 112 ზემოთ). თუმცა, სასამართლომ ვერ შეძლო ნდობა გამოეცხადებინა ამ განცხადებისთვის. ამ განცხადების საიმედოობა კიდევ ერთხელ ეჭვქვეშ დგება იმის გამო, რომ ბ-ნი კ.თ. იკავებდა მომჩივნისადმი დაქვემდებარებულ თანამდებობას და ყველაზე მეტად კი იმ ფაქტის გამო, რომ გამომძიებლების მიერ ჩატარებულმა ფიზიკურმა გამოკვლევამ დაადგინა, რომ სასჯელაღსრულების დაწესებულების დერეფანს ვერ დააკვირდებონენ ბ-ნი კ.თ-ს საკნიდან, რადგან მის კარში არ იყო ჭრილი, ასევე იმ ფაქტის გამო, რომ ბ-ნ კ.თ-ს დიდად არ სურდა მონაწილეობა მიეღო იმ ექსპერიმენტში, რომლის მიხედვითაც მას უნდა შეემოწმებინა ეს ადგილი, აგრეთვე ბ-ნი კ.თ.- ს ყველა თანამოსაკნის ურთიერთგამომრიცხავი განცხადებების გამო (იხილეთ პარაგრაფები 113-115 ზემოთ).

340. მეორე მხრივ, მომჩივნის ახსნა-განმარტებებში იყო რამდენიმე ნაწილი, რომლებიც ობიექტური მეთოდებით ადასტურებდნენ მის მტკიცებას. თუმცა, ეს ვერსიები არ იქნა გამოკვლეული. მაგალითად, არ ყოფილა არანაირი მცდელობა შეემოწმებინათ, ამოიცნობდა თუ არა მომჩივანი ბ-ნ გ.გ.-ს ან ბ-ნ ი.მ.-ს., მიუხედავად იმისა, რომ, ბ-ნი გ.ც-ს. და ბ-ნი ი.ფ-ს მტკიცებით, ორივე მათგანი იმ პირებს შორის იყო, ვისაც მომჩივანი №9 სასჯელაღსრულების დაწესებულებიდან პენიტენციურ დეპარტამენტში გადაჰყავდა, ხოლო მომჩივანმა განაცხადა, რომ იგი ამოიცნობდა იმ ორ ადამიანს, რომლებმაც მოახდინეს მისი ტრანსპორტირება (იხილეთ პარაგრაფები 81, 99, 108 და 109 ზემოთ). გარდა ამისა, არ იყო არანაირი მცდელობა იმისა, რომ შეემოწმებინათ ბ-ნი გ.გ.-ის და ბ-ნი ი.მ.-ის მობილური ტელეფონის ჩანაწერები და მობილური კავშირის ანძების მონაცემები 2013 წლის 14 დეკემბრის ადრეული საათებისთვის, მიუხედავად მომჩივნის მტკიცებისა, რომ მასთან ერთად მანქანაში მყოფ ერთ-ერთ მამაკაცს ჰქონდა ორი მობილური სატელეფონო საუბარი (იხილეთ პარაგრაფი 81 ზემოთ).

341. ამავდროულად, მთავრობის მიერ საკუთარი განცხადების მხარდასაჭერად წარმოდგენილი მტკიცებულებები იმასთან დაკავშირებით, რომ მომჩივანი არ ყოფილა გამოყვანილი მისი საკნიდან და წაყვანილი მთავარ პროკურორთან შესახვედრად, არ არის საკმარისად დამაჯერებელი.

342. ეს მტკიცებულებები შეგროვდა სასჯელაღსრულებისა და პრობაციის სამინისტროს გენერალური ინსპექციის სამსახურებრივი შემოწმებისა და მთავარი პროკურატურის მიერ ჩატარებული გამოძიების დროს. თუმცა, აღნიშნული ორი პროცედურის მიმდინარეობის დროს მიღებულ დასკვნებთან დაკავშირებით, დიდი სიფრთხილეა საჭირო. პირველი მათგანი ჩატარდა 2013 წლის 17 და 18 დეკემბერს, პრემიერ-მინისტრისა და სასჯელაღსრულებისა და პრობაციის მინისტრის მიერ მომჩივნის მტკიცების მყარი და მყისიერი უარყოფის ფონზე (იხილეთ პარაგრაფები 68 და 70 ზემოთ) და იგი განხორციელდა აღნიშნული სამინისტროს თანამდებობის პირების მიერ. მეორე პროცედურა დაიწყო მხოლოდ მას შემდეგ, რაც პალატამ ამ საქმეზე გამოიტანა გადაწყვეტილება და მას აშკარა კავშირი ჰქონდა მთავრობის მოთხოვნასთან საქმის დიდი პალატისთვის გადაცემასთან დაკავშირებით (იხილეთ პარაგრაფი 97 ზემოთ). მართლაც, ის დასრულდა სულ რაღაც ოცდახუთი დღით ადრე მანამ, სანამ დიდი პალატა გამართავდა საქმის მოსმენას (იხილეთ პარაგრაფები 7 და 125 ზემოთ), ხოლო გამოძიების დროს მოპოვებული მასალა წარმოადგენდა მთავრობის მიერ დიდი პალატისთვის წარსადგენი არგუმენტების საფუძველს.

343. გარდა აღნიშნული ზოგადი მოსაზრებებისა, არსებობს რამდენიმე კონკრეტული ელემენტი, რომლებიც მთავრობის განცხადებებს კითხვის ნიშნის ქვეშ აყენებს.

344. რაც მთავარია, არსებობს რამდენიმე ელემენტი, რაც ეჭვქვეშ აყენებს მთავრობის პრეტენზიას იმასთან დაკავშირებით, რომ № 9 სასჯელაღსრულების დაწესებულების და პენიტენციური დეპარტამენტის შენობის ვიდეომეთვალყურეობის ჩანაწერები – რომლებსაც შეეძლოთ საბოლოოდ დაედასტურებინათ ან უარეყოთ მომჩივნის მტკიცება – ავტომატურად წაიშალა ოცდაოთხი საათის შემდეგ. როგორც ჩანს, სასჯელაღსრულებისა და პრობაციის მინისტრმა არ იცოდა ამის შესახებ, როცა იგი საუბრობდა საქმის თაობაზე 2013 წლის 18 დეკემბრს (იხილეთ პარაგრაფი 70 in fine ზემოთ). ასევე, სასჯელაღსრულებისა და პრობაციის სამინისტროს გენერალური ინსპექციის უფროსის მოადგილემ არ იცოდა ამის შესახებ, როდესაც მან მოითხოვა ჩანაწერები ორი დღის შემდეგ, 2013 წლის 20 დეკემბერს (იხილეთ პარაგრაფი 73 ზემოთ). სასჯელაღსრულებისა და პრობაციის მინისტრის მოადგილემ, რომელიც ორი წლით ადრე, 2011 წელს, პასუხისმგებელი იყო საქართველოს სასჯელაღსრულების დაწესებულებებში ზედამხედველობის სისტემის რეფორმაზე, განაცხადა, რომ ჩანაწერები ინახებოდა ერთი თვის განმავლობაში (იხილეთ პარაგრაფი 77 ზემოთ). მართლაც, გასაკვირია რომ ვიდეომეთვალყურეობის ჩანაწერი ისეთი დაწესებულებებიდან, რომლებიც ყველაზე მეტად არიან მიდრეკილნი ძალადობისა და უბედური შემთხვევებისადმი, როგორიცაა, მაგალითად, სასჯელაღსრულების დაწესებულება, ინახება უფრო მოკლე დროის განმავლობაში, ვიდრე საგზაო მოძრაობის კამერების ჩანაწერები – რომლებიც, ამ შემთხვევაში, ჯერ კიდევ ხელმისაწვრომი იყო სავარაუდო ინციდენტიდან ოცი დღის შემდეგ (იხილეთ პარაგრაფი 84 ზემოთ).

345. გაურკვეველი რჩება ის კონკრეტული მეთოდი, რომელიც გამოიყენეს კერძო სამეთვალყურეო და საგზაო მოძრაობის კამერების ჩანაწერების შემოწმებისთვის და აღნიშნული ჩანაწერი არ გახდა ხელმისაწვდომი მომჩივნის ადვოკატისთვის, მისი მოთხოვნების მიუხედავად (იხილეთ პარაგრაფები 79, 84, 107, 120 და 121 ზემოთ).

346. ბ-ნი დ.დ.-ის მოადგილის, ასევე №9 სასჯელაღსრულების დაწესებულების უფროსისა და მისი მოადგილის და იქ მომუშავე თანამდებობის პირების განცხადებებს სერიოზული მნიშვნელობა ვერ მიენიჭება (იხილეთ პარაგრაფები 82, 85, 86, 100-104, 106 და 116 ზემოთ). პირველ რიგში, ის ადამიანები, რომლებმაც გააკეთეს განცხადებები და ის ინსპექტორები და გამომძიებლები, რომლებმაც მოისმინეს ეს განცხადებები, იყვნენ სავარაუდო დამნაშავეების ქვეშევრდომები. მეორე, განცხადებების ავტორების მიერ ნებისმიერ აღიარებას იმასთან დაკავშირებით, რომ მათ მონაწილეობა მიიღეს მომჩივნის საკნიდან ფარულ გაყვანაში, შეეძლო საკუთარი საქციელი ეჭვქვეშ დაეყენებინა.

347. იმავე ეხება ყოფილი მთავარი პროკურორის, ბ-ნ ო.ფ.-ს და პენიტენციური დეპარტამენტის ყოფილი უფროსის, ბ-ნ დ.დ.-ს განცხადებებს. (იხილეთ პარაგრაფები 118 და 119 ზემოთ). ორივე მათგანს აშკარად ძლიერი სტიმული ჰქონდა პრეტენზიების უარსაყოფად. მათი განცხადებების სანდოობა კიდევ უფრო ეჭვქვეშ დგება იმ ფაქტის გამო, რომ მათ ეს განცხადებები არ გაუკეთებიათ მეორე გამოძიებამდე, 2016 წლის სექტემბრამდე, ამ მოვლენებიდან თითქმის სამი წლის შემდეგ, რადგან პირველადი სამსახურებრივი შემოწმების დროს მათთვის არანაირი ჩვენება არ ჩამოურთმევიათ (იხილეთ პარაგრაფი 88 ზემოთ).

348. მონაცემებს იმასთან დაკავშირებით, რომ 2013 წლის 14 დეკემბერს დილის დაახლოებით 1 საათიდან 1:25 წთ-მდე, ბ-ნი ო.ფ შესული იყო პროკურატურის ორგანოების დოკუმენტების მართვის სისტემაში (იხილეთ პარაგრაფი 124 ზემოთ), თუ სარწმუნოდ მივიჩნევთ და დადასტურდება, რომ ბ-ნი ო.ფ. საკუთარ ოფისში იმყოფებოდა და არა პენიტენციური დეპარტამენტის შენობაში, ეს არ ეწინააღმდეგება მომჩივნის მტკიცებას, რამდენადაც, მისი და ბ-ნი ო.ფ.-ს შეხვედრა, როგორც ითქვა, გაიმართა დილის 1:25 წთ-იდან ოც-ოცდაათ წუთში და მანძილი ბატონ ო.ფ.-ს ოფისსა და პენიტენციურ დეპარტამენტს შორის, როგორც ჩანს, მხოლოდ რამდენიმე ასეული მეტრი იყო.

349. სასამართლო ვერ მიანიჭებს რაიმე მნიშვნელობას იმას, რომ არ არსებობს ჩანაწერები სასჯელაღსრულების დაწესებულების შესაბამის ჟურნალში, რომლებიც დაადასტურებდა მომჩივნის საკნიდან და №9 სასჯელაღსრულების დაწესებულებიდან გამოყვანას (იხილეთ პარაგრაფები 83, 87 და 123 ზემოთ). სავარაუდო ოპერაციის ფარული ბუნების გათვალისწინებით, რთულია იმის მოლოდინი, რომ მონაცემები დარეგისტრირდებოდა რომელიმე ჟურნალში (იხილეთ, mutatis mutandis, ალ ნაშირი პოლონეთის წინააღმდეგ, no. 28761/11, §411, 2014 წლის 24 ივლისი, და ჰუსეინი (აბუ ზუბაიდაჰი) პოლონეთის წინააღმდეგ, no. 7511/13, §411, 2014 წლის 24 ივლისი).

350. ზემოხსენებული მოსაზრებების გათვალისწინებით, სასამართლო მიიჩნევს, რომ მას შეუძლია გამოიტანოს დასკვნები არსებული მასალების და ორგანოების ქცევის საფუძველზე და მიაჩნია, რომ მომჩივნის პრეტენზიები სასჯელაღსრულების დაწესებულების საკნიდან მისი ფარულად გაყვანის შესახებ საკმარისად დამაჯერებელია და შესაბამისად დადასტურებული.

(β) შეიძლება თუ არა მომჩივნისგან ინფორმაციის მიღების სურვილი ჩაითვალოს მისი თავისუფლების უფლების შეზღუდვის უპირატეს მიზნად

351. არ არსებობს არანაირი მტკიცებულება იმისა, რომ 2013 წლის 14 დეკემბრამდე, მომჩივნის მიმართ აღკვეთის ღონისძიების სახით პატიმრობის გამოყენებიდან თითქმის შვიდი თვის შემდეგ, ხელისუფლების ორგანოებმა სცადეს გამოეყენებინათ მისი წინასწარი პატიმრობა მასზე ზეწოლის იარაღად, რომლის მიზანი იქნებოდა ბ-ნი ჟვანიას სიკვდილის ან ბ-ნი სააკაშვილის საბანკო ანგარიშების შესახებ ინფორმაციის მიღება. თუ მისი თავისუფლების უფლების შეზღუდვა შესაბამისად მთლიანობაში განიხილება, ძნელია მისი გამოყენების მცდელობა ჩაითვალოს ასეთი ინფორმაციის მიღების, როგორც მთავარი მიზნის მიღწევის, საშუალებად. მაგრამ, როდესაც კონვენციის უფლების შეზღუდვა, როგორც ამ შემთხვევაში, იძენს უწყვეტ ხასიათს, მაშინ იმისთვის, რომ კონვენციის მე-18 მუხლი არ ჩაითვალოს დარღვეულად, მის მთავარ მიზნად უნდა დარჩეს ის მიზანი, რომელიც გათვალისწინებულია კონვენციით, ასევე არ უნდა გამოირიცხოს, რომ თავდაპირველი მიზანი შეიძლება დროთა განმავლობაში ჩანაცვლდეს სხვა მიზნით (იხილეთ პარაგრაფი 308 ზემოთ).

352. არსებობს რამდენიმე ელემენტი, რომლებსაც სასამართლო მიჰყავს დასკვანმდე, რომ ეს ასე იყო ამ საქმეში. დავიწყოთ იმით, რომ იმ დროისთვის, როცა მომჩივანზე ხორციელდებოდა ზეწოლა, რათა მას მიეწოდებინა ინფორმაცია ბ-ნი ჟვანიას სიკვდილის და ბ-ნი სააკაშვილის საბანკო ანგარიშების შესახებ, მისი წინასწარ პატიმრობაში დაკავების მიზეზები, როგორც ჩანს უკვე აღარ იყო არსებითი, რამაც სასამართლო მიიყვანა დასკვნამდე, რომ დარღვეული იყო კონვენციის მე-5 მუხლის მე-3 პუნქტი, 2013 წლის 25 სექტემბრიდან დაწყებულ პერიოდთან მიმართებით, რომელიც 2013 წლის დეკემბრის ინციდენტამდე ცოტა ხნით ადრე იყო (იხილეთ პარაგრაფები 233-235 ზემოთ). მაშინ, იმ დროისთვის, ანუ 2013 წლის დეკემბერში, ბ-ნმა სააკაშვილმა, რომელიც მას შემდეგ გახდა რამდენიმე სისხლისსამართლის დანაშაულის გამოძიების სამიზნე, დატოვა საქართველო მისი პრეზიდენტობის უფლებამოსილების ვადის ამოწურვის შემდეგ (იხილეთ პარაგრაფები 13 და 126 ზემოთ). თავის მხრივ, ბ-ნი ჟვანიას სიკვდილის გამოძიება, რომელიც განახლდა 2012 წლის ბოლოს, როგორც ჩანს არ ჩატარებულა მნიშვნელოვანი წარმატებით (იხილეთ პარაგრაფი 61 ზემოთ). ნათელია, რომ ორივე თემა ხელისუფლების ორგანოებისთვის საკმაოდ მნიშვნელოვანი იყო. მთავრობის განცხადება დიდ პალატაში გამართული მოსმენის დროს, იმასთან დაკავშირებით, რომ ჯერ კიდევ არსებობდა „დიდი კითხვა" ბ-ნ ჟვანიას სიკვდილთან დაკავშირებით, რომლისთვისაც მომჩივანს პასუხი უნდა გაეცა, განსაკუთრებით მრავლისმეტყველია აღნიშნულთან მიმართებით (იხილეთ პარაგრაფი 61 ზემოთ). ამავდროულად, პროკურატურის ორგანოებს ჰქონდათ უფლება ნებისმიერ დროს მოეხსნათ მომჩივნის მიმართ არსებული ყველა ბრალდება სასამართლო ხელისუფლების კონტროლის გარეშე, რის შედეგადაც სასამართლოს მოუწევდა შეეწყვიტა მის მიმართ წარმოებული სისხლისსამართალწარმოება (იხილეთ პარაგრაფი 153 ზემოთ) და შესაბამისად, გამოიწვევდა მისი წინასწარი პატიმრობიდან გათავისუფლებას, როგორც ამის პირობა მისცა მას მთავარმა პროკურორმა, ბ-მ ო.ფ.-მ, იმ შემთხვევაში, თუ ის მიაწვდიდა მოთხოვნილ ინფორმაციას. ის სერიოზულობა, რომელიც ხელისუფლების ორგანოებმა ამ საკითხს მიანიჭეს, ასევე ნათლად გამოიხატება იმაში, თუ როგორ ვითარდებოდა 2013 წლის 14 დეკემბერის მთლიანი ინციდენტი, რომელსაც მოგვიანებით მოჰყვა კომენტარები და გამოძიება. მომჩივანი წაყვანილ იქნა ბ-ნ ო.ფ.-სთან შესახვედრად, რომელიც ამ თანამდებობაზე დაინიშნა სამი კვირით ადრე (იხილეთ პარაგრაფი 60 ზემოთ), ფარული და აშკარად არასწორი ფორმით, შუაღამით განხორციელებული საიდუმლო ოპერაციის მეშვეობით. ორგანოების თავდაპირველი რეაქცია მომჩივნის მტკიცებასთან დაკავშირებით, იყო მათი სასტიკი უარყოფა (იხილეთ პარაგრაფები 68 და 70 ზემოთ), ხოლო შემდგომ გამოძიებასა და სამსახურებრივ შემოწმებას, როგორც უკვე აღინიშნა, თან სდევდა მთელი რიგი წინდაუხედაობა, რომლიდანაც შეიძლება დავასკვნათ, რომ ხელისუფლების ორგანოებს სურდათ ეს საკითხი არ გასაჯაროებულიყო. ამდენად, მთავარი მონაწილეები, ბ-ნი ო.ფ. და ბ-ნი დ.დ., არ იქნენ დაკითხულნი სამსახურებრივი შემოწმების დროს, ისინი დაიკითხნენ მხოლოდ გამოძიების დროს, 2016 წლის სექტემბერში, ამ მოვლენებიდან დაახლოებით სამ წელიწადში, ხოლო საქმის არსებითი მტკიცებულება – სასჯელაღსრულების დაწესებულების ვიდეომეთვალყურეობის ჩანაწერები – არ იქნა აღდგენილი.

353. საქმის ყველა გარემოების გათვალისწინებით, სასამართლო კმაყოფილია, რომ წინასწარი პატიმრობის დროს, რომელიც უნდა აღიქმებოდეს როგორც უწყვეტი მდგომარეობა, მომჩივნის თავისუფლების შეზღუდვის უპირატესი მიზანი შეიცვალა. როდესაც დასაწყისში ეს იყო დანაშაულების გამოძიება საფუძვლიანი ეჭვის საფუძველზე, მოგვიანებით იგი გარდაიქმნა გამოძიებად, რომლის მიზანი გახდა ბ-ნი ჟვანიას სიკვდილისა და  ბ-ნი სააკაშვილის საბანკო ანგარიშების შესახებ ინფორმაციის მოპოვება, როგორც ეს დადასტურდა 2013 წლის 14 დეკემბერს მომხდარი ინციდენტით.

(iii) დასკვნა

354. აქედან გამომდინარე, დაირღვა კონვენციის მე-18 მუხლი მე-5 მუხლის პირველ პუნქტთან ერთობლიობით.

VI. კონვენციის 41-ე მუხლის გამოყენება

355. კონვენციის 41-ე მუხლში ვკითხულობთ:

„თუ სასამართლო დაასკვნის, რომ დაირღვა კონვენციით ან მისი ოქმებით

გათვალისწინებული უფლება, ხოლო შესაბამისი მაღალი ხელშემკვრელი მხარის შიდა სამართალი დარღვევის მხოლოდ ნაწილობრივი გამოსწორების შესაძლებლობას იძლევა, საჭიროების შემთხვევაში, სასამართლო დაზარალებულ მხარეს სამართლიან დაკმაყოფილებას მიაკუთვნებს.“

A. ზიანი

356. პალატის წინაშე, მომჩივანმა მოითხოვა 15,000 ევრო (EUR) მორალური ზიანისთვის.

357. პალატამ დაადგინა, რომ მომჩივანმა განიცადა სტრესი და იმედგაცრუება კონვენციის მე-5 მუხლის მე-3 პუნქტისა და მე-18 მუხლის დარღვევის გამო და ეს დარღვევები ვერ გამოსწორდებოდა მხოლოდ ამის დადასტურებით. სამართლიანობის საფუძველზე გაკეთებული შეფასებით, მომჩივანს მან მიაკუთვნა 4,000 ევრო მორალური ზიანისთვის.

358. დიდ პალატაში საქმის მსვლელობის დროს მომჩივანს ურჩიეს, რომ მისი მოთხოვნა ამ მიმართულებით დარჩენილიყო ისე, როგორც ის თავდაპირველად იყო წარდგენილი და რომ მას არ გამოეხატა მისი შეცვლის სურვილი.

359. მთავრობამ განაცხადა, რომ მომჩივნის მოთხოვნა იყო გადამეტებული და აღნიშნა, რომ გუსინსკის საქმეში (მითითებულია ზემოთ, §84) სასამართლომ დაადგინა, რომ მის მიერ დარღვევის დადასტურება წარმოადგენდა საკმარის სამართლიან დაკმაყოფილებას.

360. სასამართლო მიიჩნევს, რომ მომჩივანს უნდა განეცადა გარკვეული სტრესი და მღელვარება კონვენციის მე-5 მუხლის მე-3 პუნქტისა და მე-18 მუხლის დარღვევის შედეგად. ამ თვალსაზრისით, სამართლიანობის საფუძველზე გადაწყვეტილების მიღების შედეგად, სასამართლომ მას მიაკუთვნა 4,000 ევრო ამასთან დაკავშირებით.

B. ხარჯები

1. პალატის სამართალწარმოებაში

361. პალატის წინაშე მომჩივანმა მოითხოვა 39,390 აშშ დოლარი (USD), ბ-ნი კახიძის მიერ ამ საქმეზე 202 საათის განმავლობაში მუშაობასთან დაკავშირებული საფასურისთვის, საათში 195 აშშ დოლარი; 4,350 ფუნტი სტერლინგი (GBP) ბ-ნი ლიჩის ამ საქმეზე 29 საათის განმავლობაში მუშაობის საფასურისთვის, საათში 150 GBP; და 720 USD და 90 GBP მთარგმნელობითი და საკანცელარიო ხარჯებისთვის, შესაბამისად, საქართველოსა და გაერთიანებულ სამეფოში. ამ მოთხოვნის დასასაბუთებლად, მომჩივანმა წარმოადგინა ბ-ნი კახიძის და ბ-ნი ლიჩის სამუშაო ტაბელები და ადმინისტრაციული ხარჯების ორი ცხრილი.

362. პალატამ აღნიშნა, რომ წარმოდგენილი არ ყოფილა შესაბამისი იურიდიული მომსახურების გაწევის ხელშეკრულებების, ანგარიშფაქტურების, ვაუჩერების ან რაიმე სხვა დამადასტურებელი ფინანსური დოკუმენტების ასლები. მიუხედავად ამისა, მან გონივრულად მიიჩნია 8,000 ევროს მიკუთვნება ბ-ნი კახიძის და ბ-ნი ლიჩის მიერ გაწეული მომსახურების საფასურის ანაზღაურებისთვის, თუმცა არ დააკმაყოფილა მოთხოვნა სხვა ხარჯებთან დაკავშირებით და საამისო საფუძვლად დაასახელა სხვა დამადასტურებელი დოკუმენტის არარსებობა.

2. მომჩივნის მოთხოვნები დიდი პალატის სამართალწარმოების დროს

363. საქმის გადაცემის შემდეგ, მომჩივანს ურჩიეს, რომ მისი მოთხოვნა დარჩენილიყო ისე, როგორც თავდაპირველად იყო წარდგენილი, თუმცა მას შეეძლო მოთხოვნაში ცვლილებების შეტანა იმისათვის, რომ გაეთვალისწინებინა დიდი პალატის სამართალწარმოება.

364. ის დამატებით ითხოვდა 4,251 აშშ დოლარს ბ-ნი

კახიძისთვის ამ საქმეზე 21,8 საათის განმავლობაში გაწეული სამუშაოს საფასურისთვის, საათში 195 USD და 10, 050 ფუნტ სტერლინგს (GBP) ბ-ნი ლიჩისა და ქ-ნი სოიერისთვის, რომლებიც იყვნენ წარმომადგენლები მიდლსექსის უნივერსიტეტთან არსებულ ადამიანის უფლებათა დაცვის ევროპული ცენტრიდან („EHRAC”), დიდი პალატის სამართალწარმოების წერილობით ეტაპზე სამოცდაშვიდსაათიანი მუშაობის საფასურისთვის, რაც შეადგენდა საათში 150 ფუნტ სტერლინგს (GBP) თითოეულისთვის; ამ მოთხოვნის დასასაბუთებლად მომჩივანმა წარადგინა სამუშაო ტაბელები, სადაც დეტალურად იყო მოცემული იმ საათების რაოდენობა, რომლებიც ბ-ნმა კახიძემ, და ბ-ნმა ლიჩმა და ქ-ნმა სოიერმა დახარჯეს ამ საქმეზე. ბ-ნი კახიძის სამუშაო ტაბელში აღნიშნული იყო შეთანხმება მის იურიდიულ ფირმას – „BGI Legal“- სა და მომჩივანს შორის, რომლის თანახმადაც საფასურის გადახდა დაექვემდებარებოდა სასამართლოს გადაწყვეტილებას და რომ EHRAC შეურთდა „BGI Legal“-ს ამ საქმეში 2014 წლის დეკემბერში. თუმცა, თავად შეთანხმება არ იყო წარმოდგენილი და არც შეთანხმება, რომელიც გაფორმებული იყო BGI Legal-სა და EHRAC- ს ან მომჩივანსა და EHRAC-ს შორის. ბ-ნი ლიჩის და ქ-ნი სოიერის სამუშაო ტაბელში არ იყო მითითებული გადახდების განხორციელებასთან დაკავშირებული შეთანხმება მათსა და მომჩივანს შორის.

365. მომჩივანმა დამატებით მოითხოვა 15,375 ფუნტი სტერლინგი (GBP) ბ-ნი ლიჩის და ქ-ნი სოიერისთვის საფასურის გადასახდელად იმ შრომისთვის, რაც მათ ორმოცდაოთხნახევარი და ორმოცდათვრამეტი საათის განმავლობაში გასწიეს დიდი პალატის მიერ საქმის მოსმენისთვის მოსამზადებლად და იმ დროისთვის, რაც მათ დახარჯეს ამ მოსმენაზე დასწრების დროს, რაც შეადგენდა 150 ფუნტ სტერლინგს (GBP) საათში თითოეულისთვის. მომჩივანმა ასევე მოითხოვა 150 ფუნტი სტერლინგი (GBP) EHRAC-ის თანამშრომლის მიერ საკანცელარიო სამუშაოზე დახარჯული ხუთი საათისთვის; 31.61 ფუნტი სტერლინგი (GBP) საკანცელარიო ნივთებისთვის და 584.80 ფუნტი სტერლინგი (GBP) და 333 ევრო (EUR) სასამართლო მოსმენაზე ბ-ნი ლიჩის და ქ-ნი სოიერის დასწრების მიზნით გაწეული სამივლინებო და ყოველდღიური ხარჯებისთვის. აღნიშნული მოთხოვნის დასაბუთების მიზნით, მომჩივანმა წარმოადგინა ბ-ნი ლიჩის და ქ-ნი სოიერის სამუშაო ტაბელები, სტრასბურგში მათ გასამგზავრებლად საჭირო მატარებლების ბილეთები და ტაქსის ქვითრები, სასტუმროს ანგარიშფაქტურები, რომლებითაც დასტურდებოდა მათი სასტუმროში გაჩერება საქმის მოსმენის წინა ღამით, მოსმენის წინა საღამოს რესტორანში ყოფნის დამადასტურებელი ქვითარი და ანგარიშფაქტურა მიდლსექსის უნივერსიტეტის მიერ შეძენილი ექვსი სწრაფჩამკერისთვის. მომჩივანმა მოითხოვა, რომ ამ ყველაფრის ანგარიშსწორება განხორციელებულიყო უშუალოდ EHRAC-თან.

3. მთავრობის კომენტარები მოთხოვნებზე

366. მთავრობამ განაცხადა, რომ მომჩივანს არ წარმოუდგენია არანაირი მტკიცებულება, როგორიცაა შეთანხმება მასსა და მის წარმომადგენლებს შორის ან ქვითრები, რომლებიც დაადასტურებდნენ, რომ მან ნამდვილად გადაიხადა ან იურიდიულად ვალდებული იყო გადაეხადა მათთვის საფასური მათ მიერ გაწეული მომსახურებისთვის. იმავე შეეხებოდა იმ ხარჯებს, რომლებიც გაიღეს წარმომადგენლებმა საქმესთან დაკავშირებით. მოთხოვნების მიხედვით, ზოგიერთი ზემოთ აღნიშნული ხარჯები გაწეულ იქნა EHRAC-ის მიერ და იქ არაფერი იყო ისეთი, რაც მიანიშნებდა იმაზე, რომ მომჩივანს ევალებოდა აღნიშნული ხარჯების ანაზღაურება.

367. პალატის სამართალწარმოებასთან დაკავშირებით მთავრობამ განაცხადა, რომ არ არსებობდა იმის მტკიცება, რომ ბატონმა ლიჩმა სამართალწარმოებისთვის რაიმე სამუშაო შეასრულა. რაც შეეხება ბატონ კახიძეს, როგორც მისი საათობრივი ანაზღაურების განაკვეთი, ისე მის მიერ საქმეზე დახარჯული საათების რაოდენობა, იყო გადაჭარბებული.

368. დიდი პალატის სამართალწარმოებასთან დაკავშირებით მთავრობამ კითხვის ნიშნის ქვეშ დააყენა, თუ რამდენად არსებობდა ერთზე მეტი წარმომადგენლის მიერ გაწეული მომსახურების საჭიროება. მათ ასევე კითხვის ნიშნის ქვეშ დააყენეს მომჩივნის წარმომადგენლების მიერ დაწესებული საათობრივი ანაზღაურების განაკვეთები და იმ საათების რაოდენობა, რაც, მათი თქმით, მათ დახარჯეს საქმეზე. მთავრობამ ასევე განაცხადა, რომ რამდენადაც ქ- ნ სოიერის მიერ მომჩივნის წარმომადგენლობითი უფლებამოსილება მხოლოდ 2017 წლის 28 თებერვალს იქნა გაცემული, მის მიერ ამ თარიღამდე შესრულებული ყველა სამუშაო არ შეიძლება ყოფილიყო გათვალისწინებული.

369. საქმის მოსმენასთან მიმართებით მთავრობამ იკითხა, თუ რამდენად არსებობდა ბ-ნი კახიძის გარდა სხვა დამატებითი წარმომადგენლების საჭიროება. მთავრობამ ასევე განაცხადა, რომ დრო, რომელიც ბ-ნმა ლიჩმა და ქ-ნმა სოიერმა დახარჯეს მომჩივნის სახელით მათი ზეპირი არგუმენტების მომზადებისთვის, სცდებოდა პროპორციულობის ფარგლებს, საქმის ნაკლები კომპლექსურობიდან გამომდინარე. ნებისმიერ შემთხვევაში, აღნიშნული ზეპირი არგუმენტები მნიშვნელოვნად იდენტური იყო იმ წერილობითი არგუმენტებისა, რომლებიც ადრე ორივე მათგანმა მომჩივნის სახელით გააკეთა. შესაბამისად, მათ საფუძველზე შეუძლებელი იყო აღნიშნული არგუმენტების მოსამზადებლად სავარაუდოდ დახარჯული იმ საათების რაოდენობის დასაბუთება, რომელთა რაოდენობა კიდევ უფრო აღემატებოდა იმ საათების რაოდენობას, რაც მოითხოვებოდა წერილობით არგუმენტებთან მიმართებით.

4. სასამართლოს შეფასება

370. სასამართლოს დადგენილი პრეცედენტული სამართლის მიხედვით, მომჩივანი უფლებამოსილია ხარჯების ანაზღაურების მიღებაზე მხოლოდ იმ შემთხვევაში, თუ ნაჩვენებია, რომ ეს ხარჯები ნამდვილად და აუცილებლობიდან გამომდინარე და გონივრული ოდენობითაა გაწეული (იხილეთ, როგორც უახლესი პრეცედენტი, ბუზაჯი, მითითებულია ზემოთ §130).

371. წარმომადგენლის საფასური ითვლება ფაქტობრივად გაწეულ ხარჯად, თუ მომჩივანმა პირადად გაიღო ან ვალდებულია გაიღოს აღნიშნული ხარჯები (იხილეთ, ლუიდიკე, ბელკასემი და კოჩი გერმანიის წინააღმდეგ (მუხლი 50), 1980 წლის 10 მარტი, §15, კრებული A, no.36; არტიკო, მითითებულია ზემოთ, §40 და აირეი ირლანდიის წინააღმდეგ (მუხლი 50), 1981 წლის 6 თებერვალი, §13, კრებული A №41). შესაბამისად, წარმომადგენლისთვის გადასახდელი საფასური, რომელიც უანგაროდ ეწეოდა საქმიანობას, არ ითვლება ფაქტობრივად გაწეულ ხარჯად (იხილეთ, მაკკანი და სხვები გაერთიანებული სამეფოს წინააღმდეგ, 1995 წლის 27 სექტემბერი, §221, კრებული A. no. 324). საწინააღმდეგო შემთხვევასთან გვაქვს საქმე იმ წარმომადგენლის საფასურთან მიმართებით, რომელმაც, მისი უარყოფის გარეშე, უბრალოდ არ გადადგა ნაბიჯები რათა გადაეხადა იგი ან მოახდინა მისი გადავადება (იხილეთ X გაერთიანებული სამეფოს წინააღმდეგ (მუხლი 50), 1982 წლის 18 ოქტომბერი, §2, კრებული A, no.55 და პაკელლი გერმანიის წინააღმდეგ, 1983 წლის 25 აპრილი, §47, კრებული A, no. 64). წარმომადგენლისთვის გადახდილი საფასური, პირობითი ჰონორარის შესახებ შეთანხმების საფუძველზე, ფაქტობრივად გადახდილად ითვლება მხოლოდ იმ შემთხვევაში, თუ აღნიშნული შეთანხმება აღსრულებადია შესაბამის იურისდიქციაში (იხილეთ დაჯეონი გაერთიანებული სამეფოს წინააღმდეგ (მუხლი 50), 1983 წლის 24 თებერვალი, §22, კრებული A, no. 59; კამასინსკი, მითითებულია ზემოთ, §115; ჯენტილჰომი, შაფ-ბენჰაჯი და ზერეკი საფრანგეთის წინააღმდეგ, nos. 48205/99 და 2 სხვა, §27, 2002 წლის 14 მაისი; პშენიჩნი რუსეთის წინააღმდეგ, no. 30422/03, §38, 2008 წლის 14 თებერვალი; საღათელიანი სომხეთის წინააღმდეგ no. 7984/06, §62, 2015 წლის 20 ოქტომბერი და ივანოვა და ჩერქეზოვი ბულგარეთის წინააღმდეგ, no. 46577/15 §89, 2016 წლის 21 აპრილი).

372. ამ შემთხვევაში მომჩივანს არ წარმოუდგენია დოკუმენტები, რომლითაც დადასტურდებოდა, რომ მან გადაიხადა ან ჰქონდა იურიდიული ვალდებულება, გადაეხადა მისი ქართველი ან ბრიტანელი წარმომადგენლების მიერ დაწესებული ჰონორარი ან მათ მიერ გაწეული ხარჯები, პალატის ან დიდი პალატის სამართალწარმოებასთან დაკავშირებით (იხილეთ ზემოთ მითითებული ლიუდიკე, ბელკასემი და კოჩი, §15; არტიკო, მითითებულია ზემოთ, §40; აირეი (მუხლი 50), მითითებულია ზემოთ, §13 და კემპბელი და კოსანსი გაერთიანებული სამეფოს წინააღმდეგ (მუხლი 50), 1983 წლის 22 მარტი, §14 (a), სერია A, no.60). ასეთი დოკუმენტების არარსებობის შემთხვევაში, სასამართლოს არ შეუძლია შეაფასოს წინა პარაგრაფში აღნიშნული საკითხები. ამდენად, ის ვერ პოულობს საფუძველს, რის მიხედვითაც იგი აღიარებს, რომ მომჩივნის მიერ მოთხოვნილი ხარჯები ნამდვილად იქნა გაწეული მის მიერ.

373. აქედან გამომდინარე, მოთხოვნა არ უნდა დაკმაყოფილდეს.

C. საურავი

374. სასამართლო მიზანშეწონილად მიიჩნევს, რომ საურავის განაკვეთი განისაზღვროს ევროპის ცენტრალური ბანკის ზღვრული სასესხო განაკვეთით, რომელსაც უნდა დაემატოს პროცენტი.

ამ მოტივით სასამართლო

1. ერთხმად უარს ამბობს მთავრობის პრეტენზიაზე გასაჩივრების შიდასამართლებრივი საშუალებების ამოუწურაობასთან დაკავშირებით, საჩივრის ნაწილში, კონვენციის მე-5 მუხლის მე-3 პუნქტის შესაბამისად;

2. ერთხმად უარს ამბობს მთავრობის პრეტენზიაზე ექვსთვიანი ვადის დაუცველობასთან დაკავშირებით საჩივრის იმ ნაწილში, რომელიც ეხება კონვენციის მე-18 მუხლს;

3. ერთხმად ადგენს, რომ არ დარღვეულა კონვენციის მე-5 მუხლის 1-ლი პუნქტი მომჩივნის დაკავებასთან დაკავშირებით;

4. ერთხმად ადგენს, რომ არ დარღვეულა კონვენციის მე-5 მუხლის 1-ლი პუნქტი მომჩივნის წინასწარ პატიმრობასთან დაკავშირებით;

5. ერთხმად ადგენს, რომ არ დარღვეულა კონვენციის მე-5 მუხლის მე-3 პუნქტი მომჩივნის წინასწარ პატიმრობაში თავდაპირველად მოთავსებასთან დაკავშირებით;

6. ერთხმად ადგენს, რომ დაირღვა კონვენციის მე-5 მუხლის მე-3 პუნქტი იმ ნაწილში, რომ დაწყებული მინიმუმ 2013 წლის 25 სექტემბრიდან და შემდგომ პერიოდში, მომჩივნის წინასწარი პატიმრობა აღარ ეფუძნებოდა საკმარის საფუძვლებს;

7. ერთხმად ადგენს, რომ კონვენციის მე-5 მუხლის მე-4 პუნქტის საფუძველზე, არ არსებობს საჩივრის განხილვის აუცილებლობა;

8. ცხრა ხმით რვის წინააღმდეგ ადგენს, რომ დაირღვა კონვენციის მე-18 მუხლი, მე-5 მუხლის პირველ პუნქტთან ერთობლიობით;

9. ცხრა ხმით რვის წინააღმდეგ ადგენს, რომ

(a) სამი თვის განმავლობაში მოპასუხე სახელმწიფო ვალდებულია მომჩივანს გადაუხადოს 4,000 ევრო (ოთხი ათასი ევრო), რაც გათავისუფლებული იქნება ყველა გადასახადისაგან, რომელიც შესაძლოა მომჩივანს დაეკისროს, გადახდის დღეს არსებული კურსით, ეროვნულ ვალუტაში, მორალური ზიანის ანაზღაურების მიზნით;

(b) ზემოხსენებული სამთვიანი ვადის გასვლის შემდეგ, თანხის სრულ გადარიცხვამდე, გადასახდელ თანხას საჯარიმო პერიოდის განმავლობაში დაერიცხება გადახდის დღეს მოქმედი, ევროპის ცენტრალური ბანკის ზღვრული სასესხო განაკვეთის თანაბარი ჩვეულებრივი პროცენტები, რასაც დაემატება სამი პროცენტი;

10. ერთხმად უარს ამბობს მომჩივნის მოთხოვნაზე სამართლიანი დაკმაყოფილების დანარჩენ ნაწილში.

შედგენილია ინგლისურ და ფრანგულ ენებზე და წარდგენილია ღია სასამართლო მოსმენაზე ადამიანის უფლებათა შენობაში, სტრასბურგში, 2017 წლის 28 ნოემბერს.

 

სიორენ პრებენსენი	გვიდო რაიმონდი
განმწესრიგებლის მოადგილე	თავმჯდომარე

 

კონვენციის 45-ე მუხლის მე-2 პუნქტისა და სასამართლოს რეგლამენტის 74-ე წესის მე-2 პუნქტის თანახმად, წინამდებარე გადაწყვეტილებას თან ერთვის შემდეგი განსხვავებული აზრები:

(a) მოსამართლეების იუდკივსკას, წოწორიას და ვეჰაბოვიჩის ერთიანი თანმხვედრი აზრი;

(b) მოსამართლე სერღიდესის თანმხვედრი აზრი;

(c) მოსამართლეების რაიმონდის, სპანოს, კიოლბროს, გროზევის, რავარანის, პასტორ ვილანოვას, პოლაჩკოვას და ჰუსეინოვის ნაწილობრივ განსხვავებული ერთიანი აზრი.

(G.R. S.C.P)

 

მოსამართლეების იუდკივსკას, წოწორიას და  ვეჰაბოვიჩის ერთიანი თანმხვედრი აზრი

 

„სჯობს სიცოცხლესა ნაძრახსა სიკვდილი სახელოვანი“

შოთა რუსთაველი, ვეფხისტყაოსანი1

 

„სიმამაცე გარდაუვალია, რადგან პოლიტიკაში სასწორეზეა არა სიცოცხლე, არამედ სამყარო“

ჰანაჰ არენდტი, წარსულსა და მომავალს შორის

I. შესავალი

1. ჩვენ მხარს ვუჭერთ წინამდებარე საქმეში მე-18 მუხლის დარღვევის შესახებ გადაწყვეტილებას. თუმცა ჩვენ არ ვემხრობით „უპირატესი მიზნის“ ტესტის შემოღებას მე-18 მუხლის ინტერპრეტაციის მიზნით, ან დასკვნას იმის შესახებ, რომ მომჩივნის წინასწარი პატიმრობა არ გულისხმობდა მის ჩამოშორებას საქართველოს პოლიტიკური სცენიდან. წინამდებარე საქმემ დიდი პალატისთვის უზრუნველყო უნიკალური შესაძლელობა იმისა, რომ სასამართლოს, ისტორიაში პირველად, განევითარებინა კომპლექსური და აზრიანი მიდგომა დემოკრატიის იმ ერთადერთი საზომი ინსტრუმენტის მიმართ, რაც ჩვენ გაგვაჩნია, ეს არის კონვენციის მე-18 მუხლი. ჩვენი აზრით, დიდმა პალატამ ვერ შეძლო დემოკრატიის ძირითადი საფრთხეების სათანადო გათვალისწინება, რაც გამოიხატება სახელმწიფო ხელისუფლების ორგანოების მიერ პიროვნებების შეურაცხყოფაში.

II. ზოგადი კომენტარები

2. წინამდებარე საქმე ბრუნავს პოლიტიკური სასამართლო პროცესების ცნების გარშემო.2 თუმცა, ამ ცნების შესახებ კომპლექსური დისკუსიების გამართვა, ზოგადად ამ მოსაზრების ფარგლებს მიღმაა. არ არსებობს პოლიტიკური სასამართლო პროცესების ერთი განმარტებაც კი ან ტიპოლოგია.3 მაშინ, როდესაც ეგრეთ წოდებული „დესტრუქციული სასამართლო პროცესები“4 (ანუ, მიკერძოებული სასამართლო პროცესები, რომელთა მიზანია პოლიტიკური მტრის განადგურება) წარმოადგენენ ასეთი შემთხვევების ძირითად კატეგორიას, არსებული ლიტერატურა, ამ საკითხთან დაკავშირებით, აღნიშნავს, რომ ყველა პოლიტიკური სასამართლო პროცესის ამ კატეგორიასთან გათანაბრება, მართებული არ იქნებოდა.5 ზოგი მიიჩნევს, რომ ცნება ასევე მოიცავს ორივეს, კერძოდ სასამართლო პროცესებს კანონის უზენაესობის ფარგლებში და ასევე ამ ფარგლებს მიღმა.6 უფრო მეტიც, ზოგიერთი პოლიტიკური სასამართლო „შეიძლება გადაიქცეს საზოგადოების ბროლად”,7 რომელიც ეხმარება კაცობრიობას საყოველთაო დაბრკოლებების გადალახვაში და კომპლექსურ მემკვიდრეობებთან დაკავშირებული საკითხების მოგვარებაში (მაგალითად ნურნმბერგის სასამართლო პროცესები). ამ შემთხვევაში, რთულია იქონიო პრეტენზია იმაზე, რომ ასეთი სასამართლო პროცესები შეუთავსებელია კანონის უზენაესობასთან.8

3. დღევანდელ კონტექსტში, ჩვენ განვიხილავთ პოლიტიკური მართლმსაჯულების კლასიკურ, ვიწრო გაგებას, რომელიც მეტწილად ეფუძნება, ამ ტერმინის ოტო კირჰჰაიმეირისეულ განსაზღვრებას, რომლის მიხედვითაც „სასამართლოები ანადგურებენ რეჟიმის პოლიტიკურ მტერს ზოგიერთი წინასწარგანსაზღვრული წესის მიხედვით“,9 ან „სასამართლო სარჩელი აღიძვრება პოლიტიკური ძალაუფლების განაწილებაზე გავლენის მოხდენის მიზნით“.10 ამ ფონზეც კი, ჩვენ არ გვსურს იმის მტკიცება, რომ ნებისმიერი პოლიტიკურად აქტიური პირის ყოველი სასამართლო პროცესი პოლიტიკურია. უფრო ზუსტად, დესტრუქციული სასამართლო პროცესები, რომელთა ილუსტრაციაა წინამდებარე საქმე, პოლიტიკურია, რადგან მათი უპირველესი მიზანია გაანადგურონ ან ზიანი მიაყენონ (სიმბოლურად, მორალურად ან/და ფიზიკურად) პოლიტიკურ მტერს11 სამართალწარმოების გზით. განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია სასამართლო სამართალწარმოების გამოყენება პოლიტიკური მიზნებისთვის. ლეგიტიმაციის გზით, პოლიტიკური მართლმსაჯულება „აფართოებს პოლიტიკური მოქმედების სფეროს“ და ემსახურება „პოლიტიკური მიზნების გამართლებას“.12

4. ზოგი მიიჩნევს, რომ „ჩვენ შეგვიძლია ამოვიცნოთ პოლიტიკური სასამართლო პროცესი, როდესაც ჩვენ მათ ვხედავთ“.13 თუმცა, პრაქტიკაში ასეთი სასამართლო პროცესების გამოვლენა მაღალი ალბათობით რჩება აბსტრაქტულად14, რადგანაც ხელისუფლების ორგანოებს გააჩნიათ საკმაოდ ჩახლართული და რთული მექანიზმი იმისათვის, რომ ნათლად ჩამოაყალიბონ და გვიჩვენონ მათი ქმედებების ლეგიტიმური მიზნები. ასეთი მაგალითები კარგად არის ცნობილი მთელი ისტორიის მანძილზე. ისეთ დემოკრატიულ საზოგადოებაშიც კი, რომელიც ერთგული იყო თავისუფალი სიტყვისა და ღია კამათის ღირებულებების დაცვის, როგორიც ისტორიული ათენი იყო საზოგადოების მხრიდან უკმაყოფილება გადაიზარდა ბუნდოვან ბრალდებებში, რაც გამოიხატებოდა მორალურ ხრწნაში და უპატივცემულობაში, ძველი წელთაღრიცხვის 399 წელს15 სოკრატეს სასამართლო პროცესზე. აქედან გამომდინარე, სასამართლოს ამ კონტექსტში გააჩნია კონკრეტული ფუნქცია: მოიძიოს შესაფერისი გზები ასეთი საქმეების განსახილველად. წინააღმდეგ შემთხვევაში, მე-18 მუხლი დაკარგავს თავის გამოყენებადობას.16

5. იმისათვის, რომ გამოააშკარავოს ფარული მოტივები და გააცნობიეროს რთული პოლიტიკური პროცესები და მათი შიდა პოლიტიკური ასპექტები, სასამართლომ უნდა გაითვალისწინოს ფაქტორების ფართო სპექტრი (შეადარეთ საქმე ილგარ მამადოვი აზერბაიჯანის წინააღმდეგ, no. 15172/13, §§141-43, 2014 წლის 22 მაისი და საქმე რაზულ ჯაფაროვი აზერბაიჯანის წინააღმდეგ, no. 69981/14, §§156-162, 2016 წლის 17 მარტი; იხილეთ წინამდებარე გადაწყვეტილების 281-ე და 317-ე პარაგრაფები). იმ შემთხვევაშიც კი, თუ იქნებოდა საფუძველი იმის ვარაუდისთვის, რომ ადგილი ჰქონდა სისხლისსამართლებრივ ქმედებას, უნდა გაირკვეს, იყენებენ თუ არა ხელისუფლების ორგანოები საკუთარ ძალაუფლებას ფარული მოტივით იმისათვის, რომ მიაღწიონ საკუთარ პოლიტიკურ მიზნებს. ეს იმის გამოა, რომ ასეთი განზრახვა, per se, არის შეურაცხმყოფელი და აღიქმება დემოკრატიულ ინსტიტუტებზე თავდასხმად.17

6. ზემოაღნიშნული გეგმა განსაკუთრებით მიესადაგება მოცემულ საქმეს. მისი გარემოებები არა უბრალოდ ახდენს ზემოქმედებას მომჩივანზე და ავლენს დადგმული სასამართლო პროცესის ელემენტებს, ეს გარემოებები ახასიათებენ კონკრეტულ ერს, პერიოდსა და რეჟიმს და ახდენენ შურისძიების დემონსტრირებას, რაც გათვალისწინებულია „უძველეს და მუდმივად პოლიტიკური საფუძვლის მქონე მოტივებს შორის“.18 პოლიტიკური სამართალწარმოების ფარგლებში, არცერთი ბრალდებული არ არის ჩვეულებრივი პატიმარი19 და „სასამართლო დარბაზებში მიმდინარე მოვლენები არ შეიძლება ჩამოშორდეს მათ გარშემო არსებულ სოციალურ დინამიკას – პოლიტიკურს, კულტურულს, ან სხვამხრივს“.20 ამგვარად, საქმე უნდა განიხილებოდეს მოპასუხე მხარის სახელმწიფოში არსებული ისტორიული და პოლიტიკური პროცესების კონკრეტულ ფონზე, რომელმაც ყურადღების ცენტრში მოაქცია ბრალდებები ყოფილი მმართველი პარტიის წინააღმდეგ და მისი დევნის საკითხი.21

7. პოლიტიკური სასამართლო პროცესები, per se, არ გულისხმობენ იმას, რომ სამართლებრივი პროცედურები უნდა დაირღვეს.22 მათი მიზნის პოლიტიკურ მიზნად გადაქცევის საფუძველი უფრო მათი პოლიტიკური მიზნისკენ სწრაფვაა, ვიდრე აღნიშნული სასამართლო პროცესების არასამართლიანად წარმართვა.23 ბრალდებულებს შეიძლება ბრალად დაედოთ სამართლებრივი დარღვევები, თუმცა მათზე სამართლებრივი დევნა შესაძლებელია განხორციელდეს მათი პოლიტიკური სტატუსის ან საქმიანობის გამო.24 მაშინ, როდესაც ლიბერალური დემოკრატიებიც კი არ არიან დაცული პოლიტიკური სასამართლო პროცესებისგან,25 ასეთი სასამართლო პროცესების გამოყენების შესაძლებლობა უფრო მაღალია პოლიტიკური ტრანსფორმაციის პერიოდების განმავლობაში.

8. ასეთ პირობებში, მე-18 მუხლი არის განსაკუთრებული მნიშვნელობის მქონე იმ ქვეყნებში, სადაც არ არსებობს ძალაუფლების მშვიდობიანი გადაცემის ტრადიციები, ან შეზღუდული ტრადიციები მაინც. ნებისმიერი გრძელვადიანი დემოკრატიული სტაბილურობა საჭიროებს სამუშაო გამოცდილებას და თანამდებობის როტაციის პრინციპით დაკავების ვალდებულებას.26 ეს ასპექტი განსაკუთრებულად პრობლემატურია ახალი დემოკრატიებისთვის, რომელთა უმრავლესობა, საბჭოთა კავშირის დაშლიდან ორ ათწლეულზე მეტი ხნის გასვლის შემდეგაც კი, კვლავ ხასიათდებიან მათი თითქმის უცვლელი და ძლიერ მგრძნობიარე თვისებით, ისეთი პოლიტიკური სტრუქტურებით, რომლებიც სუსტია ანტიდემოკრატიული ელემენტების მიმართ.27 მაშინ, როდესაც შესაბამისი ეროვნული კანონმდებლობა შეიძლება შეესაბამებოდეს ევროსაბჭოს და სხვა საერთაშორისო სტანდარტებს, მათი გამოყენება როგორც აღმასრულებელი, ისე სასამართლო ხელისუფლების მიერ, ხშირად არ შეესაბამება ამ სტანდარტებს. ეს განსაკუთრებით შეეხება კონვენციის მე-5 მუხლს – თავისუფლებისა და უსაფრთხოების უფლება,, რომელიც განეკუთვნება უპირველეს ფუნდამენტურ უფლებებს და უაღრესად მნიშვნელოვანია დემოკრატიულ საზოგადოებაში (იხილეთ გადაწყვეტილების 181-ე პარაგრაფი). კანონმდებლობის სუსტი ინტერპრეტაცია წინასწარი პატიმრობის28 გამართლების მიზნით, ან მისი გამოყენება არასამართლიანი საფუძვლით29, იმისათვის, რომ პოლიტიკური ოპონენტები განუსაზღვრელი ვადით იყვნენ დაპატიმრებულნი გისოსებს მიღმა, ყველაზე მეტად მოსალოდნელ პერსპექტივას წარმოადგენს ამ გარემოებებში. ამ თვალსაზრისით, მე-18 მუხლი უნდა შენარჩუნდეს როგორც ეფექტიანი და ინსტრუმენტული დაცვის მექანიზმი პოლიტიკური ძალაუფლების ბოროტად გამოყენების აკრძალვისა და კონკრეტული შემზღუდავი ღონისძიებების არასწორი მიზნებისათვის გამოყენების შემცირებისთვის.30

9. სისხლისსამართლის კანონონმდებლობას სავარაუდოდ გააჩნია შეუზღუდავი პოტენციალი იმისა, რომ ის არასწორად იქნეს გამოყენებული პოლიტიკური ოპონენტების, დისიდენტების და აქტივისტების მიმართ. როგორც ვენეციის კომისიამ აღნიშნა, დანაშაულებები, როგორიცაა „სამსახურებრივი უფლებამოსილების ბოროტად გამოყენება“ და „ძალაუფლების ბოროტად გამოყენება“ წარმოადგენენ განსაკუთრებით პრობლემურ კატეგორიას, რომელიც მგრძნობიარეა პოლიტიკური მანევრების მიმართ.31 ამის დამადასტურებელია ის ფაქტი, რომ მე-18 მუხლთან დაკავშირებულ ყველა წინა საქმეში, სადაც, სასამართლომ დაადგინა, რომ ადგილი ჰქონდა დარღვევას, ადგილი ჰქონდა ბრალდებას ან სასჯელის მისჯას გაფლანგვისთვის ან/და სამსახურებრივი უფლებამოსილების ბოროტად გამოყენებისთვის, ეს ღონისძიებები გამოყენებული იყო უფრო პოლიტიკური ოპონენტების მიმართ, ვიდრე საზოგადოების რეალური საფრთხეებისგან დასაცავად.32

10. პიროვნების პოლიტიკური პოზიცია არ შეიძლება წარმოადგენდეს დაცვის საშუალებას სისხლისსამართლის პასუხისმგებლობისგან ჩვეულებრივი დანაშაულებისთვის.33 თუმცა, ადამიანები არ უნდა გადაიქცნენ სისხლისსამართლებრივი და სასამართლო სისტემის მსხვერპლად, მხოლოდ იმის გამო, რომ მათ პოლიტიკურად აქტიური სტატუსი გააჩნიათ. მე-18 მუხლი აშკარად კრძალავს თავისუფლების შეზღუდვებს დაუშვებელი საფუძვლით. თუმცა, ეს არ გამორიცხავს სისხლისსამართლის საქმის წარმოების დაწყების ან წინასწარი პატიმრობის შეფარდების შესაძლებლობას (ცხადია, ეს მაშინ, როდესაც ჩადენილია ძალადობრივი დანაშაული და ადამიანი საშიშია საზოგადოებისთვის). დასავლეთ ევროპასა და ამერიკის შეერთებულ შტატებში მაღალი პოლიტიკური რანგის ლიდერების მიმართ სისხლისსამართლებრივ დევნასთან დაკავშირებული საქმეები შეიძლება ამის მაგალითად გამოგვადგეს. აღსანიშნავია, რომ ამ პიროვნებებიდან, არცერთი მათგანი არ იყო დაპატიმრებული.

11. სასამართლოსთვის უმნიშვნელოვანესია, რომ მან თავი არ აარიდოს უკიდურესად მგრძნობიარე პოლიტიკური კონტექსტის გათვალისწინებას.34 წინააღმდეგ შემთხვევაში, ეს საფრთხეს შეუქმნის დემოკრატიას35 და შეიძლება იყოს აღქმული, როგორც პოლიტიკური დევნის არსებობის შესაძლო მხარდაჭერადა მისი დაშვება. სამართალწარმოების საწყის ან მომდევნო ეტაპებზე აღმოჩენილი იქნება თუ არა არასათანადო მოტივის (პოლიტიკური თუ სხვა) მტკიცებულება, არ არის მნიშვნელოვანი, რადგან მისით მანიპულირება ხელისუფლების მარტივად შეუძლია. ასეთი სამართალწარმოებები „მოწამლული“ ხდება, რამდენადაც ჩნდება „დესტრუქციული" პოლიტიკური მოტივები, რამაც უნდა მიგვიყვანოს იმ დაკვნამდე, რომ მე-18 მუხლი უდაოდ დარღვეულია. როგორც ალბერ კამუმ აღნიშნა: „ქვეყნად არსებული ბოროტება თითქმის ყოველთვის უვიცობითაა გამოწვეული და კეთილ მიზანს თითქმის ისეთივე ზიანის მოტანა შეუძლია, რაც არაკეთილმოსურნეობას, თუკი მას აკლია ცნობიერება“ („შავი ჭირი“).

12. სასამართლო განიხილება, როგორც ევროპის სინდისი36 და სიმბოლო და პრაქტიკული გამოხატულება საზოგადოების სწრაფვისა ეფექტიანი დემოკრატიის, ეკონომიკური კეთილდღეობისა და ადამიანთა თვითრეალიზაციისკენ37, რაც უზრუნველყოფს დემოკრატიის და კანონის უზენაესობის გაძლიერებას.38 მე-18 მუხლის მნიშვნელობა უკვე აშკარა იყო ვიდრე პოსტ-ტოტალიტარული აღმოსავლეთ და ცენტრალური ევროპის ქვეყნები შეუერთდებოდნენ კონვენციას, რადგანაც შიშობდნენ, რომ დემოკრატია შეიძლება დამახინჯებულიყო. აქედან გამომდინარე, მუხლს მიენიჭა ისეთი დატვირთვა, რომლის მიხედვითაც სასამართლოს შესაძლებლობა აქვს "მოსპოს არადემოკრატიული კვირტები წევრი სახელმწიფოების სამართლებრივი სისტემებიდან ვიდრე ისინი აყვავდება და გამოიღებს ნაყოფს, რომელიც წარმოადგენს უფრო დიდ პრობლემას.“39 ეს საფრთხე დღეს ჯერ კიდევ არსებითია. რამდენიმე ათეული წლის შემდეგ, მას შემდეგ, რაც კომუნისტური სისტემა დაინგრა, ტოტალიტარიზმი დამარცხდა და ახალი კონსტიტუციური დემოკრატიების დიდი ტალღა წარმოიქმნა, რამაც ევროპაში გააცოცხლა ეიფორიის პერიოდი,40 დემოკრატიულ მომავალს შეექმნა ახალი და აშკარა საფრთხეები. კონვენციის შემუშავებისას გაჟღერებული შემდეგი  სიტყვები ინარჩუნებენ აქტუალურობას და მნიშვნელობას თანამედროვე პერიოდშიც კი:

„დღეს ჩვენ უნდა გვეშინოდეს არა ტოტალიტარიზმის მიერ ძალადობის მეშვეობით ძალაუფლების ხელში ჩაგდებისა, არამედ იმისა, რომ ტოტალიტარიზმი შეეცდება საკუთარი თავი მოიყვანოს ძალაუფლებაში ფსევდო-ლეგიტიმური საშუალებებით“. 41

13. პიერ-ჰენრი ტეიტგენმა 1949 წელს ხატოვნად აღნიშნა:42

„ლეგიტიმური და აუცილებელია, რომ შეიზღუდოს, ზოგჯერ კი შევაკავოთ კიდეც ინდივიდუალური თავისუფლებანი, რათა ყველას მიეცეს საკუთარი თავისუფლების მშვიდობიანიად გამოყენების საშუალება და იმის საშუალება, რომ უზრუნველყონ მორალურობა ზოგადი კეთილდღეობის, საერთო სიკეთისა და საზოგადოების საჭიროების დაკმაყოფილების შენარჩუნება. როდესაც სახელმწიფო განსაზღვრავს, ორგანიზებას უწევს, არეგულირებს და ზღუდავს თავისუფლებებს ასეთი მიზეზების გამო, ის მხოლოდ თავის მოვალეობას ასრულებს. ეს დასაშვებია, ეს ლეგიტიმურია. მაგრამ, როდესაც იგი ახდენს ჩარევას იმისათვის, რომ ჩაახშოს, შეაკავოსდა შეზღუდოს ეს თავისუფლებანი, ეს სახელმწიფოს მიერ დასახელებული მიზეზები; როდესაც იგი ახდენს ჩარევას იმისათვის, რომ დაიცვას თავი იმ პოლიტიკური ტენდენციის მიხედვით, რომელსაც ის წარმოადგენს, იმ ოპოზიციისგან, რომელსაც იგი საშიშად მიიჩნევს; გაანადგუროს ფუნდამენტური თავისუფლებები, რომელთა კოორდინაციაზე და გარანტიაზე თავად არის პასუხისმგებელი, მაშინ მისი ასეთი ჩარევა ჩაითვლება საზოგადოებრივი ინტერესების საწინააღმდეგოდ.“

III. ახალი მიდგომა

14. წინამდებარე საქმემ ნათელი მოჰფინა მე-18 მუხლით გათვალისწინებული პრეცედენტული სამართლის განმარტების საჭიროება (იხილეთ გადაწყვეტილების 264-ე-286-ე პარაგრაფები). სასამართლოს მიზანი იყო ამ მუხლის თანმიმდევრული ინტერპრეტაციის ხელშეწყობა, მათ შორის, ისეთი სიტუაციებისთვის გამოსავლის მოძიება, რომლებიც ხასიათდებიან მიზანთა პლურალიზმით, ასევე განსხვავებული პრეცედენტული სამართლის მიმართ საფრთხის შემცირება. ამ მიზნების მიღწევის პერსპექტივები, შემოთავაზებული გამოსავლის ფონზე, ბუნდოვანია.

15. გადაწყვეტილებაში შემოდის „უპირატესი მიზნის ტესტი“, რომელმაც დახმარება უნდა გაუწიოს სასამართლოს, კონვენციის მე-18 მუხლის განმარტებაში და მის გამოყენებაში იმ სიტუაციებთან მიმართებით, რომლებშიც უფლებების შეზღუდვას შეიძლება ჰქონდეს ფარული მიზანი, გარდა იმისა, რაც დაშვებულია კონვენციით (მიზნების მრავლობითობა). ახალი მიდგომა არის პოზიტიური განვითარება მხოლოდ იმ გაგებით, რომ იგი არ საჭიროებს „უშუალო და უტყუარ მტკიცებულებას" მე-18 მუხლით გათვალისწინებულ საჩივრებთან მიმართებით, მაშინ, როცა ადგილი აქვს გარემოებითი მტკიცებულების გათვალისწინების შესაძლებლობის მხარდაჭერას (იხილეთ განაჩენის 316-ე-317-ე პარაგრაფები). გადაწყვეტილება ასევე ამყარებს დამკვიდრებულ პრეცედენტულ სამართალსაც იმ თვალსაზრისით, რომ შესაძლოა ადგილი ჰქონდეს მე-18 მუხლის დარღვევას იმ შემთხვევაშიც კი, თუ არ არსებობს იმ მუხლის დარღვევა, რომელთან ერთობლიობაშიც ის გამოიყენება (იხილეთ 288-ე პარაგრაფი).

16. მიუხედავად იმისა, რომ ჩვენ ვეთანხმებით განსახილველ საქმეში ამ ახალი ტესტის გამოყენების შედეგებს, ჩვენ ის ძალიან პრობლემატურად მიგვაჩნია. ჩვენი ძირითადი წუხილი უკავშირდება იმ ფაქტს, რომ ტესტი ჩრდილავს მე-18 მუხლის ძირითად მიზანს, კერძოდ, იმას, რომ ბოროტად არ უნდა იქნეს გამოყენებული კონვენციით გათვალისწინებულ უფლებებსა და თავისუფლებებზე დაწესებული შეზღუდვები. მაგალითად, იმ შემთხვევაშიც კი, თუ პირის დაპატიმრებისა და დაკავების უკან არსებობს ფარული მიზნები, ახალი ტესტი იძლევა საშუალებას, რომ ასეთი საქმე შესაბამისობაში მოვიდეს მე-18 მუხლთან, თუ არ დადასტურდება, რომ ფარული მიზანი წარმოადგენდა უპირატეს მიზეზს, რომელიც იდგა ხელისუფლების ორგანოების ქმედებების უკან. ახალი ტესტის პრაქტიკული შედეგები მთავრობებს აძლევს თავისუფალი შეფასების არე იმისათვის, რომ განახორციელონ არალეგიტიმური შეზღუდვები და მოახდინონ მათი გაერთიანება ლეგიტიმურ მიზნებთან. ეს კი გამოიწვევს იმ დარჩენილი დაცვის მნიშვნელობის დაკნინებას, რომელსაც უზრუნველყოფს მე-18 მუხლი.

17. გარდა ამისა, უპირატესი მიზნის ტესტის შინაარსი ბუნდოვანია. გაურკვეველია, თუ რომელ კრიტერიუმს გამოიყენებს სასამართლო იმისათვის, რომ განსაზღვროს შეზღუდვის "უპირატესი" მიზანი. ტესტი ასევე ვერ გვეხმარება იმის განსაზღვრაში, თუ როგორც უნდა განვასხვავოთ საერთო სისხლისსამართლებრივი დანაშაულებები და, მაგალითად, სისხლისსამართლის მართლმსაჯულების ბოროტად გამოყენება პოლიტიკური მიზნებისათვის. მიდგომა, რომლის მიხედვითაც „ის, თუ რომელი მიზანია უპირატესი მოცემულ საქმეში, დამოკიდებულია ყველა გარემოებაზე" (იხილეთ გადაწყვეტილების 307-ე პარაგრაფი), რაც ტესტის შინაარსს არაერთმნიშვნელოვანს ხდის. ერთადერთი კონკრეტული მითითება, რასაც გადაწყვეტილება უზრუნველყოფს ამ თვალსაზრისით, არის ის, რომ გარკვეულ შემთხვევებში, სასამართლო განიხილავს სავარაუდო ფარული მიზნის „თვისებას და დაგმობის ხარისხს“, იმის შეფასების დროს, თუ რომელი მიზანია უპირატესი (იქვე) და ყოველთვის ითვალისწინებს, რომ კონვენცია შეიქმნა კანონის უზენაესობის საფუძველზე მართული დემოკრატიული საზოგადოების იდეალებისა და ღირებულებების შენარჩუნებისა და პოპულარიზაციის მიზნით. პოლიტიკური სასამართლო პროცესების ფენომენის შესახებ სისტემური ცოდნისა და ემპირიული ან აღწერილობითი ანგარიშების ნაკლებობის ფონზე,43 იზრდება ტესტის შინაარსის გამორკვევის აუცილებლობა. კონვენციით გათვალისწინებული უფლებების შეზღუდვების გამოყენება არასათანადო პოლიტიკური მიზეზებისთვის (და, აქ ისევ, „დესტრუქციული“ პოლიტიკური სასამართლო პროცესი ნათელი მაგალითია ამისა) ან დისკრიმინაციული მოტივით (რადგან ძალაუფლების ბოროტად გამოყენების აღნიშნული ორი საფუძველი ძირს უთხრის კონვენციის სისტემის საძირკველს), სტანდარტულად როგორც უპირატესი მიზნები, ოდნავ მაინც შეამსუბუქებდა ახალ ტესტთან დაკავშირებულ გაურკვევლობას.

18. „საქმის ფუნდამენტური ასპექტის“ კონცეფციის გამოყენება ხელს არ შეუწყობს „უპირატესი მიზნის“ განსაზღვრას (იხილეთ გადაწყვეტილების 291-ე პარაგრაფი). სასამართლოს პრაქტიკა საკმაოდ მდიდარია იმ მაგალითებით, როდესაც განსხვავებული აზრის მქონე მოსამართლეები და სამართლებრივი მკვლევარები აკრიტიკებდნენ მას იმის გამო, რომ მან ზემოდან შეხედა „საქმის ფუნდამენტურ ასპექტს“.44 საქმე საქართველო რუსეთის (I) წინააღმდეგ, წარმოადგენს ამის ნათელ ილუსტრაციას, სადაც რუსეთის ფედერაციიდან ქართველთა კოლექტიური გაძევება მათი ეთნიკური და ეროვნული წარმომავლობის ნიშნით (როგორც პოლიტიკური შურისძიების საშუალება) დარჩა განუხილველი სასამართლოს მიერ კონვენციის მე-14 მუხლის შესაბამისად (იხილეთ საქმე საქართველო რუსეთის (I) წინააღმდეგ [GC], no.13255/07, §§220-221, ECHR 2014 (ამონარიდები)). იმავე მეთოდით, უმრავლესობის გადაწყვეტილება იმასათან დაკავშირებით, რომ მე-18 მუხლის შესწავლა არ იყო აუცილებელი, გააკრიტიკეს უმცირესობაში წარმოდგენილმა მოსამართლეებმა, ზემოთ მოყვანილ საქმეში საქართველო რუსეთის (I) წინააღმდეგ; საქმეში კასპაროვი რუსეთის წინააღმდეგ no. 53659/07, 2016 წლის 11 ოქტომბერი; საქმეში ნავალნი რუსეთის წინააღმდეგ, nos. 29580/12 და 4 სხვა, 2017 წლის 2 თებერვალი;45 და საქმეში კასპაროვი და სხვები რუსეთის წინააღმდეგ (no. 2), no. 51988/07, 2016 წლის 13 დეკემბერი.

19. ახალი ტესტი ასევე ჰგავს სადავო მიდგომას, რომელიც გამოყენებულ იქნა საქმეში ხოდორკოვსკი და ლებედევი რუსეთის წინააღმდეგ (nos. 11082/06 და 13772/05, 2013 წლის 25 ივლისი). ორივე მიდგომაში არსებობს პირობითი მოთხოვნა იმისა, რომ მთავრობის ქმედებებში არსებობდეს მინიმნუმ ერთი მიზეზი მაინც, რომელიც კონვენციასთან მოვიდოდა შესაბამისობაში. ამ უკანასკნელ გადაწყვეტილებაში, სასამართლომ ხაზი გაუსვა, რომ „ფარული განზრახვის“ არსებობა საკმარისი არ იყო მე-18 მუხლის დარღვევის დასადგენად. საჭირო იყო მართლმსაჯულების პაროდიის დემონსტრირება (იქვე., §906). იმ შემთხვევაში, თუ არსებობს „ჯანსაღი ბირთვი“ საქმეში, მე-18 მუხლის დარღვევის დადგენა რთული იქნებოდა (იქვე., §907).46 როგორც კონვენციის შესახებ ერთ-ერთ წამყვან სახელმძღვანელოშია აღნიშნული, ხოდორკოვსკის და ლებედევის საქმე გულისხმობს, რომ „სასამართლო მზად არის აღიაროს, რომ დევნა შეიძლება მთლად სუფთა არ იყოს პოლიტიკური განზრახვისაგან, მაგრამ ასეთ კორუფციულ ზემოქმედებას, თუ ის არსებობს, საჭიროა ჰქონდეს გადამწყვეტი გავლენა საკითხებზე, რომლებზეც მას გავლენა არ ექნებოდა, ხელისუფლების ორგანოების ფუნდამენტური განზრახვა ლეგიტიმური რომ ყოფილიყო, როდესაც საკმარისი იქნებოდა, მომჩივნის მიმართ აღძრულ საქმეს „ჯანსაღი ბირთვი“ რომ ჰქონოდა.47 ახალი ტესტი, თავისი გამარტივებული მტკიცებულებითი სტანდარტის და მისი ზოგადი მიდგომის მიუხედავად, იმ საკითხთან მიმართებით, რომ უპირატესი მიზეზი დამოკიდებულია ყველა გარემოებაზე და იმაზე, რომ განგრძობად სიტუაციებში, იგი შეიძლება დროში განსხვავდებოდეს (იხილეთ წინამდებარე გადაწყვეტილების 307-ე – 308-ე პარაგრაფები), უშვებს და შესაძლოა აღიარებს კიდეც ფარული მოტივებით დევნას, პირველ რიგში მათ, რომლებსაც პოლიტიკური ამოცანები გააჩნია, ისეთივე მეთოდით, როგორიც „ჯანსაღი ბირთვის“ მიდგომის შემთხვევაში გვაქვს.

20. ახალი კონცეფციების შემუშავებისას სასამართლოს გააჩნია სხვა იურისდიქციებიდან ჰიპოთეზების დასესხების ხანგრძლივი ტრადიცია. ეს საქმეც არ არის გამონაკლისი. გადაწყვეტილებაში მოცემულია შესაბამისი საერთაშორისო და შედარებითი სამართლის მასალების დეტალური განმარტება (იხილეთ გადაწყვეტილების 155-ე-168-ე პარაგრაფები), იმ კონცეფციებთან მიმართებით, რომლებიც შეეხება „ძალაუფლების ბოროტად გამოყენებას“ და ექსტრადიციის დაუშვებლობას პოლიტიკურად მოტივირებული დანაშაულისათვის. როცა „ძალაუფლების ბოროტად გამოყენების“ ცნება (იხილეთ გადაწყვეტილების 283-ე, 303-ე და 306-ე პარაგრაფები) სასამართლოს მიერ გამოყენებულია მე-18 მუხლის მისეული ინტერპრეტაციის დროს, გადაწყვეტილების მიდგომა განსხავებულია ექსტრადიციასთან დაკავშირებულ პრეცედენტულ სამართალთან და ინტერპოლის პრაქტიკასთან მიმართებით (ინტერპოლის კონსტიტუციის მე-3 მუხლი პირდაპირ კრძალავს პოლიტიკური ხასიათის საკითხებში ჩარევას, იხილეთ გადაწყვეტილების 330-331-ე პარაგრაფები). შეიძლება ვიმსჯელოთ, რომ ეროვნული სასამართლოებისა და საერთაშორისო ორგანიზაციების მიერ ექსტრადიციის მოთხოვნებში პოლიტიკური მოტივების განხილვა განსხვავდება მე-18 მუხლით გათვალისწინებული სასამართლოს შეფასებისგან (იხილეთ გადაწყვეტილების 330-ე პარაგრაფი). თუმცა ეს არგუმენტი არ არის საკმარისი იმის დასადგენად, რომ ექსტრადიციის მოთხოვნის შესახებ გადაწყვეტილების მიმღები ორგანოების მიერ შემუშავებული დასკვნები არასდროს იქნება მნიშვნელოვანი მე-18 მუხლით გათვალისწინებული შეფასებისთვის, განსაკუთრებით თუ გავითვალისწინებთ იმას, რომ სხვადასხვა ეროვნული სასამართლოები წევრ სახელმწიფოებში, რომლებიც დაინტერესებულნი არიან ექსტრადიციის საქმესთან დაკავშირებული ყველა გარემობით, დიდ ყურადღებას ამახვილებენ წინამდებარე საქმეზე, რომელშიც მონაწილეობენ ყოფილი მაღალჩინოსნები. ექსტრადიციასთან დაკავშირებული წყაროები მნიშვნელოვანია, რადგან მათში არ მოიაზრება იმ პირის უდანაშაულობა, რომელსაც პოლიტიკურად დევნიან. ეს არის სწორედ ის „მიზნის მრავლობითობის“ სიტუაცია, რომლის წინაშეც სასამართლო დადგა ამ საქმის დროს (იხილეთ გადაწყვეტილების 292-ე-308-ე პარაგრაფები). მოსალოდნელი უნდა ყოფილიყო, რომ სასამართლო შეისწავლიდა ყველა შესაძლო მიმართულებას ამ კუთხით. ექსტრადიციის კანონის კარგად შემუშავებული მექანიზმების ცალსახა უარყოფა, რომელიც სასამართლოს დაეხმარებოდა შენიღბული და პოლიტიკურად მოტივირებული დევნის დასადგენად, არის სავალალო არჩევანი, განსაკუთრებით მაშინ, როდესაც მათი მართვა ამ კუთხით შეზღუდულია.

21. ზემოაღნიშნული მოსაზრებების გათვალისწინებით, ტესტის დანერგვა, რომელიც უშვებს ლეგიტიმური მიზეზის შეფასებას არალეგიტიმური მიზეზის წინააღმდეგ იმისათვის, რომ დაადგინოს ხელისუფლების ორგანოების უპირატესი მიზანი, არის უკან გადადგმული დრამატული ნაბიჯი და ეს სასამართლოს არ დაეხმარება მე-18 მუხლის არსის დაზუსტებაში.

IV. განსახილველი საქმის კონკრეტული გარემოებები

22. განსახილველი საქმის ძირითად საკითხს წარმოადგენს ის, რომ, წინასწარი პატიმრობის გამოყენების საშუალებით ქვეყნის პოლიტიკური ცხოვრებიდან ჩამოაშორეს მომჩივანი, საქართველოში ცნობილი პოლიტიკური ფიგურა, ყოფილი პრემიერ-მინისტრი და, მოცემულ დროს, მთავარი და უმსხვილესი ოპოზიციური პოლიტიკური პარტიისა და ყოფილი მმართველი პარტიის „ერთიანი ნაციონალური მოძრაობის“ (ენმ) გენერალური მდივანი.

23. გამომდინარე სხვადასხვა მაღალი თანამდებობიდან, რომელთაც ხანგრძლივი დროის განმავლობაში იკავებდა მომჩივანი, აგრეთვე, გამომდინარე მისი გამორჩეული როლიდან მთავრობაში, რომელიც ხელისუფლებაში „ვარდების რევოლუციის“ შემდეგ მოვიდა და ქვეყანას ცხრა წელი მართავდა (იხილეთ გადაწყვეტილების მე-9-მე-12 პარაგრაფები), მან მნიშვნელოვანი წვლილი შეიტანა საქართველოს უახლეს ისტორიაში. მომჩივანი იყო ძლიერ გავლენიანი ფიგურა და არაა გასაკვირი, რომ იყო ფიგურა, რომელიც მწვავე დისკუსიებს იწვევდა. იგი თავისი პარტიის ღირებული აქტივი იყო, განსაკუთრებით იმ ვითარებაში, როდესაც კოალიცია "ქართული ოცნების" მიერ გატარებული ზომები ენმ-ის თითქმის მთელ ხელმძღვანელობას შეეხო, რომელიც იძულებული გახდა საქართველოდან გაქცეულიყო ან დაპატიმრებულ იქნა. ადვილი შესაძლებელია, მთავრობას ესარგებლა მომჩივნის დაპატიმრებით, რათა მიეღწია საკუთარი პოლიტიკური მიზნისთვის, რომელიც ენმ-ის განადგურებაში მდგომარეობდა.48 ფაქტი, რომ მისი თანაბრალდებული, ენმ-ის უდავოდ კიდევ ერთი გამოჩენილი ფიგურა – ბ-ნი ზ.ჭ., ან სხვა ყოფილი თანამდებობის პირები ენმ-დან (იხილეთ გადაწყვეტილების 327-ე და 324-ე პარაგრაფები შესაბამისად) გირაოთი გაათავისუფლეს, მნიშვნელოვანი არ არის იმის შეფასებისას, შედიოდა თუ არა მომჩივნის წინასწარი პატიმრობა ხელისუფლების პოლიტიკურ დღის წესრიგში. მის დაპატიმრებას განსაკუთრებული სიმბოლური დატვირთვა ჰქონდა.

24. საქმის მთავარ ასპექტს წარმოადგენს ფაქტობრივი კონტექსტის ანალიზი კონვენციის მე-18 მუხლის საფუძველზე. გადაწყვეტილებაში სწორადაა განსაზღვრული საქმის ფარგლებს, როდესაც მითითებულია, რომ მომჩივნის სასჯელაღსრულების დაწესებულების საკნიდან მალულად გაყვანასთან დაკავშირებული მტკიცება არ წარმოადგენს მე-18 მუხლის საფუძველზე წარმოდგენილ ცალკე პრეტენზიას, არამედ „უბრალოდ კიდევ ერთი ასპექტია, ანუ კიდევ ერთი არგუმენტი, წარმოდგენილ საჩივარში უკვე მითითებული პრეტენზიის გასამყარებლად“ (იხილეთ გადაწყვეტილების 250-ე პარაგრაფი). სხვაგვარად რომ ვთქვათ, საქმეში არსებული ყველა ფაქტი უნდა გაანალიზდეს მომჩივნის საჩივრის საფუძველზე, რომლის მიხედვითაც მის წინააღმდეგ დაწყებული სისხლისსამართლის საქმის წარმოების მიზანი და, შედეგად, მისი წინასწარი პატიმრობა მისი პოლიტიკიდან ჩამოშორება და 2013 წლის ოქტომბრის საპრეზიდენტო არჩევნებში მისი მონაწილეობისთვის ხელის შეშლაა (იხილეთ გადაწყვეტილების 241-ე პარაგრაფი). აქედან გამომდინარე, მომჩივნის პრეტენზიები ერთ მთლიანობას წარმოადგენს და მათი დაყოფა ორ ნაწილად, როგორც გადაწყვეტილებაშია შემოთავაზებული (გადაწყვეტილების 319-ე პარაგრაფი), ალოგიკური და ხელოვნურია.

25. მომჩივანს, ზოგიერთ იმ მომჩივანთა მსგავსად, რომელთა საქმეები მე-18 მუხლის საფუძველზე განიხილებოდა, მსჯავრი დასდეს სამსახურებრივი უფლებამოსილების ბოროტად გამოყენებაში, რომელიც როგორც ზემოთ იქნა ხსენებული პოლიტიკური მიზნით ბოროტად გამოყენების მიმართ მოწყვლადი კატეგორიის დანაშაულს წარმოადგენს.49 გადაწყვეტილებაში გადაჭარბებულად ხაზგასმულია ის ფაქტი, რომ მომჩივნის დაკავება და დაპატიმრება კონვენციის მე-5 მუხლის პირველი პუნქტის „c“ ქვეპუნქტით გათვალისწინებული მიზნით განხორციელდა, რაც იმას ნიშნავს, რომ მის წინააღმდეგ წარმოებულ საქმეებს „ჯანსაღი საფუძველი“ ჰქონდა (იხილეთ გადაწყვეტილების 318-ე პარაგრაფი; აქაც მართებულია ზემოთ მოყვანილი მსჯელობა ახალ მიდგომასა და ხოდორკოვსკისა და ლებედევის საქმეში გამოყენებულ მიდგომას შორის მსგავსების შესახებ). სასამართლო მიიჩნევს, რომ არსებობდა „საფუძვლიანი ეჭვი“ ვიდრე ხელისუფლება შეძლებდა მის ხელთ არსებული თუნდაც რაღაც ინფორმაციის წარმოდგენას, რომელიც მომჩივანს სისხლისსამართლის დანაშაულთან აკავშირებდა. საერთოდ, პრეცედენტული სამართალი არ მოითხოვს წინასწარ პატიმრობასთან დაკავშირებული საქმეების გულდასმით შესწავლას (მაგალითად, იხილეთ გადაწყვეტილების 191-ე პარაგრაფი, რომელშიც მითითებულია სასამართლოს ძალაუფლების „დამახასიათებელი შეზღუდვები“ მე-5 მუხლის პირველ პუნქტთან მიმართებით და 193-ე პარაგრაფი, რომელშიც ნათქვამია, რომ სასამართლოს არ შეუძლია „ადვილად უგულვებელყოს სახელმწიფო ხელისუფლების ორგანოებისა და სასამართლოების გადაწყვეტილებები ქვეყნის კანონმდებლობის გამოყენებასთან დაკავშირებით“).

26. მე-5 მუხლის პირველი პუნქტის დარღვევის დაუდგენობა ადასტურებს, რომ მომჩივანი არაა დაცული სისხლისსამართლებრივი პასუხისმგებლობისგან. მართალია, ზემოხსენებულ მიზეზთა გამო, გადაწყვეტილებაში აღნიშნული უმოქმედობები (იხილეთ გადაწყვეტილების 192-ე და 227-ე-228-ე პარაგრაფები) კონვენციის დარღვევას არ იწვევს, სერიოზული ეჭვი რჩება იმასთან დაკავშირებით, რამდენად უტყუარი იყო ყველა წაყენებული ბრალდება და რამდენად გონივრული იყო მომჩივნის დაკავება და გაგრძელებული წინასწარი პატიმრობა. დიდი პალატა აღიარებს იმასაც (იხილეთ გადაწყვეტილების 320-ე პარაგრაფი), რომ არსებობს ეჭვის საფუძველი, ბრალდებების უკან პოლიტიკური მოტივი იყოს. ამასთან დაკავშირებით ყურადსაღებია, რომ ევროპის საბჭოს საპარლამენტო ასამბლეის იურიდიულ საკითხთა და ადამიანის უფლებათა დაცვის კომიტეტის ანგარიში, რომლის შედეგადაც ასამბლეამ მიიღო no. 2077 (2015) რეზოლუცია ადამიანის უფლებათა დაცვის ევროპული კონვენციის მონაწილე სახელმწიფოებში წინასწარი პატიმრობის ბოროტად გამოყენების შესახებ, საქართველოსთან მიმართებით აღნიშნავს „პოლიტიკური ოპონენტების მიმართ გასაოცრად დიდი რაოდენობის შერჩევითი და სავარაუდოდ ბოროტად გამოყენებული წინასწარი პატიმრობის ცალკეულ მაგალითებს“.50 აღნიშნულ რეზოლუციაში მომჩივნის მიმართ გამოყენებული წინასწარი პატიმრობა განსაკუთრებულად იყო აღნიშნული, როგორც დანაშაულის იძულებითი აღიარების ან პროკურატურასთან თანამშრომლობის მიზნით დაკავებულებზე ზეწოლის განხორციელების მაგალითი51 (იხილეთ გადაწყვეტილების 135-ე პარაგრაფი).

27. არსებული მასალების დეტალური გაანალიზების შემდეგ დიდი პალატა მიდის დასკვნამდე, რომ მომჩივნის მტკიცება 2013 წლის 14 დეკემბერს მისი სასჯელაღსრულების დაწესებულების საკნიდან მთავარ პროკურორთან შესახვედრად მალულად გაყვანასთან დაკავშირებით საკმაოდ დამაჯერებელი და დამტკიცებული იყო (იხილეთ გადაწყვეტილების 333-ე-350-ე პარაგრაფები).52 ეს ნიშნავს, რომ სახელმწიფოს მთლიანი აპარატი გამოყენებულ იქნა პირველ რიგში მაღალჩინოსანი პატიმრის საკნიდან გასაყვანად და შემდგომში ამ ინციდენტის დასამალად.

28. ყოფილი პრემიერ-მინისტრის უკანონო გაყვანა სასჯელაღსრულების დაწესებულებიდან არ არის უმნიშვნელო აქტი და არ ხდება განსაკუთრებული მიზეზის გარეშე. საქმის მნიშვნელოვანი ასპექტი იყო ხელისუფლების რეაქცია ამ საკითხზე (იხილეთ გადაწყვეტილების 67-ე-70-ე პარაგრაფები) და, განსაკუთრებით, მოქმედი პრემიერ-მინისტრის ბ-ნი ღარიბაშვილის მიერ ყოფილი პრემიერ-მინისტრის ბ-ნი ივანიშვილის ადრე გაკეთებული განცხადების დამოწმება: „და მერე რა მოხდა, [ბ-ნი ო.ფ.-ის მიერ] [მომჩივნის] გატაცების შემდეგ?“ რა უქნეს მერე, გააუპატიურეს თუ რა? (იხილეთ გადაწყვეტილების 92-ე პარაგრაფი). ამ კონტექსტში გაკეთებული განცხადებების უმეტესობა მომჩივნის ბრალდებებს აბსურდულად, მცდარად, ტყუილად, პროვოკაციად და სასაცილოდ მიიჩნევდა; ითქვა, რომ ისინი არათუ არ უნდა გამოძიებულიყო, არამედ ფსიქოლოგებისა და ფსიქიატრების მიერ უნდა შეფასებულიყო (იხილეთ გადაწყვეტილების 68-ე პარაგრაფი). ასეთ განცხადებებში, ამგვარი არგუმენტების წარმოდგენა მიჩნეული უნდა იქნეს პოლიტიკურ ცრუ რწმენად, კერძოდ ის, რომ მომჩივანს, რომელიც ყოფილი მმართველი პარტიის წარმომადგენელია, არ შეიძლება ენდო; რომ იგი, უპირობოდ, მატყუარაა და, საერთოდაც, რომ სრულიად უნდა იქნეს ჩამოშორებული არა მხოლოდ პოლიტიკური ცხოვრებიდან, არამედ სახელმწიფო დაცვის სისტემაზეც არ უნდა მიუწვდებოდეს ხელი.

29. კარგად არის დოკუმენტურად დადასტურებული, რომ 2012 წლის საპარლამენტო არჩევნებამდე და მას შემდეგ საქართველოში პოლიტიკური არენა პოლარიზებული და დანაწევრებული იყო (სხვა მითითებებთან ერთად იხილეთ გადაწყვეტილების 127-ე-137-ე და 329-ე პარაგრაფები).53 კოალიცია „ქართულ ოცნებასა“ და ენმ-ს შორის მწვავე პოლიტიკური დაპირისპირება არსებობდა. კოალიცია „ქართული ოცნების“ მთავარი პოლიტიკური ფიგურები აცხადებდნენ, რომ მათ მიზანს ენმ-ის, როგორც პოლიტიკური ძალის, განადგურება წარმოადგენდა.54 დამოუკიდებელი წყაროები, რომლებიც საქართველოში პოლიტიკური მოვლენების განვითარებასა და მთავრობის ყოფილი თანამდებობის პირების წინააღმდეგ დაწყებულ სისხლისსამართლის საქმეებს აღწერდნენ, ორმაგი სტანდარტებისა და შერჩევითი სამართლის არსებობაზე მიუთითებდნენ.55 ხელმისაწვდომი მასალებით ასევე დასტურდება, რომ წინასწარი პატიმრობა საჭიროზე მეტად იყო გამოყენებული ენმ-ის წევრებისა და, განსაკუთრებით, მისი ლიდერების წინააღმდეგ, აშკარად, მათი, როგორც პოლიტიკური ოპონენტების, დისკრედიტაციის მიზნით ან მათ სხვაგვარად გასანეიტრალებლად.56 ვესტმინსტერის მაგისტრატი სასამართლოს მთავარმა მაგისტრატმა მოსამართლემ, რომელმაც საქართველოს ყოფილი თავდაცვის მინისტრის გაერთიანებული სამეფოდან ექსტრადიციის საწინააღმდეგო განჩინება მიიღო 2016 წელს, განაცხადა: „მოქმედმა მთავრობამ აჩვენა, რომ... ძლიერაა დაინტერესებული ენმ-ის ყოფილი პოლიტიკოსების სისხლისსამართლებრივი დევნით. ძალიან დიდია დევნილი თუ დაკავებული თანამდებობის პირების რიცხვი ენმ-დან“ (იხილეთ ასევე გადაწყვეტილების 140-ე-141-ე პარაგრაფები). ენმ-ის თანამდებობის პირების საქმეები, რომელთა ექსტრადიციაზე ევროპის საბჭოს წევრმა ქვეყნებმა უარი თქვეს, კიდევ ბევრია განსახილველ საქმეში მითითებულის გარდა (იხილეთ გადაწყვეტილების 138-ე-139-ე პარაგრაფები). ბევრმა ამ თანამდებობის პირმა პოლიტიკური თავშესაფარი მიიღო.57

30. დემოკრატიისა და კანონის უზენაესობისთვის, დაწერილი ტექსტები საკმარისი არ არის, არამედ საჭიროა ინსტიტუციური გარანტიები.58 პოლარიზებული და დანაწევრებული პოლიტიკური არენა მიდრეკილია პოლიტიკური მეტოქეების ანგარიშსწორების მაღალი რისკისაკენ. ამ მიზნის მისაღწევად სისხლისსამართლის მართლმსაჯულების გამოყენების შესაძლებლობა დიდია. მხოლოდ გამართულად ფუნქციონირებად დემოკრატიებს შეუძლიათ პოლიტიკური და სისხლისსამართლებრივი პასუხისმგებლობის გამიჯვნა.59 პროკურორებისა და სასამართლოების მიუკერძოებლობა და დამოუკიდებლობა უფლებამოსილების ბოროტად გამოყენების საწინააღმდეგო მთავარი გარანტიაა.60 თუმცა საქართველოს სისხლისსამართლის მართლმსაჯულების სისტემის მდგომარეობა წლების განმავლობაში შეშფოთების საგანი იყო. გარკვეული პროგრესის აღიარების მიუხედავად, საზოგადოების ნდობის შერყევა, სასამართლოს დამოუკიდებლობის არარსებობა (კერძოდ, სრულად გამჭვირვალე პროცედურის გარეშე სასამართლოებს შორის მოსამართლეთა გადაყვანა-გადმოყვანისა და მოსამართლეებს შორის საქმეთა განაწილების პრაქტიკის გამო, რაც მანიპულაციისა და ჩარევის შესაძლებლობას იძლევა), პოლიტიკოსების მნიშვნელოვანი როლი სისხლისსამართლებრივი ბრალდებების წაყენების პროცესში და შერჩევითი სამართალი მთავარ გამოწვევებად იქნა დადგენილი, კერძოდ, პოლიტიკურად სენსიტიურ საქმეებთან მიმართებით (იხილეთ ასევე გადაწყვეტილების 132-ე-137-ე პარაგრაფები).61 აღნიშნულთან მიმართებით ყურადსაღებია საპარლამენტო ასამბლეის მომხსენებლის სიტყვები წინასწარ პატიმრობასთან დაკავშირებით: „მე ასევე მომიყვანეს [საქართველოში] მოსამართლეებზე ზეწოლის კონკრეტული მაგალითები, რომელთაც უარი თქვეს წინასწარი პატიმრობის შეფარდებაზე და ხელსაყრელი სასამართლოს შერჩევის მეთოდზე, რომელიც უზრუნველყოფს, რომ ყოფილი თანამდებობის პირებისთვის წინასწარი პატიმრობის შეფარდების მოთხოვნა დაკმაყოფილდეს იმ მოსამართლეების მიერ, რომლებიც ბრალდების მხარისადმი კეთილგანწყობილად მიიჩნევიან“.62 ევროპის საბჭოს ადამიანის უფლებათა დაცვის კომისარი მოუწოდებდა კიდევაც, რომ შერჩევით მართლმსაჯულებასთან დაკავშირებული ბრალდებები განხილულიყო „სისტემურ დონეზე“ (იხილეთ გადაწყვეტილების 132-ე პარაგრაფი). ახლახან გამოქვეყნებული გლობალური კონკურენტუნარიანობის ანგარიშის თანახმად, 2017 წელს ქვეყანაში სასამართლოს დამოუკიდებლობის მდგომარეობა კიდევ უფრო გაუარესდა.63

31. ზემოთ აღწერილი გარემოებები აძლიერებს სიცხადეს, რომ მომჩივნის მიმართ ხელისუფლების მოქმედებებს ნამდვილად ჰქონდა პოლიტიკური ქვეტექსტი, კერძოდ, ყოფილი პრემიერ-მინისტრის ბ-ნი ზურაბ ჟვანიას გარდაცვალების გამოძიებასა და ყოფილი პრეზიდენტის მიხეილ სააკაშვილის უცხოურ საბანკო ანგარიშებთან დაკავშირებით, რის გამოც მომჩივანზე თანამშრომლობის იძულების მიზნით ზეწოლას ახდენდნენ.

32. ამ ორი საქმის მნიშვნელობა საქართველოს შიდა პოლიტიკური დინამიკისათვის შეიძლება შემდეგნაირად შეჯამდეს:

1. ყოფილი პრემიერ-მინისტრის ჟვანიას გარდაცვალების გამოძიება

33. ქართულ პოლიტიკაში გამორჩეული ფიგურის ზურაბ ჟვანიას გარდაცვალება საქართველოში აქტიურად განიხილებოდა ათზე მეტი წლის განმავლობაში (იხილეთ გადაწყვეტილების 61-ე პარაგრაფი). წინასაარჩევნო კამპანიისას და ხელისუფლებაში მოსვლის შემდეგაც კოალიცია „ქართულმა ოცნებამ“ განაცხადა, რომ ამ საქმის გამოძიება „მის მთავარ პრიორიტეტებს შორისაა“.64 გამოძიება განახლდა 2012 წლის ნოემბერში და ყველას სჯეროდა, რომ დინამიკურად განვითარდებოდა, რამაც საზოგადოებაში დიდი მოლოდინი გააჩინა. ამ კონტექსტში, 2013 წლის 21 ნოემბერს მთავარ პროკურორად65 დანიშნული ო.ფ.-ს მოწადინება, გარღვევა  გაეკეთებინა გამოძიებაში,66 საკმაოდ დამაჯერებელი იყო. იმავე პერიოდში დააკავეს ბ-ნი ჟვანიას დაცვის ორი წევრი და ყოფილი მთავარი პათოლოგოანატომი, რომელმაც გარდაცვლილი პრემიერ-მინისტრის გვამი გაკვეთა.67 დაცვის ერთ-ერთი წევრი, ბ-ნი ხ., დააპატიმრეს 2013 წლის 16 დეკემბერს (ერთი დღით ადრე, ვიდრე მომჩივანი გააჟღერებდა განცხადებას მისი სასჯელაღსრულების დაწესებულების საკნიდან მალულად გაყვანის შესახებ) საქმეზე, რომელსაც ამ საქმესთან კავშირი არ ჰქონდა. ამან მაშინვე წარმოშვა ვარაუდი, რომ ეს შესაძლოა, ბ-ნი ჟვანიას გარდაცვალების მიმდინარე გამოძიებასთან ყოფილიყო დაკავშირებული. პრემიერ-მინისტრმა ღარიბაშვილმა მომჩივნის განცხადებაზე კომენტირებისას სხვა საკითხებთან ერთად აღნიშნა, რომ, როგორც ჩანს, ბ-ნი მერაბიშვილი „პანიკაში ჩავარდა“ ბ-ნი ხ.-ის დაკავების შემდეგ.68 განახლებულ გამოძიებას დღემდე არ შეუცვლია თავდაპირველი დასკვნა, რომ ბ-ნი ჟვანიას გარდაცვალება კარბონის მონოქსიდით მოწამვლამ გამოიწვია, რაც გაზის გამათბობლის გაუმართავი ვენტილაციის ბრალი იყო.69

2. ყოფილი პრეზიდენტის სააკაშვილის საქმე

34. ყოფილი პრეზიდენტი სააკაშვილი ენმ-ის დამაარსებელია. მისი უფლებამოსილების ვადის ამოწურვის შემდეგ იგი გადასახლდა საქართველოდან და საქართველოს მოქალაქეობაც ჩამოერთვა. მიუხედავად ამისა, იგი კვლავ მიიჩნევა ენმ-ის ლიდერად, თუმცა ფორმალურად პარტიის თავმჯდომარის პოსტი თავისუფალია. მასთან დაკავშირებით რამდენიმე გამოძიებაა დაწყებული, მათ შორის, მის პირად ქონებასა და ბ-ნი ჟვანიას გარდაცვალებასთან დაკავშირებით, რის გამოც 2014 წლის მარტში იგი სასამართლოში იქნა დაბარებული დასაკითხად.70 ბევრ საერთაშორისო დამკვირვებელში გამოიწვია შეშფოთება იმან, რომ შესაძლო იყო, გამოძიებას პოლიტიკური მოტივი ჰქონოდა და ობიექტურობას მოკლებული ყოფილიყო.71

35. ვესტმინსტერის მაგისტრატი სასამართლოს გადაწყვეტილების თანახმად, ზემოხსენებულ ექსტრადიციის საქმეში (იხილეთ წინამდებარე გადაწყვეტილების 141-ე პარაგრაფი) ბრალდების მხარეს განსაკუთრებით აინტერესებდა ყოფილი პრეზიდენტის სავარაუდო ფინანსური აქტივები და მომჩივანი ერთადერთი პოლიტიკოსი არ იყო, რომელსაც ამ ინფორმაციისთვის მიმართეს. მეტიც, ბევრმა დაადასტურა, რომ მათზე ზეწოლით ცდილობდნენ მტკიცებულების ან ბრალდების მოპოვებას ენმ-ის წევრების წინააღმდეგ და, განსაკუთრებით, ბ-ნი სააკაშვილის წინააღმდეგ.72 ეს ნიშნავს, რომ ამ ტიპის მტკიცებულებების მოპოვებას გადამწყვეტი მნიშვნელობა ჰქონდა ხელისუფლებისთვის. მომჩივანზე ზეწოლის განხორციელების დროც, როგორც ჩანს, მნიშვნელოვანია: ბ-ნი სააკაშვილის უფლებამოსილების ვადა 2013 წელს დასრულდა (იხილეთ გადაწყვეტილების მე-13 პარაგრაფი), მომჩივნის გაყვანიდან ცოტა ხნით ადრე და, ამდენად, მას აღარ ჰქონდა ხელშეუხებლობის გარანტია.

V. დასკვნა

36. „ყველა პოლიტიკურ რეჟიმს ჰყავს მტრები ან ქმნის მათ დროთა განმავლობაში“.73 „არასოდეს არსებულა ისეთი ოქროს ხანა, როდესაც მთავრობას ვინმეს დევნაზე უარი ეთქვას, თუმცა ერთხელ იყო იმედი, რომ ამ მიზანს მივაღწევდით“.74 მართლაც, წინამდებარე საქმე არც პირველია და არც უკანასკნელი, რომელიც მგრძნობიარე პოლიტიკურ კონტექსტს უკავშირდება, განსაკუთრებით, კონვენციის მე-18 მუხლის ფარგლებში. პოლიტიკურად ნეიტრალური პოზიციის შენარჩუნებისას სასამართლო განსაკუთრებით ყურადღებით უნდა იყოს იმ საქმეებთან, რომლებიც პოლიტიკური დევნის ნიშნებს ავლენს. საჭიროა წონასწორობის დაცვა, რათა არ გაუფასურდეს მე-18 მუხლი, არამედ შენარჩუნდეს იგი, როგორც დაცვის ეფექტური მექანიზმი. მისი გამოყენება ამავე დროს შეუძლებელი არ უნდა იყოს.

37. უპირატესი მიზნის ტესტის შემოღება დაასუსტებს მე-18 მუხლს და იგი ვეღარ იქნება კონვენციით გათვალისწინებული უფლებების უსამართლო შეზღუდვისგან დაცვის გარანტი. ახალი სტანდარტის ეს ბუნდოვანი განსაზღვრება არ იძლევა ობიექტურ კრიტერიუმს იმ სიტუაციების შესაფასებლად, რომლებშიც ბევრი მიზანია ჩართული, და ხელისუფლებას ფართო შესაძლებლობა ექნება, ბოროტად გამოიყენოს სისხლისსამართლის მართლმსაჯულების სისტემა პოლიტიკური მიზნების მისაღწევად, მათ შორის, გაანადგუროს პოლიტიკური ოპონენტები საკუთარი არასწორი გეგმის შენიღბვის კომპლექსური მეთოდების გამოყენების საშუალებით. შესაბამისად, მივიღებთ წინააღმდეგობრივი პრეცედენტული სამართლის ახალ ტალღას, რომელიც განსაკუთრებით დამაზარალებელია კონვენციით გათვალისწინებული დაცვის ამ მგრძნობიარე სფეროში.

38. არ შეიძლება დაპატიმრება ბრალდებულზე მორალური ზეწოლის განხორციელების საშუალებად იქნეს გამოყენებული (იხილეთ საქმე გუსინსკი რუსეთის წინააღმდეგ, no. 70276/01, §§74- 77, ECHR 2004-IV, და საქმე გიორგი ნიკოლაიშვილი საქართველოს წინააღმდეგ, no. 37048/04, §§57-58, 2009 წლის 13 იანვარი). როდესაც დაკავება და დაპატიმრება, თუნდაც კანონიერი, ხელისუფლებისთვის ბოროტ იარაღად იქცევა და ფარული პოლიტიკური (და, ძირითადად, გამანადგურებელი) მოტივითაა განპირობებული, ეს არ უნდა იქნეს დაშვებული. სხვაგვარი ქცევა სახელმწიფო ხელისუფლების ორგანოებისთვის კარტბლანშის მიცემაა და დემოკრატიის მდგომარეობისთვის „დამაშინებელი ეფექტი“ ექნება.75 ამის შედეგად შესაძლოა შეიზღუდოს ფართო საზოგადოების ღია პოლიტიკურ დებატებში მონაწილეობაც, რაც დემოკრატიული ინსტიტუტების ფუნქციონირებას საფრთხეს შეუქმნის. აქედან გამომდინარე, იმ შემთხვევებში, როდესაც სახელმწიფო მანქანა აშკარად ბოროტადაა გამოყენებული უკანონო პოლიტიკური მიზნებისათვის, სასამართლომ ჩვეულებრივ ეს უნდა განიხილოს როგორც უპირატესი მიზანი და, შესაბამისად, მე-18 მუხლის დარღვევა უნდა დაადგინოს.

39. განსახილველი საქმის გარემოებებს რომ დავუბრუნდეთ, დილის საათებში ყოფილი პრემიერ-მინისტრის სასჯელაღსრულების დაწესებულების საკნიდან ფარულად გაყვანა მთავარ პროკურორთან შესახვედრად იმ მიზნით, რომ მასზე განხორციელებულიყო ზეწოლა ორ პოლიტიკურად მნიშვნელოვან და მგრძნობიარე საკითხთან დაკავშირებით, შემაშფოთებელი ფაქტია. დიდი პალატის სასამართლო მოსმენაზე მთავრობამ აშკარად აღიარა, რომ მომჩივანს გასაცემი ჰქონდა პასუხი „დიდ კითხვაზე“, რომელიც ბ-ნი ჟვანიას გარდაცვალებას ეხებოდა (იხილეთ გადაწყვეტილების 61-ე და 352-ე პარაგრაფები). ქრონოლოგიური კავშირი მომჩივნის სასჯელაღსრულების დაწესებულების საკნიდან გაყვანასა და ქვეყნის პოლიტიკისთვის ორი მგრძნობიარე თემის გარშემო განვითარებულ მოვლენებს შორის აშკარაა. იგი ავლენს ხელისუფლების ნამდვილ ფარულ მიზანს, რაც მდგომარეობს იმაში, რომ სარგებელი მიიღოს მომჩივნის დაკავებით: ერთი მხრივ, მთლიანად შეზღუდოს მისი პოლიტიკური აქტივობის გაგრძელების შესაძლებლობა და, მეორე მხრივ, მოიპოვოს ინფორმაცია პოლიტიკურად მნიშვნელოვან გამოძიებებთან დაკავშირებით.

40. თავად დიდმა პალატამ თავის დასკვნაში აღიარა, რომ ბოლო ეტაპებზე მომჩივნის წინასწარი პატიმრობა გამიზნული იყო ბ-ნი ჟვანიას გარდაცვალებისა და ბ-ნი სააკაშვილის საბანკო ანგარიშებთან დაკავშირებული ინფორმაციის მოპოვებისთვის (ორი თემა, რომელიც სასამართლოს სიტყვებით ძალიან მნიშვნელოვანი იყო ხელისუფლებისთვის – იხილეთ გადაწყვეტილების 352-ე პარაგრაფი). ეს ორი მიზანი, რომლებიც არაა კავშირში მე-5 მუხლის პირველი პუნქტით დასაშვებ შეზღუდვებთან და განსახილველ საქმეში ქმნის მე-18 მუხლის დარღვევად მიჩნევის საფუძველს (იხილეთ გადაწყვეტილების 354-ე პარაგრაფი), თავისთავად აშკარად პოლიტიკური ხასიათის იყო. ყველა ეს აშკარად შესამჩნევი პოლიტიკური კონოტაცია არ გვიტოვებს სხვა გზას გარდა იმისა, რომ დავასკვნათ: ბ-ნი მერაბიშვილისთვის ფიზიკური თავისუფლების აღკვეთა ემსახურებოდა საქართველოს პოლიტიკურ ცხოვრებაზე მისი გავლენის შესუსტების მიზანს, რაც კონვენციის მე-18 მუხლის დარღვევას წარმოადგენს.

---

 

1 გადათარგმნილია ლ.კოფინის მიერ, ნ. ალხაზისშვილის გამოცემა, 2015 2 ამ აზრში ტერმინები „პოლიტიკური სასამართლო პროცესი“ და „პოლიტიკური მართლმსაჯულება“ გამოიყენება სინონიმურად. 3 პოლიტიკური სასამართლო პროცესის ცნების განხილვა და ზოგადად მისი განმარტება იხილეთ ოტო კირჰჰაიმერის პოლიტკურ მართლმსაჯულებაში: პროცესუალური ნორმების გამოყენება პოლიტიკური მიზნებისთვის, პრინსტონის ისტორიული მემკვიდრეობის ბიბლიოთეკა (1961); ჯუდით ნ. შკლარი, ლეგალიზმი: კანონი, მორალი და პოლიტიკური სასამართლო პროცესები, ჰარვარდის საუნივერსიტეტო პრესა (1986); რონალდ ქრისტენსონი, „პოლიტიკური სასამართლო პროცესების პოლიტიკური თეორია", 74 ჯ.კრიმ. ლ. & კრიმინოლოგია 547 (1983), ხელმისაწვდომია: http://scholarlycommons.law.northwestern.edu/cgi/viewcontent.cgi?article=6373&context=jclc [ნანახია 17/09/2017]; ერიკ ა. პოსნერი, „პოლიტიკური სასამართლო პროცესები ეროვნულ და საერთაშორისო სამართალში", დიუკის სამართლის ჟურნალი, ტ. 55 (2005); იენს მაიერჰენრიხი და დევინ ო. პენდასი, "ჩემი მოტივის სამართლიანობა ნათელია, მაგრამ არის პოლიტიკა, რომლისაც უნდა გვეშინოდეს: „პოლიტიკური სასამართლო პროცესები თეორიასა და ისტორიაში“, იენს მაიერჰენრიხი და დევინ ო. პენდასი (eds.), პოლიტიკური სასამართლო პროცესები თეორიასა და ისტორიაში, კემბრიჯის საუნივერსიტეტო პრესა (2016). 4 იხილეთ ზემოთ შენიშვნა 3, ჯ. მაიერჰენრიხი და დ.ო. პენდასი პოლიტიკური სასამართლო პროცესები თეორიასა და ისტორიაში გვ. 48-50 და 56-60, ასევე იხილეთ ქვემოთ შენიშვნა 10, ჯ.ნ. შკლარი, ლეგალიზმი: კანონი, მორალი და პოლიტიკური სასამართლო პროცესები, გვ 149 . 5 იხილეთ ზემოთ შენიშვნა 3, ჯ. მაიერჰენრიხი და დ.ო. პენდასი, პოლიტიკური სასამართლო პროცესები თეორიასა და ისტორიაში, გვ. 4, 13, 15 და 27... 6 იხილეთ ზემოთ შენიშვნა 3, რ. ქრისტენსონი, პოლიტიკური სასამართლო პროცესების პოლიტიკური თეორია, გვ. 547, 551 და 554. 7 რონ ქრისტენსონი, პოლიტიკური სასამართლო პროცესები, გორდიევის კვანძი სამართალში, მეორე გამოცემა, გამომცემლობა Transaction Publishers, ნიუ ბრუნსვიკი, აშშ (1999), გვ. 5; იხილეთ აგრეთვე რონ კრისტენსონი, "რა არის პოლიტიკური სასამართლო პროცესი?", საზოგადოება, ტ. 23 (1986), გვ. 26. 8 იხილეთ ზემოთ შენიშვნა 3, ჯ.მეიერჰენრიხი და დ.ო. პენდასი, პოლიტიკური სასამართლო პროცესები თეორიასა და ისტორიაში, გვ. 13 და 25; რ.კრისტენსონი პოლიტიკური სასამართლო პროცესების პოლიტიკური თეორია, გვ. 573; ჯ.ნ შკლარი, ლეგალიზმი: კანონი, მორალი და პოლიტიკური სასამართლო პროცესები, გვ. 143-79. 9 იხილეთ ზემოთ შენიშვნა 3, ო.კირჰჰაიმეირი, პოლიტიკური მართლმსაჯულება, გვ.6. 10 იქვე, გვ.49; იხილეთ ასევე შენიშვნა 3 ზემოთ, ჯ.ნ. შკლარი, ლეგალიზმი: კანონი, მორალი და პოლიტიკური სასამართლო პროცესები, გვ. 149: „ბოლოს და ბოლოს, რა არის პოლიტიკური სასამართლო პროცესი? ეს არის სასამართლო პროცესი, სადაც ბრალდების მხარე, როგორც წესი, ძალაუფლებაში მყოფი რეჟიმი, რომელსაც ეხმარება მასთან თანამშრომლობაში მყოფი სასამართლო ხელისუფლება, ცდილობს გაანადგუროს თავისი პოლიტიკური მტრები. იგი იყენებს ძლიერ სპეციფიკურ პოლიტიკას – პოლიტიკური ოპონენტის განადგურება, ან მინიმუმ დისკრედიტაცია და რეპუტაციის შელახვა. 11 იხილეთ ზემოთ შენიშვნა 3, ჯ.მაიერჰენრიხი და დ.ო. პენდასი, პოლიტიკური სასამართლო პროცესები თეორიასა და ისტორიაში, გვ. 56. 12 იხილეთ ზემოთ შენიშვნა 3, ო.კირჰჰაიმეირი, პოლიტიკური მართლმსაჯულება, გვ. 6. და გვ. 419-20. 13 იხილეთ ზემოთ შენიშვნა 3, რ. კრისტენსონი, პოლიტიკური სასამართლო პროცესების პოლიტიკური თეორია, გვ.548. 14 იხილეთ ზემოთ შენიშვნა 3, ჯ.მაიერჰენრიხი და დ.ო. პენდასი, პოლიტიკური სასამართლო პროცესები თეორიასა და ისტორიაში, გვ. 3. 15 იხილეთ იოსია ობერი: „სოკრატეს სასამართლო პროცესი, როგორც პოლიტიკური სასამართლო პროცესი: განმარტება 339 ძვ.წ’’, იენს მაიერჰენრიხი და დევინ ო. პენდასის (eds.), პოლიტიკური სასამართლო პროცესები თეორიასა და ისტორიაში, გვ. 65-87, იხილეთ ზემოთ შენიშვნა 3. 16 იხილეთ, ზოგადად, ჰელმუტ ზაცგერი, ფრანკ ციმერმანი და მარტინ ეიბახი, „იძლევა თუ არა ადამიანის უფლებათა ეროვნული სასამართლოს (ECHR) მე-18 მუხლი პოლიტიკურად მოტივირებული სისხლისსამართლის პროცესისგან დაცვის გარანტიას (ნაწილი 2) – წინაპირობები, მტკიცებულებებთან დაკავშირებული საკითხები და გამოყენების სფერო ", EuCLR (2014), ტ. 4, no.3. 17. დევიდ ჰარისი, მაიკლ ო'ბოილი, ედვარდ ბეითსი და კარლა ბაკლი, ადამიანის უფლებათა ევროპული კონვენციის კანონი, მესამე გამოცემა, ოქსფორდის საუნივერსიტეტო პრესა (2014), გვ. 858. 18 იხილეთ ზემოთ შენიშვნა 7, რ. ქრისტენსონი, პოლიტიკური სასამართლო პროცესები: გორდიევის კვანძი სამართალში, გვ. 4. 19 იხილეთ ზემოთ შენიშვნა 3, რ.ქრისტენსონი, პოლიტიკური სასამართლო პროცესების პოლიტიკური თეორია, გვ.576. 20 იხილეთ ზემოთ შენიშვნა 3, ჯ.მაიერჰენრიხი და დ.ო. პენდასი, პოლიტიკური სასამართლო პროცესები თეორიასა და ისტორიაში, გვ. 33; ჯ.ნ შკლარი, ლეგალიზმი: კანონი, მორალი და პოლიტიკური სასამართლო პროცესები, გვ. 144. 21 იხილეთ, მაგალითად, „რეჟიმი უნდა დაისაჯოს": დადგენილების დასახელება, რომელიც უნდა განიხილოს პარლამენტმა" (ქართულ ენაზე), ხელმისაწვდომია შემდეგ მისამართზე: http://radio1.ge/ge/news/view/96584.html [ნანახია 17/09/2017]; „შინაგან საქმეთა მინისტრი აცხადებს, რომ ერთანი ნაციონალური მოძრაობა გეგმავს „დესტაბილიზაციის" წამოწყებას, ხელმისაწვდომია შემდეგ მისამართზე: http://civil.ge/eng/article.php?id=27112 [ნანახია 17/09/2017]; „საიდუმლო სამსახური იძიებს სავარაუდო გადატრიალების გეგმას, რომელიც ცნობილი გახდა სატელეფონო ზარიდან საუბრის გაჟონვის შემდეგ“, ხელმისაწვდომია შემდეგ მისამართზე: http://www.tabula.ge/en/story/112491-secret-service-investigates-alleged-coup-plot-after-phone-call-leak [ნანახია 17/09/2017]. 22 იხილეთ ზემოთ შენიშვნა 3, ჯ.მაიერჰენრიხი და დ.ო. პენდასი, პოლიტიკური სასამართლო პროცესები თეორიასა და ისტორიაში, გვ. 59. 23 იხილეთ ზემოთ შენიშვნა 3, ო.კირჰჰაიმეირი, პოლიტიკური მართლმსაჯულება, გვ.49. 24 იხილეთ ზემოთ შენიშვნა 3, ე.ა. პოსნერი, „პოლიტიკური სასამართლო პროცესები ეროვნულ და საერთაშორისო სამართალში", გვ.81. 25 სხვებთან ერთად იხილეთ, ჯ. მაიერჰენრიხი და დ.ო. პენდასი, პოლიტიკური სასამართლო პროცესები თეორიასა და ისტორიაში, გვ. 13, 25 და 51; ასევე იხილეთ ზემოთ შენიშვნა 6. 26 სამუელ ისაჩაროფი, სუსტი დემოკრატიები: სადავო ძალაუფლება საკონსტიტუციო სასამართლოების ეპოქაში, კემბრიჯის საუნივერსიტეტო პრესა, (2015), გვ. 134. 27 იგივე, გვ. 124. 28 ევროპის საბჭოს საპარლამენტო ასამბლეა, რეზოლუცია 2077 (2015), ადამიანის უფლებათა ევროპული კონვენციის მონაწილე სახელმწიფოებში წინასწარი პატიმრობის ბოროტად გამოყენების შესახებ, §6, რომელიც ხელმისაწვდომია: http://www.assembly.coe.int/nw/xml/XRef/Xref-XML2HTML-EN.asp?fileid=22206&lang=en [ნანახია 17/09/2017]. 29 იგივე, §§4 და 7. 30 მოსამართლეების – იუნგვიერტის, ნუსბერგერის და პოტოცკის თანმხვედრი აზრი საქმეზე ტიმოშენკო უკრაინის წინააღმდეგ, no. 49872/11, 2013 წლის 30 აპრილი. 31 იხილეთ, ევროკომისია სამართლის მეშვეობით დემოკრატიისათვის (ვენეციის კომისია), მინისტერიალის პოლიტიკიკურ და სისხლისსამართლებრივ პასუხისმგებლობას შორის ურთიერთდამოკიდებულების შესახებ ანგარიში, რომელიც მიღებულია ვენეციის კომისიის 94-ე პლენარულ სხდომაზე (ვენეცია, 2013 წლის 8-9 მარტი) §113, ხელმისაწვდომია: http://www.venice.coe.int/webforms/documents/default.aspx?pdffile=CDL- AD(2013)001-e [ნანახია 17/09/2017]; ასევე იხილეთ ევროპის საბჭოს საპარლამენტო ასამბლეის რეზოლუცია 1950 (2013), პოლიტიკური და სისხლისსამართლებრივი პასუხისმგებლობის გამიჯვნაზე, რომელიც ხელმისაწვდომია: http://assembly.coe.int/nw/xml/XRef/Xref-XML2HTML-en.asp?fileid=20016&lang=en [ნანახია 17/09/2017]. რეზოლუციის 3.5 პუნქტში ხაზგასმით აღნიშნულია, რომ „ეროვნული დებულებები სამსახურებრივი უფლებამოსილების ბოროტად გამოყენების შესახებ“ უნდა განიმარტოს ვიწროდ“ და „პოლიტიკოსების მიმართ ეს გამოყენებული უნდა იქნეს, მხოლოდ როგორც უკანასკნელი საშუალება და სანქციების სიმკაცრე უნდა იყოს სამართლებრივი სამართალდარღვევის პროპორციული და არ უნდა ექცეოდეს პოლიტიკური მოსაზრებების გავლენის ქვეშ „. ამასთანავე, საპარლამენტო ასამბლეა მოუწოდებს იმ წევრ სახელმწიფოთა საკანონმდებლო ორგანოებს, რომელთა სისხლისსამართლის კანონმდებლობა კვლავ შეიცავს უფლებამოსილების ბოროტად გამოყენების ფართოდ გაშლილ დებულებებს, რათა „განხილულ იქნეს ამ დებულებების გაუქმების ან მასში ცვლილებების შეტანის საკითხი, რომლის მიზანი იქნება მათი მოქმედების სფეროს შეზღუდვა ვენეციის კომისიის რეკომენდაციების შესაბამისად“ (§4.2). 32 იხილეთ ზემოთ შენიშვნა 3, ე.ა. პოსნერი, „პოლიტიკური სასამართლო პროცესები ეროვნულ და საერთაშორისო სამართალში“, გვ.81. 33 იხილეთ ხოდორკოვსკი რუსეთის წინააღმდეგ, no. 5829/04, §258, 2011 წლის 31 მაისი. 34 ჰელენ კელერი და კორინა ჰერი, "შერჩევითი სისხლისსამართლის საქმის წარმოება და ევროპული კონვენციის მე-18 მუხლი: ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს „გამოუყენებელი პოტენციალი დემოკრატიის დასაცავად", 36 (1-6) ადამიანის უფლებათა ჟურნალი (2016), გვ. 10, ჰელმუტ ზაცგერი, ფრანკ ციმერმანი და მარტინ ეიბახი, „იძლევა თუ არა ევროპული კონვენციის მე-18 მუხლი პოლიტიკურად მოტივირებული სისხლისსამართლის საქმის წარმოებისგან დაცვის საშუალებას? (ნაწილი 1) – ევროპული კონვენციის მე-18 მუხლის  ინტერპრეტაციის შესახებ ახალი მოსაზრება ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს ახალი იურისპრუდენციის ფონზე", EuCLR (2014), ტ. 4, no. 2, გვ. 112. 35 იხილეთ ზემოთ შენიშვნა 30, ერთიანი თანმხვედრი აზრი საქმეში ტიმოშენკო უკრაინის წინააღმდეგ. 36 ადამიანის უფლებათა ევროპული კონვენციის "Travaux Préparatoires“-ის კრებული, მარტინუს ნაიჯჰოფი, ჰააგა (1975-85), ტ. II, გვ. 174. იხილეთ, ზოგადად, ევროპის სინდისი: ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს 50 წელი, Third Millennium Publishing Limited (2010). 37 ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს ყოფილი თავმჯდომარის, ბ-ნი ლუციუს ვაილდჰაბერის სიტყვა, ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს საზეიმო მოსმენაზე, სასამართლო წლის გახსნასთან დაკავშირებით, 2007 წლის 19 იანვარი, ხელმისაწვდომია: http://www.echr.coe.int/Documents/Speech_20070119_Wildhaber_JY_ENG.pdf [წვდომა 17/09/2017]. 38 იხილეთ ზემოთ შენიშვნა 36; ასევე იხილეთ ჟან-პოლ კოსტას სიტყვა „იმიგრაცია და ადამიანის უფლებები – ევროპული კონვენციის პრეცედენტულ სამართალში“ (ლონდონი, 2009 წლის 23 მარტი), ხელმისაწვდომია შემდეგ მისამართზე: http://www.echr.coe.int/Documents/Speech_20090323_Costa_London_ENG.pdf [ნანახია 17/09/2017]. 39 იხილეთ ზემოთ შენიშვნა 34, ჰელენ კელერი და კორინა ჰერი, “შერჩევითი სისხლისსამართლის საქმის წარმოება და მე-18 მუხლი, ევროპული კონვენცია, გვ.3. 40 იხილეთ ზემოთ შენიშვნა 26, ს.ისაჩაროფი, სუსტი დემოკრატიები, გვ. 2 და 269. 42 იხილეთ ლუდოვიკო ბერნუვიტის (იტალი))განცხადება ევროპის საბჭოს საკონსულტაციო ანსამბლეის პირველ სხდომაზე სტრასბურგში 1949 წლის 8 სექტემბერს, „ადამიანის უფლებათა და ძირითად თავისუფლებათა ევროპული კონვენციის „Travaux Preparatores“ ის  თხზულებათა კრებული. ტ. II, 1975 წ., გვ. 136. 43 იხილეთ ზემოთ შენიშვნა 3, ჯ.მაიერჰენრიხი და დ.ო. პენდასი პოლიტიკური სასამართლო პროცესები თეორიასა და ისტორიაში, გვ. 5 და 7. 44 იხილეთ, ზოგადად, მოსამართლე წოწორიას ნაწილობრივ განსხვავებული აზრი საქმეზე საქართველო რუსეთის წინააღმდეგ (I) [GC], no 13255/07, ECHR 2014 (ამონარიდები). აგრეთვე იხილეთ, გიულია პეცორელლა „ნაწილი, რომელიც არ არის გათვალისწინებული ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს გადაწყვეტილებაში საქმეში საქართველო რუსეთის წინააღმდეგ (I)”, ხელმისაწვდომია:https://aninternationallawblog.wordpress.com/2014/10/27/a-missing-piece-in-the-european-court-of-human-rights-judgment-georgia-v-russia-i/ ნანახია 17/09/2017]; და მოსამართლე გუილუმიანის განსხვავებული აზრი საქმეში აკსუ თურქეთის წინააღმდეგ [GC], nos. 4149/04 და 41029/04, ECHR 2012. 45 ეს საქმე ამჟამად ჯერ კიდევ განხილვის პროცესშია დიდი პალატის წინაშე. 46 ბ-ნი ხოდორკოვსკის წინააღმდეგ ორივე სისხლისსამართლის საქმე მიიჩნევა პოლიტიკური სასამართლო პროცესის მაგალითებად. იხილეთ მაგალითად, რიჩარდ საკვა, „ხოდორკოვსკის სასამართლო პროცესები რუსეთში”, იენს მაიერჰენრიხის და დევინ ო. პენდასის (eds.), პოლიტიკური სასამართლო პროცესები თეორიასა და ისტორიაში, გვ. 369-94, იხილეთ შენიშვნა 3 ზემოთ. 47 იხილეთ შენიშვნა 17 ზემოთ, ადამიანის უფლებათა ევროპული კონვენციის კანონი, გვ. 860. 48 იხილეთ ქვემოთ შენიშვნა 54. 49 ამ საქმეში სასამართლო განიხილავს ორ სისხლისსამართლებრივ ბრალდებას, რომელთან დაკავშირებითაც მომჩივანს შეეფარდა წინასწარი პატიმრობა 2013 წლის 22 მაისს და, რომელიც გაგრძელდა 2013 წლის 25 სექტემბერს და 2013 წლის 7 ოქტომბერს; იხილეთ გადაწყვეტილების 170-ე და 320-ე პარაგრაფები. 50 იურიდიული საკითხებისა და ადამიანის უფლებათა დაცვის კომიტეტის ანგარიში ადამიანის უფლებათა დაცვის ევროპული კონვენციის მონაწილე სახელმწიფოებში წინასწარი პატიმრობის ბოროტად გამოყენების შესახებ, 2015 წლის 7 სექტემბერი, დოკ. 13863, §72, იხილეთ აქ: http://assembly.coe.int/nw/xml/XRef/Xref-DocDetails-EN.asp?FileID=21992&lang=EN [ნანახია 20/10/2017]. 51 28-ე შენიშვნა ზემოთ, საპარლამენტო ასამბლეის რეზოლუცია 2077 (2015), §7.1. 52 სასჯელაღსრულების სამინისტროს საზოგადოებასთან ურთიერთობის დეპარტამენტის ყოფილ უფროსთან ამასწინანდელი ინტერვიუ სასამართლოს ამ დასკვნას კიდევ უფრო ამყარებს. ირაკლი კორძაიამ განაცხადა, რომ ბ-ნი მერაბიშვილის სასჯელაღსრულების დაწესებულებიდან გაყვანა სასჯელაღსრულების დეპარტამენტის თანამშრომლების მიერ, სულ მცირე, პრემიერ-მინისტრ ღარიბაშვილთან იყო შეთანხმებული და რომ ხელისუფლება ჩაერია გამოძიებაში და გაანადგურა მტკიცებულება. ექსკლუზიური ინტერვიუ (ქართულ ენაზე) „გადაცემაში განსხვავებული აქცენტები”-თან, 2017 წლის 15 ივლისი, იხილეთ აქ: http://rustavi2.ge/en/video/26486?v=2 [ნანახია 17/09/2017]. 53 მაგალითისთვის იხილეთ ევროპის საბჭოს საპარლამენტო ასამბლეის რეზოლუცია 2015 (2014) საქართველოში დემოკრატიული ინსტიტუტების ფუნქციონირების შესახებ, იხილეთ აქ: http://assembly.coe.int/nw/xml/XRef/Xref-XML2HTML-en.asp?fileid=21275&lang=EN [ნანახია 17/09/2017]; „PACE Debates on Georgia”, იხილეთ აქ: http://www.civil.ge/eng/article.php?id=27697 [ნანახია 17/09/2017]; “პოლონეთის საგარეო საქმეთა მინისტრი „შეშფოთებულია საქართველოში შესაძლო შერჩევითი სამართლის გამო“, იხილეთ აქ: http://www.civil.ge/eng_old/article.php?id=27551 [ნანახია 17/09/2017]. 54 იხილეთ ზემოთ შენიშვნა 50, ანგარიში კონვენციის მონაწილე სახელმწიფოებში წინასწარი პატიმრობის ბოროტად გამოყენების შესახებ, §75; „საქართველოს პარლამენტის წევრი: ჩვენ ენმ უნდა გავაძევოთ მთავრობიდან ერთხელ და სამუდამოდ“, იხილეთ აქ: http://www.tabula.ge/en/story/84242-geo-pm- we-must-drive-unm-out-of-government-once-and-for-all [ნანახია 17/09/2017]; „სამართლიანი არჩევნებისა და დემოკრატიის საერთაშორისო საზოგადოების“ თავმჯდომარე: „წულუკიანის კომენტარი ენმ-ის განადგურების შესახებ მიუღებელია“, იხილეთ აქ: http://www.tabula.ge/en/story/75721-head-of-isfed-tsulukianis-comment-about-destroying-unm-unacceptable [ნანახია 17/09/2017]. 55 ევროპის საბჭოს საპარლამენტო ასამბლეის რეზოლუცია 2015 (2014) საქართველოში დემოკრატიული ინსტიტუტების ფუნქციონირების შესახებ, §10, შენიშვნა 53 ზემოთ; ევროპის საბჭოს ადამიანის უფლებების დაცვის კომისრის ანგარიში 2014 წლის 20-25 იანვარს მისი საქართველოში ვიზიტის შემდგომ, სტრასბურგი, 2014 წლის 12 მაისი, CommDH(2014)9, გვ. 3, 12-15, იხილეთ აქ: https://rm.coe.int/16806db81a [ნანახია 17/09/2017]; ასევე, იხილეთ ევროპის საბჭოს ადამიანის უფლებების დაცვის კომისრის დაკვირვება საქართველოში ადამიანის უფლებების მდგომარეობაზე: განახლება მართლმსაჯულების რეფორმასთან, ტოლერანტობასა და დისკრიმინაციის დაუშვებლობასთან დაკავშირებით, სტრასბურგი, 2016 წლის 12 იანვარი, CommDH(2016)2, გვ. 3, იხილეთ აქ: https://rm.coe.int/ref/CommDH(2016)2 [ნანახია 17/09/2017]; „ევროკავშირი საქართველოს აფრთხილებს, არ დაუშვას პოლიტიკური შურისძიება ყოფილ თანამდებობის პირებზე“, იხილეთ აქ: http://www.reuters.com/article/us-georgia-eu- idUSBRE8AP0U420121126 [ნანახია 17/09/2017]; Human Rights Watch, მსოფლიო ანგარიში 2014: საქართველო, იხილეთ აქ: http://www.hrw.org/world- report/2014/country-chapters/georgia?page=1 [ნანახია 17/09/2017]; ასევე, იხილეთ ზემოთ შენიშვნა 50. 56 სხვა მითითებებთან ერთად იხილეთ შენიშვნა 28 ზემოთ, საპარლამენტო ასამბლეის რეზოლუცია 2077 (2015), §7.2; დაკვირვება საქართველოში ადამიანის უფლებების მდგომარეობაზე, შენიშვნა 55 ზემოთ, გვ. 3, და ადამიანის უფლებების დაცვის კომისრის ანგარიში 2014 წლის 20-25 იანვარს მისი საქართველოში ვიზიტის შემდგომ, შენიშვნა 55 ზემოთ, გვ. 12-15. ასევე, იხილეთ „საქართველოს დემოკრატიული ინიციატივის“ ანგარიში „პოლიტიკურად მიკერძოებული მართლმსაჯულება საქართველოში (2015)“, გვ. 67-69, რომელიც შეიცავს მითითებას ალექსანდრე ნინუას საქმეზე, რომელშიც აღნიშნულია, რომ მასზე ახდენდნენ ზეწოლას დავით კეზერაშვილის წინააღმდეგ ჩვენების მიღების მიზნით, იხილეთ აქ: http://gdi.ge/uploads/other/0/241.pdf [ნანახია 17/09/2017]; ასევე, იხილეთ შენიშვნა 50 ზემოთ და შენიშვნა 61 ქვემოთ. 57 სხვა მითითებებთან ერთად იხილეთ „მთავარი პროკურატურის განცხადება მ. სააკაშვილისა და ზ. ადეიშვილის ექსტრადიციასთან დაკავშირებით“, იხილეთ აქ: Http://pog.gov.ge/eng/news?info_id=637 [ნანახია 17/09/2017]; „პროკურატურა ზ. ადეიშვილისა და ს. ქავთარაძის საერთაშორისო ძებნის გარანტის – ინტერპოლის წითელი ცირკულარის გაუქმების მიზეზებს განმარტავს“, იხილეთ აქ: http://pog.gov.ge/eng/news?info_id=674  [ნანახია 17/09/2017]; „საქართველოში ძებნაში მყოფ ყოფილ თანამდებობის პირს თავშესაფარი მისცეს ევროკავშირში“, იხილეთ აქ: http://dfwatch.net/ex-official-wanted-in-georgia-given-asylum-in-eu-23468-23281 [ნანახია 17/09/2017]. 58 შენიშვნა 16 ზემოთ, ს. ისაშაროვი, „მყიფე დემოკრატიები“, გვ.1. 59 შენიშვნა 31 ზემოთ, ვენეციის კომისია, ანგარიში მინისტრთა პოლიტიკური და სისხლისსამართლებრივი პასუხისმგებლობას შორის კავშირის შესახებ, §105. 60 იქვე, §86. 61 ეუთოს დემოკრატიული ინსტიტუტებისა და ადამიანის უფლებების ოფისი, „სასამართლო პროცესების მონიტორინგის ანგარიში, საქართველო“, 2014, §§51 და 63, იხილეთ აქ: http://www.osce.org/odihr/130676?download=true [ნანახია 17/09/2017]; ასევე, იხილეთ Amnesty International-ის ანგარიში 2016/17 "ადამიანის უფლებების მდგომარეობა მსოფლიოში", გამოცემის თარიღი 22/02/17, იხილეთ აქ: https://www.amnesty.org/en/documents/pol10/4800/2017/en/ [ნანახია 17/09/2017]. ამ ანგარიშში აღნიშნულია: „12 იანვარს ევროპის საბჭოს ადამიანის უფლებების დაცვის კომისარმა თავის ანგარიშში აღნიშნა, რომ ენმ-ის წევრების მიმართ სასამართლოებს უფრო მეტად გამოაქვთ დაპატიმრების ან თავისუფლების აღკვეთის განაჩენი, ვიდრე გირაოთი და ჯარიმით გაშვებისა, როგორც ეს ხდება მთავრობის მომხრე აქტივისტებთან მიმართებით მსგავს საქმეებში“. ასევე, იხილეთ აშშ-ს სახელმწიფო დეპარტამენტის "ანგარიში ადამიანის უფლებების შესახებ, საქართველო 2016", იხილეთ აქ: https://www.state.gov/documents/organization/265634.pdf [ნანახია 17/09/2017]. 62 შენიშვნა 50 ზემოთ, ანგარიში კონვენციის მონაწილე სახელმწიფოებში წინასწარი პატიმრობის ბოროტად გამოყენების შესახებ, §75. 63 მსოფლიო ეკონომიკური ფორუმი, გლობალური კონკურენტუნარიანობის ანგარიში 2017-18, გვ. 125, იხილეთ აქ:  http://www3.weforum.org/docs/GCR2017-2018/05FullReport/TheGlobalCompetitivenessReport2017%E2%80%932018.pdf [ნანახია 03/10/2017]. 64 „განახლდა“ გამოძიება პრემიერ-მინისტრ ჟვანიას გარდაცვალებასთან დაკავშირებით“, იხილეთ აქ: http://www.civil.ge/eng/article.php?id=25487 [ნანახია 17/09/2017]; ასევე, იხილეთ „ივანიშვილის მომავალი მთავრობის პროგრამა“, იხილეთ აქ: http://www.civil.ge/eng/article.php?id=25384 [ნანახია 17/09/2017]. 65 ეს არაა პირველი შემთხვევა, როდესაც ეს პიროვნება მედიის ყურადღების ცენტრში ექცევა. იგი გადადგა მის ნასამართლეობასთან დაკავშირებული სკანდალის გამო, თუმცა მიიჩნევენ, რომ არაოფიციალურად კვლავ ინარჩუნებს ძალაუფლებას სამართალდამცავ ორგანოებზე (იხილეთ „მთავარი პროკურორი გადადგა“), იხილეთ აქ: http://civil.ge/eng/article.php?id=26835 [ნანახია 17/09/2017]; „თარგამაძე: ფინანსური პოლიცია ფარცხალაძის პირად საკუთრებაშია“ (ქართულ ენაზე), იხილეთ აქ: http://www.tabula.ge/ge/story/120353-targamadze-finansuri- policia-farcxaladzis-pirad-sakutrebashia [ნანახია 17/09/2017]. 2017 წელს ო.ფ.-ს ასევე ბრალი ედებოდა საქართველოს გენერალური აუდიტორის ფიზიკურ შეურაცხყოფაში. იხილეთ „საქართველოს სახელმწიფო აუდიტის სამსახურის უფროსს შეურაცხყოფას აყენებენ“, იხილეთ ქ: http://www.civil.ge/eng/article.php?id=30099 [ნანახია 17/09/2017]. ხელისუფლების მიერ ამ საქმის გამოძიებაც კრიტიკის საგანი გახდა. იხილეთ „არასამთავრობო ორგანიზაციების ერთობლივი განცხადება საქართველოს გენერალური აუდიტორის ლაშა თორდიას შეურაცხყოფასთან დაკავშირებით“, იხილეთ აქ: https://idfi.ge/en/ngos_statement_on_attack_to_general_auditor_lasha_tordia  [ნანახია 17/09/2017]. 66 „კბილაშვილი: ზურაბ ჟვანიას გარდაცვალების საქმის გამოძიებაში პროგრესია“ (ქართულად), იხილეთ აქ: http://www.tabula.ge/ge/story/73052- kbilashvili-zurab-zhvanias-gardacvalebis-saqmis-gamodziebashi-progresia  [ნანახია 17/09/2017]. 67 „ჟვანიას საქმესთან დაკავშირებით დაკავებულია ყოფილი მთავარი პათოლოგოანატომი“, იხილეთ აქ http://www.civil.ge/eng/article.php?id=27053 [ნანახია 22/10/2017]; „პარლამენტის წევრების კომენტარები მერაბიშვილის ბრალდებებზე“, იხილეთ აქ: http://www.civil.ge/eng/article.php?id=26792 [ნანახია 22/10/2017];  „პროკურატურა აპატიმრებს ჟვანიას დაცვის წევრს“, იხილეთ აქ: http://www.tabula.ge/en/story/81293-prosecutors-office-detains-zhvanias-bodyguard [ნანახია  22/10/2017]. 68 „პარლამენტის წევრი კომენტარს აკეთებს მერაბიშვილის ბრალდებებზე“, შენიშვნა 67 ზემოთ; „სასჯელაღსრულების მინისტრი უარყოფს მერაბიშვილის ბრალდებებს, როგორც „სრულ სიცრუეს“, იხილეთ აქ: http://www.civil.ge/eng/article.php?id=26797 [ნანახია 22/10/2017]. 69 2016 წლის 3 დეკემბერს უზენაესმა სასამართლომ გაამართლა ყოფილი მთავარი პათოლოგოანატომი, რომელსაც ბრალი სამსახურებრივი მოვალეობის უგულვებელყოფაში ედებოდა განსვენებული პრემიერ-მინისტრის დაზიანებების არასრულყოფილად შემოწმების (მცდარი ოქმის შედგენის) გამო. 2015 წელს დაცვის ორი წევრი დამნაშავედ ცნეს სამსახურეობრივი მოვალეობების უგულვებელყოფაში (მათ არ დაიცვეს პირადი დაცვის სტანდარტული წესი და დაცვის გარეშე დატოვეს ბ-ნი ჟვანია ინციდენტის დროს). იხილეთ „ნაფიცი მსაჯულები განსვენებული პრემიერ-მინისტრის დაცვის წევრებს უგულვებელყოფაში დამნაშავედ ცნობენ“, იხილეთ აქ: http://www.civil.ge/eng/article.php?id=28501 [ნანახია 22/10/2017]; „ექსპერტი ლ.ჩ. ჟვანიას საქმეზე სასამართლოს სამივე ინსტანციამ გაამართლა“, იხილეთ აქ: http://rustavi2.ge/en/news/62732 [ნანახია 22/10/2017]. 70 „პროკურატურა სააკაშვილს დასაკითხად იბარებს“, იხილეთ აქ: http://www.civil.ge/eng/article.php?id=27059 [ნანახია 17/09/2017]. 71 „საქართველო ყოფილ პრეზიდენტს სისხლისსამართლებრივ ბრალდებებს უყენებს“, იხილეთ აქ: http://www.nytimes.com/2014/07/29/world/europe/georgia- files-criminal-charges-against-ex-president.html [ნანახია 17/09/2017]; „პროკურატურა სააკაშვილს სკაიპით დაკითხვას სთავაზობს, იხილეთ აქ: http://www.civil.ge/eng/article.php?id=27084 [ნანახია 17/09/2017]; „საქართველო: ევროკავშირი შეშფოთებულია ყოფილი პრეზიდენტი სააკაშვილისთვის სისხლისსამართლებრივი ბრალდებების წაყენების გამო“, იხილეთ აქ: http://www.finchannel.com/~finchannel/world/georgia/38859-georgia-eu-concern-at- criminal-charges-against-former-president-saakashvili [ნანახია 20/10/2017]; „ქართველი პარლამენტარი: შვედი, ლიტველი საგარეო საქმეთა მინისტრები „სააკაშვილის მეგობრების კლუბის“ წევრები არიან“, იხილეთ აქ: http://www.civil.ge/eng/article.php?id=27565 [ნანახია 17/09/2017]; „ბილდტი: გავითვალისწინებთ, რომ პარლამენტარს არ სურს, მისი ქვეყნის საუკეთესო მეგობრებს მოუსმინოს“, იხილეთ აქ: http://www.tabula.ge/en/story/86622-bildt-if- pm-does-not-want-to-listen-to-best-friends-of-his-country-we-take-note [ნანახია 17/09/2017]. 72. „როლანდ ახალაია: ჩვენზე ზეწოლა მიმდინარეობს, რომ ჩვენება მივცეთ სააკაშვილის წინააღმდეგ“ (ქართულად), იხილეთ აქ: http://netgazeti.ge/news/30106/ [ნანახია 17/09/2017];  ზურაბ ჟვანიას დაცვის ყოფილი-უფროსი: „უნდოდათ სააკაშვილისთვის გადაბრალება, თუმცა მის წინააღმდეგ ჩვენება არ მივეცი“ (ქართულად), იხილეთ აქ: http://saqinform.ge/news/25300/zurab+Jvanias+dacvis+yofili+ufrosi%3A+%E2%80%9Cz urab+Jvanias+orientaciis+shesaxeb+didi+xania+vicodi+da+misgan+sheTavazebac+mqon da...+undodaT+mishasTvis+gadabraleba%2C+Tumca%2C+mis+winaaRmdeg+chveneba+ar+miveci...%E2%80%9C.html [ნანახია 17/09/2017]; „სააკაშვილის წინააღმდეგ ჩვენების მიცემის სანაცვლოდ ერეკლე კოდუას შინაგან საქმეთა სამინისტროს სისტემაში აღდგენას სთავაზობდნენ“ (ქართულად), იხილეთ აქ: http://www.fmabkhazia.com/news/3803-saakashvilis-cinaaghmdeg-chvenebis-micemis- sanacvlod-erekle-koduas-sistemashi-aghdgenas-sthavazobdnen.html [ნანახია 17/09/2017]; ასევე, იხილეთ შენიშვნა 55 და 56 ზემოთ. 73 შენიშვნა 3 ზემოთ, ო. კირჰჰაიმერი, პოლიტიკური მართლმსაჯულება, გვ. 3. 74 შენიშვნა 3 ზემოთ, ჯ.ნ. შკლარი, „ლეგალიზმი: სამართალი, ზნეობა და პოლიტიკური სასამართლო პროცესები", გვ. 150. 75 მაგალითისთვის იხილეთ საქმე ნავალნი და იაშინი რუსეთის წინააღმდეგ, no. 76204/11, §74, 2014 წლის 4 დეკემბერი, და საქმე ფრუმკინი რუსეთის წინააღმდეგ, no. 74568/12, §141, ECHR 2016 (ამონარიდები).

 

მოსამართლე სერღიდესის თანმხვედრი აზრი

1. მე გადაწყვეტილებას არ ვეთანხმები მხოლოდ იმაში, თუ როგორ განმარტავს იგი კონვენციის მე-18 მუხლს და მის გამოყენებას მე-5 მუხლის პირველ პუნქტთან ერთობლიობაში. მართალია, მეც იმავე დასკვნამდე მივედი, რაც გადაწყვეტილებაშია წარმოდგენილი, კერძოდ ის, რომ დარღვეულია მე-18 მუხლი მე-5 მუხლის პირველ პუნქტთან ერთობლიობაში, თუმცა არ ვეთანხმები მეთოდს, რომლითაც ეს დასკვნა იქნა გამოტანილი.

I. კონვენციის მე-18 მუხლის განმარტება და გამოყენება – შეზღუდვების მიზანთა სიმრავლე

2. მიუხედავად დიდი პატივისცემისა, მე არ ვიზიარებ მოსაზრებას, რომ კონვენციის მე-18 მუხლის ტექსტისა და მიზნის განმარტება გულისხმობს იმას, რომ შეზღუდვები, რომელთა მიზანი უპირატესად კანონიერია, შეიძლება განსხვავდებოდეს შეზღუდვებისგან, რომელთა მიზანი არაკანონიერია, მაგრამ არა უპირატესად, და პირიქით. სხვაგვარად რომ ვთქვათ, მე ვერ დავეთანხმები გადაწყვეტილებაში შემოთავაზებულ მოსაზრებას (იხილეთ 305-ე, 307-ე, 309-ე, 318-ე, 332-ე და 351-ე-353-ე პარაგრაფები), რომ კონვენციით გათვალისწინებული უფლებების შეზღუდვებთან გამოსაყენებელი ტესტი, განსახილველ შემთხვევაში მე-5 მუხლის პირველი პუნქტის საფუძველზე, უნდა ეფუძნებოდეს მათი მიზნის, როგორც კანონიერის, უპირატესობას ნებისმიერ სხვა არაკანონიერ მიზანთან მიმართებით. ამასთან დაკავშირებით უნდა აღინიშნოს, რომ შეზღუდვების მიზნის ლეგიტიმურობა მათი კანონიერების ან მართლზომიერების ერთ-ერთი შემადგენელი ელემენტი ან კომპონენტია.

3. ამდენად, მე მხარს არ ვუჭერ უპირატესი მიზნის ტესტს, რომელიც უშვებს კონვენციის მე-18 მუხლის ამკრძალავ დებულებაში „მიზანთა სიმრავლის“ არსებობას, რომელთაგან ერთი შეიძლება უკანონოც იყო, მაგრამ არა უპირატესი. მე უფრო ვიზიარებ პალატის ერთხმად მიღებულ გადაწყვეტილებაში მოყვანილ მსჯელობას, რომელიც ისეთ განსხვავებასა და ფორმულირებას არ გვთავაზობს, როგორსაც წინამდებარე გადაწყვეტილება. პალატის გადაწყვეტილების შესაბამისი პარაგრაფებია 106-ე და 107-ე, რომლებშიც ვკითხულობთ:

„106. ზემოთ დადგენილი ფაქტების გათვალისწინებით, სასამართლო მიიჩნევს, რომ მომჩივნის წინასწარი პატიმრობა გამოყენებულ იქნა არა მხოლოდ მისი კომპეტენტური სამართლებრივი ორგანოს წინაშე წარდგენის მიზნით, სამსახურებრივი უფლებამოსილების ბოროტად გამოყენებისა და საჯარო თანამდებობაზე ყოფნისას სხვა დანაშაულის ჩადენის საფუძვლიანი ეჭვის გამო, არამედ ასევე გამოყენებულ იქნა სისხლისამართლებრივი ორგანოს მიერ, როგორც დამატებითი შესაძლებლობა, მოეპოვებინათ ბერკეტი ყოფილი პრემიერ-მინისტრის გარდაცვალების საქმის გამოძიებაში, რომელიც არანაირ კავშირში არ იყო აღნიშნულ საქმესთან, და, ასევე, ჩაეტარებინათ მოკვლევა სახელმწიფოს ყოფილი მეთაურის ფინანსურ საქმიანობასთან დაკავშირებით. ეს ორივე მიზანი სრულიად სცილდებოდა ზემოხსენებული დებულების "с" ქვეპუნქტის ფარგლებს. რა თქმა უნდა, დაპატიმრების შესაძლებლობა არ შეიძლება გამოყენებულ იქნეს ბრალდებულზე მორალური ზეწოლის განსახორციელბლად...

107. აქედან გამომდინარე, ადგილი აქვს კონვენციის მე-18 მუხლის დარღვევას მე-5 მუხლის პირველ პუნქტთან ერთობლიობაში."

4. განვმარტავ, რომ შეზღუდვების განსხვავება იმისდა მიხედვით, მათი უპირატესი მიზანი კანონიერია თუ არაკანონიერი, როგორც ამას გადაწყვეტილება გვთავაზობს, არაა გამყარებული განმარტების არცერთი მეთოდით.

5. თავიდანვე უნდა ითქვას, რომ სასამართლო შეიქმნა მუდმივ საფუძველზე ფუნქციონირების მიზნით კონვენციის მე-19 და 32-ე მუხლების თანახმად, რომელსაც უნდა „უზრუნველეყო მაღალი ხელშემკვრელი მხარეების მიერ ნაკისრი და კონვენციით გათვალისწინებული ვალდებულებების შესრულება“ და განეხორციელებინა იურისდიქცია „ყველა საკითხში, რომელიც კონვენციის განმარტებასა და გამოყენებას ეხება“.

A. კონვენციის მე-18 მუხლის ტექსტი და ხასიათი (ტექსტობრივი ან სიტყვასიტყვით განმარტება)

6. კონვენციის დებულების განმარტება, როგორც წესი, იწყება განსახილველი დებულების ტექსტით და მასში გამოყენებული ტერმინების ჩვეულებრივი მნიშვნელობების მითითებით. ბევრ შემთხვევაში კონვენციის დებულებების ასახსნელად სასამართლომ ჩვეულებრივი მნიშვნელობის კონცეფციას მიმართა (მაგალითისთვის იხილეთ საქმე ჯონსონი და სხვები ირლანდიის წინააღმდეგ, 1986 წლის 18 დეკემბერი, §51, კრებული A, no. 112, და საქმე ლითგოუ და სხვები გაერთიანებული სამეფოს წინააღმდეგ, 1986 წლის 8 ივლისი, §114, კრებული A, no. 102).

7. კონვენციის მე-18 მუხლში, რომლის სათაურია „უფლებების შეზღუდვათა გამოყენების ფარგლები“, ვკითხულობთ:

„დაუშვებელია ხსენებულ უფლებათა და თავისუფლებათა კონვენციით ნებადართული შეზღუდვების გამოყენება არა იმ მიზნით, რისთვისაც ისინია გათვალისწინებული“.

8. ზემოხსენებული დებულების ფორმულირება -

„დაუშვებელია... გამოყენება არა იმ მიზნით, რისთვისაც...“ – იმდენად სავალდებულო კონტექსტში, მარტივად, გასაგებად და არაბუნდოვნადაა შედგენილი, რომ ეჭვს გარეშეა, რომ წესი, რომელსაც იგი ადგენს, სავალდებულო ბუნების ან ხასიათისაა.

9. მეტიც, ფრაზა „არა იმ მიზნით, რისთვისაც ისინია გათვალისწინებული“, რომელიც კონვენციით გათვალისწინებულ შეზღუდვებს ეხება, გვარწმუნებს, რომ ხსენებული შეზღუდვები მხოლოდ იმ მიზნებისთვის უნდა იქნეს გამოყენებული, რომლებიც კონვენციაშია გათვალისწინებული და არა რაიმე სხვა მიზნით. კანონიერია მხოლოდ კონვენციაში მითითებული მიზნები და მათით „იქმნება numerus clausus, ვინაიდან დაცული ქცევა და უფლებები არ შეიძლება შეიზღუდოს რაიმე მიზნით, გარდა შესაბამის სპეციალურ შემზღუდველ დებულებაში გაცხადებული მიზნისა“.1 მე-18 მუხლი ძალაუფლების ბოროტად გამოყენებისგან დაცვის უზრუნველყოფას ემსახურება. როგორც გადაწყვეტილებაში სწორადაა ნათქვამი (იხილეთ 167-ე პარაგრაფი), „[იქ] აქ სახეზეა ძალაუფლების ბოროტად გამოყენება, როდესაც ხელისუფლების ორგანო თავის ძალაუფლებას იყენებს არა იმ მიზნით, რისთვისაც მინიჭებული აქვს ეს ძალაუფლება“. მე-18 მუხლი ეხება ძალაუფლების ნებისმიერ ბოროტად გამოყენებას და არა მხოლოდ უკანონო პოლიტიკური მიზნით ან დისკრიმინაციული მოტივით ძალაუფლების ბოროტად გამოყენებას, რაც ძალაუფლების ბოროტად გამოყენების ყველაზე გავრცელებული მაგალითებია.

10. მე-18 მუხლის გასაგები და მარტივი ტექსტი არანაირად არ ტოვებს ადგილს მართლსაწინააღმდეგო ან არალეგიტიმური შეზღუდვებისთვის, მიუხედავად იმისა, რამდენად მეტად თუ ნაკლებად უპირატესია მათი მიზნები იმ მიზნებთან შედარებით, რომლებიც კონვენციით არის გათვალისწინებული (მაგ., შეზღუდვები ლეგიტიმური ან კანონიერი მიზნით). მეტიც, უნდა აღინიშნოს, რომ არსად მე-18 მუხლში ან კონვენციის რომელიმე სხვა დებულებაში შეზღუდვის მიზანთან მიმართებით არაა გამოყენებული ზედსართავი სახელი „უპირატესი“, „ძირითადი“ ან „მთავარი“. განმარტების მთავარი პრინციპია, რომ დებულების წაკითხვისას ან განმარტებისას არ უნდა დაემატოს სიტყვები, რომლებიც თვითონ ტექსტში არ არის, განსაკუთრებით, როდესაც მნიშვნელობა სრულიად გასაგებია.2

11. დაბოლოს, განმარტების წესი, კერძოდ ის, რომ როდესაც კანონი არ განასხვავებს, ჩვენ არ უნდა განვასხვავოთ, „ubi lex non distinguit, nec nos distinguere debemus“,3 შესაძლოა აქ განსაკუთრებით მართებული და სასარგებლო იყოს. ჩემი პატივისცემის მიუხედავად, ეს წესი დაირღვა დასკვნაში, რომელიც გადაწყვეტილებაშია წარმოდგენილი.

B. კონვენციის მე-18 მუხლის საგანი და მიზანი (მიზანმიმართული ან ტელეოლოგიური განმარტება)

12. ახლა კონვენციის მე-18 მუხლი იმ მიზნის კონტექსტში შევამოწმოთ, რომლის მისაღწევადაც არის შექმნილი ეს დებულება. ვინაიდან მუხლის ტექსტი გასაგები და არაორაზროვანია, მისი მიზანიც ნათელია. ქვემოთ წარმოგიდგენთ მე-18 მუხლის მიზანმიმართულ ან ტელეოლოგიურ4 განმარტებას, ანუ, აღნიშნული მუხლის საგნისა და მიზნის მიხედვით განმარტებას.

13. უპირველეს ყოვლისა, ეჭვგარეშეა, რომ მე-18 მუხლი განკუთვნილი იყო ადამიანის უფლებების დასაცავად და არა მათ საზიანოდ. იგი მიზნად ისახავდა ძალაუფლების არასწორად ან ბოროტად გამოყენებისა და თვითნებობის აკრძალვასა და სახელმწიფო ხელისუფლების ორგანოების მხრიდან კეთილსინდისიერების პრინციპის დარღვევის თავიდან აცილებას. სხვაგვარად რომ ვთქვათ, იგი გამიზნული იყო იმის უზრუნველსაყოფად, რომ, კონვენციით გათვალისწინებული უფლებების შეზღუდვისას, სახელმწიფო ხელისუფლების ორგანოებს არასოდეს გადაეხვიათ კანონის უზენაესობისა და დემოკრატიის პრინციპიდან არანაირი გზით ან მასშტაბით. კონვენციასა და დემოკრატიას შორის ძალიან მჭიდრო კავშირთან დაკავშირებით სასამართლომ საქმეში რეფაჰ პარტისი (კეთილდღეობის პარტია) და სხვები თურქეთის წინააღმდეგ სწორად აღნიშნა შემდეგი:

„კონვენციასა და დემოკრატიას შორის ძალიან მჭიდრო კავშირის გათვალისწინებით... არავის უნდა მიეცეს უფლება, კონვენციის დებულებები გამოიყენოს დემოკრატიული საზოგადოების იდეალებისა და ღირებულებების შესუსტების ან განადგურების მიზნით“. 5

14. კეთილსინდისიერების პრეზუმფცია არის ობიექტური ცნება, რომელიც ასახავს სახელმწიფო ხელისუფლების ორგანოების მხრიდან ქცევის შესაბამის ხარისხს. ყველა ზემოხსენებული პრინციპი – კანონის უზენაესობა, დემოკრატია და კეთილსინდისიერება – ვრცელდება კონვენციის თითოეული დებულების ობიექტურ მიზანზე და, განსაკუთრებით, მე-18 მუხლზე, რომელიც სწორედ ძალაუფლების არასწორად და ბოროტად გამოყენების აკრძალვას ეხება. ამასთან დაკავშირებით, სასარგებლოდ მიმაჩნია, მოვიხმო პროფესორ აარონ ბარაკის, ისრაელის უზენაესი სასამართლოს ყოფილი თავმჯდომარის, ნათქვამი ფუნდამენტური კონსტიტუციური ღირებულებებისა და იურიდიული ტექსტის მიზანმიმართული განმარტების შესახებ. რასაც იგი მომდევნო აბზაცში ამბობს ჩვეულებრივ ეროვნულ კანონმდებლობასთან დაკავშირებით, შესაძლებელია a fortiori გამოყენებული იქნეს კონვენციის მე-18 მუხლის განმარტებისას, რომელიც გამიზნული იყო ამ ღირებულებების გასამყარებლად და გასაძლიერებლად:

„განმმარტებელმა ნებისმიერი იურიდიულ ტექსტის განმარტებისას უნდა მოახდინოს მისი ინტეგრირება დემოკრატიული სახელმწიფოს კონსტიტუციურ სტრუქტურასა და წყობილების ძირითად ღირებულებებში. ეს ღირებულებები ასახავს კონსტიტუციის დემოკრატიულ ხასიათს, სამართლებრივი სისტემის ძირითად ფასეულობებსა და მისწრაფებებს და მის საკონსტიტუციო სამართალს. ისინი წარმოადგენენ მის კრედოსა და კანონმდებლობის თითოეული ნაწილის კონტექსტს. ზოგჯერ ეს ღირებულებები ტექსტის ავტორის ჩანაფიქრის ნაწილია (სუბიექტური მიზანი). ისინი ყოველთვის გონიერი ავტორისა და სისტემის მიზნის ნაწილია (ობიექტური მიზანი). ისინი ასახავენ წინასწარ წარმოდგენას, რომლითაც განმმარტებელი უდგება თავის სამუშაოს. ისინი სამართლებრივი სისტემის დონეზე გამოხატავენ საწყის ვარაუდებს. ეს მიდგომა მთავარ როლს ასრულებს კონსტიტუციებისა და საკანონმდებლო აქტების განმარტებაში, თუმცა იგი ყველა იურიდიული ტექსტის განმარტებას ეხება. სხვადასხვა მიზნის ალბათობიდან გამომდინარე, ვვარაუდობთ, რომ საკანონმდებლო აქტი ხორცს ასხამს კონსტიტუციურ ღირებულებას. ცალკეულმა კანონმდებელმა, რომელსაც ამ ძირითადი სისტემიდან გადახვევა სურს, ეს სურვილი მკაფიოდ და არაორაზროვნად უნდა გამოხატოს საკანონმდებლო აქტის ენაზე. განმმარტებელმა არ უნდა იფიქროს, რომ კონკრეტული ტექსტი ძირითადი კონსტიტუციური პრინციპებიდან გადახვევაზეა ორიენტირებული. პირიქით, განმარტებითი ვარაუდი – და ეს არის თითოეული ტექსტის ობიექტური მიზანი, გამოხატული ობიექტური მიზნის პრეზუმფციაში – გულისხმობს საკანონმდებლო აქტის ტექსტის ისე შედგენას, რომ მოახდინოს დემოკრატიისა და წყობილების ძირითადი პრინციპების რეალიზაცია და არა მათგან გადახვევა.

ამგვარად, საკანონმდებლო აქტი განმარტებულ უნდა იქნეს ინსტიტუციური პრინციპების, სამართლისა და ადამიანის უფლებების გათვალისწინებით“.6

15. გადაწყვეტილებაში წარმოდგენილი განმარტებისგან განსხვავებით, ჩემს მიერ შემოთავაზებული განმარტება სრულ თანხვედრაშია მე-18 მუხლის მიზანთან. განმარტებამ, რომელიც არ ითვალისწინებს მე-18 მუხლის მიზანს, კერძოდ, რომ კანონის უზენაესობა დაცული უნდა იქნეს ყოველთვის და ხელისუფლების ყველა ორგანოს მიერ, შესაძლოა მიგვიყვანოს გაურკვევლობამდე, არაპროგნოზირებადობამდე და, საბოლოოდ, სამართლებრივ ქაოსამდე და ანარქიამდე. კანონის უზენაესობა პირდაპირაა ნახსენები კონვენციის პრეამბულაში და მის ყველა მუხლს ეხება.

16. მე-18 მუხლის raison d’être სამართლებრივი განსაზღვრულობის პრინციპის დაცვაა. როგორც სასამართლომ მართებულად დაასკვნა საქმეზე „The Sunday Times” სამეფოს წინააღმდეგ (no. 1):7

 

„... ნორმა ვერ მიიჩნევა კანონად, თუ იგი არ არის ჩამოყალიბებული საკმარისად ზუსტად, რაც მოქალაქეს საკუთარი ქცევის რეგულირების საშუალებას მისცემს: მას უნდა შეეძლოს – შესაბამისი რჩევის საჭიროების შემთხვევაში – გარემოებებიდან გამომდინარე, განჭვრიტოს შედეგები, რომლებიც შესაძლოა მოცემულ ქმედებას მოჰყვეს.“

 

მოცემულ საქმეში, კონვენციის მე-5 მუხლის პირველი პუნქტით თავისუფლებისა და უსაფრთხოების უფლებასთან დაკავშირებით გათვალისწინებული შეზღუდვის დაშვება შეუსაბამო მიზნის საფუძველზე, რომელიც არ შეუტყობინებიათ მომჩივნისთვის, მომჩივანს საშუალებას არ აძლევს, იცოდეს მისი დაკავების ნამდვილი მიზეზები, როგორც ეს გათვალისწინებულია კონვენციის მე-5 მუხლის მე-2 პუნქტით, და სათანადოდ გაასაჩივროს მისი დაპატიმრების მართლზომიერება, როგორც ეს გათვალსწინებულია კონვენციის მე-5 მუხლის მე-4 პუნქტით. მე-5 მუხლისა და მე-18 მუხლის მთელი ტექსტი და მიზანი ეფუძნება იდეას, რომ თავისუფლებისა და უსაფრთხოების უფლების შეზღუდვები მართლზომიერი უნდა იყოს. წინასწარი პატიმრობის ბოროტად გამოყენებას გმობს ევროპის საბჭოს საპარლამენტო ასამბლეის მიერ 2015 წლის 1-ელ ოქტომბერს მიღებული 2077 (2015) რეზოლუციის მე-7 მუხლიც (იხილეთ ასევე გადაწყვეტილების 135-ე პარაგრაფი).

17. გადაწყვეტილების 307-ე პარაგრაფში სასამართლო მართებულად აღნიშნავს, რომ „კონვენცია შეიქმნა იმისათვის, რომ შეენარჩუნებინა და ხელი შეეწყო დემოკრატიული საზოგადოების იმ იდეალებისა და ღირებულებებისთვის, რომელიც კანონის უზენაესობით იმართება“. თუმცა იგი მოითხოვს აღნიშნულის გათვალისწინებას ტესტის გამოყენებისას იმასთან დაკავშირებით, თუ რომელი მიზანია უპირატესი მოცემულ საქმეში – კანონიერი თუ არაკანონიერი. ჩემი აზრით, მიუხედავად ჩემი დიდი პატივისცემისა, კანონის უზენაესობა და დემოკრატიული საზოგადოების ღირებულებები დაცული ვერ იქნება, თუ სასამართლო ნებისმიერი ხარისხით ძალაუფლების ბოროტად გამოყენებას დაუშვებს. შეუძლებელია ამტკიცო, რომ კანონის უზენაესობა დაცულია, თუ იგი არსებითად ხელშეუხებელი არ რჩება, არამედ დაშვებულია მასში ჩარევა ძალაუფლების ბოროტად გამოყენების აქტით. გადაწყვეტილებაში არაა ახსნილი, თუ როგორაა შესაძლებელი, ხელისუფლებამ ნებისმიერი სახით ძალაუფლების ბოროტად გამოყენება შეუთავსოს კანონის უზენაესობას, კანონიერების პრინციპსა და დემოკრატიული საზოგადოების ღირებულებებს. ჩემი აზრით, ძალაუფლების ბოროტად გამოყენება არამარტო ძირს უთხრის დემოკრატიას, არამედ უდიდეს საფრთხეს წარმოადგენს მისთვის.

18. არ მსურს რამენაირად შევასუსტო მისი დიდი მნიშვნელობა8, კონვენციის მე-18 მუხლი არის ex abundandi cautela (განსაკუთრებული სიფრთხილის) დებულება, რომლის მიზანია, სრულიად ნათელი გახადოს, რომ შეზღუდვები არასწორად არ უნდა იქნეს გამოყენებული კონვენციის პირველ კარში განსაზღვრული უფლებებისა და თავისუფლებების მიმართ. ამის გარეშეც კი, ეს მიზანი ნათელია იმ დებულებებიდან, რომლებიც ამ უფლებებს ეხება – განსახილველ შემთხვევაში, კონვენციის მე-5 მუხლის პირველი პუნქტიდან – რომლებიც ჩამოყალიბებულია განსაკუთრებით ნათლად და ითვალისწინებს იმ შეზღუდვების სრულ ჩამონათვალს, რომლებიც არ იძლევა ძალაუფლების არასწორად ან ბოროტად გამოყენების ან თვითნებობის შესაძლებლობას. ამასთან, სასამართლოს პრეცედენტული სამართლის თანახმად, მე-5 მუხლის პირველი პუნქტის უმთავრესი მიზანია, ხელი შეუშალოს თავისუფლების თვითნებურ ან გაუმართლებელ აღკვეთას (იხილეთ საქმე მაკქეი გაერთიანებული სამეფოს წინააღმდეგ [GC], no. 543/03, §30, ECHR 2006-X; საქმე ვიტოლდ ლიტვა პოლონეთის წინააღმდეგ, no. 26629/95, §78, ECHR 2000-III და საქმე უინტერვერპი ნიდერლანდების წინააღმდეგ, 1979 წლის 24 ოქტომბერი, §37, კრებული A no. 33). ჯ.გ. მერილსი და ა.ჰ. რობერტსონი9 მართებულად შენიშნავენ:

„ ... მიუხედავად იმისა, რომ მე-18 მუხლი, გარკვეული თვალსაზრისით, მხოლოდ იმას ააშკარავებს, რაც უკვე ნაგულისხმევია კონვენციაში, იგი, უდავოდ, სიცხადეს მატებს შეზღუდვების მეტად მნიშვნელოვან საკითხს და მათი გამოყენებისას საფუძველს უმყარებს კეთილსინდისიერების პრიორიტეტულობას“. ამდენად, მას სწორად ეწოდა კონვენციის სასარგებლო ნაწილი“. 10

19. ლათინური გამონათქვამის მიხედვით გამონაკლისი ამტკიცებს ან იცავს წესს იმასთან დაკავშირებით, რაც გამონაკლისში არ შედის („exceptio probat regulam de rebus exceptio“).11 კონვენციაში გათვალისწინებული უფლებების შეზღუდვებს, რომლებიც გამონაკლისის სახით გამოიყენება შესაბამის უფლებებთან – განსახილველ შემთხვევაში კონვენციის მე-5 მუხლის პირველი პუნქტი – ზუსტად ეს მიზანი აქვს: დაიცვას წესი და არ უღალატოს მას, ანუ ამ შეზღუდვებში არაფერი უნდა იყოს უკანონო, რომელსაც არაფერი აქვს საერთო წესის ან შესაბამისი უფლების არსთან.

20. შესაბამისად, მე-18 მუხლის არცერთი განმარტება გამართლებული არ იქნებოდა, თუ იგი კონვენციის პირველი კარის სპეციალურ დებულებებში გათვალისწინებული უფლებების ფარგლებსა და მათ მიმართ არსებულ შეზღუდვებს შეცვლიდა. კონვენციაში მე-18 მუხლის შეტანა ადასტურებს, რომ მის შემქმნელებს ძალიან აწუხებდათ ის, რომ მის გარეშე გარანტირებული უფლებების მიმართ კონვენციით გათვალისწინებულ შეზღუდვებს არასწორად გამოიყენებდნენ. ამდენად, მე-18 მუხლი ზოგადად აფრთხილებს, თავი შეიკავონ ძალაუფლების ბოროტად გამოყენებისგან. ეს მუხლი შეიძლება მივიჩნიოთ მეორე მსოფლიო ომის შოკისმომგვრელი გამოცდილების შეხსენებად, როდესაც კონვენციის შემქმნელები იძულებულნი გახდნენ, სახელმწიფოსგან ადამიანების დასაცავად, გაეძლიერებინათ მათი უფლებების დაცვა, აგრეთვე, შეხსენება იმისა, თუ რა არის კონვენციის მთავარი მიზანი. ჩემი აზრით, მე-18 მუხლის იმგვარი განმარტება, რომ ძალაუფლების ბოროტად გამოყენება მისაღებია, „ევროპის საბჭოს მიზნის“ საწინააღმდეგოდ იმუშავებს, ევროპის საბჭოს მიზანს კი „მის წევრებს შორის უფრო მეტი ერთიანობის მიღწევა“ წარმოადგენს, რაც „ადამიანის უფლებათა და ძირითად თავისუფლებათა დაცვისა და მათი შემდგომი ხორცშესხმის“ საშუალებით უნდა განხორციელდეს (იხილეთ კონვენციის პრეამბულა). ძალაუფლების ბოროტად გამოყენება არათუ არ დაიცავს ადამიანის უფლებების რეალიზაციას და ამ უფლებების დაცვის სტანდარტსაც დაწევს, იგი უფრო გაანადგურებს თვითონ უფლებებს. ცხადია, ეს ყველაზე სერიოზული პრობლემა იქნება, რომლის წინაშეც ადამიანის უფლებები შეიძლება აღმოჩნდეს.

21. ალბათ შემთხვევითი არ არის, რომ მე-18 მუხლი კონვენციის პირველი კარის ბოლოშია, სადაც „უფლებები და თავისუფლებებია“ განხილული. იგი ერთგვარი ნორმატიული ქოლგაა, რომელიც ფარავს და იცავს ყველა შეზღუდულ უფლებასა და თავისუფლებას (ანუ უფლებებსა და თავისუფლებებს, რომელთა მიმართებითაც შეზღუდვები არსებობს და, ამდენად, რომლებიც აბსოლუტური არ არის) ძალაუფლების არასწორად გამოყენებისგან და მე-18 მუხლი, კონვენციის პირველ მუხლთან ერთად, რომელიც „ადამიანის უფლებათა დაცულობის ვალდებულებას“ ეხება (რომელიც უშუალოდ პირველი კარის წინაა), შეიძლება მიჩნეული იქნეს კონვენციის ტაძრის იატაკად და ჭერად ან კონვენციის გემის კიჩოდ და ცხვირად, რომელიც ადამიანის უფლებების შესახებ პირველ კარში შესულ ყველა დებულებას აერთიანებს. როგორც უკვე აღვნიშნე, მე-18 მუხლი მიზნად ისახავს, არათუ შეასუსტოს, არამედ გააძლიეროს კანონის უზენაესობა და სხვა ძირითადი ან მთავარი პრინციპები, კონვენციის სისტემის ღირებულებები და მისწრაფებები, როგორცაა დემოკრატიის პრინციპი და თანასწორობის პრინციპი. მე-17 და მე-18 მუხლები არათუ არ პატიობენ ძალაუფლების ბოროტად გამოყენებას, არამედ იცავენ ნებისმიერი ამგვარი ქმედებისგან. პირველი, მე-17 და მე-18 მუხლები შეიძლება შევადაროთ სამ კედელს ან სვეტს წმინდა ტაძრის – კონვენციისა – რომელსაც განმმარტებელი ფრთხილად და მოწიწებით უნდა მიუდგეს, თორემ წმინდა ტაძარი ჩამოიქცევა და კონვენცია დაცინვის საგნად იქცევა.

22. მეტიც, კონვენციის მე-18 მუხლი უშუალოდ მე-17 მუხლს მოსდევს, რომლის სათაურია „უფლებათა ბოროტად გამოყენების აკრძალვა“. მიუხედავად იმისა, რომ არც მე-18 მუხლისა და არც მე-17 მუხლის ტექსტში სიტყვა „ბოროტად გამოყენება“ არ გვხვდება, არსებითად, მე-18 მუხლი შეზღუდვების ბოროტად გამოყენების აკრძალვას ეხება, ისევე როგორც მე-17 მუხლი ეხება უფლებების ბოროტად გამოყენების აკრძალვას. გერჰარდ ვან დერ შიფმა სწორად თქვა:

„მე-18 მუხლი ასევე შეიძლება განვიხილოთ როგორც მე-17 მუხლში განსაზღვრული პრინციპის სრულყოფა, რომელიც ამბობს, რომ უფლებები არ შეიძლება იმაზე მეტად შეიზღუდოს, ვიდრე ეს გათვალისწინებულია კონვენციაში, რამდენადაც იგი იყენებს სწორედ ხსენებულ პრინციპს კანონიერ მიზნებთან მიმართებით, რომლებიც შესაძლოა არსებობდეს უფლებების შეზღუდვისას“. ამდენად, კრისტინ ჰენრარდი12 სწორად აღნიშნავს, რომ მე-18 მუხლი არის იარაღი, რომელიც უზრუნველყოფს უფლებების ეფექტურ დაცვას, რამდენადაც იგი აკონტროლებს მოსალოდნელ მიზნებს, რომლებიც შესაძლოა არსებობდეს უფლებების შეზღუდვისას“.13

23. დიდი პატივისცემის მიუხედავად, გადაწყვეტილებაში წარმოდგენილი განმარტებისგან განსხვავებით, კონვენციის მე-18 მუხლის ჩემს მიერ შემოთავაზებული განმარტება თანხვედრაშია 1969 წლის სახელშეკრულებო სამართლის შესახებ ვენის კონვენციის (შემდგომში „ვენის კონვენცია“) 31-ე მუხლის 1-ელ და მე-2 პუნქტებთან, რომელსაც სასამართლო ხშირად მიმართავს და რომელშიც ვკითხულობთ:

„1. ხელშეკრულება უნდა განიმარტოს კეთილსინდისიერად, ჩვეულებრივი მნიშვნელობის შესაბამისად, რომელიც ხელშეკრულების ტერმინებს უნდა მიეცეს მათ კონტექსტში და ასევე გამომდინარე ხელშეკრულების ობიექტიდან და მიზნიდან.

2. ხელშეკრულების განმარტების მიზნისათვის, მისი კონტექსტი, ხელშეკრულების ტექსტის, პრეამბულისა და დანართების გარდა მოიცავს: ...“

საქმეში საადი გაერთიანებული სამეფოს წინააღმდეგ სასამართლომ თავისი ჩვეული მიდგომა განმარტებისადმი ვენის კონვენციის დებულებების საფუძველზე შემდეგნაირად შეაჯამა:

„სახელშეკრულებო სამართლის შესახებ ვენის კონვენციის თანახმად სასამართლომ უნდა დააზუსტოს ჩვეულებრივი მნიშვნელობა, რომლებიც სიტყვებს უნდა მიეცეს მათ კონტექსტში და ასევე გამომდინარე იმ დებულების ობიექტიდან და მიზნიდან, საიდანაც ისინია ამოღებული (იხილეთ გოლდერი, მითითებულია ზემოთ, §29; ჯონსტონი და სხვები, მითთებულია ზემოთ, §51, და ვენის კონვენციის 31-ე მუხლის პირველი პუნქტი). სასამართლომ უნდა გაითვალისწინოს ის ფაქტი, რომ დებულების კონტექსტი არის ხელშეკრულება ადამიანის ინდივიდუალური უფლებების ეფექტურად დაცვის შესახებ და რომ კონვენცია წაკითხული უნდა იქნეს მთლიანობაში და იმგვარად უნდა განიმარტოს, რომ მის სხვადასხვა დებულებას შორის შიდა თანმიმდევრულობა და შესაბამისობა უზრუნველყოფილი იყოს (იხილეთ საქმე სტეკი და სხვები გაერთიანებული სამეფოს წინააღმდეგ (dec.) [GC], nos. 65731/01 და 65900/01, §48, ECHR 2005- X). სასამართლომ ასევე უნდა გაითვალისწინოს საერთაშორისო სამართლის ნებისმიერი შესაბამისი წესი და პრინციპი ხელშემკვრელ მხარეებს შორის ურთიერთობასთან დაკავშირებით (იხილეთ ზემოთ მითითებული ალ- ადსანი, §55; Bosphorus Hava Yolları Turizm ve Ticaret Anonim Şirketi ირლანდიის წინააღმდეგ [GC], no. 45036/98, §150, ECHR 2005-VI, და ვენის კონვენციის 31-ე მუხლის მე-3 პუნქტის „c“ ქვეპუნქტი). შესაძლებელია, განმარტების დამატებითი საშუალებებისადმი, მათ შორის კონვენციასთან დაკავშირებული მოსამზადებელი მასალებისადმი მიმართვა, რათა დადასტურდეს ზემოხსენებული მეთოდით განსაზღვრული მნიშვნელობა, ან განისაზღვროს მნიშვნელობა, თუ სხვაგვარად იგი ორაზროვანი, გაურკვეველი ან აშკარად აბსურდული ან არაგონივრული იქნება (ვენის კონვენციის 32-ე მუხლი)“. 14

24. მე-18 მუხლის არცერთი განმარტება არ იქნებოდა ვენის კონვენციის 31-ე მუხლის პირველი პუნქტით გათვალისწინებული კეთილსინდისიერების ცნების შესაბამისი, თუ დავუშვებდით, რომ მე-18 მუხლი ძალაუფლების ბოროტად გამოყენების ზოგიერთ ფაქტს მისაღებად მიიჩნევს ან უნდა მიიჩნევდეს. ეს ცხადია, ვინაიდან ძალაუფლების ბოროტად გამოყენება კეთილსინდისიერების ცნებასთან შეუთავსებელია.

25. ჩემთვის მისაღები განმარტება, რომელსაც, ისევ და ისევ, სასამართლო ხშირად მიმართავს, მდგომარეობს იმაში, რომ კონვენცია წაკითხული უნდა იქნეს მთლიანობაში, რათა მის სხვადასხვა დებულებას შორის შიდა თანმიმდევრულობა და შესაბამისობა უზრუნველყოფილი იყოს (სხვა საქმეებთან ერთად იხილეთ საქმე სტეკი და სხვები გაერთიანებული სამეფოს წინააღმდეგ (dec.) [GC], nos. 65731/01 და 65900/01, §48, ECHR 2005-X). ამასვე უკავშირდება შემდეგი იურიდიული აფორიზმი: Interpretare et concordare legis legibus est optimus interpretandi modus,15 რაც ნიშნავს: „კანონის განმარტება და მათი ჰარმონიზაცია არის განმარტების საუკეთესო მეთოდი“. თუმცა ჯერ კიდევ რომაელებამდე არისტოტელე აღნიშნავდა, რომ წინადადებას უნდა ჰქონდეს მნიშვნელობა და რომ სიტყვები ტექსტში არ უნდა იქნეს წაკითხული ცალ-ცალკე, არამედ ერთიან კონტექსტში, რათა ტექსტი აღქმულ იქნეს მთლიანობაში.16

26. ჩემს მიერ შემოთავაზებული განმარტებისგან განსხვავებით, გადაწყვეტილებაში წარმოდგენილი განმარტება გამოიწვევს კონვენციაში მითითებული შეზღუდვების გაფართოებას, კონვენციის გამოყენებას არა მხოლოდ კანონიერი შეზღუდვებისთვის, არამედ როგორც კანონიერი, ისე უკანონო შეზღუდვებისთვის. ამგვარი განმარტება გარდაუვლად გამოიწვევს იმ უფლებების ფარგლების შეზღუდვას, რომელთაც იგი შეეხება და, აქედან გამომდინარე, დაუპირისპირდება პრინციპს, რომლის მიხედვითაც კონვენციაში გათვალისწინებული უფლებები უნდა განიმარტოს ფართო გაგებით, ხოლო მათ მიმართ გამოყენებული ნებისმიერი შეზღუდვა – ვიწრო გაგებით.

27. მიუხედავად დიდი პატივისცემისა, უნდა აღვნიშნო, რომ გადაწყვეტილებაში წარმოდგენილი განმარტება კონვენციის სისტემისა და საერთაშორისო საჯარო სამართლის მთავარ პრინციპსაც ეწინააღმდეგება, კერძოდ, პრინციპს იმის შესახებ, რომ ადამიანის უფლებებთან დაკავშირებული დებულებების ნებისმიერი შემზღუდავი განმარტება ეწინააღმდეგება ეფექტურობის პრინციპს და არ წარმოადგენს საერთაშორისო სამართლის ნაწილს.17 პროფესორი მერილსი სწორად აღნიშნავს, რომ „ამ პრინციპს [ეფექტურობის], რომლის ღირებულებას განმარტების ყველა სკოლა აღიარებს, სასამართლოს გადაწყვეტილებებში ძალიან მნიშვნელოვანი ადგილი უჭირავს“.18 იგი, ასევე, სწორად შენიშნავს შემდეგს:

„ყოველივე ზემოთქმულიდან გამომდინარე, ეფექტურობის პრინციპი განმარტების პრინციპია. როგორც ცნობილია, იგი მოითხოვს, რომ დებულებები განიმარტოს „მაქსიმალურად სრულად და სიტყვებისა და ტექსტის სხვა ნაწილების ჩვეულებრივი მნიშვნელობის შესაბამისად“. აქედან გამომდინარე, ნებისმიერი ხელშეკრულების ტერმინები მთავარი ორიენტირია და სამართლებრივად სწორად არ შეიძლება იქნეს მიჩნეული არცერთი განმარტება, რომელიც არ შეესაბამება ტექსტს, როგორიც არ უნდა იყოს მისი სხვა ღირებულებები.“19

28. ის, რაც ზემოთ მოტანილი ციტატის ბოლო წინადადებაშია ნათქვამი, განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია განსახილველი საკითხისთვის და ეხმიანება იმას, რაც ზემოთ ითქვა მე-18 მუხლის ტექსტობრივ განმარტებასთან დაკავშირებით.

29. ჯეიკობი, უაითი და ოუვი მიუთითებენ რა პროფესორ მერილსის განმარტების ზემოხსენებულ მიდგომაზე და, კერძოდ, ეფექტურობის პრინციპზე, მნიშვნელოვან საკითხს ეხებიან:

„ობიექტსა და მიზანთან დაკავშირებული ვენის კონვენციის დებულებების გამოყენება ევროპული კონვენციის კონტექსტში იყო სწორედ ის, რამაც კარი გაუხსნა კონვენციის განმარტების ამგვარ მიდგომას“. 20

30. ასევე, სასამართლოს პრეცედენტული სამართლის მიხედვით კონვენციის დებულებებით გარანტირებული უფლებების შემზღუდველი განმარტება არ იქნებოდა ამ დებულებების მიზნის შესაბამისი (მაგალითისთვის იხილეთ საქმე დელკორტი ბელგიის წინააღმდეგ, 1970 წლის 17 იანვარი, §25, კრებული A no. 11; საქმე პერეზი საფრანგეთის წინააღმდეგ [GC], no. 47287/99, §64, ECHR 2004-I, და საქმე არტიკო იტალიის წინააღმდეგ, 1980 წლის 13 მაისი, §33, კრებული A no. 37).21 ეს იმიტომ, რომ ეფექტურობის პრინციპი, რომელიც კონვენციისგან განუყოფელია და ადამიანის უფლებებთან დაკავშირებული ყველა მისი დებულების საყრდენია, მოითხოვს, რომ ეს დებულებები განმარტებული და გამოყენებული იყოს სწორად, პრაქტიკულად და ეფექტურად, რათა მიღწეულ იქნეს კონვენციის, როგორც ადამიანის უფლებებთან დაკავშირებული ხელშეკრულების, მიზანი, მისი დებულებებიდან ყოველგვარი გადახრის ან მათი შეკვეცის გარეშე. ამ შემთხვევაში აბსოლუტურად სწორი და მართებულია კრისტინ ჰენრარდის სიტყვები,22 კერძოდ იმასთან დაკავშირებით, რომ მე-18 მუხლი არის იარაღი, რომელიც უზრუნველყოფს უფლებების ეფექტურ დაცვას, რამდენადაც იგი აკონტროლებს მოსალოდნელ მიზნებს, რომლებიც შესაძლოა არსებობდეს უფლებების შეზღუდვისას. მე-18 მუხლის სავალდებულო და გასაგები ტექსტი და მიზანი არ უნდა იქნეს უგულვებელყოფილი.

31. მე-18 მუხლის ტექსტი ეფექტურობის პრინციპის შესაბამისად უნდა განიმარტოს, რათა მისი მნიშვნელობა მის მიზანს გამოხატავდეს და არ ეწინააღმდეგებოდეს მას.23 მაშინაც კი, თუ  ვივარაუდებთ, რომ მე-18 მუხლის მნიშვნელობა არაა გასაგები შეზღუდვების ბევრი მიზნიდან გამომდინარე და არსებობს ორი სანდო ან სადავო განმარტება, რომელთაგან ერთი მხარს უჭერს გარანტირებულ უფლებას, მეორე კი არა, უპირატესობა უნდა მიენიჭოს პირველს. აქ მართებულია დოქტრინა in dubio, in favorem pro libertate, გამოყენებული მისი ფართო გაგებით, რაც ეფექტურობის პრინციპის გამოვლენაა.

მე-18 მუხლი მჭიდრო კავშირშია ეფექტურობის პრინციპთან. მე-18 მუხლის სიტყვასიტყვითი განმარტება ადამიანის უფლებების ეფექტური დაცვის აუცილებელი წინაპირობაა. მე-18 მუხლის მიზანმიმართული განმარტება ემთხვევა სიტყვასიტყვით განმარტებას. თუ მე-18 მუხლი არაა განმარტებული არცერთი ამ განმარტების შესაბამისად, ეფექტურობის პრინციპი მიზანსა და საგანს მოკლებული იქნება. მიუხედავად ჩემი პატივისცემისა, გადაწყვეტილება ეფექტურობის პრინციპს „უპირატესი მიზნის ტესტის“ საკურთხეველს სწირავს. მე-18 მუხლი არამარტო იცავს ყველა იმ უფლების ეფექტურობის პრინციპს, რომელთა მიმართაც კონვენცია შეზღუდვებს ითვალისწინებს, არამედ წარმოადგენს პრევენციულ ზომას, რამდენადაც იგი უზრუნველყოფს, რომ კანონის უზენაესობას საფუძველი არ შეუსუსტდეს. მხოლოდ ადამიანის უფლებებისა და კანონის უზენაესობის და სხვა დემოკრატიული ღირებულებების პატივისცემითა და დაცვითაა შესაძლებელი, თავიდან ავიცილოთ არადემოკრატიული ტენდენციების პარაზიტული განვითარება, რამაც, საბოლოოდ, შესაძლოა ტოტალიტარიზმამდე მიგვიყვანოს.

32. არსებობს ლათინური იურიდიული აფორიზმი, რომლის მიხედვითაც, როცა რაღაც აკრძალულია პირდაპირ, ის ასევე აკრძალულია არაპირდაპირ – quando aliquid prohibetur ex directo, prohibetur et per obliquum.24 აგრეთვე, სხვა ლათინური იურიდიული აფორიზმის მიხედვით, როცა რაღაც აკრძალულია, ყველაფერი, რაც მასთან კავშირშია, ასევე აკრძალულია – quando aliquid prohibetur prohibetur omne, per quod devenitur ad illud.25 ეს გამონათქვამები, რომლებიც უბრალოდ ამტკიცებენ, რომ თუ რაიმე აკრძალულია, არ უნდა იყოს დაშვებული მისი უკანა კარიდან შემოტანა, შესაძლოა გამოყენებულ იქნეს განსახილველ საქმეში. თუ კონვენციის მე-18 მუხლს ისე განვმარტავთ, რომ იგი სახელმწიფო ხელისუფლების ორგანოებს ხელს შეუწყობს ძალაუფლების ბოროტად გამოყენებაში კონვენციის კანონიერ შეზღუდვებთან დაკავშირებული დებულებების მანიპულირებით და მათი გამოყენებით ფარული ან უცხო ან მართლსაწინააღმდეგო მიზნით, ეს არამარტო კონვენციის მე-18 მუხლისა და მე-5 მუხლის პირველი პუნქტის საწინააღმდეგო იქნება, არამედ მთლიანად კონვენციის სისტემის ერთგვარი უარყოფაც, სისტემისა, რომლის მიზანია ადამიანის უფლებების ეფექტური დაცვა.

33. სხვა შესაძლო უარყოფითი შედეგი ამგვარი განმარტებისა შეიძლება იყოს ის, რომ სახელმწიფო ხელისუფლების ორგანოებს საშუალება მიეცემათ, სარგებელი ან უპირატესობა მოიპოვონ სამართალდარღვევით, რაც დაუშვებელია.26 იმავე აკრძალვა და უფრო მკაცრიც ვრცელდება იმ შემთხვევაშიც, როდესაც ვინმე ცდილობს უფლება მოიპოვოს თაღლითურად ან ძალაუფლების ბოროტად გამოყენებით.27 დაბოლოს, რაც ყველაზე მნიშვნელოვანია, ვერავინ უნდა ისარგებლოს იმით, რაც კანონს ეწინააღმდეგება,28 და სახელმწიფოს არ უნდა ჰქონდეს გონივრული მოლოდინი იმისა, რომ უკანონობიდან სარგებელს ნახავს. ჩემი აზრით, ყველა ზემოხსენებული პრინციპი ეხება არა მხოლოდ კერძო სამართალს, არამედ საჯარო სამართალსაც, განსაკუთრებით საერთაშორისო საჯარო სამართალს, მათ შორის, რა თქმა უნდა, კონვენციასაც. მე-18 მუხლის განმარტებას, რომელიც ძალაუფლების არასწორად ან ბოროტად გამოყენებას უშვებს, შესაძლოა ძალაუფლების გამიჯვნის პრინციპის დარღვევაც მოჰყვეს, როგორც თანმდევი ეფექტი.

34. მოსამართლის საქმე არ არის აბალანსოს კანონიერი და უკანონო შეზღუდვები მათი წონის ან საქმეში დომინანტური პოზიციის მიხედვით, რათა განსაზღვროს, რომელი უფრო მნიშვნელოვანია და შემდეგ დაადგინოს, დაირღვა თუ არა მე-18 მუხლი. კონვენციით მოთხოვნილი პროპორციულობის ტესტი მხოლოდ და მხოლოდ უფლებასა და კანონიერ შეზღუდვას შორისაა დაშვებული, რაც აუცილებელია დემოკრატიული საზოგადოებისთვის. კონვენცია არ მოითხოვს, რომ პროპორციულობის ტესტი გამოყენებულ იქნეს კანონიერ და არაკანონიერ შეზღუდვებს შორისაც, რასაც არცერთი დემოკრატიული საზოგადოება მხარს არ დაუჭერს.

35. თუ დამტკიცდება, რომ ერთი შეხედვით კანონიერი შეზღუდვა მოეცხო ლაქა უკანონო შეზღუდვით, პირველი არ უნდა გამოიყოს ან გაიმიჯნოს მეორისგან; ამას მოჰყვება ის, რომ კანონიერი შეზღუდვა არაკანონიერი შეზღუდვების კატეგორიაში გადავა და გავა კონვენციის შესაბამისი დებულების რეგულირების სფეროდან. აქ უნდა მოვიხმოთ ლოგიკის მთავარი წესებიდან მესამე წესი, კერძოდ, გამორიცხული შუა პრინციპი ან კანონი – principium tertii exclusi or tertium non datur, რომელიც ამბობს, რომ მსჯელობა ან ჭეშმარიტია ან ყალბი, სხვა შესაძლებლობის არსებობა გამორიცხულია. როგორც არისტოტელემ თქვა,29 შეუძლებელია ვივარაუდოთ, რომ ერთი და იმავე საგანი არსებობს კიდეც და არც არსებობს. განსახილველ საქმეში უფლების შეზღუდვა მიჩნეულ უნდა იქნეს ან კანონიერად ან უკანონოდ და არანაირი საშუალო მათ შორის. შეზღუდვის ერთ-ერთი მიზნის არაკანონიერება მთლიანად ხრწნის სახელმწიფო ხელისუფლების მოცემული ორგანოს გადაწყვეტილებას, ამ შემთხვევაში – მომჩივნის დაპატიმრების შესახებ გადაწყვეტილებას.

36. მეტიც, ლოგიკურად, როდესაც ერთ შემთხვევაში ვუშვებთ ძალაუფლების არასწორად ან ბოროტად გამოყენებას, ამით კარს ვუხსნით უფრო მეტ უკანონობას. იმავე ეხება ყველაფერს, რაც დაშვებულია, მაგრამ არ არის მიზანშეწონილი, სამართლიანი და სწორი, კერძოდ კი აბსურდულობას,30 თვითნებობასა და უსამართლობას. ბოროტად გამოყენება მჭიდროდ უკავშირდება ყველაფერს, რაც შეიძლება გამოყენებულ იქნეს, ამდენად, გამონათქვამის აზრი ძალიან ღრმაა, რომელიც ამბობს, რომ შეიძლება ყველაფრის ბოროტად გამოყენება, გარდა სიქველისა.31 ძალაუფლების ბოროტად გამოყენებამ შესაძლოა ხშირად გააღვივოს ან გამოიწვიოს ძალადობა, ტერორიზმი და სხვაგვარი უკიდურესი საქციელი.

37. განსახილველ საქმეს განსაკუთრებით ეხმიანება ლორდ ჰარდვიკის შემდეგი შენიშვნა, რომელიც მან 1742 წელს გააკეთა სასამართლოს შეურაცხყოფის ცნობილ საქმეზე:

„ვერაფერი გამოიღებს ისეთ დიდ შედეგს, როგორსაც მართლმსაჯულების დინებების სუფთად და წმინდად შენახვა“. 32

 

ამ შენიშვნასთან დაკავშირებით ლორდმა დენინგმა თავის წიგნში სათაურით „ჯეროვანი სამართლებრივი პროცედურა“ შემდეგი კომენტარი გააკეთა:

 

„მართლმსაჯულებას მხოლოდ ერთი დინება არ აქვს, ბევრი აქვს. ყველაფერი, რაც მათ სვლას აფერხებს ან ატალახიანებს რომელიმე ამ დინების წყლებს, სასჯელს უნდა დაექვემდებაროს...“

 

ასევე, იმავე მოსამართლემ თავისი ლექცია სახელწოდებით „ძალაუფლების ბოროტად გამოყენება“33 დაიწყო და დაასრულა შემდეგნაირად:

 

„ყველამ იცით დიდი ისტორიკოსი ლორდ ექტონის ცნობილი აფორიზმი:

„ძალაუფლება რყვნის, ხოლო აბსოლუტური ძალაუფლება აბსოლუტურად რყვნის“.

... ცივილიზებულ საზოგადოებაში ძალაუფლების ბოროტად გამოყენების შემთხვევაში ერთადერთი დასაშვები სამართლებრივი დაცვის საშუალებაა, მივმართოთ კანონს.

კანონს რომ მივმართოთ, მნიშვნელოვანია, თავად კანონი უზრუნველყოფდეს ადეკვატურ და ეფექტურ საშუალებებს ძალაუფლების ბოროტად ან არასწორად გამოყენებისგან დასაცავად, რომელი ნაწილიდანაც არ უნდა მოდიოდეს იგი. არ აქვს მნიშვნელობა, ვინ არის იგი – ვინ არის ბრალდებული ბოროტად ან არასწორად გამოყენებაში. ეს არის მთავრობა, ეროვნული თუ ადგილობრივი. ეს არის... სულერთია, ვინ არის, როგორი ძალაუფლება აქვს, კანონი უნდა უზრუნველყოფდეს საშუალებას ძალაუფლების ბოროტად ან არასწორად გამოყენებისგან დასაცავად, წინააღმდეგ შემთხვევაში დაჩაგრულები იმ მდგომარეობამდე მივლენ, რომ ამას აღარ მოითმენენ. ისინი თვითონ მოძებნიან დაცვის საშუალებას. იქნება ანარქია“.34

...

„დავრუნდეთ იქ, საიდანაც დავიწყე: „ძალაუფლება რყვნის“. მე ეს გაჩვენეთ. აი, რატომ უნდა იყოს ცივილიზებულ საზოგადოებაში შემოწმებისა და დაბალანსების სისტემა, რათა თავიდან ავიცილოთ ძალაუფლების ბოროტად გამოყენება“.35

38. ჩემი აზრით, კონვენცია ითვალისწინებს შემოწმებისა და დაბალანსების სისტემას, ანუ კონტროლის სისტემას, ცივილიზებულ საზოგადოებაში – ევროპაში – იმ გაგებით, როგორც ლორდ დენინგს ესმოდა. კონვენციის მე-18 მუხლის მიზანია,36 მიუახლოვდეს იდეას, რომლის თანახმადაც სასამართლო უნდა იყოს „ევროპის სინდისი“,37 ადამიანის უფლებების მცველი და წვლილი უნდა შეჰქონდეს ტოტალიტარიზმიდან დემოკრატიაში გადასვლასა და ევროპაში კანონის უზენაესობის დამყარებაში. ძალაუფლების ბოროტად გამოყენება ვერ თანაიარსებებს ცივილიზებული საზოგადოების იდეასა და კანონიერების ცნებასთან. იგი ვერ შეეწყობა ვერც ადამიანის უფლებებისა და ადამიანის ღირსების დაცულობას.

39. სასამართლოს, როგორც ადამიანის უფლებებისა და ძირითადი თავისუფლებების დამცველის როლი მდგომარეობს ამათ უზრუნველყოფასა და დაცვაში და არ უნდა უშვებდეს ბოროტად გამოყენების ფაქტებს, არც არავის უნდა აძლევდეს უფლებას საფრთხე შეუქმნას ამ უფლებებსა და თავისუფლებებს და კონვენციის სისტემას ზოგადად. აქედან გამომდინარე, სასამართლოს ამოცანა არაა, საკუთარ თავზე აიღოს მე-18 მუხლის „პარაზიტული“ განმარტება, თუ შეიძლება ასე ითქვას, და კარი გაუხსნას ელემენტებს, რომლებიც არათუ უცხოა კონვენციით გათვალისწინებული უფლებების ბუნებასა და მე-18 მუხლის არსისგან, არამედ ეწინააღმდეგება კიდეც მას.

40. არ აქვს მნიშვნელობა, უფლების შეზღუდვის გამოყენების მიზანში ძალაუფლების არასწორი ან ბოროტად გამოყენება მცირე მასშტაბით იყო გათვალისწინებული თუ დიდით. ძალაუფლების ნებისმიერი ამგვარი არასწორი ან ბოროტად გამოყენების თავად ფაქტი სასამართლოსთვის საკმარისია, იმისთვის, რომ დაგმოს იგი და დაადგინოს კონვენციის სხვა დებულებასთან ერთობლიობაში, განსახილველ შემთხვევაში მე-5 მუხლის პირველ პუნქტთან ერთობლიობაში, მე-18 მუხლის დარღვევა. სასამართლო საერთაშორისო და ზეეროვნული სასამართლოა; იგი შუქურაა არა მხოლოდ ევროპის, არამედ მთელი მსოფლიოსი. თავისი პრეცედენტული სამართლით იგი მის გზამკვლევ სინათლესა და სხივებს ჰფენს ყველა ქვეყანას და არის ევროპის საბჭოს 47 წევრი სახელმწიფოს 800 მილიონზე მეტი ადამიანის სასამართლო. მისი პრეცედენტული სამართალი თითოელი იურისტის, მოსამართლისა და კანონმდებლის შთაგონების წყაროა. კონვენცია მშვიდობისა და სტაბილურობის კატალიზატორია და, აქედან გამომდინარე, სასამართლო იცავს მშვიდობას ადამიანის უფლებების, დემოკრატიისა და კანონის უზენაესობის დაცვის ხელშეწყობით. ამდენად, სასამართლომ არ უნდა დაუშვას ძალაუფლების ბოროტად გამოყენება, როდესაც დამტკიცებულია მისი არსებობა, და არ უნდა გაითვალისწინოს იგი (როგორც ამ გადაწყვეტილების შემთხვევაშია), როდესაც, მისი ხარისხიდან ან მასშტაბიდან გამომდინარე, იღებს გადაწყვეტილებას იმასთან დაკავშირებით, დაირღვა თუ არა მე-18 მუხლი.

41. მიუხედავად იმისა, რომ თავისთავად ცხადია, რომ ძალაუფლების ბოროტად გამოყენება და თვითნებობა ეწინააღმდეგება კონვენციის ყველა დებულების ტექსტს, მიზანსა და ბუნებას, მნიშვნელოვანია აღინიშნოს, რომ მე-17 და მე-18 მუხლების გარდა, რომლებიც უშუალოდ უფლებებისა და შეზღუდვების ბოროტად გამოყენებას ეხება, კონვენციის 35-ე მუხლის მე-3 პუნქტის „a“ ქვეპუნქტიც შეიცავს შემდეგ სავალდებულო დებულებას:

„სასამართლო მიუღებლად ცნობს 34-ე მუხლის შესაბამისად წარდგენილ ინდივიდუალურ საჩივარს, თუ ის მიიჩნევს, რომ:

(a) საჩივარი შეუთავსებადია კონვენციის ... დებულებებთან ... ან წარმოადგენს ინდივიდუალური საჩივრის უფლების ბოროტად გამოყენებას...

...”

42. ამასთან, თავისი პრეცედენტული სამართლის მიხედვით, სასამართლოს მიერ ჩარევა ხდება მაშინ, როდესაც ეროვნული სასამართლოების მიერ გაკეთებული განმარტება ან დასკვნა თვითნებურია ან აშკარად არაგონივრული (იხილეთ, სხვებს შორის, საქმეები ბოჩანი უკრაინის წინააღმდეგ (no. 2) [დიდი პალატის გადაწყვეტილება], no. 22251/08, §61, ECHR 2015; ჰამესევიჩი დანიის წინააღმდეგ (dec.),no. 25748/15, §43, 2017 წლის 16 მაისი; ალამი  დანიის წინააღმდეგ (dec),no. 33809/15, §35, 6 ივნისი 2017; დულორანსი საფრანგეთის წინააღმდეგ, no. 34553/97, §§33-34 და 38, 2000 წლის 21 მარტი; ხამიდოვი რუსეთის წინააღმდეგ, no.72118/01, §170, 2007 წლის 15 ნოემბერი; და ანჯელკოვიჩი სერბეთის წინააღმდეგ, no. 1401/08, §24, 2013 წლის 9 აპრილი). ანალოგიურად, თუ სასამართლო გამონაკლისის სახით, მისი სუბსიდიარობის როლიდან გამომდინარე, მიიჩნევს, რომ ჩარევა გამართლებულია ისეთ შემთხვევებში, როდესაც ეროვნულმა სასამართლოებმა ეროვნული კანონმდებლობა განმარტეს თვითნებურად ან აშკარად არაგონივრულად, მაშინ იგი უფრო მეტად იქნება ვალდებული ასე მოიქცეს, როდესაც ეროვნული ხელისუფლების ორგანოები არასწორად ზღუდავენ ადამიანის უფლებებს კონვენციის მე-18 მუხლის და სხვა დებულებების საწინააღმდეგოდ, და რაც სასამართლოს უპირველეს მოვალეობაში შედის განმარტების მიცემა და გამოყენება.

43. განმარტება, რომელიც მოჰყვა ამჟამინდელ გადაწყვეტილებას არის, მის მიმართ პატივისცემის მიუხედავად, „თავისუფალი“ ან სუბიექტური ინტერპრეტაცია, რომელიც არ არის დამყარებული ინტერპრეტაციის რაიმე წესებზე ან ობიექტურ კრიტერიუმებზე. როგორც აარონ ბარაკმა სწორად შენიშნა, „თავისი არსით, თავისუფალი მიდგომა სრულიად არ არის განმარტებითი – იგი უარყოფს ინტერპრეტაციის წესების მართვის ძალას“.38

44. ზემოაღნიშნულის გათვალისწინებით, ჩემი შეხედულებით, არაფერია იმაზე უფრო სავალდებულო სასამართლოსთვის, ვიდრე იმის უზრუნველყოფა, რომ კონვენციის დებულებების ინტერპრეტაცია და გამოყენება იყოს სუფთა და არ იყოს დაბინძურებული ძალაუფლების ბოროტი ან არასათანადო გამოყენებით ან პოლიტიკური შეხედულებებით. კონვენციის მე-18 მუხლი უნდა ყოფილიყო ძალაუფლების არასათანადო და ბოროტად გამოყენებისა და თვითნებურობის წინააღმდეგ დაცვის საშუალება, კრიტერიუმი და დამცავი კედელი. თუმცა, მე არ ვდაობ, რომ ყველა შემთხვევაში, როდესაც მომჩივანი აცხადებს, რომ მისი დაპატიმრება განხორციელდა არამართლზომიერი მიზნით, გამოყენებული უნდა იქნეს მე-18 მუხლი. ასეთი ბრალდება  დადასტურებული უნდა იყოს საქმეში არსებული ფაქტებით. გადაწყვეტილებაში (იხილეთ პარაგრაფი 350) ეს ბრალდება ითვლება, როგორც „საკმაოდ დამაჯერებელი და აქედან გამომდინარე, დადასტურებული“. მიუხედავად ამისა, მე არ გთავაზობთ ამ არაკანონიერი მიზნის ხარისხის შესწავლას, როგორც ამას გადაწყვეტილება გვთავაზობს.

C. გადაწყვეტილების მიდგომების ანალიზი

45. აქ განსახილველი საკითხი აღწერილია ამ გადაწყვეტილების 292-ე-308-ე პარაგრაფებში ასეთი ქვესათაურით – „(i) მიზნების სიმრავლე“.

46. ამ გადაწყვეტილების 292-ე პარაგრაფში წამოჭრილია საკითხი იმის შესახებ, „ასეთი განსაზღვრული მიზანი ყოველთვის გამორიცხავს თუ არა ფარულ მიზანს, ან ფარული მიზნის უბრალო არსებობა წინააღმდეგობაში მოდის თუ არა მე-18 მუხლთან, ან არსებობს თუ არა რაიმე შუალედური პასუხი“. ჩემი აზრით, როგორც ზემოთ უკვე ავხსენი, ფარული მიზნის უბრალოდ არსებობაც კი, თუ ეს დასტურდება, ეწინააღმდეგება კონვენციის მე-18 მუხლს. ისევე, როგორც კონვენციის მე-17 მუხლი, მე-18 მუხლიც კრძალავს ძალაუფლების ბოროტად გამოყენებას და ძალაუფლების ნებისმიერი სახით ბოროტად გამოყენება კი არღვევს კონვენციის დებულებებს.

47. მე სრულიად ვეთანხმები იმ მიდგომას, რომელიც აღწერილია გადაწყვეტილების 293-ე პარაგრაფში, სახელდობრ იმას, რომ ზემოაღნიშნული აზრის შეფასებას „ევროსასამართლო დაიწყებს კონვენციის ზოგად სქემაში მე-18 მუხლის ტექსტისა და ადგილის მხედველობაში მიღებით“. ამავე პარაგრაფში ასევე ნათქვამია, რომ მე-18 მუხლის ტექსტი „მთლიანად ემთხვევა“ კონვენციის სხვა დებულებების ტექსტებს, მათ შორის მე-5 მუხლის 1-ლი პუნქტის მეორე წინადადების ტექსტს: „გარდა შემდეგი შემთხვევებისა“. დამატებით შემიძლია ვთქვა, რომ მე-18 მუხლის ტექსტი ჩამოყალიბებულია კიდევ უფრო მეტად ვალდებულების შემცველი ტერმინებით, როგორიცაა „უნდა“ ზმნა უარყოფით ფორმაში („არ უნდა“).

48. გადაწყვეტილების 294-ე-297-ე პარაგრაფები შეიცავს პრეცედენტული სამართალის ზოგად მიმოხილვას, რომელიც შეეხება კონვენციის სხვა მუხლებს მე-5 მუხლის 1-ლი პუნქტის გარდა, ხოლო 298-ე-301-ე პარაგრაფები კი შეიცავს მე-5 მუხლის 1-ლი პუნქტის ზოგად მიმოხილვას. 302-ეპარაგრაფში ნათქვამია, რომ ზემოთ აღნიშნულ პუნქტებში მოცემული ზოგადი მიმოხილვა აჩვენებს, რომ „კონვენციაში შეზღუდვის პირობებში მოცემული კანონიერი მიზნები და საფუძვლები ამომწურავია.“ მე ცალსახად ვეთანხმები ამას. გადაწყვეტილებაში შემდეგ ნათქვამია, რომ ეს კანონიერი მიზნები და საფუძვლები „ასევე ვრცლად არის განსაზღვრული და გარკვეული ხარისხის მოქნილობით არის ინტერპრეტირებული“ (იხილეთ 302-ე პარაგრაფი).

49. თუმცა როგორც მე ადრე აღვნიშნე, სასამართლოს პრეცედენტული სამართლის მიხედვით, უფლებებზე დაწესებული შეზღუდვები უნდა განიმარტოს უფრო დეტალურად და, ჩემი შეხედულებით, რაც უფრო შესაფერისი და მნიშვნელოვანია არის ის, რომ მისი მოქმედების სფეროს მიუხედავად, არანაირი არაკონონიერი მიზანი არ შეიძლება ჩაიდოს მართლზომიერი შეზღუდვის მოქმედების სფეროს ან მნიშვნელობის ფარგლებში. გადაწყვეტილების 302-ე პარაგრაფში ასევე ნათქვამია, რომ „სასამართლოს მიერ დეტალურ განხილვაში რეალური აქცენტი კეთდებოდა გამომდინარე და მჭიდროდ დაკავშირებულ საკითხზე, ანუ აუცილებელი ან გამართლებულია თუ არა ასეთი შეზღუდვა...“.

პარაგრაფი მთავრდება შემდეგი ტექსტით:

„აღნიშნული მიზნები და საფუძვლები შეფასების იმ კრიტერიუმებს წარმოადგენს, რომლებთან მიმართებითაც დგინდება აუცილებლობა ან გამართლება...“. რა თქმა უნდა, ყველა ეს განცხადება სწორია, მაგრამ ისინი გადაწყვეტილებაში შემოთავაზებულ კრიტერიუმს არსებულ საკითხთან დაკავშირებით კი არ ამყარებს, არამედ ამყარებს ჩემს მიერ შემოთავაზებულ კრიტერიუმს, რადგან შეზღუდვები აუცილებელი უნდა იყოს ისეთ დემოკრატიულ საზოგადოებაში, რომელიც არც იზიარებს და არც ხელს უწყობს ძალაუფლების ბოროტად გამოყენების რაიმე ფორმას.

50. გადაწყვეტილების 303-ე პარაგრაფში ნათქვამია, რომ „სასამართლომ სასამართლო პროცესის ჩატარების მეთოდით [რომელიც 302-ე პარაგრაფშია ნახსენები] უნდა იხელმძღვანელოს კონვენციის მე-18 მუხლის განმარტებისა და გამოყენებისადმი თავის მიდგომაში იმ სიტუაციებთან მიმართებით, რომლებშიც შეზღუდვა ერთზე მეტი მიზნის მიღწევას ემსახურება“. იმავე პუნქტი მთავრდება შემდეგი დასკვნით:

„ამ მიზანთაგან ზოგიერთი შეიძლება მოქცეულ იქნეს შესაბამისი შეზღუდვის პირობის ფარგლებში, ხოლო სხვები კი არა. მსგავს სიტუაციებში იმ მიზნის უბრალო არსებობას, რომელიც არ ხვდება შესაბამისი შეზღუდვის პირობის ფარგლებში, თავისთავად არ შეუძლია გამოიწვიოს მე-18 მუხლის დარღვევა. არსებობს მნიშვნელოვანი განსხვავება იმ საქმეებს, რომლებშიც დადგენილი იყო მიზანი, რომელიც რეალურ ბიძგს აძლევდა ხელისუფლების ორგანოებს, მიუხედავად იმისა, რომ მათ სურდათ ასევე სხვა გარკვეული უპირატესობის მიღებაც, და ისეთ საქმეებს შორის, რომლებშიც დადგენილი მიზანი, ვიდრე იგი არსებობდა, სინამდვილეში იყო საფარველი, რომელიც ხელისუფლების ორგანოებს აძლევდა გარეშე მიზნის მიღწევის საშუალებას, რომელიც მათ მიერ შესრულებული სამუშაოების უმთავრესი პრიორიტეტი იყო. მტკიცება იმისა, რომ თავისთავად ნებისმიერი სხვა მიზნის არსებობა ეწინააღმდეგება მე-18 მუხლს, სწორად ვერ შეაფასებდა აღნიშნულ ძირითად განსხვავებას და მე-18 მუხლის საგნის და მიზნის შეუსაბამო იქნებოდა, რაც ძალაუფლების ბოროტად გამოყენების აკრძალვას გულისხმობს. რასაკვირველია, ეს შეიძლება იმას ნიშნავდეს, რომ ყოველთვის, როცა სასამართლო გამორიცხავს კონვენციის არსებითი დებულების თანახმად სახელმწიფო მხარის მიერ გაცხადებულ მიზანს ან საფუძველს, მან აუცილებლად უნდა დაადგინოს მე-18 მუხლის დარღვევის ფაქტი, ვინაიდან სახელმწიფო მხარის განცხადებები იქნებოდა მტკიცებულება იმისა, რომ ხელისუფლების ორგანოები ცდილობდნენ არა მხოლოდ იმ მიზნის მიღწევას, რომელიც სასამართლომ კანონიერად ცნო, არამედ სხვა მიზნისაც“.

51. პატივისცემის მიუხედავად, მე არ ვეთანხმები ზედა პუნქტში ნათქვამს. მე ყურადღებას იმაზე გავამახვილებდი, რომ გადაწყვეტილებაში არ არის მითითებული კონვენციაში არსებულ ნებისმიერ უფლებასთან დაკავშირებული ერთი საქმე მაინც, რომელშიც სასამართლოს შეხება ჰქონდა ისეთ სიტუაციასთან, რომელშიც დადასტურებული იყო, რომ არსებობდა პატიმრობის ორი მიზეზი, რომელთაგან ერთი იყო უკანონო. გადაწყვეტილების მე-300 პარაგრაფში მოყვანილი განცხადება იმის შესახებ, რომ ზოგ შემთხვევაში „თუ სასამართლო დარწმუნდება, რომ დაპატიმრება მოხდა ერთი ქვეპუნქტით [კონვენციის მე-5 მუხლის 1-ლი პუნქტი] ნებადართული მიზნით, იგი როგორც წესი, წყვეტს განხილვას და აღარ ამოწმებს, სხვა მიზნითაც მოხდა თუ არა დაპატიმრება“ არანაირად არ გვეხმარება აქ წამოჭრილი საკითხის გადაჭრაში. ეს ასე იმიტომ ხდება, რომ ისეთ შემთხვევებში, როდესაც სასამართლომ შეწყვიტა მიზნების შემოწმება მე-5 მუხლის 1-ლი პუნქტის სხვა ქვეპუნქტების მიხედვით, არ არსებობდა არანაირი ბრალდება – და შესაბამისად, არც მტკიცებულება – რაიმე ფარული მიზნის თაობაზე,39 მაგრამ ცნობილი იყო პარალელურად არსებული კანონიერი მიზნები. იმის გამო, რომ, პროპორციულობის ტესტის კრიტერიუმის მიხედვით, მხოლოდ კანონიერი მიზნებია ის კრიტერიუმები, რომელთა მიხედვითაც ფასდება აუცილებლობა, მაინტერესებს, თუ როგორ შეიძლება რომ, ამის გათვალისწინებით, ამ კრიტერიუმებმა მიგვიყვანოს გადაწყვეტილებაში გამოტანილ დასკვნამდე იმის შესახებ, რომ არაკანონიერი მიზნის უბრალო არსებობაც კი, რომელიც ვერ მოექცა შეზღუდვის შესახებ პირობის ფარგლებში, არ შეიძლება თავისთავად იწვევდეს მე-18 მუხლის დარღვევას. „ძირითად განსხვავებას“, რომელიც ნახსენებია გადაწყვეტილების ზემოთ მოყვანილ ამონარიდში (იხილეთ 303-ე პარაგრაფში) არ გააჩნია სამართლებრივი საფუძველი მე-18 მუხლში.

52. კონვენციის მე-18 მუხლი სრულიად კრძალავს ძალაუფლების ბოროტად გამოყენებას, იმის მიუხედავად, სახელმწიფო ხელისუფლების ორგანოების გარეშე მიზანი იყო თუ არა „სხვა გარკვეული უპირატესობის მოპოვება,“ ან იყო თუ არა „მათი ძალისხმევის უმთავრესი პრიორიტეტი“. პატივისცემის მიუხედავად, მე-18 მუხლის მიზანი არ არის, როგორც ამას გადაწყვეტილებაში ვკითხულობთ, „ამ ძირითადი განსხვავების სწორად შეფასება“, რაც, ჩემი შეხედულებით, არამარტო ძირითადი არ არის, არამედ არც კი შეესაბამება მე-18 მუხლის მიზნებს. ამის გარდა, მე ვერ ვიაზრებ, თუ როგორ შეიძლება, რომ გადაწყვეტილებაში გაკეთებული ასეთი განსხვავება, რომელიც გარკვეულ დონემდე უშვებს ძალაუფლების ბოროტად და არასათანადოდ გამოყენებას, დეახმაროს მე-18 მუხლის მიზნის მიღწევაში, რაც, როგორც ეს მართებულად არის აღნიშნული გადაწყვეტილებაში, „ძალაუფლების ბოროტად გამოყენების აკრძალვას” გულისხმობს. მე საერთოდ არ ვეთანხმები გადაწყვეტილების მთლიან ლოგიკას, რომელიც აყალიბებს წესს იმ განსხვავების საფუძველზე, რომელსაც მე-18 მუხლი არ აკეთებს, ნაცვლად ამ მუხლით გარკვევით და სავალდებულოდ ჩამოყალიბებული საყოველთაო აკრძალვის გათვალისწინებისა. მე არ ვეთანხმები გადაწყვეტილებაში გაკეთებულ დასკვნას იმის შესახებ, რომ სამართლებრივად არაფერია პრობლემატური იმაზე დათანხმებაში, რომ არაკანონიერი ან ფარული მიზანი, რომელიც არ არის უმთავრესი, არ მიგვიყვანს მე-18 მუხლის დარღვევის ფაქტამდე კანონიერი მიზნისთვის იურიდიული ძალის ჩამორთმევით და ფუნქციის შეჩერებით.

53. როგორც ზემოთ იყო აღნიშნული, ეროვნული ხელისუფლების ორგანოებმა უნდა იხელმძღვანელონ და უნდა დაიცვან კანონის უზენაესობის პრინციპი, სამართლებრივი განსაზღვრულობა და მართლმსაჯულების სათანადო განხორციელება და დაიცვან მათი იურისდიქციის ქვეშ მყოფი ყველა ადამიანის კონვენციით გარანტირებული უფლებები, როგორც ეს კონვენციის პირველი მუხლით არის გათვალისწინებული. ევროსასამართლოს ფუნქციაა, როგორც ეს განსაზღვრულია კონვენციის მე-19 მუხლში, დაიცვას მაღალი ხელშემკვრელი მხარეების მიერ კონვენციით ნაკისრი ვალდებულებების შესრულება ადამიანის უფლებების დაცვის მიზნით.

54. გადაწყვეტილების 304-ე პარაგრაფში მოყვანილი მტკიცება, რომ „დასკვნა იმის შესახებ, რომ შეზღუდვა ემსახურება კონვენციით გათვალისწინებული მიზნის მიღწევას, მაინცდამაინც არ გამორიცხავს მე-18 მუხლის დარღვევას...“ არც მხარს უჭერს გადაწყვეტილებაში აღნიშნულ შეხედულებას და არც პასუხს სცემს დასმულ კითხვას.

55. პატივისცემის მიუხედავად, შემდეგი დასკვნა, რომელიც მიღებული იქნა გადაწყვეტილების 305-ე პარაგრაფში, არ არის გამართლებული იმ მიზეზების გამო, რომლებიც წარმოვადგინე წინამდებარე აზრში და მას არ გააჩნია საფუძველი კონვენციაში ან სასამართლოს პრეცედენტულ სამართალში.

„აქედან გამომდინარე, სასამართლოს მიაჩნია, რომ შეზღუდვა შეიძლება შეესაბამებოდეს კონვენციის არსებით დებულებას, რომელიც მისი გამოყენების ნებას რთავს, რადგან იგი აღნიშნული დებულებით დაშვებული მიზნის მიღწევას ცდილობს, მაგრამ მაინც არღვევდეს მე-18 მუხლს, რადგან იგი ძირითადად იმ სხვა მიზნისთვის იყო განსაზღვრული, რომელიც არ არის დადგენილი კონვენციით; სხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ, ეს სხვა მიზანი უმთავრესი რომ ყოფილიყო. პირიქით, დადგენილი მიზანი თუ ერთ-ერთი მთავარი იქნება, შეზღუდვა წინააღმდეგობაში მაინც არ მოდის მე-18 მუხლთან, მაშინაც კი, თუ ის ასევე ცდილობს სხვა მიზნის მიღწევას.“

56. გადაწყვეტილების 306-ე პარაგრაფში წარმოდგენილია სამი დამატებითი არგუმენტი კონვენციის მე-18 მუხლის (ისევე როგორც გადაწყვეტილების 305-ე პარაგრაფშია შეჯამებული, რომელიც ზემოთ არის მოყვანილი) ინტერპრეტაციის დასასაბუთებლად: (ა) აღნიშნული ინტერპრეტაცია შეესაბამება ხელშემკვრელი სახელმწიფოების ეროვნული სასამართლოების პრეცედენტულ სამართალს; (ბ) იმავე შეესაბამება ევროკავშირის მართლმსაჯულების სასამართლოს პრეცედენტულ სამართალს; და (გ) კონვენციის მოსამზადებელი სამუშაოები ცხადყოფს, რომ მე-18 მუხლის მიზანი იყო ძალაუფლების ბოროტად გამოყენების ადმინისტრაციულ- სამართლებრივი ცნების მისეული ვერსია.

57. მე არ ვეთანხმები ზემოთ მოყვანილ არგუმენტებს და თითოეულ მათგანს განვიხილავ რიგ-რიგობით.

58. პირველ არგუმენტთან, კერძოდ, იმასთან დაკავშირებით, რომ გადაწყვეტილებაში აღნიშნული ინტერპრეტაცია შეესაბამება ხელშემკვრელი სახელმწიფოების ეროვნული სასამართლოების პრეცედენტულ სამართალს, გადაწყვეტილების 306-ე პარაგრაფში, ფრჩხილებში, მითითებულია გადაწყვეტილების 168-ე პარაგრაფი. 168-ე პარაგრაფი აღიარებს, რომ „სასამართლოს ხელთ არსებული ინფორმაცია“ ცხადყოფს, რომ ეროვნულ სასამართლოებს აქვთ უპირატესი მიზნის კრიტერიუმის გამოყენების პრაქტიკა, თუმცა კი ასეთი ინფორმაციის რაობის გამჟღავნების გარეშე. იმავე პუნქტში გადაწყვეტილება უთითებს „რამდენიმე მაღალი ხელშემკვრელი სახელმწიფოს სასამართლოებზე“, რომელთათვისაც მისაღებია ასეთი პრაქტიკა, თუმცა იმ სახელმწიფოების დასახელების გარეშე, რომლებსაც ეს ეხება.

59. ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე მიმაჩნია, რომ გადაწყვეტილებაში მოყვანილი დასაბუთება სუსტი და ბუნდოვანია, რაც შეეხება კონვენციის მე-18 მუხლის ინტერპრეტაციას შედარებითი სამართლის საფუძველზე. უნდა აღვნიშნო, რომ შედარებითი სამართალი მაშინ უნდა გამოვიყენოთ, როდესაც კონვენციის რომელიმე დებულების ინტერპრეტაცია ნაკლებად გასაგებია, რაც ამ შემთხვევაში ასე არ არის, რადგან მე-18 მუხლის ტექსტი არ არის ბუნდოვანი.

60. სიტყვა „რამდენიმე“, რომელიც კონვენციის ხელშემკვრელი სახელმწიფოების რაოდენობას ეხება და აღებულია შედარების მიზნით და, რომელიც გამოყენებულია გადაწყვეტილების 168-ე პარაგრაფში, სიტყვასიტყვით ნიშნავს – „ორზე მეტი, მაგრამ ბევრი არა“.40 ასე, რომ სახელმწიფოების მცირე რაოდენობა, რომლებიც არ არის დასახელებული და რომლებიც სავარაუდოდ იყენებენ ასეთ კრიტერიუმს, ვერ მოგვცემს ობიექტური შედარებითი შესწავლის საფუძველს და ვერ უზრუნველყოფს კონსენსუსს მაღალი ხელშემკვრელი სახელმწიფოების სხვადასხვა სამართალს შორის. როგორც ჯეიკობსი, უაითი და ოუვი მართებულად აღნიშნავენ,

„...ევროპული კონვენციის ინტერპრეტაცია ლეგიტიმურად შეიძლება იყოს დაფუძნებული კონსტიტუციური კანონების საერთი ტრადიციაზე და ფართო მასშტაბის სამართლებრივ ტრადიციაზე, რომელიც საერთოა ევროპის საბჭოს ქვეყნებისთვის“.41 გარდა ამისა, რომელიმე წევრი სახელმწიფოს სამართალი არ შეიძლება გამოყენებული იყოს შედარებითი შესწავლის დროს, თუ პირველ რიგში არ იქნება მითითებული ინფორმაციის წყარო, ამ წყაროს კანონიერება, ანუ არსებობს თუ არა კონკრეტულ საკითხზე ურთიერთსაპირისპირო გადაწყვეტილებები ან შეხედულებები და რომელი მათგანია უპირატესი.

61. არც ის არ შეიძლება იყოს მართებული, რომ მე-18 მუხლის, რომელიც უნდა ყოფილიყო დამცავი კედელი ძალაუფლების ბოროტად გამოყენების წინააღმდეგ ბრძოლაში, ინტერპრეტაცია მოხდეს ზოგიერთ წევრ სახელმწიფოში არსებული სხვადასხვა პრაქტიკის შესაბამისად, თუ ასეთი არსებობს, რომლებიც ეწინააღმდეგება ამ მუხლის ფორმას და შინაარსს. სავარაუდოდ, მოხდა სრულიად საწინააღმდეგო: თუ არსებობენ ისეთი მაღალი ხელშემკვრელი სახელმწიფოები, რომელთა ადმინისტრაციული სამართალწარმოების პრაქტიკაში ყურადღებას არ აქცევენ ძალაუფლების ბოროტად გამოყენებას, ამ სახელმწიფოებმა უარი უნდა თქვან მსგავს პრაქტიკაზე და მზად იყვნენ, შეასრულონ კონვენციის 1-ლი, მე-17 და მე-18 მუხლების მოთხოვნები, ისევე როგორც კონვენციის ნებისმიერი სხვა დებულების მოთხოვნები ადამიანის უფლებების სრული დაცვით. აქედან გამომდინარე, შედარებითი სამართალი შეიძლება გამოყენებული იყოს მხოლოდ როგორც ინტერპრეტაციის გარე წყარო ზემოთ აღნიშნული მოსაზრებების გათვალისწინებით და დიდი სიფრთხილით, გულისხმიერებით და გამჭვირვალობით და მხოლოდ მაშინ, როდესაც კონვენციის დებულების ტექსტი და საგანი გასაგები არ არის, რასაც ამ შემთხვევაში ადგილი არა აქვს კონვენციის მე-18 მუხლთან მიმართებით.

62. ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე არ ჩანს, რომ შედარებით- სამართლებრივი მასალები ხელს უწყობს მე-18 მუხლის ინტერპრეტაციას ისეთი სახით, როგორც ეს აღნიშნულია გადაწყვეტილებაში.

63. რაც შეეხება გადაწყვეტილებაში მოყვანილ მეორე დამატებით არგუმენტს (იხილეთ 306-ე პარაგრაფი), კერძოდ, იმას, რომ გადაწყვეტილებაში აღნიშნული ინტერპრეტაცია შეესაბამება ევროკავშირის მართლმსაჯულების სასამართლოს პრეცედენტულ სამართალს, გადაწყვეტილების 306-ე პარაგრაფში მითითებულია გადაწყვეტილების 156-ე პარაგრაფში, რომელშიც ნათქვამია, რომ „ევროკავშირის მართლმსაჯულების სასამართლოს დამკვიდრებული პრეცედენტული სამართლის მიხედვით, რაიმე ქმედება ძალას კარგავს ძალაუფლების ბოროტად გამოყენების შედეგად, თუ ობიექტური, სათანადო და თანამიმდევრული მტკიცებულების საფუძველზე აღმოჩნდება, რომ ასეთი ქმედება განხორციელდა მხოლოდ ან ძირითადად იმ მიზნით, რომლის შესასრულებლადაც არ იყო შესაბამისი ძალაუფლება მინიჭებული (იხილეთ, სხვა წყაროებთან ერთად,...)“. ფრჩხილებში მითითებულია სამი ისეთი გადაწყვეტილება, რომლებიც, ჩემი შეხედულებით, არ არის რელევანტური წინამდებარე საქმეში მე-18 მუხლის ინტერპრეტაციის მიზნებთან. სხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ, მე ვერ ვხედავ გადაწყვეტილებაში ნახსენებ მიდგომას, რის საფუძველზეც ძალაუფლების ბოროტად გამოყენების კრიტერიუმი, ევროკავშირის მართლმსაჯულების სასამართლოს თანახმად, გამოიყენება, როგორც „უპირატესი მიზნის ტესტის“ დამადასტურებელი არგუმენტი მე-18 მუხლის კონტექსტში.

64. ძალაუფლების ბოროტად გამოყენების ტესტი ევროკავშირის დონეზე, რომელიც ნახსენებია გადაწყვეტილებაში, არ ეხება ადამიანის ძირითადი უფლებების დარღვევებს. იმ შემთხვევაშიც კი, თუ ევროკავშირის მართლმსაჯულების სასამართლოში წარდგენილი აღნიშნული საქმეები ადამიანის ძირითადი უფლებების დარღვევას ეხება, ევროკავშირის ფუნდამენტურ უფლებათა ქარტია არ შეიცავს მე-18 მუხლის ანალოგიურ დებულებას. ამ ქარტიის 52-ე მუხლი, რომელსაც „უფლებებისა და პრინციპების მოქმედების სფერო და ინტერპრეტაცია“ ეწოდება, ეხება ქარტიით გარანტირებულ უფლებებსა და თავისუფლებებზე დაწესებულ შეზღუდვებს და ითვალისწინებს ხელშემკვრელი სახელმწიფოების მხრიდან მოქმედების უფრო მეტ თავისუფლებას.

52-ე მუხლში ვკითხულობთ:

„წინამდებარე ქარტიით აღიარებული უფლებებისა და თავისუფლებების განხორციელებაზე დაწესებული ნებისმიერი შეზღუდვა გათვალისწინებული უნდა იყოს კანონში და პატივს სცემდეს ამ უფლებებისა და თავისუფლებების არსს. პროპორციულობის პრინციპის საფუძველზე, შეზღუდვები შეიძლება დაწესდეს მხოლოდ იმ შემთხვევაში, თუ ისინი აუცილებელია და ჭეშმარიტად პასუხობს ევროკავშირის მიერ აღიარებულ საერთო ინტერესების მიზნებს ან სხვათა უფლებებისა და თავისუფლებების დაცვის საჭიროებას“.

65. მე-18 მუხლის სავალდებულო დებულებები არ იძლევა კონვენციით გათვალისწინებული უფლებებისა და თავისუფლებების შეზღუდვების გამოყენების უფლებას „იმ მიზნის გარდა სხვა ნებისმიერი მიზნისთვის, რომელზეც ეს შეზღუდვებია დაწესებული“, 52-ე მუხლის უფრო ტოლერანტული დებულებისგან განსხვავებით, რომელიც იძლევა იმის უფლებას, რომ „ქარტიით აღიარებული უფლებებისა და თავისუფლებების განხორციელების ნებისმიერი შეზღუდვა კანონით [უნდა] იყოს გათვალისწინებული“.

66. ევროკავშირის მართლმსაჯულების სასამართლოში წარდგენილი ზემოხსენებული სამი საქმე, რომლებიც გადაწყვეტილების 156-ე პარაგრაფშია მოხსენიებული, არ ეხებოდა ადამიანის უფლებების დარღვევის ფაქტებს. უფრო სწორად, პირველი მოხსენიებული გადაწყვეტილება, კერძოდ, საქმეზე ფედესა და სხვები საბჭოს წინააღმდეგ, C-331/88, კითხვის ნიშნის ქვეშ აყენებდა 1988 წლის 7 მარტის ევროკავშირის 88/146/EEC დირექტივის უფლებამოსილებას საერთო სასოფლო-სამეურნეო პოლიტიკის მიზნებთან მის შესაბამისობასთან მიმართებით, როგორც ეს განსაზღვრულია ევროპის ეკონომიკური გაერთიანების (EEC) ხელშეკრულებაში. მეორე მოხსენიებული გადაწყვეტილების საგანი, კერძოდ, ესპანეთი და იტალია საბჭოს წინააღმდეგ ერთობლივ საქმეებზე C-274/11 და C-295/11, იყო ევროკავშირის საბჭოსთვის უფლებამოსილების მინიჭება კონკურენციის წესების სფეროში გაზრდილი თანამშრომლობის თაობაზე, რომლებიც აუცილებელია შიდა ბაზრის ფუნქციონირებისათვის, ხოლო ბოლოს მოხსენიებულ გადაწყვეტილებაში, კერძოდ, კომისია საბჭოს წინააღმდეგ საქმეზე C-111/10, ევროკომისიამ სადავო გახადა საბჭოს 2009 წლის 16 დეკემბრის გადაწყვეტილება 2009/983/EU ლიტვის რესპუბლიკის ხელისუფლების ორგანოების მიერ სასოფლო-სამეურნეო დანიშნულების მიწის შესყიდვისთვის სახელმწიფო დახმარების გაცემის თაობაზე.

67. ზემოხსენებულ საქმეებში ბრალდებები ევროკავშირის საბჭოს მიერ ძალაუფლების ბოროტად გამოყენების თაობაზე არ ეხება ისეთ ძალაუფლების ბოროტად გამოყენებას, რომლის შედეგია მოქალაქეთა ადამიანის ძირითადი უფლებების შეზღუდვა. ასე რომ, ძალაუფლების ბოროტად გამოყენების ზოგადი კრიტერიუმი ევროკავშირის სამართლის მიხედვით არ შეიძლება გამოყენებული იქნეს ანალოგიით, როგორც შედარებითი პრეცედენტი ან არგუმენტი მე-18 მუხლის ინტერპრეტაციისათვის, რადგან არ არსებობს არც სამართლებრივი და არც კონცეპტუალური საფუძველი, რომელზე დაყრდნობითაც შეიძლება ასეთი პარალელის გავლება.

68. მესამე და უკანასკნელი დამატებითი არგუმენტი გადაწყვეტილებაში (იხილეთ 306-ე პარაგრაფი) არის ის, რომ „კონვენციის მოსამზადებელი სამუშაოები ნათლად აჩვენებს, რომ მე-18 მუხლი განსაზღვრული იყო, როგორც ძალაუფლების ბოროტად გამოყენების ადმინისტრაციულ-სამართლებრივი შეხედულების მისეული ვერსია“. მე არ მჯერა, რომ ეს ზუსტად ასეა, მაგრამ სანამ ამ არგუმენტს შევეხები, მნიშვნელოვანია, რომ მოვიშველიო ვენის კონვენციის 32-ე მუხლი, რომლის სათაურია „ინტერპრეტაციის დამატებითი საშუალებები“ და რომელშიც ნათქვამია:

„შესაძლებელია, ინტერპრეტაციის დამატებითი საშუალებებისადმი, მათ შორის ხელშეკრულების მოსამზადებელი მასალებისადმი და მისი დადების გარემოებებისადმი მიმართვა, იმ მიზნით, რათა დადასტურდეს მათი მნიშვნელობა 31-ე მუხლის [მოხსენიებულია ზემოთ] გამოყენებიდან გამომდინარე, ან განისაზღვროს მნიშვნელობა, როდესაც ინტერპრეტაცია 31-ე მუხლის შესაბამისად:

a) ორაზროვანს და გაურკვეველს ტოვებს მის მნიშვნელობას: ან

b) იწვევს აშკარა აბსურდულ ან არაგონივრულ შედეგებს“.

69. გადაწყვეტილების 306-ე პარაგრაფში, ფრჩხილებში მოცემულია ჯვარედინი მითითება გადაწყვეტილების 154-ე პარაგრაფზე, რომელშიც არის კიდევ ერთი მითითება ადამიანის უფლებათა ევროპული კონვენციის Travaux Préparatoires-ზე, მაგრამ მათში ისევ არაფერია იმ მტკიცების გასამყარებლად, რომ მე-18 მუხლი შეიძლება ყოფილიყო ძალაუფლების ბოროტად გამოყენების ადმინისტრაციულ-სამართლებრივი ცნების ვერსია. ნებისმიერ შემთხვევაში, Travaux Préparatoires-ში არაფერია ისეთი, რაც ამყარებს გადაწყვეტილებაში მიღებულ კრიტერიუმს, რომელიც ეხება შეზღუდვების მიზნების სიმრავლეს.

70. პირიქით, Travaux Préparatoires-დან ცხადია, რომ კონვენციის შემდგენლებს სურდათ თავიდან აეცილებინათ ტოტალიტარიზმის „ფსევდო-ლეგიტიმური საშუალებებით“ წარმოშობა.42 როგორც ზემოთ უკვე აღინიშნა, ეს დებულება არის მწვავე მაგალითი „მეტად აღარ“ რიტორიკისა, რომელიც წარმოიშვა მეორე მსოფლიო ომის დამანგრეველი მოვლენების შემდეგ. კონვენციის შექმნამ წარმოაჩინა ევროპის მცდელობა, პირისპირ შეეხედა ძალადობრივი წარსულისთვის და უზრუნველეყო მეორე მსოფლიო ომის მოვლენების აღარასდროს განმეორება. ამრიგად, მე-18 მუხლი არის ევროპის ქვეყნების ტოტალიტარიზმისგან დაცვის საშუალება და იგი არის კონვენციის ის ერთადერთი მუხლი, რომელიც არეგულირებს მასში გათვალისწინებული უფლებების შეზღუდვას.

71. გარდა ამისა, კონვენციის შემქმნელებს ასევე სურდათ იმის უზრუნველყოფა, რომ კონვენციით გათვალისწინებულ უფლებათა თვითნებური შეზღუდვა აღარ ყოფილიყო საპატიო. ყველა ტოტალიტარულ რეჟიმს ერთი საერთო ელემენტი აქვს და ეს არის ადამიანის უფლებების თვითნებური შეზღუდვა. როგორც ბ-ნმა პ.-ჰ. ტეტჟენმა ზუსტად ჩამოაყალიბა:

„ ... როდესაც დიქტატურა მყარად არის დამკვიდრებული, იგი ერთმანეთის მიყოლებით ახშობს ადრინდელი კანონებით განსაზღვრულ თავისუფლებებს“. 44

მან ასევე შენიშნა შემდეგი:

„ინდივიდუალური თავისუფლება ჩვენს დემოკრატიულ ქვეყნებში დაცულია ჩვენი დემოკრატიული ინსტიტუტებით. აქედან გამომდინარე, დაცვისთვის საჭირო საშუალებებიც, ასევე, განუყოფელია ამ ინსტიტუტებისაგან.

...

როდესაც, მაგალითად, საფრანგეთში რომელიმე თანამშრომელი ხდება მისი დეპარტამენტის მხრიდან ძალაუფლების ბოროტად უკანონო გამოყენების მსხვერპლი, იგი მიმართავს Conseil d’Etat-ს (სახელმწიფო საბჭოს). ხოლო ეს უკანასკნელი აუქმებს უკანონო ზომას.“⁴⁵

72. ბ-ნი პ.-ჰ. ტეტჟენის გამოსვლის ამ ბოლო ორმა ნაწყვეტმა სავარაუდოდ მოგვცა ამ გადაწყვეტილებაში იმ დასკვნის გაკეთების საფუძველი, რომ მე-18 მუხლი უნდა ყოფილიყო ძალაუფლების ბოროტად გამოყენების ადმინისტრაციულ-სამართლებრივი ცნების ვერსია.⁴⁶ მაგრამ ეს ამონარიდები არ ექვემდებარება ასეთ ინტერპრეტაციას და, ნებისმიერ შემთხვევაში, ვერ გვაძლევს პასუხს არსებულ კითხვაზე, რადგან ისინი ეხება ადმინისტრაციული სასამართლოების მხოლოდ საზედამხედველო უფლებას, გააუქმონ უკანონო ზომები.

73. ბ-ნმა პ.-ჰ. ტეტჟენმა შემოგვთავაზა მოცემული დებულების შემდეგი ტექსტი, რომელიც შემდეგ მე-18 მუხლი გახდა:

„კონვენციით უზრუნველყოფილი უფლებების განხორციელების და თავისუფლებებით სარგებლობის დროს ყველა ადამიანი დაექვემდებარება მხოლოდ ისეთ შეზღუდვებს, რომლებიც კანონითაა დადგენილი ერთადერთი მიზნით, უზრუნველყოფილი იყოს სხვათა უფლებებისა და თავისუფლებების აღიარება და პატივისცემა, ასევე იმისთვის, რომ დაცული იყოს ზნეობის, წესრიგის, საზოგადოებრივი უსაფრთხოების და ზოგადი კეთილდღეობის სათანადო მოთხოვნები დემოკრატიულ საზოგადოებაში. ეს უფლებები და თავისუფლებები არავითარ შემთხვევაში არ უნდა განხორციელდეს ევროპის საბჭოს მიზნებისა და პრინციპების საწინააღმდეგოდ.“⁴⁷

დებულების პროექტის ეს ბოლო წინადადება განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია, რადგანაც იგი გამოხატავს მე-18 მუხლის მიზანს მის საბოლოო ვერსიაში.

74. ზემოქმულიდან ცხადია, რომ Travaux Préparatoires ადასტურებს კონვენციის მე-18 მუხლის მნიშვნელობას, რომელიც ვენის კონვენციის ზემოაღნიშნული 31-ე მუხლის გამოყენების შედეგია და ამგვარად, ისინი შეიძლება გამოყენებული იქნეს, როგორც კონვენციის მე-18 მუხლის ინტერპრეტაციის დამხმარე საშუალება ვენის კონვენციის 32-ე მუხლის შესაბამისად. მიუხედავად ამისა, ეს Travaux Préparatoires არ შეიძლება გამოყენებული იქნეს ვენის კონვენციის 32-ე მუხლის საფუძველზე მე-18 მუხლის მნიშვნელობის დასადგენად, რადგან მისი ინტერპრეტაცია ვენის კონვენციის 31-ე მუხლის შესაბამისად, როგორც მანამდე იყო ახსნილი, მე-18 მუხლის მნიშვნელობას არც ბუნდოვანს და არც გაუგებარს არ ტოვებს; და ასევე არც ისეთ შედეგამდე არ მივყავართ, რომელიც აშკარად აბსურდული ან უსაფუძვლოა.

75. გადაწყვეტილების 307-ე პარაგრაფში ნათქვამია, რომ ის, თუ „რომელი მიზანია მნიშვნელოვანი მოცემულ საქმეში, დამოკიდებულია ყველა გარემოებაზე“. „ამ მოსაზრების შეფასებისას“, როგორც ამ პარაგრაფის მომდევნო წინადადება ამბობს, „სასამართლო გაითვალისწინებს სავარაუდო ფარული მიზნის შეუთავსებლობის ხასიათსა და ხარისხს და  მხედველობაში მიიღებს იმას, რომ კონვენცია მიზნად ისახავდა იმ დემოკრატიული საზოგადოების იდეალებისა და ღირებულებების დაცვასა და ხელშეწყობას, რომელიც იცავს კანონის უზენაესობის პრინციპებს“. ბოლო პარაგრაფში (იხილეთ გადაწყვეტილების 308-ე პარაგრაფი) და წინადადებაში ქვესათაურით – „(i) მიზნების სიმრავლე“ ნათქვამია, რომ „განგრძობად სიტუაციებში ვერ გამოვრიცხავთ, იმას რომ, თუ რომელი მიზნის შეფასება იყო პრიორიტეტული, შეიძლება შეიცვალოს დროთა განმავლობაში“.

76. ჩემი აზრით, ის ფაქტი, რომ, როგორც ამბობენ, „პრიორიტეტული მიზნის ტესტი“ „დამოკიდებულია ყველა გარემოებაზე“ და ის ფაქტი, რომ განგრძობად სიტუაციებში პრიორიტეტულია თუ არა მიზანი, შეიძლება შეიცვალოს დროთა განმავლობაში, გადაწყვეტილებაში აღიარებულ ტესტს კიდევ უფრო ორაზროვანსა და ბუნდოვანს ხდის. სინამდვილეში, ასეთი ინტერპრეტაცია საერთოდ არ შეესაბამება კონვენციის მე-18 მუხლის მოქმედების სფეროს ჩემს მიერ უკვე მოყვანილი მიზეზების გამო. ზემოთ მე-17 პარაგრაფში უკვე გავაკეთე ჩემი შენიშვნები გადაწყვეტილების 307-ე პარაგრაფის ამონარიდთან დაკავშირებით, რომელშიც ნათქვამია, რომ „კონვენცია მიზნად ისახავდა იმ დემოკრატიული საზოგადოების იდეალებისა და ღირებულებების დაცვასა და ხელშეწყობას, რომელიც იცავს კანონის უზენაესობის პრინციპებს“, და ამ მოსაზრებას აქ ახლა აღარ დავუბრუნდები.

II. დასკვნა

77. დაბოლოს, პატივისცემის მიუხედავად, ინტერპრეტაცია, რომელსაც შეზღუდვების დიფერენცირების საშუალება უნდა მოეცა, როგორც ეს გადაწყვეტილებაშია შემოთავაზებული, არ იქნებოდა დამაჯერებელი: იგი არა მხოლოდ ყოველგვარ სამართლებრივ საფუძველს მოკლებული და, შესაბამისად, თვითნებური იქნებოდა, არამედ იგი ასევე შეუსაბამო იქნებოდა კონვენციის, როგორც ადამიანის უფლებათა ერთ-ერთ საერთაშორისო ხელშეკრულების ტექსტთან, მიზანთან და მოქმედების სფეროსთან.

78. რაც შეეხება მომჩივნის მტკიცებას იმასთან დაკავშირებით, რომ 2013 წლის დეკემბერში ქვეყნის ხელისუფლების ორგანოები შეეცადნენ, მისი წინასწარი პატიმრობა მისგან ინფორმაციის მოპოვების საშუალებად გამოეყენებინათ, მე ვეთანხმები გადაწყვეტილებაში გაკეთებულ დასკვნას იმის შესახებ, რომ იგი დადასტურდა და კერძოდ იმას, რომ მომჩივნის განცხადებები ბ-ნ ო.ფ.-თან მისი საიდუმლო შეხვედრისა და საუბრის შესახებ „საკმარისად დამაჯერებელი და შესაბამისად, დადასტურებული იყო“ (იხილეთ გადაწყვეტილების 350-ე პარაგრაფი).

79. საერთო ჯამში, სახელმწიფოები გათავისუფლებულნი არ უნდა იყვნენ კონვენციის მე-5 მუხლის პირველი პუნქტით გათვალისწინებული ვალდებულებისაგან, რომელიც კონვენციის პირველ მუხლთან ერთად განიხილება, თუ მათი ხელისუფლების ორგანოები პირს არაკანონიერი მიზნით აპატიმრებენ, მაშინაც კი, თუ ეს მიზანი არ არის დაპატიმრების პრიორიტეტული მიზანი. ჩემი აზრით, იმ შემთხვევის გარდა, როცა ისინი მთლიანად და სრულყოფილად ასრულებენ კონვენციის დებულებებით გათვალისწინებულ თავის ვალდებულებებს, მათ არ უნდა გააჩნდეთ იმის მოლოდინი, რომ ევროსასამართლო ტოლერანტული იქნება მათ მიმართ. მათ გააჩნიათ კონვენციით გათვალისწინებული ვალდებულება, დაიცვან კანონის უზენაესობა მთლიანად: არა მხოლოდ ის უნდა გააკეთონ, რაც კანონიერია, არამედ ასევე თავი უნდა შეიკავონ იმისგან, რაც უკანონოა.

80. აქედან გამომდინარე, რადგან დადასტურდა, რომ მომჩივნის წინასწარი პატიმრობის მიზანი არ იყო ის, რაც გათვალისწინებულია კონვენციის მე-5 მუხლის პირველი პუნქტით და, შესაბამისად, ეს იყო ფარული მიზანი, ვასკვნი, რომ დაირღვა კონვენციის მე-18 მუხლი, რომელიც აღებულია კონვენციის მე-5 მუხლის პირველ პუნქტთან ერთობლიობაში. მიუხედავად ამისა, წინამდებარე გადაწყვეტილებაში მოყვანილი განჩინებისგან განსხვავებით, არსებითად არ მიმაჩნია იმის ცოდნა, დაპატიმრებისთვის ეს მიზანი ასევე იყო თუ არა მთავარი, ძირითადი ან პრიორიტეტული.

მოსამართლეების – რაიმონდის, სპანოს, კიელბროს, გროზევის, რავარანის, პასტორ ვილანოვას, პოლაჩკოვას და ჰუსეინოვის ერთიანი, ნაწილობრივ განსხვავებული აზრი

I

1. ჩვენ სრულიად ვიზიარებთ ევროსასამართლოს მიერ იმ ზოგადი პრინციპების მნიშვნელოვან დაზუსტებას, რომლებიც კონვენციის მე-18 მუხლის ინტერპრეტაციისათვის უნდა იქნეს გამოყენებული, როგორც ეს დღევანდელი გადაწყვეტილების 282-ე-307-ე პარაგრაფშია მოყვანილი. თუმცა, ჩვენ პატივისცემის მიუხედავად არ ვეთანხმებით უმრავლესობას ამ პრინციპების ამ საქმის ფაქტობრივი გარემოებების მიმართ გამოყენებასთან დაკავშირებით (II-III ნაწილები). ამასთან, მნიშვნელოვნად მიგვაჩნია, რომ გაგრძელდეს მუშაობა კონვენციის მე-5 მუხლის 1-ელ პუნქტსა და მე-18 მუხლს შორის ურთიერთკავშირის თაობაზე იმ მიდგომის საფუძველზე, რომელიც სასამართლომ ამ უკანასკნელი დებულების ინტერპრეტაციის მიმართ გამოიყენა (ნაწილი IV).

 

II

2. პირველ რიგში, ყურადღებას ვამახვილებთ იმაზე, რომ კონვენციის მე-18 მუხლი ადგენს ძალიან მაღალ ზღვარს, როგორც ეს ნათლად ჩანს სასამართლოს ამ გადაწყვეტილებაში აღიარებულ პრიორიტეტული მიზნის ტესტში. მე-18 მუხლის ინტერპრეტაციისა და გამოყენებისას უნდა მოხდეს იმ ფაქტის გათვალისწინება, რომ კონვენციის ის დებულებები, რომლებიც შეზღუდვებს ითვალისწინებს, ასევე მუდმივად უზრუნველყოფდნენ გარკვეულ გარანტიებს თვითნებური და არაკანონიერი საფუძვლების წინააღმდეგ, რომლებიც ზღუდავენ განსახილველ უფლებებს. ეს, კერძოდ, ეხება მე-5 მუხლს, თავისუფლების უფლების შესახებ, რომელიც ვრცელდება წინამდებარე საქმეზე და რომელიც, როგორც სასამართლომ დიდი ხანია დაადგინა, ინტერპრეტირებული უნდა იყოს ისე, რომ ეფექტურად ახორციელებდეს თვითნებური დაპატიმრებისგან დაცვას (იხილეთ, კერძოდ, საქმე მოორენი გერმანიის წინააღმდეგ [დიდი პალატის გადაწყვეტილება], no. 11364/03, §§72 და 77-81, 2009 წლის 9 ივლისი). გარდა ამისა, მხედველობაში უნდა იქნეს მიღებული კონვენციის მე-17 და მე-18 მუხლებს შორის ურთიერთკავშირი, რომელთაგან პირველი ცალსახად კრძალავს „უფლებების ბოროტად გამოყენებას“, ხოლო მეორე კი აწესებს „საზღვრებს“ უფლებებზე შეზღუდვების გამოყენებისთვის“.

3. აქედან გამომდინარეობს, რომ ჩვენი აზრით, მე-18 მუხლი შეიძლება გამოყენებული იყოს მხოლოდ ყველაზე სერიოზულ საქმეებში, რომლებშიც ადეკვატურად ჩანს ფაქტობრივი გარემოებების საფუძველზე, გადაწყვეტილების 309-ე-317-ე პარაგრაფებში აღწერილი მტკიცების სტანდარტის და ტვირთის შესაბამისად, რომ ხელისუფლების ორგანოების უპირატესი მიზანი იყო კონვენციით მინიჭებული უფლებების შეზღუდვა იმ მოტივების საფუძველზე, რომელთა მოქცევა კონვენციის განსახილველი დებულებით დაშვებული შეზღუდვების კატეგორიაში შეუძლებელია. მე-18 მუხლის შესაბამისად პრიორიტეტული მიზნის ტესტის მოქმედების სფეროსა და შინაარსის ეს მნიშვნელოვანი კვალიფიკაცია კარგად არის განხილული გადაწყვეტილების 307-ე პარაგრაფში, რომელშიც სასამართლო მართებულად აცხადებს, რომ იმის შეფასებისას, შეზღუდვის მიზანი „პრიორიტეტული“ იყო თუ არა, იგი გაითვალისწინებს „სავარაუდო ფარული მიზნის შეუფერებლობის ხასიათსა და ხარისხს და მხედველობაში მიიღებს იმას, რომ კონვენცია მიზნად ისახავდა იმ დემოკრატიული საზოგადოების იდეალებისა და ღირებულებების დაცვასა და ხელშეწყობას, რომელიც იცავს კანონის უზენაესობის პრინციპებს“.

III

4. ამის საფუძველზე და წინამდებარე საქმის ფაქტობრივი გარემოებების მიმართ მე-18 მუხლის გამოყენებისას, აღვნიშნავთ, რომ გადაწყვეტილების 351-ე პარაგრაფში უმრავლესობა აღიარებს, რომ არ არსებობს იმის მტკიცებულება, რომ 2013 წლის 14 დეკემბრამდე, მომჩივნის დაპატიმრებიდან თითქმის შვიდი თვის შემდეგ, ხელისუფლების ორგანოებმა სცადეს, მისი წინასწარ პატიმრობაში ყოფნა მასზე ზეწოლის საშუალებად გამოეყენებინათ, რათა მას მიეწოდებინა ინფორმაცია ბ-ნი ჟვანიას გარდაცვალების ან ბ-ნი სააკაშვილის საბანკო ანგარიშების შესახებ. ამგვარად, უმრავლესობა აღიარებს, რომ თუ მისი თავისუფლების უფლების შეზღუდვა მთლიანობაში განიხილებოდა, რთული იქნებოდა მისი შეფასება, იმგვარად, რომ მცდელობა, ასეთი ინფორმაციის მიღების საშუალებად გამოყენებასთან დაკავშირებით ამ ქმედების პრიორიტეტულ მიზნად ჩათვლილიყო. მიუხედავად ამისა, უმრავლესობა ეყრდნობა იმ პრინციპს, რომ როდესაც „კონვენციით მინიჭებული უფლების შეზღუდვა, როგორც ამ შემთხვევაში, განგრძობადი სიტუაცია გახდება, იმისათვის, რომ ამან არ დაარღიოს მე-18 მუხლი, მისი უპირატესი მიზანი მთელი მისი ხანგრძლივობის განმავლობაში უნდა დარჩეს კონვენციით დადგენილი მიზანი, და ვერ გამოვრიცხავთ, რომ თავდაპირველი მიზანი სხვა მიზნით ჩანაცვლდეს დროთა განმავლობაში.“ ამის შემდეგ უმრავლესობა ფაქტობრივი გარემოებების საფუძველზე ადგენს, რომ რამდენიმე ელემენტი ამყარებს მათ დასკვნას იმის შესახებ, რომ ეს მართლაც ასეა, როგორც ამ საქმეში მოხდა, კერძოდ, ის, რომ ზუსტად იმ დროს, როდესაც მომჩივანი გაყვანილი იქნა საკნიდან, მისი პატიმრობის უპირატესი მიზანი შეიცვალა და ეს შეცვლილი მიზანი უკვე არღვევდა კონვენციის მე-18 მუხლს.

5. პატივისცემის მიუხედავად, არ ვეთანხმებით ზემოაღნიშნულს ქვემოთ ჩამოთვლილი მიზეზების გამო.

6. ჩვენი აზრით, მნიშვნელოვანია გვახსოვდეს თავიდანვე, რომ მომჩივნის წინასწარი პატიმრობა გრძელდებოდა 2013 წლის 21 მაისს მისი დაპატიმრებიდან 2014 წლის 17 თებერვალს პირველი ინსტანციის სასამართლოში მის გასამართლებამდე პერიოდის განმავლობაში (იხილეთ გადაწყვეტილების 26-ე და 53-ე პარაგრაფები). არ არსებობს სასამართლოსთვის წარდგენილი არანაირი ისეთი მტკიცებულება, რომელიც დაადასტურებდა, რომ ამ პერიოდის ძირითადი ნაწილის განმავლობაში, რომელიც თითქმის 9 თვეს შეადგენს, სისხლისსამართლებრივი დევნის ან სასამართლო ხელისუფლების ორგანოები ცდილობდნენ მისი თავისუფლების უფლების შეზღუდვას, რათა მასზე ზეწოლა მოეხდინათ მის მიერ ბ-ნი ჟვანიას გარდაცვალების ან ბ-ნი სააკაშვილის საბანკო ანგარიშების შესახებ ინფორმაციის მიწოდების მიზნით. პირიქით, მათი ქმედებების ქრონოლოგიური თანმიმდევრობა – წინასასამართლო სხდომით დაწყებული და შემდეგ სასამართლო პროცესით გაგრძელებული – ვერ ასაბუთებს მოვლენების სხვაგვარ ინტერპრეტაციას, ვიდრე იმას, რომ მომჩივნის წინასწარ პატიმრობაში დატოვების უპირატესი მიზანი იყო მის წინააღმდეგ არსებული სისხლისსამართლის პროცესის შეუფერხებელად ჩატარება.

7. მთავარ პროკურორთან, ბ-ნ ო.ფ.-სთან შეხვედრა იმ დროს შედგა, როდესაც მომჩივნის წინააღმდეგ ფართოდ გაშუქებული სასამართლო პროცესი დიდი ხანია მიმდინარეობდა (იხილეთ გადაწყვეტილების 50-ე და მე-60 პარაგრაფები). არ არსებობს რაიმე აშკარა კავშირი ამ შეხვედრასა და მომჩივნის წინააღმდეგ არსებული სისხლისსამართალწარმოების ან მის წინასწარ პატიმრობასთან დაკავშირებული სამართალწარმოების რომელიმე პროცესუალურ ეტაპს შორის. ბ-ნი ო. ფ. აღნიშნულ თანამდებობაზე ამ შეხვედრამდე სულ რაღაც სამი კვირით ადრე იყო დანიშნული და გადადგა ამ შეხვედრიდან ორი კვირის შემდეგ ამ საქმესთან კავშირის არმქონე საკითხის გამო (იხილეთ გადაწყვეტილების მე-60 პარაგრაფი); სავარაუდოდ მას არანაირი კონკრეტული წვლილი არ მიუძღვის მომჩივნის წინააღმდეგ არსებულ სისხლისსამართალწარმოებაში.

8. იმისათვის, რომ ვაღიაროთ, რომ 2013 წლის 14 დეკემბრის შემდეგ მომჩივნის უწყვეტი წინასწარი პატიმრობის უპირატესი მიზანი მისგან მტკიცებულების მოპოვება იყო, ამისთვის ასევე საჭირო იქნებოდა იმის აღიარებაც, რომ ხელისუფლების ორგანოები მზად იყვნენ მოეხსნათ მის წინააღმდეგ არსებული სისხლისსამართლის ბრალდებები. მართალია, რომ სისხლისსამართლის საპროცესო კოდექსის 250-ე მუხლის 1-ლი და მე-2 ნაწილების საფუძველზე, სისხლისსამართლებრივი დევნის ორგანოებს, რომლებიც ბ-ნი ო.ფ.-ს საერთო კონტროლს ექვემდებარებოდნენ, ნებისმიერ მომენტში საკუთარი ნებით შეეძლოთ მომჩივნის წინააღმდეგ არსებული ბრალდებების მოხსნა ამ გადაწყვეტილების სასამართლო კონტროლის გარეშე (იხილეთ გადაწყვეტილების 153-ე პარაგრაფი). თუმცა, რეალურად არ არსებობს იმის არანაირი საფუძველი, რომელიც დამყარებული იქნებოდა სასამართლოსთვის წარდგენილ მტკიცებულებაზე, რათა დავასკვნათ, რომ ხელისუფლების ორგანოები ნამდვილად განიხილავდნენ ამ ვარიანტს. პირიქით, მომჩივანი იყო ცნობადი ბრალდებული, რომლის ფართოდ გაშუქებულ საქმეში სისხლისსამართლებრივი დევნის ორგანოებს ძალიან დიდი დრო და რესურსები ჰქონდათ ჩადებული. ჩვენ ვერ გვარწმუნებს ჩვენს წინაშე წარმოდგენილი ის ფაქტები, რომ ამ ინფორმაციის მოპოვების სურვილის არსებობის შემთხევაშიც, რომლის მიღებისთვისაც მთავარი პროკურორი ზეწოლას ახდენდა მომჩივანზე, რომ ისინი მზად იყვნენ, რადიკალურად შეეცვალათ თავის ქმედებები და მოეხსნათ მის წინააღმდეგ არსებული ბრალდებები შუა სამართალწარმოების დროს, ან რომ მათ შეეძლოთ მისთვის მიეცათ იმის საიმედო გარანტიები, რომ ისინი ასე მოიქცეოდნენ. უფრო მეტიც, იმისათვის, რომ მომჩივანი გათავისუფლებულიყო, თბილისში მის წინააღმდეგ არსებული ბრალდებები სისხლისსამართლის მეორე საქმეზე, რომელიც კიდევ უფრო ფართოდ გაშუქებული იყო მედიაში (იხილეთ გადაწყვეტილების 56-ე პარაგრაფი), ასევე უნდა მოხსნილიყო.

9. ამ მოსაზრებების გათვალისწინებით ვერ დავასკვნით, რომ მომჩივნისგან ბ-ნი ჟვანიას გარდაცვალებისა და ბ-ნი სააკაშვილის საბანკო ანგარიშების შესახებ ინფორმაციის მოპოვების სურვილი შეიძლება ჩაითვალოს მისი წინასწარი პატიმრობის უპირატეს მიზნად, ან, რასაკვირველია, ის, რომ მომჩივნის საკნიდან გაყვანა შეიძლება ჩაითვალოს მის გაყვანამდე, გაყვანის პერიოდში ან გაყვანის შემდეგ დაპატიმრების მოტივად, როგორც ასეთი. თუნდაც დავუშვათ, რომ მომჩივნის საკნიდან გაყვანა და მისგან ინფორმაციის მოპოვების მცდელობა იყო ის სარგებელი, რომელსაც ხელისუფლების ორგანოები იმედოვნებდნენ, რომ მისი პატიმრობაში ყოფნისგან მიიღებდნენ, ჩვენ ვერ გავიზიარებთ იმ აზრს, რომ მისი წინასწარი პატიმრობა მთლიანად ან ნაწილობრივ იყო მხოლოდ საფარველი, რომელიც მათ ამ მიზნის მიღწევის შესაძლებლობას მისცემდა.

IV

10. როგორც უკვე აღვნიშნეთ (იხილეთ ზემოთ მე-4 პარაგრაფი), უმრავლესობა დასკვნების გამოტანისას პატიმრობაში მომჩივნის მდგომარეობას ახასიათებს, როგორც „განგრძობადს“ და ადგენს, რომ უპირატესი მიზანი „უნდა დარჩეს კონვენციით მთელი მისი ხანგრძლივობის განმავლობაში დადგენილი მიზანი და ვერ გამოვრიცხავთ, რომ თავდაპირველი მიზანი სხვა მიზნით ჩანაცვლდეს დროთა განმავლობაში“. ამის საფუძველზე უმრავლესობას, როგორც ჩანს, დასაშვებად მიაჩნია, რომ მომჩივნის წინასწარი პატიმრობა თავდაპირველად, და პირველი შვიდი თვის განმავლობაში, საკმარისად გამართლებული იყო კონვენციის მე-5 მუხლის 1-ლი პუნქტის შესაბამისად. თუმცა, იმ მომენტში, როდესაც მომჩივანი გაიყვანეს საკნიდან, მისი პატიმრობის უპირატესი მიზანი შეიცვალა და ეს მიზანი კი არღვევდა კონვენციის მე-18 მუხლს.

11. ჩვენ არანაირი პრინციპული მიზანი არ გვაქვს, ვიდაოთ უპირატესი მიზნის ტესტის მე-18 მუხლის შესაბამისად ამგვარი აღქმის თაობაზე, როდესაც იგი გამოყენებულია მე-5 მუხლით გათვალისწინებული წინასწარი პატიმრობის სიტუაციების დროს. როგორც სასამართლოს პრეცედენტული სამართლიდან ჩანს, ვერ გამოვრიცხავთ იმის შესაძლებლობას, როგორც ასეთს, რომ წინასწარი პატიმრობა შეიძლება გამართლებული იქნეს მე-5 მუხლის 1-ლი პუნქტის საფუძველზე, თუ პირი დასაბუთებულად არის ეჭვმიტანილი სისხლისსამართლის დანაშაულის ჩადენაში, მიუხედავად იმისა, რომ ფაქტობრივი გარემოებებიდან ცხადია, რომ ხელისუფლების ორგანოებისთვის აღკვეთის ამ ზომის დაკისრების უპირატესი მიზანი არის ის, რომელიც კონვენციის მე-18 მუხლის მოქმედების ფარგლებში ხვდება.

12. ამის მიუხედავად, კონვენციის მოთხოვნა, რომ წინასწარი პატიმრობა გამართლებული იყოს მისი ხანგრძლივობის მთლიანი პერიოდის განმავლობაში, როგორც კანონიერ მიზანზე დაფუძნებული, თავისთავად უკვე მე-5 მუხლის 1-ლი პუნქტის ერთ-ერთი ძირითადი შემადგენელი ნაწილია. რეალურად, სასამართლო სტაბილურად ადგენს, რომ „მე-5 მუხლის 1-ლი პუნქტი მოითხოვს ... რომ თავისუფლების ნებისმიერი აღკვეთა უნდა შეესაბამებოდეს ცალკეული პირის თვითნებურობისგან დაცვის მიზანს“ (იხილეთ მოორენი, მოხსენიებულია ზემოთ, §72). რაც შეეხება „თვითნებურობის ცნებას“, ეს არის პრეცედენტულ სამართალში დამკვიდრებული ზოგადი პრინციპი იმის შესახებ, რომ პატიმრობა „თვითნებური“ იქნება იმ შემთხვევაში, როდესაც, სახელმწიფოს კანონმდებლობის ინტერპრეტაციის მიმართ შესაბამისობის მიუხედავად, „ხელისუფლების ორგანოების მხრიდან ადგილი ჰქონდა არაკეთილსინდისიერების ან მოტყუების ელემენტს“ (იქვე, §77). აქედან გამომდინარეობს, რომ, ამგვარი ფაქიზი ურთიერთდამოკიდებულების გამო თვითნებობის ცნებას, როგორც მე-5 მუხლის 1-ლი პუნქტის დამახასიათებელ ელემენტს, და უპირატესი მიზნის ცნებას შორის, რომელიც ზღუდავს მე-18 მუხლის შესაბამისად კონვენციით გათვალისწინებულ უფლებებს, იმის დადგენა, რომ ადგილი არ ჰქონია წინა მუხლის დარღვევას, მაგრამ დაირღვა ეს უკანასკნელი მუხლი, სინამდვილეში შეიძლება მოხდეს მხოლოდ გამონაკლის გარემოებებში. ასეთ გამონაკლის გარემოებებს მხოლოდ მაშინ შეიძლება ჰქონდეს ადგილი, როდესაც მიღწეული იქნება მე-18 მუხლის გამოყენების ზღვარი, კერძოდ, განსაკუთრებით მიუღებელ ძალაუფლების ბოროტად გამოყენების ყველაზე მძიმე შემთხვევების დროს. ჩვენი აზრით, წინამდებარე საქმე ამ კატეგორიაში არ ხვდება ქვემოთ მოყვანილი მიზეზის გამო.

13. ჩვენ შევნიშნეთ, რომ უმრავლესობა თვლის, რომ მომჩივნის მთლიანი წინასწარი პატიმრობა რეალურად შეესაბამებოდა მე-5 მუხლის 1-ელ პუნქტს, მისი საკნიდან გაყვანის შემდეგაც კი, მაგრამ ამავე დროს, მიიჩნევენ, რომ მომჩივნის საკნიდან გაყვანამ მისი პატიმრობა უკვე აქცია კონვენციის მე-18 მუხლის დარღვევად. აქედან გამომდინარე, ამ კონკრეტული საქმის ფაქტობრივი გარემოებების საფუძველზე და იმის გათვალისწინებით, რომ უმრავლესობამ მართებულად არ გაიზიარა ბრალდება იმის შესახებ, რომ მომჩივნის პატიმრობის უპირატესი საფუძველი თავიდანვე ის მიზანი იყო, რომელიც მე-18 მუხლის მოქმედების ფარგლებში ხვდება, ვერ ვხვდებით, თუ მომჩივნის საკნიდან გაყვანამ როგორ მოახდინა, თავისთავად და თავისით, რომ, მიზნის ცვლილება ისეთი სერიოზული ყოფილიყო, რომ დადგენილიყო ამ დებულების დარღვევა და იმავდროულად კითხვის ნიშნის ქვეშ არ დაეყენებინა მომჩივნის პატიმრობის კანონიერება, როგორც ასეთი, მე-5 მუხლის 1-ლი პუნქტის საფუძველზე.

14. ჩვენი აზრით, ეს უფრო შეესაბამება იმ ფაქტებს, როგორც ვნახეთ, რომ საკნიდან გაყვანა ლოგიკურად დაკავშირებული არ იყო მომჩივნის წინასწარ პატიმრობასთან, როგორც ასეთთან (იმის მიუხედავად, ეს მოხდა გაყვანამდე, გაყვანის პერიოდში თუ მის შემდეგ), არამედ ის უფრო სპონტანური ქმედება იყო, რომლის შედეგადაც ხელისუფლების ორგანოებს იმედი ჰქონდათ, რომ საუკეთესო შემთხვევაში, მიიღებდნენ მომჩივნისაგან გარკვეული ინფორმაციის ამოღების შესაძლებლობას. ამ ჭრილში საქმის განხილვის შემდეგ ცხადია, რომ მომჩივნის წინასწარი პატიმრობა, აქედან გამომდინარე, ყოველმხრივ გამართლებული იყო მე-5 მუხლის 1-ლი პუნქტის შესაბამისად და მას არ გამოუწვევია კონვენციის მე-18 მუხლის დარღვევა.

 

 

1 იხილეთ გერჰარდ ვან დერ შიფი, „უფლებების შეზღუდვა – ევროპული კონვენციისა და სამხრეთ აფრიკის უფლებების კანონპროექტის კვლევა“, ვან დერ შიფი, თილბურგი, 2005 წ., გვ. 186, §149. 2 იხილეთ ჯონ ბელი და სერ ჯორჯ ენგლი (eds), „კროსი: კანონმდებლობის განმარტება“, მე-2 გამოცემა, ლონდონი, 1987 წ., გვ. 14; როი ვილსონი და ბრაიენ გალპინი (eds), „მაქსველი კანონმდებლობის განმარტებაზე“, მე-11 გამოცემა, ლონდონი, 1962 წ., გვ. 3-დან). ასევე, გამოდგება განმარტების შემდეგი იურიდიული გამონათქვამები, რომლებიც ემყარება საღ აზრს და არ ტოვებს ეჭვს განსახილველ საკითხთან დაკავშირებით: „interpretatio cessat in claris“ (განმარტება საჭირო არ არის, როდესაც ტექსტი გასაგებია); „quoties in verbis nulla est ambiguitas ibi nulla expositio contra verba fienda est“ (სადაც არ არის ორაზროვნება, სიტყვების საწინააღმდეგო განმარტება არ უნდა გამოიყენებოდეს – იხილეთ ქოუქი, „ლითლთონზე“, 147 a);   „verbis standum ubi nulli ambiguitas“ (სადაც არ არის ორაზროვნება, უნდა მისდიო სიტყვებს – ტრეინორის „გამონათქვამები“, 612);  „absoluta sententia expositione non indiget“ (სრულყოფილ წინადადებას განმარტება არ სჭირდება – იხილეთ 2 იუსტინიანი, „ინსტიტუციები“, 533, და ემერ დე ვატელი, ერების სამართალი, Bk. 2, §263: „დაუშვებელია იმის განმარტება, რაც არ მოითხოვს განმარტებას“); „expressio facit cessare tacitum“ (პირდაპირი გამოხატვა ანულირებას უკეთებს ყველაფერს, რაც შეიძლება იგულისხმებოდეს უთქმელად – იხილეთ ქოუქი, „ლითლთონზე“, 210 a და F.A.R. ბენიონი, ბენიონი კანონმდებლობის განმარტებაზე: კოდექსი, მე-5 გამოცემა, ლონდონი, 2008 წ., ნაწილი 389, გვ. 1249-50). 3 იხილეთ 7 ქოუქის „ანგარიშები“, 5. 4 სიტყვა „ტელეოლოგიური“ წარმოდგება ბერძნული სიტყვისგან „τέλος“ (telos), რაც ნიშნავს მიზანს (იხილეთ ლესლი ბრაუნი (ed), ოქსფორდის ახალი მოკლე ინგლისური ენის ლექსიკონი ისტორიული პრინციპების შესახებ, ტ. 2 (N-Z), ოქსფორდი, 1993 წ., გვ. 3239, ჩანაწერი: „ტელეოლოგია“). 5 იხილეთ საქმე რეფაჰ პარტისი (კეთილდღეობის პარტია) და სხვები თურქეთის წინააღმდეგ [GC], nos. 41340/98 და 3 სხვა, §99, ECHR 2003-II. 6 იხილეთ აარონ ბარაკი, „მიზინმიმართული განმარტება სამართალში“, თარგმნილი ებრაულიდან სარი ბაშის მიერ, პრინსტონი და ოქსფორდი, 2005 წ., გვ. 256. 7 იხილეთ საქმე „The Sunday Times“ გაერთიანებული სამეფოს წინააღმდეგ (no. 1), 1979 წლის 26 აპრილი, §49, კრებული A no. 30. 8 იხილეთ, მე-18 მუხლის მნიშვნელობაზე, ჰელენ კელერი და კორინა ჰერი, „შერჩევითი სისხლისსამართლის საქმის წარმოება და ადამიანის უფლებათა დაცვის ევროპული კონვენციის მე-18 მუხლის გამოუყენებელი შესაძლებლობები დემოკრატიის დასაცავად“, 36 (1-6) Human Rights Law Journal (2016), გვ. 1-დან. 9 იხილეთ ჯ.გ. მერილსი და ა.ჰ. რობერტსონი, „ადამიანის უფლებები ევროპაში – ადამიანის უფლებათა დაცვის ევროპული კონვენციის კვლევა, მე-4 გამოცემა, მანჩესტერი, 2001 წ., გვ. 217. 10 იქვე, ციტირებულ ადგილას 11 იხილეთ 11, ქოუქის „ანგარიშები“, 41. იხილეთ მსგავსი გამონათქვამები: „exceptio quoque regulam declarant“ – იხილეთ ბეიკონის „აფორიზმები“, 17, რაც ნიშნავს, რომ გამონაკლისი ასევე ადასტურებს წესს. „exceptio quae firmat legem, exponit legem“ – იხილეთ 2 ბულსტროდის „ანგარიშები“ 189, რაც ნიშნავს, რომ გამონაკლისი, რომელიც კანონს ამტკიცებს, მას განმარტავს. 12 ეს არის მითითება კრისტინ ჰენრარდის წიგნზე, რომელსაც ეწოდება: „უმცირესობის დაცვის სათანადო სისტემის შექმნა: ადამიანის ინდივიდუალური უფლებები, უმცირესობის უფლებები და თვითგამორკვევის უფლება“, ჰააგა/ბოსტონი/ლონდონი, 2000 წ., გვ.140. 13 იხილეთ გერჰარდ ვან დერ შიფი, „უფლებების შეზღუდვა – ევროპული კონვენციისა და სამხრეთ აფრიკის უფლებების კანონპროექტის კვლევა“, მითითებულია ზემოთ, ციტირებულ ადგილას. 14 იხილეთ საქმე საადი გაერთიანებული სამეფოს წინააღმდეგ [GC], no. 13229/03, §62, ECHR 2008. 15 იხილეთ 8 ქოუქის „ანგარიშები“ 169. 16 იხილეთ არისტოტელე, „განმარტებაზე“, IV. 17 იხილეთ ჰერშ ლაუტერპახტი, „შემზღუდავი განმარტება და ეფექტურობა ხელშეკრულებების განმარტებაში“, BYIL (1949 წ.), გვ. 48, გვერდებზე 50-51, 69, და ალექსანდრე ორახელაშვილი, „აქტებისა და წესების განმარტება საჯარო საერთაშორისო სამართალში“, ოქსფორდი 2008, განმეორებით გამოცემული 2013 წელს, გვ. 414. 18 ჯ.გ. მერილსი, „საერთაშორისო სამართლის განვითარება ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს მიერ“, მანჩესტერი-ნიუ-იორკი, მე-2 გამოცემა, 1993 წ., გვ.98. 19 იქვე, გვ. 119-120. ასევე იხილეთ გვ. 98. 20 იხილეთ რობინ ს.ა. უაიტი და კლერ ოვეი (eds), ჯეიკობსი, უაითი და ოვეი, „ადამიანის უფლებათა დაცვის ევროპული კონვენცია“, მე-5 გამოცემა, ოქსფორდი-ნიუ-იორკი, 2010 წ., გვ.73. 21 აღნიშნულის დაწვრილებითი განხილვა იხილეთ მერილსთან, მითითებულია ზემოთ, გვ. 113-119. 22 მითითებულია ზემოთ ციტატაში გერჰარდ ვან დერ შიფის წიგნიდან. 23 იხილეთ შესაბამისი გამონათქვამები განმარტების შესახებ: ut res magis valeat, quam pereat – რაც ნიშნავს, რომ „უმჯობესია, რომ ეს ყველაფერი იყოს ნამდვილი და არა ფუჭი“ (იხილეთ ამ გამონათქვამთან დაკავშირებით სერ უილიამ ბლექსტოუნი, „კომენტარები ინგლისის სამართლზე“, მე-10 გამოცემა, ლონდონი MDCCLXXXVII, §3, გვ. 89) და ლათინური გამოთნათქვამი verba cum effectu suunt accipienda – იხილეთ ბეიკონის „გამონათქვამები" 3, რაც ნიშნავს, რომ სიტყვები უნდა განიმარტოს მათი შინაარსის მიხედვით. 24 იხილეთ ქოუქი „ლითლთონზე", 223. b; ასევე იხილეთ გამონათქვამი nemo potest facere per obliguum quod non potest facere per directum, რაც ნიშნავს, რომ არავის შეუძლია შემოვლითი გზით გააკეთოს ის, რისი პირდაპირი გზით გაკეთებაც არ არის ნებადართული – იხილეთ 1 ედენის „ანგარიშები", 512. 25 იხილეთ ქოუქი "ლითლთონზე", 223. b; 26 უამრავი იურიდიული გამონათქვამი, რომელიც საღ აზრსა და სამართლიანობას ეფუძნება, კრძალავს ამგვარ ქცევას და ამ წესის სხვადასხვაგვარი გამოხატვა მის მნიშვნელობაზე მიანიშნებს (მაგალითად, იხილეთ „commmodum ex injuria sua memo habere debet“ – იხილეთ ჯენკინსის „საუკუნეები ან ანგარიშები“, 161, რაც ნიშნავს, რომ არავინ უნდა მიიღოს სარგებელი მის მიერ ჩადენილი უსამართლობიდან; „injuria propria non cadet in beneficium facientis“ – იხილეთ ბრანჩის Principia Legis et Equitatis, რაც ნიშნავს, რომ არავინ უნდა მიიღოს სარგებელი საკუთარი დანაშაულის წყალობით; „Un ne doit prise advantage de son tort demesne“ – 2 ანდერსონის „ანგარიშები“ 38, 40, რაც ნიშნავს, რომ არავინ უნდა ისარგებლოს მის მიერ ჩადენილი უსამართლობით; „nemo ex suo delicto meliorem suam conditionem facere protest“ – იხილეთ იუსტინიანის „კანონთა კრებული, ანუ პანდექტები“, 50, 17, 134, 1, რაც ნიშნავს, რომ არავის შეუძლია გაიუმჯობესოს მდგომარეობა არამართლზომიერი ქმედებით. 27 იხილეთ შესაბამისი იურიდიული გამონათქვამები „nemo ex dolo suo proprio relevetur, aut auxilium capiat“ – Corpus Juris Civilis, რაც ნიშნავს, რომ სხვისი მოტყუებით არავის შეუძლია იპოვოს შვება ან მიიღოს სარგებელი; „nemo ex proprio dolo consequitur actionem“ – იხილეთ ტრაინორის „გამონათქვამები“ 366, რაც ნიშნავს, რომ არავინ მოიპოვებს თაღლითურად მოქმედების უფლებას; „exabusu non arguitur ad usum“ – იხილეთ ბრუმის "იურიდიული გამონათქვამები", 42, რაც ნიშნავს, რომ რაღაცის ბოროტად გამოყენებიდან არ უნდა გაკეთდეს დასკვნა მის სარგებლიანობაზე“. 28 იხილეთ იურიდიული აფორიზმი „nihil cuiquam expedit quod per leges non licet“ - იხილეთ ჰალკერსტონის „გამონათქვამები“ 103. იხილეთ ასევე იურიდიული გამონათქვამი frustra legis auxilim quaerit qui in legam committit – იხილეთ ფლეტა, eu Commentarius Juris Agliae, 4, 2, 3; ოსბორნის მოკლე იურიდიული ლექსიკონი, მე-7 გამოც., ლონდონი, 1983 წ., გვ. 155, რაც ნიშნავს ამაოდ ეძებს კანონის დახმარებას ის, ვინც კანონი დაარღვია. 29 იხელეთ არისტოტელე, მეტაფიზიკა, 3, 1005 b, 24; iv, 6 1011 b, 13-20; "განმარტებაზე", c 9. 30 მაგალითად, იხილეთ ლათინური აფორიზმი uno absurdo dato, infinita sequuuntur – ქოუქის 1 „ანგარიშები“, 102, რაც ნიშნავს, რომ ერთი აბსურდის დაშვებას მრავალი მოჰყვება. 31 იხილეთ omnium rerum quarum usus est, potest esse abusus, virtute solo excepta დეივისის „ანგარიშებში“ 79. 32 სენტ ჯეიმსის ივნინგ პოსტის საქმეში (1742 წ.) 2 ატკინსი 469, გვ. 472.33. იხილეთ ლორდი დენინგი, 1980 წელს ჩატარებული რიჩარდ დიმბლბის ლექცია „ძალაუფლების ბოროტად გამოყენება“, რომელიც გადაიცა BBC 1-ზე ხუთშაბათს, 1980 წლის 20 ნოემბერს, და გამოქვეყნდა ბრიტანული სამაუწყებლო კორპორაციის მიერ, ნორთემპტონი, 1980 წ. 33 იხილეთ ლორდი დენინგი, 1980 წელს ჩატარებული რიჩარდ დიმბლბის ლექცია „ძალაუფლების ბოროტად გამოყენება“, რომელიც გადაიცა BBC 1-ზე ხუთშაბათს, 1980 წლის 20 ნოემბერს, და გამოქვეყნდა ბრიტანული სამაუწყებლო კორპორაციის მიერ, ნორთემპტონი, 1980 წ. 34 იქვე, გვ. 5. 35 იქვე, გვ. 19. 36 ლუკის ლუკედისი, სასამართლოს ყოფილი მოსამართლე, ასევე სწორად იყენებს ტერმინს „შემოწმება“, რაც მე-18 მუხლის მექანიზმის ჭრილში ნიშნავს კონტროლს („მე-18 მუხლის თანახმად... სასამართლოს აქვს ძალაუფლება, შეამოწმოს კონკრეტული შემზღუდავი ზომის გამოყენების მიზეზები...“) – იხილეთ ლუკის გ. ლუკედისი, „ადამიანის უფლებათა დაცვის კონვენციით გარანტირებული უფლებების შეზღუდვები“, ფინეთის ყოველწლიური გამოცემა საერთაშორისო სამართლის შესახებ, ტ. IV (1993 წ.), 335, გვ. 377. 37 იხილეთ ევროპის საბჭოს გამოცემა, „ევროპის სინდისი – ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს 50 წელი", ლონდონი, 2010 წ. 38 იხილეთ აარონ ბარაკი, „მიზანმიმართული ინტერპრეტაცია სამართალში“, მითით. თზულებ., გვ. 297 39 იხილეთ, მაგალითად საქმე უინტერვერპი ნიდერლანდების წინააღმდეგ, 1979 წლის 24 ოქტომბერი, კრებული A no. 33, რომელიც ნახსენებია გადაწყვეტილების მე-300 პარაგრაფში, სადაც ევროსასამართლომ აღნიშნა, რომ მას არ გააჩნია იმის საფუძველი, რომ ეჭვქვეშ დააყენოს სამედიცინო დასკვნის ობიექტურობა და სისწორე, რომლის საფუძველზეც ნიდერლანდების სასამართლოებმა დაუშვეს მომჩივნის, როგორც ფსიქიურად დაავადებული პიროვნების დაპატიმრება (იქვე, §42). 40 იხილეთ ლესლი ბრაუნი (რედ.), The New Shorter Oxford English Dictionary on Historical Principles (ოქსფორდის ახალი მოკლე ინგლისური ლექსიკონი ისტორიული პრინციპების შესახებ), ტ. 2, op. cit., გვ. 2799, ჩანაწერის სახით: „რამდენიმე“, რომელიც განსაზღვრულია შემდეგნაირად: „2. ორზე მეტი, მაგრამ ბევრი არა; იურიდ. ერთზე მეტი.” 41 იხილეთ, რობინ კ.ა. უაითი და კლერ ოუვი (რედ.), ჯეიკობსი, უაითი და ოუვი, op. cit., გვ. 77. 42 იხილეთ ლუდოვიკო ბენვენუტის (იტალია)) განცხადება ევროპის საბჭოს საკონსულტაციო ასამბლეის პირველ სხდომაზე სტრასბურგში 1949 წლის 8 სექტემბერს, ადამიანის უფლებათა და ძირითად თავისუფლებათა დაცვის ევროპული კონვენციის “Travaux Préparatoires”-ის თხზულებათა კრებული, ტ. 1I, 1975 წ., გვ.136 43 იხილეთ ტეტჟენის (საფრანგეთი)) განცხადება ევროპის საბჭოს საკონსულტაციო ასამბლეის მეორე სხდომაზე სტრასბურგში 1950 წლის 16 აგვისტოს, ადამიანის უფლებათა და ძირითად თავისუფლებათა დაცვის ევროპული კონვენციის “Travaux Préparatoires”-ის თხზულებათა კრებული, მარტინუს ნაიჰოფი, ტ. V, 1979 წ., გვ. 294 იქვე, გვ. 292 (ტექსტი ინგლისურ ენაზე), მითითებულია Travaux Préparatoires-ის V ტომის 293-ე გვერდი. 44 იხილეთ ტეტჟენის (საფრანგეთი)) განცხადება ევროპის საბჭოს საკონსულტაციო ასამბლეის მეორე სხდომაზე სტრასბურგში 1950 წლის 16 აგვისტოს, ადამიანის უფლებათა და ძირითად თავისუფლებათა დაცვის ევროპული კონვენციის “Travaux Préparatoires”-ის თხზულებათა კრებული, მარტინუს ნაიჰოფი, ტ. V, 1979 წ., გვ. 294. 45 იქვე, გვ. 292 (ტექსტი ინგლისურ ენაზე), გვ. 293 (ტექსტი ფრანგულ ენაზე). 154-ე პარაგრაფში მოყვანილ გადაწყვეტილებაში მითითებულია Travaux Préparatoires-ის V ტომის 293-ე გვერდი. 46 ეს შეიძლება ასეც იყოს იმიტომ, რომ 154-ე პარაგრაფში მოყვანილ გადაწყვეტილებაში მითითებულია Travaux Préparatoires-ის V ტომის 293-ე გვერდი. 47 იხილეთ ბ-ნი პ.-ჰ. ტეტჟენის განცხადება ევროპის საბჭოს საკონსულტაციო ასამბლეის პირველ სხდომაზე სტრასბურგში 1949 წლის 30 აგვისტოს, ადამიანის უფლებათა და ძირითად თავისუფლებათა დაცვის ევროპული კონვენციის „Travaux Préparatoires”-ის თხზულებათა კრებული, მარტინუს ნაიჰოფი,ტ. I, 1975 წ., გვ. 178.