საქართველოს პარლამენტის წევრთა ჯგუფი(დავით ბაქრაძე, სერგო რატიანი, როლანდ ახალაია, ლევან ბეჟაშვილი და სხვები, სულ 38 დეპუტატი), საქართველოს მოქალაქეები - ერასტი ჯაკობია და კარინე შახპარონიანი, საქართველოს მოქალაქეები - ნინო კოტიშაძე, ანი დოლიძე, ელენე სამადბეგიშვილი და სხვები, აგრეთვე, საქართველოს პარლამენტის წევრთა ჯგუფი (ლევან ბეჟაშვილი, გიორგი ღვინიაშვილი, ირმა ნადირაშვილი, პეტრე ცისკარიშვილი და სხვები, სულ 38 დეპუტატი) საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ

საქართველოს სახელით

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს

პლენუმის

გადაწყვეტილება №3/5/768,769,790,792

 

ქ. ბათუმი

2016 წლის 29 დეკემბერი

 

პლენუმის შემადგენლობა:

ზაზა თავაძე – სხდომის თავმჯდომარე;

ირინე იმერლიშვილი – წევრი;

გიორგი კვერენჩხილაძე – წევრი;

მაია კოპალეიშვილი – წევრი;

მერაბ ტურავა - წევრი;

თეიმურაზ ტუღუში – წევრი, მომხსენებელი მოსამართლე;

ლალი ფაფიაშვილი – წევრი;

თამაზ ცაბუტაშვილი – წევრი.

 

სხდომის მდივანი: დარეჯან ჩალიგავა.

 

საქმის დასახელება: საქართველოს პარლამენტის წევრთა ჯგუფი (დავით ბაქრაძე, სერგო რატიანი, როლანდ ახალაია, ლევან ბეჟაშვილი და სხვები, სულ 38 დეპუტატი), საქართველოს მოქალაქეები – ერასტი ჯაკობია და კარინე შახპარონიანი, საქართველოს მოქალაქეები – ნინო კოტიშაძე, ანი დოლიძე, ელენე სამადბეგიშვილი და სხვები, აგრეთვე, საქართველოს პარლამენტის წევრთა ჯგუფი (ლევან ბეჟაშვილი, გიორგი ღვინიაშვილი, ირმა ნადირაშვილი, პეტრე ცისკარიშვილი და სხვები, სულ 38 დეპუტატი) საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ.

დავის საგანი: 1) №768 კონსტიტუციურ სარჩელზე: „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის მე-10 მუხლის 5³ პუნქტის კონსტიტუციურობა საქართველოს კონსტიტუციის 88-ე მუხლის მე-2 პუნქტის მე-2 და მე-3 წინადადებებთან და 29-ე მუხლის პირველ და მე-2 პუნქტებთან მიმართებით; „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის მე-18 მუხლის კონსტიტუციურობა საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის პირველ პუნქტთან და 88-ე მუხლის პირველ პუნქტთან მიმართებით; „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 21-ე მუხლის პირველი პუნქტის სიტყვების „და 25-ე მუხლის მე-5 პუნქტით“, „აგრეთვე ორგანული კანონის ნორმის კონსტიტუციურობის“, 25-ე მუხლის მე-5 პუნქტის სიტყვების „მოცემული საკითხი განსახილველად გადაეცემა საკონსტიტუციო სასამართლოს პლენუმს, რომელსაც“, „განმწესრიგებელ სხდომაზე პლენუმის სრული შემადგენლობის უმრავლესობით მიღებული გადაწყვეტილებით“, 25-ე მუხლის მე-6 პუნქტის სიტყვების „სრული ტექსტის“, 44-ე მუხლის მე-2, მე-3 და მე-4 პუნქტების, „საკონსტიტუციო სამართალწარმოების შესახებ“ საქართველოს კანონის 22-ე მუხლის მე-5 პუნქტის სიტყვების „სრული ტექსტის“, 29-ე მუხლის მე-4 პუნქტის სიტყვების „სამოტივაციო და“, 33-ე მუხლის პირველი პუნქტის სიტყვის „სრული“ კონსტიტუციურობა საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის პირველ პუნქტთან მიმართებით. 2) №769-ე კონსტიტუციურ სარჩელზე: „საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის მე-18 მუხლის, 21¹ მუხლის მე-3 და მე-4 პუნქტების, 25-ე მუხლის მე-5 პუნქტის, 44-ე მუხლის მე-2, მე-3 და მე-4 პუნქტების კონსტიტუციურობა საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის პირველ პუნქტთან მიმართებით. 3) №790-ე კონსტიტუციურ სარჩელზე: „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 21¹ მუხლის მე-3 და მე-4 პუნქტების, 25-ე მუხლის მე-5 პუნქტის სიტყვების „მოცემული საკითხი განსახილველად გადაეცემა საკონსტიტუციო სასამართლოს პლენუმს, რომელსაც“, „განმწესრიგებელ სხდომაზე პლენუმის სრული შემადგენლობის უმრავლესობით მიღებული გადაწყვეტილებით“; „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 44-ე მუხლის მე-2 პუნქტის სიტყვების „აგრეთვე ორგანული კანონის ნორმის კონსტიტუციურობის“; „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 44-ე მუხლის მე-3 პუნქტის სიტყვების „პლენუმის სრული შემადგენლობის; „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 44-ე მუხლის მე-4 პუნქტის სიტყვების „აგრეთვე ორგანული კანონის ნორმის კონსტიტუციურობის“ კონსტიტუციურობა საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის პირველ პუნქტთან მიმართებით. 4) №792-ე კონსტიტუციურ სარჩელზე: „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის მე-10 მუხლის მე-3 პუნქტის (2011 წლის 5 მაისიდან 2016 წლის პირველ ოქტომბრამდე მოქმედი რედაქცია), „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანულ კანონში ცვლილებების შეტანის თაობაზე“ საქართველოს ორგანული კანონის მე-2 მუხლის პირველი პუნქტის სიტყვების „გარდა ამ კანონის პირველი და მე-3 პუნქტებისა ამოქმედდეს გამოქვეყნებისთანავე“ და მე-2 მუხლის მე-2 პუნქტის კონსტიტუციურობა საქართველოს კონსტიტუციის 73-ე მუხლის პირველ პუნქტთან, 82-ე მუხლის მე-3 პუნქტთან, 88-ე მუხლის მე-2 პუნქტის მეოთხე წინადადებასთან მიმართებით.

 

საქმის განხილვის მონაწილენი: მოსარჩელეები – ანი დოლიძე, ეკა მამრიკიშვილი და ერასტი ჯაკობია; მოსარჩელეების ერასტი ჯაკობიასა და კარინე შახპარონიანის წარმომადგენლები – გიორგი გოცირიძე, გიორგი ბურჯანაძე, ვახტანგ მენაბდე და გიორგი ბერაია; საქართველოს პარლამენტის წევრთა ჯგუფის (დავით ბაქრაძე, სერგო რატიანი, როლანდ ახალაია, ლევან ბეჟაშვილი და სხვები, სულ 38 დეპუტატი) წარმომადგენელი გიორგი მშვენიერაძე; მოპასუხე მხარის – საქართველოს პარლამენტის წარმომადგენლები - თამარ მესხია და ზვიად ბრეგაძე.

 

I

აღწერილობითი ნაწილი

1. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს, 2016 წლის 13 ივნისს, კონსტიტუციური სარჩელებით (რეგისტრაციის №768 და №769) მიმართეს საქართველოს პარლამენტის წევრთა ჯგუფმა (სულ 38-მა დეპუტატმა) და საქართველოს მოქალაქეებმა – ერასტი ჯაკობიამ და კარინე შახპარონიანმა.

2. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს, 2016 წლის 8 ივლისს კონსტიტუციური სარჩელით (რეგისტრაციის №790) მიმართეს საქართველოს მოქალაქეებმა: ნინო კოტიშაძემ, ანი დოლიძემ, ელენე სამადბეგიშვილმა, უჩა ჩახვაძემ, ლევან კირცხალიამ, ეკა მამრიკიშვილმა, ელენე გარდავამ, დემეტრე ქარდავამ, ლადო ბატიაშვილმა, ელენე ჩხეიძემ, მაკა ფსუტურმა, ნინო აშაძემ, სოფიკო გუმბარიძემ, სოლომონ ბაღაშვილმა, ნინო დარახველიძემ და ანა ჯაბაურმა. ასევე, 2016 წლის 12 ივლისს, კონსტიტუციური სარჩელით (რეგისტრაციის №792) საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს მიმართა საქართველოს პარლამენტის წევრთა ჯგუფმა (სულ 38-მა დეპუტატმა).

3. №768 კონსტიტუციური სარჩელი არსებითად განსახილველად მიღების საკითხის გადასაწყვეტად საკონსტიტუციო სასამართლოს პლენუმს გადაეცა 2016 წლის 13 ივნისს, ხოლო №769 კონსტიტუციური სარჩელი – 2016 წლის 14 ივნისს. №768 და №769 კონსტიტუციური სარჩელების არსებითად განსახილველად მიღების საკითხის გადასაწყვეტად საკონსტიტუციო სასამართლოს პლენუმის განმწესრიგებელი სხდომა, ზეპირი მოსმენის გარეშე, გაიმართა 2016 წლის 17 ივნისს.

4. №790 კონსტიტუციური სარჩელი არსებითად განსახილველად მიღების საკითხის გადასაწყვეტად საკონსტიტუციო სასამართლოს პლენუმს გადაეცა 2016 წლის 11 ივლისს. აღნიშნული კონსტიტუციური სარჩელის არსებითად განსახილველად მიღების საკითხის გადასაწყვეტად საკონსტიტუციო სასამართლოს პლენუმის განმწესრიგებელი სხდომა, ზეპირი მოსმენის გარეშე, გაიმართა 2016 წლის 23 ივლისს.

5. №792 კონსტიტუციური სარჩელი არსებითად განსახილველად მიღების საკითხის გადასაწყვეტად საკონსტიტუციო სასამართლოს პლენუმს გადაეცა 2016 წლის 13 ივლისს, ხოლო არსებითად განსახილველად მიღების საკითხის გადასაწყვეტად საკონსტიტუციო სასამართლოს პლენუმის განმწესრიგებელი სხდომა, ზეპირი მოსმენის გარეშე, გაიმართა 2016 წლის 23 ივლისს.

6. №768 კონსტიტუციურ სარჩელში საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოსთვის მიმართვის საფუძვლად მითითებულია: საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის პირველი პუნქტი და 89-ე მუხლის პირველი პუნქტის „ა“ ქვეპუნქტი, „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის მე-19 მუხლის „ა“ ქვეპუნქტი და 33-ე მუხლის პირველი პუნქტი, „საკონსტიტუციო სამართალწარმოების შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-15 და მე-16 მუხლები.

7. №769 კონსტიტუციურ სარჩელში საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოსთვის მიმართვის საფუძვლად მითითებულია: საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის პირველი პუნქტი და 89-ე მუხლის პირველი პუნქტის „ვ“ ქვეპუნქტი, „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის მე-19 მუხლის პირველი პუნქტის „ე“ ქვეპუნქტი, 39-ე მუხლის პირველი პუნქტის „ა“ ქვეპუნქტი, 25-ე მუხლის 4¹ პუნქტი, „საკონსტიტუციო სამართალწარმოების შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-15 და მე-16 მუხლები.

8. №790 კონსტიტუციურ სარჩელში საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოსთვის მიმართვის საფუძვლად მითითებულია: საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის პირველი პუნქტი, საქართველოს კონსტიტუციის 89-ე მუხლის პირველი პუნქტის „ვ“ ქვეპუნქტი, „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის მე-19 მუხლის პირველი პუნქტის "ე" ქვეპუნქტი და 39-ე მუხლის პირველი პუნქტის „ა“ ქვეპუნქტი, „საკონსტიტუციო სამართალწარმოების შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-15 და მე-16 მუხლები.

9. №792 კონსტიტუციურ სარჩელში საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოსთვის მიმართვის საფუძვლად მითითებულია: საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის პირველი პუნქტი და 89-ე მუხლის პირველი პუნქტის „ა“ ქვეპუნქტი, „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის მე-19 მუხლის „ა“ ქვეპუნქტი და 33-ე მუხლის პირველი პუნქტი, „საკონსტიტუციო სამართალწარმოების შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-15 და მე-16 მუხლები.

10. №768 კონსტიტუციური სარჩელით სადავოდ არის გამხდარი „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის, „საკონსტიტუციო სამართალწარმოების შესახებ“ საქართველოს კანონისა და „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანულ კანონში ცვლილებების შეტანის თაობაზე“ საქართველოს ორგანული კანონის მთელი რიგი ნორმების კონსტიტუციურობა საქართველოს კონსტიტუციის 29-ე მუხლთან, 42-ე მუხლის პირველ პუნქტთან, 88-ე მუხლის პირველ პუნქტთან და მე-2 პუნქტის მეორე და მესამე წინადადებებთან მიმართებით.

11. №768 კონსტიტუციური სარჩელით სადავოდ გამხდარი „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის მე-10 მუხლის 5³ პუნქტის მიხედვით, „საკონსტიტუციო სასამართლოს თავმჯდომარედ ან თავმჯდომარის მოადგილედ არ შეიძლება აირჩეს პირი, რომელსაც ადრე ეკავა იგივე თანამდებობა“. ამავე კანონის მე-18 მუხლი განსაზღვრავს, რომ „საკონსტიტუციო სასამართლოს წევრს უფლებამოსილების 10-წლიანი ვადის ამოწურვისთანავე უწყდება უფლებამოსილება“.

12. „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 21-ე მუხლის პირველი პუნქტი არეგულირებს საკონსტიტუციო სასამართლოს პლენუმის განსჯადობის საკითხებს და მიუთითებს, რომ ამ კანონის მე-19 მუხლის პირველი პუნქტის „ა“, „დ“, „ვ“, „თ“, „კ“ და „მ“ ქვეპუნქტებით, იმავე მუხლის მე-2 პუნქტითა და 25-ე მუხლის მე-5 პუნქტით გათვალისწინებულ, აგრეთვე ორგანული კანონის ნორმის კონსტიტუციურობის საკითხებს განიხილავს საკონსტიტუციო სასამართლოს პლენუმი.

13. „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 25-ე მუხლის მე-5 პუნქტით განსაზღვრულია საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ ნორმის მოქმედების შეჩერების წესები. აღნიშნული ნორმის თანახმად, თუ საკონსტიტუციო სასამართლო მიიჩნევს, რომ ნორმატიული აქტის მოქმედებას შეუძლია ერთ-ერთი მხარისათვის გამოუსწორებელი შედეგები გამოიწვიოს, მოცემული საკითხი განსახილველად გადაეცემა საკონსტიტუციო სასამართლოს პლენუმს, რომელსაც შეუძლია, განმწესრიგებელ სხდომაზე პლენუმის სრული შემადგენლობის უმრავლესობით მიღებული გადაწყვეტილებით, საქმეზე საბოლოო გადაწყვეტილების მიღებამდე ან უფრო ნაკლები ვადით, შეაჩეროს სადავო აქტის ან მისი სათანადო ნაწილის მოქმედება. საკონსტიტუციო სასამართლო უფლებამოსილია, საქმის განხილვის ნებისმიერ ეტაპზე, საკუთარი ინიციატივით ან მხარეთა შუამდგომლობით, გადასინჯოს გადაწყვეტილება სადავო აქტის ან მისი სათანადო ნაწილის მოქმედების შეჩერების თაობაზე, თუ აღარ არსებობს ის გარემოებები, რომლებიც საფუძვლად დაედო ამ გადაწყვეტილებას. გადაწყვეტილება სადავო აქტის ან მისი სათანადო ნაწილის მოქმედების შეჩერების თაობაზე, აგრეთვე ამ გადაწყვეტილების გაუქმების შესახებ ძალაში შედის შესაბამისი საოქმო ჩანაწერის გამოქვეყნების მომენტიდან. საკონსტიტუციო სასამართლოს პლენუმის მიერ სადავო აქტის ან მისი სათანადო ნაწილის მოქმედების შეჩერების თაობაზე ან მის შეჩერებაზე უარის თქმის შესახებ გადაწყვეტილების მიღების შემდეგ საქმეს განიხილავს და საბოლოო გადაწყვეტილებას იღებს საკონსტიტუციო სასამართლოს კოლეგია ან პლენუმი ამ კანონის 21-ე მუხლის პირველი, მე-2 და მე-4 პუნქტებით დადგენილი წესით.

14. „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 25-ე მუხლის მე-6 პუნქტი და „საკონსტიტუციო სამართალწარმოების შესახებ“ საქართველოს კანონის 22-ე მუხლის მე-5 პუნქტი, 29-ე მუხლის მე-4 პუნქტი და 33-ე მუხლის პირველი პუნქტი აწესრიგებს საკონსტიტუციო სასამართლოს აქტის გამოქვეყნებასა და გამოცხადებასთან დაკავშირებულ საკითხებს.

15. „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 25-ე მუხლის მე-6 პუნქტის თანახმად, საკონსტიტუციო სასამართლოს აქტის გამოქვეყნებად ითვლება მისი სრული ტექსტის საკონსტიტუციო სასამართლოს ვებგვერდზე გამოქვეყნება. „საკონსტიტუციო სამართალწარმოების შესახებ“ საქართველოს კანონის 22-ე მუხლის მე-5 პუნქტით დადგენილია, რომ განჩინებისა და საოქმო ჩანაწერის გამოქვეყნებად ითვლება მათი სრული ტექსტის საკონსტიტუციო სასამართლოს ვებგვერდზე გამოქვეყნება. „საკონსტიტუციო სამართალწარმოების შესახებ“ საქართველოს კანონის 33-ე მუხლის პირველი პუნქტის მიხედვით, საკონსტიტუციო სასამართლოს გადაწყვეტილებისა და დასკვნის, აგრეთვე „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 25-ე მუხლის 4¹ პუნქტით გათვალისწინებული განჩინებისა და იმავე მუხლის მე-5 პუნქტით გათვალისწინებული საოქმო ჩანაწერის სრული ტექსტი, რომელიც შეესაბამება ამ კანონის მოთხოვნებს, დაუყონებლივ ქვეყნდება საკონსტიტუციო სასამართლოს ვებგვერდზე და ეგზავნება „საქართველოს საკანონმდებლო მაცნეს“, რომელიც მიღებისთანავე აქვეყნებს მას. „საკონსტიტუციო სამართალწარმოების შესახებ“ საქართველოს კანონის 29-ე მუხლის მე-4 პუნქტის მიხედვით, საკონსტიტუციო სასამართლო უფლებამოსილია, გამოაცხადოს საკონსტიტუციო სასამართლოს გადაწყვეტილების/დასკვნის მხოლოდ სამოტივაციო და სარეზოლუციო ნაწილები. ამ შემთხვევაში მხარეებს დაუყოვნებლივ გადაეცემა გადაწყვეტილების/დასკვნის სრული ტექსტი.

16. „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 44-ე მუხლის მე-2 პუნქტის მიხედვით, საკონსტიტუციო სასამართლოს პლენუმი უფლებამოსილია, ამ კანონის მე-15 მუხლითა და მე-19 მუხლის პირველი პუნქტის „დ“ და „თ“ ქვეპუნქტებით გათვალისწინებულ, აგრეთვე ორგანული კანონის ნორმის კონსტიტუციურობის საკითხებზე მიიღოს გადაწყვეტილება, თუ მის სხდომას ესწრება სულ ცოტა 7 წევრი. ამავე მუხლის მე-3 პუნქტი ადგენს, რომ კონსტიტუციური სარჩელი დაკმაყოფილებულად, ხოლო კონსტიტუციური წარდგინების თაობაზე დასკვნა მიღებულად ჩაითვლება, თუ მას მხარს დაუჭერს საკონსტიტუციო სასამართლოს პლენუმის სრული შემადგენლობის უმრავლესობა, გარდა ამ მუხლის მე-4 პუნქტით გათვალისწინებული შემთხვევებისა. „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 44-ე მუხლის მე-4 პუნქტი ადგენს, რომ ამ კანონის მე-15 მუხლითა და მე-19 მუხლის პირველი პუნქტის „დ“ და „თ“ ქვეპუნქტებით გათვალისწინებულ, აგრეთვე ორგანული კანონის ნორმის კონსტიტუციურობის საკითხებზე კონსტიტუციური სარჩელი დაკმაყოფილებულად, ხოლო კონსტიტუციური წარდგინების თაობაზე დასკვნა მიღებულად ჩაითვლება, თუ მას მხარს დაუჭერს საკონსტიტუციო სასამართლოს პლენუმის არანაკლებ 6 წევრისა.

17. საქართველოს კონსტიტუციის 29-ე მუხლი განამტკიცებს სახელმწიფო თანამდებობის დაკავების კონსტიტუციურ უფლებას. კონსტიტუციის 29-ე მუხლის პირველი პუნქტის მიხედვით, საქართველოს ყოველ მოქალაქეს უფლება აქვს, დაიკავოს ნებისმიერი სახელმწიფო თანამდებობა, თუ იგი აკმაყოფილებს კანონმდებლობით დადგენილ მოთხოვნებს, ამავე მუხლის მე-2 პუნქტის თანახმად კი, „სახელმწიფო სამსახურის პირობები განისაზღვრება კანონით“. კონსტიტუციის 42-ე მუხლის პირველი პუნქტის თანახმად კი, ყოველ ადამიანს უფლება აქვს თავის უფლებათა და თავისუფლებათა დასაცავად მიმართოს სასამართლოს.

18. საქართველოს კონსტიტუციის 88-ე მუხლის პირველი პუნქტით დადგენილია, რომ საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლო სასამართლო ხელისუფლებას ახორციელებს საკონსტიტუციო სამართალწარმოების წესით. ამავე მუხლის მე-2 პუნქტის მეორე და მესამე წინადადებები ადგენს, რომ საკონსტიტუციო სასამართლოს წევრთა უფლებამოსილების ვადაა 10 წელი და საკონსტიტუციო სასამართლო თავისი შემადგენლობიდან 5 წლის ვადით ირჩევს საკონსტიტუციო სასამართლოს თავჯდომარეს.

19. №768 კონსტიტუციურ სარჩელში მითითებულია, რომ „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის მე-10 მუხლის 5³ პუნქტით საკონსტიტუციო სასამართლოს თავმჯდომარედ ან თავმჯდომარის მოადგილედ იმ პირის არჩევა, რომელსაც ადრე ეკავა იგივე თანამდებობა აკრძალულია, რაც ეწინააღმდეგება საქართველოს კონსტიტუციის 88-ე მუხლის მე-2 პუნქტის მე-2 და მე-3 წინადადებებს. მოსარჩელის განმარტებით, კონსტიტუციის აღნიშნული მუხლი ადგენს, რომ საკონსტიტუციო სასამართლოს მოსამართლის უფლებამოსილების ვადაა 10 წელი, რაც მოსამართლის მიერ ამ ვადაში საკუთარი უფლება-მოვალეობების სრულყოფილად განხორციელებას გულისხმობს. კერძოდ, საკონსტიტუციო სასამართლოს თავმჯდომარისა და თავმჯდომარის მოადგილის თანამდებობის ხელმეორედ დაკავების შესაძლებლობა საქართველოს კონსტიტუციით დადგენილი მოსამართლის უფლებამოსილების შემადგენელი კომპონენტია, რაც შეზღუდულია სადავო ნორმით.

20. მოსარჩელე მხარე აღნიშნავს, რომ სადავო ნორმის მსგავსი რეგულაცია, რომელიც კრძალავდა საკონსტიტუციო სასამართლოს თავმჯდომარედ ერთი და იმავე პირის ხელმეორედ არჩევას, არსებობდა კონსტიტუციაში. აღნიშნული კონსტიტუციური დებულება ამოღებულ იქნა 2010 წლის 15 ოქტომბერს მიღებული კონსტიტუციური ცვლილებებით. ამდენად, მოსარჩელე მიიჩნევს, რომ შეზღუდვის გაუქმება მიუთითებს კონსტიტუციის კვალიფიციურ დუმილზე, რომ კონსტიტუციით დასაშვებია საკონსტიტუციო სასამართლოში ხელმეორედ იმავე თავმჯდომარის არჩევა.

21. მოსარჩელეების მტკიცებით, სადავო ნორმა ასევე ეწინააღმდეგება კონსტიტუციის 29-ე მუხლით გარანტირებულ სახელმწიფო თანამდებობის დაკავების უფლებას, რადგან საკონსტიტუციო სასამართლოს წევრს გაუმართლებლად უზღუდავს თავმჯდომარის ან თავმჯდომარის მოადგილის სახელმწიფო თანამდებობის ხელმეორედ დაკავების შესაძლებლობას.

22. №768 კონსტიტუციურ სარჩელში მითითებულია, რომ „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის მე-18 მუხლით გათვალისწინებული წესი, რომელიც ადგენს, რომ საკონსტიტუციო სასამართლოს წევრს უფლებამოსილება უწყდება ათწლიანი ვადის ამოწურვისთანავე, ეწინააღმდეგება საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის პირველ პუნქტსა და 88-ე მუხლის პირველ პუნქტს.

23. მოსარჩელე მხარის მტკიცებით, საკონსტიტუციო მართლმსაჯულების განხორციელება წარმოადგენს სამართლიანი სასამართლოს უფლების დაცვის ერთ-ერთ მნიშვნელოვან ელემენტს. სადავო ნორმა შეიცავს საკონსტიტუციო სამართალწარმოების შეფერხების რეალურ და მნიშვნელოვან რისკებს, რადგან არსებობს შესაძლებლობა, რომ საკონსტიტუციო სასამართლოს მოსამართლის უფლებამოსილების ვადის გასვლის შემდეგ, შესაბამისი სახელმწიფო ორგანოების მხრიდან, ვერ მოხერხდეს მისი დროული ჩანაცვლება. მოსარჩელის განმარტებით, მოსამართლეთა უფლებამოსილების ვადის გასვლა და ახალი მოსამართლის დანიშვნის პროცედურა უნდა იყოს იმდაგვარი, რომ საფრთხე არ შეექმნას მართლმსაჯულების პროცესის ეფექტიანობას.

24. საქმის არსებითი განხილვის სხდომაზე მოსარჩელე მხარემ განაცხადა, რომ საქართველოს კონსტიტუციით, პრეზიდენტისა და საქართველოს პარლამენტის არჩევის ვადები კალენდარულად ზუსტად არასდროს არ არის დაცული, რაც ანალოგიურად უნდა იყოს გაგებული სასამართლოსთან მიმართებაშიც. მოსარჩელე მხარემ ასევე აღნიშნა, რომ საკონსტიტუციო სასამართლოს შემადგენლობაში 9 წევრის განსაზღვრა გულისხმობს კონკრეტულ საქმესთან მიმართებაში 9 წევრიანი პლენუმის მიერ საქმის განხილვას, რაც სასამართლოში მოსამართლეთა გადაჭარბებული რაოდენობით მიღებას გამორიცხავს.

25. ამავე სარჩელში სადავოა „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 21-ე მუხლის პირველი პუნქტის სიტყვების „და 25-ე მუხლის მე-5 პუნქტით“, „აგრეთვე ორგანული კანონის ნორმის კონსტიტუციურობის“, ამავე კანონის 25-ე მუხლის მე-5 პუნქტის სიტყვების „მოცემული საკითხი განსახილველად გადაეცემა საკონსტიტუციო სასამართლოს პლენუმს, რომელსაც“, „განმწესრიგებელ სხდომაზე პლენუმის სრული შემადგენლობის უმრავლესობით მიღებული გადაწყვეტილებით“ კონსტიტუციურობა საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის პირველ პუნქტთან მიმართებით. აღნიშნული ნორმები განსაზღვრავს საკონსტიტუციო სასამართლოს პლენუმის კომპეტენციას ნორმის კონსტიტუციურობის საკითხის განხილვისას და სადავო ნორმის შეჩერების წესებს საკონსტიტუციო სამართალწარმოებისას.

26. №768 კონსტიტუციურ სარჩელში აღნიშნულია, რომ ნორმის მოქმედების შეჩერება წარმოადგენს, საკონსტიტუციო სასამართლოს გზით, უფლების დაცვის მნიშვნელოვან მექანიზმს და მისი ეფექტურობა აუცილებელია უფლების სრულყოფილად დასაცავად. რიგ შემთხვევებში, ნორმის შეჩერებასთან დაკავშირებით გადაწყვეტილების უმოკლეს დროში მიღება შესაძლოა სასიცოცხლოდ მნიშვნელოვანი იყოს მოსარჩელისთვის. საკონსტიტუციო სასამართლოს პლენუმის მიერ ნორმის შეჩერების თაობაზე გადაწყვეტილების მიღება უფრო ხანგრძლივ პროცესთანაა დაკავშირებული, ვიდრე ეს კოლეგიაშია, რაც განპირობებულია იმით, რომ პლენუმის სხვა წევრებს დასჭირდებათ მეტი დრო საქმის გარემოებების შესასწავლად.

27. მოსარჩელე მხარე აღნიშნავს, რომ მოქმედი კანონმდებლობით, საქმის განხილვისას და გადაწყვეტილების მიღებისას კოლეგია მოქმედებს როგორც საკონსტიტუციო სასამართლო და მის მიერ მიღებულ გადაწყვეტილებას იგივე ძალა აქვს, რაც საკონსტიტუციო სასამართლოს პლენუმის მიერ მიღებულ გადაწყვეტილებას. შესაბამისად, გაურკვეველია ნორმის შეჩერების უფლებამოსილების სრულად პლენუმის კომპეტენციაში გადასვლის საჭიროება, მაშინ როდესაც კოლეგიას მინდობილი აქვს არათუ ნორმის დროებით შეჩერება, არამედ ნორმის არაკონსტიტუციურად ცნობა და მისი ძალადაკარგულად გამოცხადება.

28. „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 21-ე მუხლის პირველი პუნქტით განსაზღვრულია საკონსტიტუციო სასამართლოს პლენუმის განსჯადობას მიკუთვნებული საკითხები. მოსარჩელეები არაკონსტიტუციურად მიიჩნევენ ორგანული კანონით გათვალისწინებული საკითხების განსჯადობის დაქვემდებარებას მხოლოდ საკონსტიტუციო სასამართლოს პლენუმისათვის. მოსარჩელე მხარის პოზიციით, კოლეგიასა და პლენუმის განსჯად საკითხთა გამიჯვნის საფუძველი უნდა იყოს არა სადავო ნორმატიული აქტის ფორმალური მხარე, არამედ სადავო ნორმით გათვალისწინებული შეზღუდვის შინაარსი, რომელიც წარმოშობს საკონსტიტუციო სასამართლოს მხრიდან მისი განმარტების იშვიათ/განსაკუთრებულ პრობლემას.

29. მოსარჩელეები აღნიშნავენ, რომ პლენუმის განსჯადობის საკითხების ამ მასშტაბით გაზრდა, მაღალი ალბათობით, გამოიწვევს სასამართლოს გადატვირთვას, რამაც შესაძლოა ზიანი მიაყენოს გადაწყვეტილებათა დასაბუთებულობის ხარისხს. ამასთან, მოსარჩელე მიუთითებს, რომ შეზღუდვა განსხვავებულად ეპყრობა, ერთი მხრივ, პირებს, ვინც სადავოდ გახადეს კანონით გათვალისწინებული ნორმა და, მეორე მხრივ, იმ პირებს, რომლებმაც გაასაჩივრეს ორგანული კანონის ნორმა. მოსარჩელე განსხვავებულ მოპყრობად განიხილავს ნორმის არაკონსტიტუციურად ცნობისთვის ხმების განსხვავებული რაოდენობის არსებობის საჭიროებას. კერძოდ, კოლეგია ნორმას არაკონსტიტუციურად ცნობს ხმათა უბრალო უმრავლესობით, ხოლო პლენუმის მიერ ნორმის კონსტიტუციურობის შესაფასებლად ხმათა 2/3-ია საჭირო. მოსარჩელე მიიჩნევს, რომ გართულებული პროცედურებით მნიშვნელოვნად გაჭიანურდება გადაწყვეტილების მიღების პროცესი და, შესაბამისად, შეილახება ადამიანის უფლება სწრაფ მართლმსაჯულებაზე.

30. №768 კონსტიტუციურ სარჩელში ასევე სადავოდ არის გამხდარი „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 25-ე მუხლის მე-6 პუნქტის სიტყვების „სრული ტექსტის“, „საკონსტიტუციო სამართალწარმოების შესახებ“ საქართველოს კანონის 22-ე მუხლის მე-5 პუნქტის სიტყვების „სრული ტექსტის“, 29-ე მუხლის მე-4 პუნქტის სიტყვების „სამოტივაციო და“, 33-ე მუხლის პირველი პუნქტის სიტყვის „სრული“ კონსტიტუციურობა საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის პირველ პუნქტთან მიმართებით.

31. მოსარჩელის განცხადებით, სადავო ნორმებით, საკონსტიტუციო სასამართლოს აქტის გამოქვეყნებად ითვლება მისი სრული ტექსტის საკონსტიტუციო სასამართლოს ვებგვერდზე გამოქვეყნება, რაც პირდაპირ უკავშირდება მის ძალაში შესვლას. საკონსტიტუციო სასამართლოს საქმიანობის სპეციფიკიდან გამომდინარე, შესაძლოა, უფლების დაცვის თვალსაზრისით, დიდი მნიშვნელობა ჰქონდეს სასამართლოს გადაწყვეტილების დროულად ძალაში შესვლას და, შესაბამისად, გასაჩივრებული ნორმის არაკონსტიტუციურად ცნობას, ისევე როგორც ნორმის მოქმედების შეჩერებას. მოსარჩელის პოზიციით, იქმნება უფლების დარღვევის რისკები იმ შემთხვევაში, როდესაც სასამართლომ მიიღო გადაწყვეტილება ნორმის არაკონსტიტუციურად ცნობის ან მისი მოქმედების შეჩერების შესახებ, თუმცა ვერ მოასწრო გადაწყვეტილების სამოტივაციო ნაწილის მომზადება, ხოლო კანონით დადგენილი მკაცრი პროცედურის გამო, ვერ ხდება ნორმის არაკონსტიტუციურად ცნობა ან მისი მოქმედების შეჩერება. კონსტიტუციურ სარჩელში მითითებულია, რომ საკონსტიტუციო სასამართლოს უნდა ჰქონდეს გადაწყვეტილების სრული ტექსტის გამოქვეყნების ვალდებულება, თუმცა ეს ვალდებულება მიბმული არ უნდა იყოს გადაწყვეტილების ძალაში შესვლასთან.

32. იმავე კონსტიტუციურ სარჩელში მოსარჩელე მხარე სადავოდ ხდის „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 44-ე მუხლის მე-2, მე-3 და მე-4 პუნქტებს საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის პირველ პუნქტთან მიმართებით. სადავო ნორმებით რეგულირებულია საკონსტიტუციო სასამართლოს პლენუმის კვორუმისა და გადაწყვეტილების მისაღებად საჭირო უმრავლესობის მომწესრიგებელი საკითხები.

33. მოსარჩელე მხარე მითითებას აკეთებს ვენეციის კომისიის დასკვნაზე და აცხდებს, რომ საკონსტიტუციო მართლმსაჯულებასთან დაკავშირებულ ძირითად საკითხებზე გადაწყვეტილების მიღებისთვის მაღალი სტანდარტის დაწესება არ წარმოადგენს ევროპის ქვეყნებში მიღებულ პრაქტიკას. მოსარჩელე მიიჩნევს, რომ ზოგიერთ შემთხვევაში, გადაწყვეტილების მისაღებად გაზრდილი კვორუმი, კერძოდ 9-დან 7 მოსამართლის დასწრება იმისათვის, რომ პლენუმის გადაწყვეტილება უნარიანად ჩაითვალოს, მეტისმეტად მკაცრია და გარკვეულ საფრთხეებს წარმოშობს. მისი აზრით, ასეთი მაღალი კვორუმის მოთხოვნის პირობებში შესაძლოა, მოსამართლის მიერ ობიექტური ან სუბიექტური მიზეზის გამო, სხდომაზე გამოუცხადებლობამ შეაფერხოს ეფექტიანი მართლმსაჯულების განხორციელება. მოსარჩელე მხარე ასევე სადავოდ მიიჩნევს გადაწყვეტილების მისაღებად დადგენილი 6 მოსამართლის (2/3) თანხმობას, ნაცვლად უბრალო უმრავლესობისა. კონსტიტუციურ სარჩელში აღნიშნულია, რომ მსგავსი მიდგომა აზარალებს ქვეყანაში ადამიანის უფლებათა დაცვას და ეფექტიანი საკონსტიტუციო მართლმსაჯულების განხორციელებას. შესაბამისად, სადავო ნორმები ეწინააღმდეგება კონსტიტუციის 42-ე მუხლის პირველ პუნქტს.

34. №792 კონსტიტუციურ სარჩელში სადავოდ არის გამხდარი „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის მე-10 მუხლის მე-3 პუნქტის (2011 წლის 5 მაისიდან 2016 წლის პირველ ოქტომბრამდე მოქმედი რედაქცია), „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანულ კანონში ცვლილების შეტანის თაობაზე“ საქართველოს ორგანული კანონის (№5161-რს) მე-2 მუხლის პირველი პუნქტის სიტყვების „გარდა ამ კანონის პირველი და მე-3 პუნქტებისა, ამოქმედდეს გამოქვეყნებისთანავე“ და მე-2 მუხლის მე-2 პუნქტის კონსტიტუციურობა საქართველოს კონსტიტუციის 73-ე მუხლის პირველ პუნქტთან, 82-ე მუხლის მე-3 პუნქტთან და 88-ე მუხლის მე-2 პუნქტის მეოთხე წინადადებასთან მიმართებით.

35. „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის მე-10 მუხლის მე-3 პუნქტის (2011 წლის 5 მაისიდან 2016 წლის პირველ ოქტომბრამდე მოქმედი რედაქცია) თანახმად, „საკონსტიტუციო სასამართლოს თავმჯდომარის კანდიდატურის დასახელება ხდება საქართველოს პრეზიდენტის, საქართველოს პარლამენტის თავმჯდომარისა და საქართველოს უზენაესი სასამართლოს თავმჯდომარის შეთანხმებული წინადადებით“.

36. „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანულ კანონში ცვლილების შეტანის თაობაზე“ საქართველოს ორგანული კანონის (№5161-რს) მე-2 მუხლის პირველი და მე-2 პუნქტების თანახმად მოცემული კანონი, გარდა იმავე კანონის პირველი მუხლის პირველი და მე-3 პუნქტებისა, უნდა ამოქმედდეს გამოქვეყნებისთანავე, ხოლო დასახელებული ნორმები ამოქმედდება 2016 წლის 1 ოქტომბრიდან.

37. საქართველოს კონსტიტუციის 73-ე მუხლის პირველი პუნქტით განისაზღვრება საქართველოს პრეზიდენტის რიგი უფლებამოსილებები. კონსტიტუციის 82-ე მუხლის მე-3 პუნქტის თანახმად, სასამართლო ხელისუფლება დამოუკიდებელია და მას ახორციელებენ მხოლოდ სასამართლოები. საქართველოს კონსტიტუციის 88-ე მუხლის მე-2 პუნქტის მეოთხე წინადადების თანახმად კი, „საკონსტიტუციო სასამართლო თავისი შემადგენლობიდან 5 წლის ვადით ირჩევს საკონსტიტუციო სასამართლოს თავმჯდომარეს“.

38. კონსტიტუციურ სარჩელში აღნიშნულია, რომ კონსტიტუციის 73-ე მუხლი ადგენს საქართველოს პრეზიდენტის უფლებამოსილებათა იმპერატიულ ჩამონათვალს. მოსარჩელე მხარის განმარტებით, „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის მე-10 მუხლის მე-3 პუნქტის მოქმედი რედაქცია, რომელიც საქართველოს პრეზიდენტს ანიჭებს საკონსტიტუციო სასამართლოს თავმჯდომარის კანდიდატურის დასახელების უფლებამოსილებას, არაკონსტიტუციურია, ვინაიდან პრეზიდენტს საქართველოს კონსტიტუციით ამგვარი უფლებამოსილება არ აქვს.

39. მოსარჩელე მხარე სადავო ნორმებს არაკონსტიტუციურად მიიჩნევს საქართველოს კონსტიტუციის 88-ემუხლის მე-2 პუნქტთან მიმართებით, რომლის თანახმად, „საკონსტიტუციო სასამართლო თავისი შემადგენლობიდან 5 წლის ვადით ირჩევს საკონსტიტუციო სასამართლოს თავმჯდომარეს“. მოსარჩელეთა განმარტებით, მართალია, კონსტიტუციის დასახელებული ნორმა არ მიუთითებს თავმჯდომარის არჩევის კონკრეტულ წესზე, მაგრამ ერთმნიშვნელოვნად მიანიშნებს სასამართლოს მიერ თავმჯდომარის არჩევის აუცილებლობაზე საკონსტიტუციო სასამართლოს შემადგენლობიდან. სადავო ნორმა ავიწროებს საკონსტიტუციო სასამართლოს მოცემულ კომპეტენციას, ვინაიდან საკონსტიტუციო სასამართლო ვალდებულია, თავმჯდომარედ აირჩიოს მხოლოდ ის წევრი, რომელსაც მას საქართველოს პრეზიდენტი წარუდგენს საქართველოს პარლამენტის თავმჯდომარესთან და საქართველოს უზენაესი სასამართლოს თავმჯდომარესთან შეთანხმებით. ამასთან, გასაჩივრებული წესი არღვევს ხელისუფლების დანაწილების პრინციპს, რადგან თავჯდომარის, როგორც სასამართლოში ადმინისტრაციული ფუნქციების განმახორციელებელი პირის დანიშვნაში ერევიან ხელისუფლების სხვა შტოები.

40. კონსტიტუციური სარჩელის მიხედვით, სასამართლოს დამოუკიდებლობა გამოიხატება მისი დაკომპლექტების წესში, რომელიც უნდა იყოს კონსტიტუციის პრინციპების შესაბამისი. წინააღმდეგ შემთხვევაში, დაირღვევა ხელისუფლების შტოებს შორის საჭირო გაწონასწორებისა და დაბალანსების პრინციპი. მოსარჩელე მხარე აღნიშნავს, რომ სადავო ნორმა ეწინააღმდეგება სწორედ ხელისუფლების დანაწილების პრინციპს, ვინაიდან ხელისუფლების სხვა ორგანოები და შტოები საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს უფლებამოსილებაში ერევიან იმაზე მეტად, ვიდრე ეს დასაშვებია კონსტიტუციურ ორგანოთა უფლებამოსილებების გაწონასწორებისა და დაბალანსებისათვის.

41. მოსარჩელე მხარე ასევე აღნიშნავს, რომ „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის მე-10 მუხლის მე-3 პუნქტის (2011 წლის 5 მაისიდან 2016 წლის პირველ ოქტომბრამდე მოქმედი რედაქცია) არაკონსტიტუციურად ცნობა განაპირობებს „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანულ კანონში ცვლილების შეტანის თაობაზე“ საქართველოს ორგანული კანონის მე-2 მუხლის პირველი და მე-2 პუნქტების არაკონსტიტუციურად ცნობას, ვინაიდან სწორედ ამ ნორმების საფუძველზე ხდება საკონსტიტუციო სასამართლოს თავმჯდომარის არჩევის ახალი წესის ამოქმედების გადავადება და, შესაბამისად, არაკონსტიტუციური წესის მოქმედების გაგრძელება.

42. №769 კონსტიტუციური სარჩელით სადავოდ არის გამხდარი „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის მე-18 მუხლის, 21¹ მუხლის მე-3 და მე-4 პუნქტების, 25-ე მუხლის მე-5 პუნქტის, 44-ე მუხლის მე-2, მე-3 და მე-4 პუნქტების კონსტიტუციურობა საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის პირველ პუნქტთან მიმართებით.

43. №769 კონსტიტუციური სარჩელის ავტორებმა არსებით სხდომაზე შეამცირეს სასარჩელო მოთხოვნა და უარი თქვეს იმ ნორმატიულ შინაარსზე, რომლის მიხედვითაც, ახალი მოსამართლეების დანიშვნამდე უნდა გაგრძელდეს მოსამართლეთა უფლებამოსილება, ხოლო სადავოდ ხდიან სათათბირო ოთახში განხილვადი საქმეების მიმართ უფლებამოსილების ვადის შეწყვეტას.

44. კონსტიტუციურ სარჩელში აღნიშნულია, რომ „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის მე-18 მუხლი ადგენს ბლანკეტურ აკრძალვას. კერძოდ, საკონსტიტუციო სასამართლოს წევრი მოსამართლე უფლებამოსილების ვადის ამოწურვის შემდგომ ვეღარ განიხილავს საქმეებს, მიუხედავად იმისა, თუ რა სტადიაზეა საქმის განხილვა. სარჩელში სადავოდ არის გამხდარი სათათბირო ოთახში გასული მოსამართლისათვის ავტომატურად უფლებამოსილების ვადის შეწყვეტა. მოსარჩელის პოზიციით, სადავო ნორმა საფრთხეს უქმნის საკონსტიტუციო სამართალწარმოების მხარეებს, მიიღონ დროული, სამართლიანი და ეფექტური საკონსტიტუციო კონტროლი. მოსარჩელე მხარეს მიაჩნია, რომ სადავო ნორმები გამოიწვევს მათი საქმეების არსებით განხილვაზე დაბრუნებას და, შესაბამისად, საქმის გაჭიანურებას. შესაბამისად, კონსტიტუციის 88-ე მუხლით დადგენილი საკონსტიტუციო სასამართლოს წევრთა უფლებამოსილების 10-წლიანი ვადა უნდა წავიკითხოთ კონსტიტუციის 42-ე მუხლის პირველ პუნქტთან მიმართებაში, რითაც დაცულია სასამართლოს ეფექტური ფუნქციონირებისა და საქმიანობის უწყვეტობის უფლება.

45. №769 კონსტიტუციურ სარჩელში ასევე გასაჩივრებულია „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 21¹ მუხლის მე-3 და მე-4 პუნქტები. აღნიშნული კანონის 21¹ მუხლის მე-3 პუნქტით განსაზღვრულია კოლეგიის წევრის მიერ პლენუმისთვის დასაბუთებული წერილობითი შუამდგომლობით მიმართვა საქმის პლენუმის მიერ განხილვის თაობაზე. საკონსტიტუციო სასამართლოს პლენუმი მისთვის მიმართვიდან 7 დღის ვადაში წყვეტს საქმის პლენუმის მიერ განხილვის საკითხს, რის შესახებაც იღებს შესაბამისად საოქმო ჩანაწერს ან განჩინებას. პლენუმის მიერ საქმის განხილვაზე უარის თქმის შემთხვევაში აღნიშნული საქმე განსახილველად უბრუნდება იმავე კოლეგიას. „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 21¹ მუხლის მე-4 პუნქტი ადგენს, რომ ამ მუხლის მე-3 პუნქტით გათვალისწინებულ შემთხვევაში საქმე საკონსტიტუციო სასამართლოს პლენუმის მიერ განსახილველად მიღებულად ითვლება, გარდა იმ შემთხვევისა, როცა პლენუმი აღნიშნული საქმის განხილვაზე უარს იტყვის განჩინებით, რომელიც მიღებულად ჩაითვლება, თუ მას მხარს დაუჭერს საკონსტიტუციო სასამართლოს პლენუმის სრული შემადგენლობის უმრავლესობა.

46. №769 კონსტიტუციურ სარჩელში მითითებულია, რომ ერთი მოსამართლის მიერ საქმის პლენუმზე გადაცემის შესახებ შუამდგომლობა თავისთავად არ არის არაკონსტიტუციური, არამედ პრობლემურად მიჩნეულია ის ნორმატიული შინაარსი, რომლის მიხედვითაც საკონსტიტუციო სასამართლოს პლენუმის სრული შემადგენლობის უმრავლესობას ეკისრება ერთი მოსამართლის ინიციატივის უარყოფა. ამასთან, საქმის გადაცემა ერთი მოსამართლის მიერ შესაძლებელია საქმის განხილვის ნებისმიერ ეტაპზე, რაც, საერთო ჯამში, იძლევა არაეფექტური კონსტიტუციური სამართალწარმოების განხორციელების შესაძლებლობას. მოსარჩელე მხარეს მიაჩნია, რომ დადგენილი პროცედურის მიხედვით, ერთი მოსამართლის მოთხოვნაზე მსჯელობისას უმრავლესობა კი არ უნდა ასაბუთებდეს, რომ საქმე პლენუმმა არ უნდა განიხილოს, არამედ პირიქით – ერთი მოსამართლე უნდა არწმუნებდეს კოლეგებს საქმის პლენუმის მიერ განხილვის აუცილებლობაში.

47. საქმის არსებითი განხილვის სხდომაზე მოსარჩელე მხარემ განაცხადა, რომ მოქმედი წესით შეიძლება გაჭიანურდეს კონკრეტულ საქმეზე გადაწყვეტილების მიღება, იმის გათვალისწინებით, რომ დამსწრეთა უმრავლესობით არ ხდება საქმის კოლეგიიდან პლენუმისთვის გადაცემა.

48. მოსარჩელეები ასევე სადავოდ ხდიან „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 25-ე მუხლის მე-5 პუნქტს, რომელიც ადგენს ნორმის შეჩერების წესს. მოსარჩელის განცხადებით, საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის პირველი პუნქტით დაცული უფლების და სადავო ნორმის შეჩერების ინსტიტუტის არსის გათვალისწინებით, შეჩერების შესახებ გადაწყვეტილების მიღება უნდა მოხდეს სწრაფი, მოქნილი და ეფექტური პროცედურების მეშვეობით. მოსარჩელე მიიჩნევს, რომ ნორმის შეჩერების სადავო წესის მიხედვით უფლებამოსილების მხოლოდ პლენუმისთვის მინიჭება მნიშვნელოვნად აჭიანურებს ამ საკითხზე გადაწყვეტილების მიღებას. ამასთან, სადავო ნორმის მოქმედების შეჩერების შესახებ გადაწყვეტილების მიღებისას საჭიროა პლენუმის სრული შემადგენლობის უმრავლესობის თანხმობა, რაც არათანაზომიერად ართულებს უფლებების დაცვას საკონსტიტუციო სასამართლოში.

49. გარდა ზემოაღნიშნულისა, №769 კონსტიტუციურ სარჩელში მითითებულია, რომ სადავო ნორმა პროცედურულად ზღუდავს შუამდგომლობის დაყენებისა და გადაწყვეტის პერიოდს, ვინაიდან განმწესრიგებელ სხდომაზე უნდა მოხდეს ნორმის შეჩერების შესახებ შუამდგომლობაზე გადაწყვეტილების მიღება. მოსარჩელეების მითითებით, სადავო ნორმატიული აქტის შედეგად გამოუსწორებელი შედეგი შესაძლოა დადგეს საქმის განხილვის ნებისმიერ ეტაპზე, მათ შორის საქმის არსებითად განხილვის დროს. შესაბამისად, სიტყვები „განმწესრიგებელ სხდომაზე“ დამატებით ზღუდავს საკონსტიტუციო სასამართლოს ეფექტურობას და არაკონსტიტუციურია საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის პირველ პუნქტთან მიმართებით.

50. კონსტიტუციურ სარჩელში აღნიშნულია, რომ „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 44-ე მუხლის მე-2 პუნქტის ის ნორმატიული შინაარსი, რომელიც ითვალისწინებს, რომ „პლენუმი უფლებამოსილია, ორგანული კანონის ნორმის კონსტიტუციურობის საკითხებზე მიიღოს გადაწყვეტილება, თუ მის სხდომას ესწრება სულ ცოტა 7 წევრი“ და ამავე მუხლის მე-4 პუნქტის ის ნორმატიული შინაარსი, რომელიც ითვალისწინებს, რომ „ორგანული კანონის ნორმის კონსტიტუციურობის საკითხებზე კონსტიტუციური სარჩელი დაკმაყოფილებულად ჩაითვლება, თუ მას მხარს დაუჭერს საკონსტიტუციო სასამართლოს პლენუმის არანაკლებ 6 წევრისა“, ეწინააღმდეგება კონსტიტუციის 42-ე მუხლის პირველ პუნქტს, ვინაიდან მოსარჩელეებს ართმევს შესაძლებლობას, ეფექტურად დაიცვან კონსტიტუციური უფლებები იმ შემთხვევაში, თუ ამ უფლებების დარღვევა მომდინარეობს ორგანული კანონიდან. კონსტიტუციის ამავე მუხლთან მოსარჩელე მხარე სადავოდ ხდის „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 44-ე მუხლის მე-3 პუნქტის იმ ნორმატიულ შინაარს, რომლის მიხედვითაც, „კონსტიტუციური სარჩელი დაკმაყოფილებულად ჩაითვლება, თუ მას მხარს დაუჭერს საკონსტიტუციო სასამართლოს სრული შემადგენლობის უმრავლესობა“.

51. მოსარჩელე მხარის მტკიცებით, საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლი არ იცავს მხოლოდ საკონსტიტუციო სასამართლოსათვის ფორმალურად მიმართვის შესაძლებლობას. საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის პირველი პუნქტი იცავს ინდივიდს ყველა იმ რეგულაციისგან, რომელიც ბარიერს უწესებს მას, სასამართლოს მეშვეობით დაიცვას საკუთარი კონსტიტუციური უფლებები. თუკი ჩვეულებრივი კანონის შემთხვევაში პლენუმი უფლებამოსილია, ხუთი წევრის ხმით გააუქმოს ადამიანის უფლებების დამრღვევი ნორმა, სადავო ნორმით გათვალისწინებული წესის მიხედვით, ადამიანის უფლებების დამრღვევი ორგანული კანონის ნორმის გაუქმება გამოდის სასამართლოს უმრავლესობის (5 მოსამართლის) კომპეტენციიდან და სასამართლოს უმრავლესობა ხდება უძლური, შეაკავოს პოლიტიკური ხელისუფლება, რომელიც შესაძლოა უხეშად არღვევდეს ადამიანის უფლებებს. საკონსტიტუციო სასამართლოს, როგორც უფლებების მოდარაჯის როლი სუსტდება მაშინ, როცა სასამართლოს უმრავლესობა (5 მოსამართლე) მოკლებულია შესაძლებლობას, ძალადაკარგულად გამოაცხადოს ორგანული კანონი, რომელიც უხეშად არღვევს ადამიანის უფლებებს.

52. მოსარჩელე მხარე მიუთითებს, რომ ორგანული კანონის ფორმით მიიღება საარჩევნო კოდექსი, ადგილობრივი თვითმმართველობის კოდექსი, „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონი, „საერთო სასამართლოების შესახებ“ ორგანული კანონი და სხვ. აღნიშნული აქტებით ადამიანის უფლებების დარღვევა შეიძლება იმაზე მძიმე იყოს, ვიდრე ეს ჩვეულებრივი კანონის შემთხვევაში ხდება. მოსარჩელე მხარე მიიჩნევს, რომ ორგანული კანონის მისაღებად დადგენილი მაღალი კვორუმი პარლამენტში უზრუნველყოფს უმცირესობისა და უმრავლესობის ინტერესების დაბალანსებას. ორგანული კანონის არაკონსტიტუციურად ცნობისათვის მაღალი კვორუმის დაწესება კი ასუსტებს უმცირესობის უფლებების საკონსტიტუციო სასამართლოს მეშვეობით დაცვის კონსტიტუციურ მექანიზმს.

53. მოსარჩელეთა აზრით, პარლამენტარი ხმის მიცემისას არ მოქმედებს მხოლოდ თავისი სახელით, არამედ მის უკან დგას ამომრჩეველი. რაც მეტი პარლამენტარი აძლევს ხმას კანონპროექტს, მით მეტი სახალხო ლეგიტიმაცია გააჩნია მას. ამასთან, სასამართლოს მიერ სადავო ნორმის გაუქმებისას, რომელიც არღვევს ადამიანის უფლებებს, სახალხო ლეგიტიმაციის ხარისხს არავითარი მნიშვნელობა არ აქვს. სასამართლო მოქმედებს როგორც უფლებების დამცველი და არა უმრავლესობის ნების გამომხატველი. ამასთან, მოსარჩელე მხარემ არსებით სხდომაზე განაცხადა, რომ ნორმის არაკონსტიტუციურად ცნობისთვის 6 ხმის კვორუმი არღვევს ხელისუფლების სამ შტოს შორის ბალანსს საკანონმდებლო ორგანოს სასარგებლოდ.

54. მოსარჩელეთა მტკიცებით, ორგანული კანონის კონსტიტუციური სტატუსის ლეგიტიმური მიზნის დასაცავად პარლამენტს არ ჰქონდა იმაზე შორს წასვლის კონსტიტუციურსამართლებრივი უფლებამოსილება, ვიდრე პლენუმისათვის ორგანული კანონების კონსტიტუციურობის დადგენის უფლებამოსილების მინიჭებაა. 7 მოსამართლის კვორუმი და 6 მოსამართლის სავალდებულო ხმის მოთხოვნა ორგანული კანონის ნორმის არაკონსტიტუციურად ცნობისათვის არ იყო აუცილებელი ორგანული კანონის სტატუსის დასაცავად, ლეგიტიმური მიზნის მიღწევის ეფექტური და ადამიანის უფლებების ნაკლებად მზღუდავი საშუალება.

55. კონსტიტუციურ სარჩელში მითითებულია, რომ სადავო ნორმები ეწინააღმდეგება სამართლიანი სასამართლოს უფლების კიდევ ერთ ასპექტს – მხარეთა თანასწორობას. სადავო ნორმებით გაზრდილი კვორუმის შესაბამისად, მოსარჩელე მხარეს სარჩელის დასაკმაყოფილებლად 6 მოსამართლის მხარდაჭერა სჭირდება, მაშინ როდესაც მოპასუხე მხარეს საქმის მოსაგებად 4 მოსამართლის მიმხრობაც ჰყოფნის. ამ ვითარებაში, მხარეთა საპროცესო მდგომარეობა განსხვავებულია მოპასუხის სასარგებლოდ, რაც წინააღმდეგობაში მოდის სამართლიანი სასამართლოს უფლებასთან. ამავე დროს, სადავო ნორმების არაკონსტიტუციურობას განაპირობებს ის გარემოებაც, რომ ხელისუფლების რომელიმე შტოს, რომელიც აკომპლექტებს საკონსტიტუციო სასამართლოს, ეძლევა შესაძლებლობა, მოახდინოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პარალიზება. პარლამენტში პოლიტიკური კონსენსუსის არარსებობის გამო, შესაძლებელია შეფერხდეს საკონსტიტუციო სასამართლოში მოსამართლეების დანიშვნა, რის შედეგადაც, ვერ შედგება 7-კაციანი კვორუმი და სასამართლო ვერ განიხილავს ორგანული კანონის კონსტიტუციურობას.

56. საკუთარი არგუმენტაციის გასამყარებლად მოსარჩელე მხარე დამატებით იშველიებს საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს და აშშ-ის უზენაესი სასამართლოს პრაქტიკას და ვენეციის კომისიის დასკვნებს.

57. №790 კონსტიტუციურ სარჩელში სადავოდ არის გამხდარი, „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 21¹ მუხლის მე-3 და მე-4 პუნქტების, 25-ე მუხლის მე-5 პუნქტის სიტყვების „მოცემული საკითხი განსახილველად გადაეცემა საკონსტიტუციო სასამართლოს პლენუმს, რომელსაც“, „განმწესრიგებელ სხდომაზე პლენუმის სრული შემადგენლობის უმრავლესობით მიღებული გადაწყვეტილებით“, 44-ე მუხლის მე-2 პუნქტის სიტყვების „აგრეთვე ორგანული კანონის ნორმის კონსტიტუციურობის“, ამავე მუხლის მე-3 პუნქტის სიტყვების „პლენუმის სრული შემადგენლობის“ და ამავე მუხლის მე-4 პუნქტის სიტყვების „აგრეთვე ორგანული კანონის ნორმის კონსტიტუციურობის“ კონსტიტუციურობა საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის პირველ პუნქტთან მიმართებით.

58. №790 კონსტიტუციურ სარჩელში აღნიშნულია, რომ „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 21¹ მუხლის მე-3 და მე-4 პუნქტებით გათვალისწინებული წესი ერთი მოსამართლის მიერ პლენუმისათვის საქმის გადაცემის შესახებ არაკონსტიტუციურია, რადგან სადავო ნორმამ შესაძლოა გამოიწვიოს საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის პირველი პუნქტით დაცული უფლების ერთ-ერთი კომპონენტის, საქმის გონივრულ ვადაში განხილვის შეზღუდვა. მოსარჩელეების პოზიციით, ერთი მოსამართლის მიერ საქმის პლენუმისთვის გადაცემა თავისთავად არ არის პრობლემური, არამედ სადავო ნორმებს არაკონსტიტუციურად მიიჩნევენ იმის გამო, რომ საქმის განხილვის ნებისმიერ ეტაპზე შესაძლებელია აღნიშნული უფლებამოსილების გამოყენება, ავტომატურად მოქმედებს პლენუმის მიერ საქმის განხილვის პრეზუმფცია და საქმის პლენუმისთვის გადაცემაზე უარისთვის აუცილებელია მაღალი კვორუმი. დასახელებული პრობლემების ერთობლიობა კი ქმნის არაეფექტური კონსტიტუციური სამართალწარმოების განხორციელების წინა პირობას, რაც ეწინააღმდეგება კონსტიტუციის 42-ე მუხლის პირველი პუნქტით აღიარებულ სამართლიანი სასამართლოს უფლებას.

59. №790 კონსტიტუციური სარჩელით ასევე სადავოდაა გამხდარი „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 25-ე მუხლის მე-5 პუნქტის სიტყვები, „მოცემული საკითხი განსახილველად გადაეცემა საკონსტიტუციო სასამართლოს პლენუმს, რომელსაც“, „განმწესრიგებელ სხდომაზე პლენუმის სრული შემადგენლობის უმრავლესობით მიღებული გადაწყვეტილებით“, რომელიც ადგენს საკონსტიტუციო სასამართლოს პლენუმის ექსკლუზიურ კომპეტენციას, შეაჩეროს სადავო ნორმები.

60. მოსარჩელეებს მიაჩნიათ, რომ საკონსტიტუციო სასამართლოს პლენუმის მიერ ნორმის შეჩერების თაობაზე გადაწყვეტილების მიღება უფრო ხანგრძლივ პროცესთანაა დაკავშირებული, ვიდრე ეს კოლეგიაში ხდება, ვინაიდან პლენუმის სხვა წევრებს დასჭირდებათ მეტი დრო საქმის გარემოებების შესასწავლად. შესაბამისად, სადავო ნორმების მხოლოდ საკონსტიტუციო სასამართლოს პლენუმის მიერ შეჩერება საფრთხეს უქმნის საკონსტიტუციო სასამართლოსადმი მიმართვის ეფექტიანობას და სწრაფი მართლმსაჯულების უფლებას იმის გათვალისწინებით, რომ რიგ შემთხვევებში ნორმის შეჩერებასთან დაკავშირებით გადაწყვეტილების უმოკლეს დროში მიღება სასიცოცხლოდ მნიშვნელოვანია მოსარჩელეებისათვის.

61. მოსარჩელე მხარე აღნიშნავს, რომ პლენუმის მიერ გადაწყვეტილების მიღება მხოლოდ განმწესრიგებელ სხდომაზე, პროცედურას არაეფექტურს ხდის, ვინაიდან სადავო ნორმატიული აქტის შედეგად, შესაძლოა, გამოუსწორებელი შედეგი დადგეს საქმის განხილვის ნებისმიერ ეტაპზე.

62. №790 კონსტიტუციურ სარჩელში გასაჩივრებულ ნორმებთან, „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 44-ე მუხლის მე-2 და მე-4 პუნქტების სიტყვების „აგრეთვე ორგანული კანონის ნორმის კონსტიტუციურობის“, ამავე მუხლის მე-3 პუნქტის სიტყვების „პლენუმის სრული შემადგენლობის“ მიმართებაში მოსარჩელე მხარე არაკონსტიტუციურად მიიჩნევს საკონსტიტუციო სასამართლოს პლენუმის მიერ ორგანული კანონის განსახილველად არსებული მაღალი დასწრებისა და გადაწყვეტილების მიღების კვორუმს, რადგან იგი ზღუდავს სასამართლოს ქმედითობას და ეფექტურობას.

63. მოსარჩელე მხარე მიიჩნევს, რომ კონსტიტუციის 42-ე მუხლის პირველი პუნქტით გათვალისწინებული სასამართლოსადმი მიმართვის უფლება გულისხმობს ნებისმიერი ტიპის დარღვეული უფლების აღდგენის შესაძლებლობას. კონსტიტუციის მიზნებისათვის მნიშვნელობა არ აქვს, რა მოქმედებითა თუ საკანონმდებლო აქტით მოხდა უფლების დარღვევა. ამასთან, მოსარჩელე მხარე მიიჩნევს, რომ კონსტიტუციის 42-ე მუხლში მითითებული ტერმინი სასამართლო მოიცავს კონსტიტუციის მე-5 თავით გათვალისწინებული სასამართლოს სტანდარტების უზრუნველყოფას, მათ შორის ეფექტიანი სასამართლოს არსებობას.

64. კონსტიტუციური სარჩელის თანახმად, ადამიანის უფლებათა და თავისუფლებათა დარღვევა შესაძლოა მოხდეს როგორც კანონის, ასევე ორგანული კანონის მეშვეობით და კონსტიტუციის მიზნებისათვის, გასაჩივრებული ნორმის იერარქიას ან მისი მიღების წესს არ აქვს მნიშვნელობა. საკონსტიტუციო სასამართლოსათვის არსებითია კონსტიტუციით გათვალისწინებული უფლების დარღვევის ფაქტის დადგენა. ორგანულმა კანონმა ისევე შეიძლება შეზღუდოს პირის უფლებები და თავისუფლებები, როგორც ნებისმიერმა სხვა კანონმა და, აქედან გამომდინარე, მის მიმართ არ შეიძლება ვრცელდებოდეს სხვაგვარი რეგულირება. მოსარჩელეები აღნიშნავენ, რომ კანონმდებლობის მხრიდან ორგანული კანონის შემთხვევაში პლენუმისათვის უფრო მაღალი დასწრებისა და გადაწყვეტილების მიღების კვორუმის დაწესება ზღუდავს სასამართლოს ქმედითობასა და ეფექტიანობას.

65. მოსარჩელე მხარის მტკიცებით, როდესაც პლენუმის მიერ გადაწყვეტილების მიღებისათვის აუცილებელია შვიდი წევრის დასწრება, მარტივი ხდება ხელისუფლების რომელიმე შტოს მხრიდან საკონსტიტუციო სასამართლოს პლენუმის განსჯადი საქმეების დაბლოკვა. ამის მიზეზი შეიძლება გახდეს ხელისუფლების რომელიმე შტოს მიერ საკონსტიტუციო სასამართლოს წევრების არ/ვერ არჩევა.

66. მოსარჩელე მხარე მიიჩნევს, რომ სადავო ნორმებს არ აქვს უფლებაში ჩარევის გამამართლებელი ლეგიტიმური მიზანი. იმ შემთხვევაში კი, როდესაც კონსტიტუციით დაცულ უფლებაში ხდება ჩარევა ლეგიტიმური მიზნის გარეშე, აღარ არის საჭირო ჩარევის პროპორციულობის ტესტის მიხედვით შემოწმება, რადგან ლეგიტიმური მიზნის გარეშე კონსტიტუციით დაცულ უფლებაში ჩარევა წარმოადგენს კონსტიტუციის დარღვევას.

67. №790 კონსტიტუციურ სარჩელში წარმოდგენილი არგუმენტაციის მიხედვით, გადაწყვეტილების მიღების მაღალი კვორუმი ეწინააღმდეგება დემოკრატიულობის პრინციპს, რომელიც ყველა სახელმწიფო ინსტიტუტს უდევს საფუძვლად. მოსარჩელის პოზიციით, საერთო სასამართლოებისა და ნებისმიერი სხვა სახელმწიფო უწყების შემთხვევაში, გადაწყვეტილების მიღება ხდება დემოკრატიულობის პრინციპიდან გამომდინარე, უმრავლესობის გადაწყვეტილების მიხედვით, ხოლო საკონსტიტუციო სასამართლოში შეიძლება მივიღოთ ისეთი შემთხვევა, როდესაც დარღვეული იქნება დემოკრატიულობის პრინციპი და გადაწყვეტილებას მიიღებს უმცირესობა.

68. საკუთარი არგუმენტაციის გასამყარებლად მოსარჩელეები დამატებით იშველიებენ საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს და ევროპის ადამიანის უფლებათა დაცვის სასამართლოს კანონმდებლობასა და შესაბამის პრაქტიკას სადავო საკითხებთან მიმართებით.

69. მოპასუხე მხარემ, საქართველოს პარლამენტმა, გაიზიარა პოზიცია, რომ საქართველოს კონსტიტუციის 73-ე მუხლიდან არ გამომდინარეობს საქართველოს პრეზიდენტისთვის სასამართლოს თავმჯდომარის კანდიდატურის უფლებამოსილების მინიჭება, რაც, საბოლოოდ, ორგანულ კანონშიც აისახა. კერძოდ, სადავო ნორმაში შევიდა ცვილილება, რომელიც 2016 წლის 1 ოქტომბრიდან ამოქმედდება და რომლის მიხედვითაც, საკონსტიტუციო სასამართლოს თავმჯდომარის კანდიდატურის წარდგენის უფლება ექნება საკონსტიტუციო სასამართლოს სულ ცოტა 3 წევრს. მოპასუხის განმარტებით, 2016 წლის 30 სექტემბრამდე, სასამართლოს შემადგენლობა არ იცვლება და სასამართლოს თავმჯდომარის წესის შეცვლის საჭიროებაც არ არსებობდა.

 70. საქართველოს პარლამენტის განცხადებით, საქართველოს კონსტიტუციის 88-ე მუხლის მე-2 პუნქტი, 2010 წლის 15 ოქტომბრის რედაქციით, შეიცავდა ჩანაწერს, რომლის თანახმადაც, თავმჯდომარედ ერთი და იმავე პირის ხელმეორედ არჩევა დაუშვებელი იყო. პარლამენტის პოზიციით, კვალიფიციური დუმილით „თანხმობის“ შემთხვევაში, კონსტიტუცია პირდაპირ აკეთებს ამაზე მითითებას. პარლამენტის პოზიციით, აღნიშნული საკითხის გადაწყვეტა კონსტიტუციამ მიანდო კანონმდებელს და მისი აკრძალვა ან/და დაშვება ვერ მოვა წინააღმდეგობაში კონსტიტუციასთან. სადავო ნორმით, 5-წლიანი ვადის ამოწურვის შემდგომ, ყველა მოსამართლეს აქვს შესაძლებლობა, დაიკავოს საკონსტიტუციო სასამართლოს თავმჯდომარის თანამდებობა, რაც ხელს უწყობს საკონსტიტუციო სასამართლოში ჯანსაღი სამუშაო გარემოს შექმნას და მოქმედი წესი შეესაბამება კონსტიტუციის 29-ე მუხლის მოთხოვნებს.

71. მოპასუხე მხარე მიიჩნევს, რომ საკონსტიტუციო სასამართლოს მოსამართლის უფლებამოსილების 10 წლიან ვადასთან დაკავშირებით, №768 და №769 კონსტიტუციური სარჩელები არ უნდა დაკმაყოფილდეს. კერძოდ, მოპასუხე აღნიშნავს, რომ „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონი ადგენს მოსამართლეობის კანდიდატის განწესებას მოსამართლის უფლებამოსილების ამოწურვამდე არაუადრეს 1 თვისა და არაუგვიანეს 10 დღისა, რაც უზრუნველყოფს კანდიდატის დროულ არჩევას და მართლმსაჯულების განხორციელებას. მოპასუხე მხარე აღნიშნავს, რომ დაუშვებელია მართლმსაჯულების სწრაფი განხორციელება.

72. ამასთანავე, მოპასუხე მხარე მიუთითებს, რომ კონსტიტუციის 88-ე მუხლის მე-2 პუნქტის თანახმად, საკონსტიტუციო სასამართლოს წევრთა უფლებამოსილების ვადაა 10 წელი. შესაბამისად, მოსამართლემ წინასწარ იცის თავისი უფლებამოსილების ვადა, რომლის განმავლობაშიც შესაძლებელია საქმის განხილვის დასრულება. მოპასუხის განმარტებით, მოქმედი მოსამართლის ახლით ჩანაცვლების საჭიროება ჩნდება იმ შემთხვევაში, თუ კვორუმი არ არის საკმარისი, რა დროსაც საქმის განხილვა იწყება თავიდან.

73. პარლამენტს მიაჩნია, რომ სადავო რეგულაციით დაცულია სამართლიანი სასამართლოს უფლება იმდენად, რამდენადაც მოსამართლის ვადის გასვლა და ახალი მოსამართლის დანიშვნის პროცედურები ახდენენ მართლმსაჯულების შეუფერხებლად განხორციელებას და დასაბუთებული გადაწყვეტილების უფლების უზრუნველყოფას.

74. მოპასუხე მხარე საკონსტიტუციო სასამართლოს პლენუმის კომპეტენციის თაობაზე ნორმის შეჩერებასთან და ორგანული კანონის კონსტიტუციურობის საკითხის განხილვასთან დაკავშირებით აღნიშნავს, რომ ნორმის შეჩერების შესახებ პლენუმისთვის გადაწყვეტილების მიღების მინდობა განპირობებულია საჯარო ინტერესით, ვინაიდან ნორმის შეჩერება ხდება არა კონკრეტული მოსარჩელის, არამედ პირთა განუსაზღვრელი წრის მიმართ. მოპასუხის აზრით, სადავო ნორმის დროებით შეჩერება უთანაბრდება მის საბოლოოდ არაკონსტიტუციურად ცნობას. ამასთან, საქმის პლენუმისთვის გადაცემა არ იწვევს დროში გაჭიანურებას.

75. მოპასუხე მხარე აღნიშნავს, რომ კონსტიტუციის არცერთი დანაწესი არ მოითხოვს კანონმდებლისგან ამა თუ იმ საკითხის აუცილებლად კოლეგიის კომპეტენციაში გაწერას. კონსტიტუციის შესაბამისად, საკონსტიტუციო სასამართლო შედგება 9 წევრისგან და თავის უფლებამოსილებას ახორციელებს საკონსტიტუციო სამართალწარმოების წესით. სასამართლოს მიერ გადაწყვეტილების მისაღებად ხმათა რაოდენობის შესახებ კონსტიტუცია პირდაპირ მითითებას არ შეიცავს და ამ საკითხის განსაზღვრა კანონმდებლის კომპეტენციას წარმოადგენს. შესაბამისად, ვინაიდან ნორმის შეჩერება მაღალ ლეგიტიმაციას მოითხოვს, საკანონმდებლო ორგანომ საჭიროდ ჩათვალა, აღნიშნული გადაწყვეტილება მიეღო პლენუმის სრული შემადგენლობის უმრავლესობას. ამასთან, მოპასუხე მხარე მიუთითებს, რომ ნორმის შეჩერების საკითხს პლენუმი წყვეტს განმწესრიგებელი სხდომის გადაწყვეტილებით, ხოლო ნორმის შეჩერების შესახებ შუამდგომლობის დაყენება შესაძლებელია საქმის განხილვის ნებისმიერ ეტაპზე.

76. მოპასუხე მხარის განცხადებით, კონსტიტუცია სახელდებით მიუთითებს იმ საკითხებს, რომელთან დაკავშირებითაც პარლამენტი ვალდებულია, მიიღოს ორგანული კანონი, ხოლო აღნიშნული კანონის მიღებისთვის განსხვავებული წესის დადგენით კონსტიტუცია ამ საკითხებს პრიორიტეტულად მიიჩნევს, რაც განაპირობებს კიდეც პლენუმის მიერ მისი განხილვის საჭიროებას. მოპასუხის აზრით, სასამართლოს გადატვირთულობის მიუხედავად, მისი გადაწყვეტილებები კანონმდებლობისა და კონსტიტუციის შესაბამისად უნდა იყოს დასაბუთებული.

77. მოპასუხე მხარე მიუთითებს, რომ საკონსტიტუციო სასამართლოს პლენუმისთვის საქმის განმხილველი კოლეგიის წევრის მიერ საქმის გადაცემის წესის შეფასებისას მნიშვნელოვანია იმის გათვალისწინება, რომ შუამდგომლობის ავტორი მოსამართლე შებოჭილია დასაბუთებული განცხადების მიმართვით, ხოლო გადაწყვეტილების მისაღებად საჭირო ხმების რაოდენობის განსაზღვრას კონსტიტუცია კანონმდებელს ანდობს. პარლამენტი მიუთითებს, რომ სადავო წესის არსებით მოთხოვნას წარმოადგენს კონსტიტუციის განმარტების ან/და გამოყენების იშვიათი განმარტების არსებობის აუცილებლობა, რაც ექსკლუზიურად პლენუმის გადასაწყვეტი საკითხია.

78. მოპასუხე მხარე საკონსტიტუციო სასამართლოს გადაწყვეტილების ძალაში შესვლისა და გამოქვეყნების წესთან დაკავშირებით მიუთითებს, რომ სასამართლოს გადაწყვეტილების სრული ტექსტის გამოქვეყნების ვალდებულება სამართლიანი სასამართლოს უფლების უზრუნველყოფას ემსახურება. კერძოდ, მხარეებს და საზოგადოებას, გადაწყვეტილების დასაბუთებულობის ხარისხის შესაბამისად, უნდა შეექმნათ შთაბეჭდილება, რომ მართლმსაჯულება არ იყო თვითნებური. ამასთან, მოპასუხე მხარე მიუთითებს, რომ გადაწყვეტილების სამოტივაციო ნაწილში ჩამოყალიბებული მსჯელობა აღმასრულებელი ხელისუფლებისათვის არის საორიენტაციო შესაბამისი ცვლილებების მიღებისას. ამასთან, სამოტივაციო ნაწილის გარეშე შეუძლებელია რაიმე დასკვნის გაკეთება.

79. მოპასუხე მხარე სასამართლოს მიერ გადაწყვეტილების მიღების წესთან დაკავშირებით აღნიშნავს, რომ მაღალი კვორუმის დაწესება ემსახურება პლენუმის გადაწყვეტილების მიმართ მაღალი ლეგიტიმაციისა და სანდოობის უზრუნველყოფას. მაღალი ლეგიტიმაციის მქონე გადაწყვეტილება პირდაპირ კავშირშია კონსტიტუციით ისეთად მიჩნეულ საკითხებთან, როგორიც მოცემულ შემთხვევაში ორგანული კანონია.

80.  საქართველოს პარლამენტი მიიჩნევს, რომ წარმოდგენილ საქმეებზე გადაწყვეტილების მიღებისას საკონსტიტუციო სასამართლომ უნდა იხელმძღვანელოს მოქმედი კანონმდებლობით და კონსტიტუციური სარჩელების დაკმაყოფილება არდაკმაყოფილების შესახებ გადაწყვეტილება შესაბამისი კვორუმით მიიღოს, ვინაიდან სადავო ნორმების ძალადაკურგულად გამოცხადებამდე მათ მიმართ მოქმედებს კონსტიტუციურობის პრეზუმფცია.

81. მოპასუხე მხარე თავისი არგუმენტაციის გასამყარებლად დამატებით იშველიებს საკონსტიტუციო სასამართლოს, ვენეციის კომისიის და სხვადასხვა ქვეყნის კანონმდებლობასა და პრაქტიკას სადავო საკითხებთან მიმართებით.

 

II

სამოტივაციო ნაწილი

1. განსახილველ საქმეზე მოსარჩელეები სადავოდ ხდიან „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის, „საკონსტიტუციო სამართალწარმოების შესახებ“ საქართველოს კანონის და „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანულ კანონში ცვლილების შეტანის თაობაზე“ საქართველოს ორგანული კანონის (№5161-რს) რიგი ნორმების კონსტიტუციურობას საქართველოს კონსტიტუციის 29-ე მუხლის პირველ და მე-2 პუნქტებთან, 42-ე მუხლის პირველ პუნქტთან, 73-ე მუხლის პირველ პუნქტთან, 82-ე მუხლის მე-3 პუნქტთან, 88-ე მუხლის პირველ პუნქტთან და მე-2 პუნქტის მე-2, მე-3 და მე-4 წინადადებებთან მიმართებით.

2.  სადავო ნორმებით დადგენილი რეგულირებები უკავშირდება საკონსტიტუციო სასამართლოს საქმიანობის ისეთ ფუნდამენტურ საკითხებს, როგორიცაა: სასამართლოს თავმჯდომარისა და მისი მოადგილეების არჩევა; სასამართლოს წევრთა უფლებამოსილების ვადა; სასამართლოს პლენუმისა და კოლეგიის კომპეტენცია, სასამართლოს პლენუმისთვის საქმის განმხილველი კოლეგიის წევრის მიერ საქმის გადაცემა; სასამართლოს გადაწყვეტილების გამოცხადებისა და გამოქვეყნების საკითხი და ასევე სასამართლოს პლენუმის მიერ გადაწყვეტილების მიღების წესი.

3. მოცემულ კონსტიტუციურ სარჩელებთან მიმართებით საკონსტიტუციო სასამართლომ უნდა გადაწყვიტოს, კონსტიტუციურია თუ არა ზემოაღნიშნულ საკითხებთან დაკავშირებით საკანონმდებლო ორგანოს მიერ დადგენილი რეგულაციები. მოცემული რეგულაციების კონსტიტუციურობის შემოწმებისას აუცილებელია, მხედველობაში იქნეს მიღებული თავად საკონსტიტუციო სასამართლოს კონსტიტუციით განსაზღვრული სტატუსი, როლი, ფუნქცია და დანიშნულება მოქმედ კონსტიტუციურსამართლებრივ სივრცეში. მნიშვნელოვანია გაანალიზდეს, თუ როგორია თავად კონსტიტუციური გადაწყვეტა სადავო საკითხებთან მიმართებით, განსაკუთრებით ძირითადი კონსტიტუციური პრინციპებისა და ღირებულებების კონტექსტში.

4. მიუხედავად იმისა, რომ საკონსტიტუციო სასამართლო უშუალოდ კონსტიტუციის პრინციპებთან სადავო ნორმის შესაბამისობაზე არ მსჯელობს, „კონკრეტული დავების გადაწყვეტისას, საკონსტიტუციო სასამართლო ვალდებულია როგორც კონსტიტუციის შესაბამისი დებულება, ისე სადავო ნორმა გააანალიზოს და შეაფასოს კონსტიტუციის ძირითადი პრინციპების კონტექსტში, რათა ეს ნორმები, განმარტების შედეგად, არ დაცილდნენ მთლიანად კონსტიტუციაში გათვალისწინებულ ღირებულებათა წესრიგს. მხოლოდ ასე მიიღწევა კონსტიტუციის ნორმის სრული განმარტება, რაც, თავის მხრივ, ხელს უწყობს კონკრეტული სადავო ნორმის კონსტიტუციურობის სწორ შეფასებას“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2007 წლის 26 დეკემბრის №1/3/407 გადაწყვეტილება საქმეზე ,,საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაცია და საქართველოს მოქალაქე – ეკატერინე ლომთათიძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ”, II-1).

5. საკონსტიტუციო სასამართლოს დამკვიდრებული პრაქტიკის მიხედვით, „საკონსტიტუციო სასამართლო, სადავო ნორმების კონსტიტუციურობის შემოწმებისას, არ არის შეზღუდული მხოლოდ კონსტიტუციის კონკრეტული ნორმებით. მართალია, კონსტიტუციური პრინციპები არ აყალიბებს ძირითად უფლებებს, მაგრამ გასაჩივრებული ნორმატიული აქტი ასევე ექვემდებარება გადამოწმებას კონსტიტუციის ფუძემდებლურ პრინციპებთან მიმართებით, კონსტიტუციის ცალკეულ ნორმებთან კავშირში და ამ თვალსაზრისით, მსჯელობა უნდა წარიმართოს ერთიან კონტექსტში. საკონსტიტუციო სასამართლომ უნდა დაადგინოს, რამდენად თავსდება გასაჩივრებული აქტი იმ კონსტიტუციურ-სამართლებრივ წესრიგში, რომელსაც კონსტიტუცია ადგენს” (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2007 წლის 26 ოქტომბრის №2/2-389 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე მაია ნათაძე და სხვები საქართველოს პარლამენტისა და საქართველოს პრეზიდენტის წინააღმდეგ“, II-3).

6. საქართველოს კონსტიტუციის მე-5 მუხლის მე-4 პუნქტის თანახმად, სახელმწიფო ხელისუფლება ხორციელდება ხელისუფლების დანაწილების პრინციპზე დაყრდნობით. აღნიშნული დებულება, როგორც წესი, გულისხმობს ხელისუფლების დანაწილებას საკანონმდებლო, აღმასრულებელ და სასამართლო ხელისუფლებებად, რაც თანამედროვე დემოკრატიული სახელმწიფოს ფუნქციონირების ქვაკუთხედს წარმოადგენს. მოცემული ჩანაწერი არ არის დეკლარაციული ხასიათის და იგი მჭიდრო კავშირშია სამართლებრივი სახელმწიფოს პრინციპთან, რომელიც გაცხადებული და განმტკიცებულია კონსტიტუციის პრეამბულით.

7. აღნიშნული კონსტიტუციური დებულების დანიშნულებას არ წარმოადგენს ხელისუფლების მხოლოდ ფორმალური დაყოფა სხვადასხვა შტოებად, არამედ მისი მიზანია, აღნიშნულ შტოებს შორის შეკავებისა და გაწონასწორების რეალური და ქმედითი კონსტიტუციურსამართლებრივი მექანიზმების უზრუნველყოფა, რაც გამოხატულია კიდეც კონსტიტუციის შესაბამის თავებში მოცემული რეგულირებებით, რომლებიც განსაზღვრავს ხელისუფლების თითოეული შტოს კომპეტენციას და მის ურთიერთმიმართებას სხვა შტოებთან.

8. ამგვარად, ნებისმიერი რეგულირება, რომელიც ხელისუფლების რომელიმე შტოს კომპეტენციას და საქმიანობას ეხება, უნდა შემოწმდეს არა მხოლოდ ხელისუფლების ამა თუ იმ ორგანოს კომპეტენციის დამდგენ კონსტიტუციურ დებულებასთან, არამედ მხედველობაში უნდა იქნეს მიღებული ხელისუფლების დანაწილების ფუნდამენტური პრინციპი და ურთიერთშეკავებისა და გაწონასწორების კონსტიტუციური მექანიზმი.

9. ხელისუფლების შტოთა დაბალანსების, ურთიერთშეკავებისა და გაწონასწორების მექანიზმის ქმედითობის უზრუნველყოფის პროცესში საკონსტიტუციო სასამართლოს განსაკუთრებული როლი ენიჭება. „საკონსტიტუციო სასამართლო, თავისი ფუნქციური დატვირთვიდან გამომდინარე, ზოგადად, ორ მიზანს ემსახურება – ხელისუფლების კონსტიტუციით დადგენილ ფარგლებში ფუნქციონირების უზრუნველყოფას (ხელშეწყობას) და ადამიანის უფლებების დაცვას ხელისუფლების მხრიდან არათანაზომიერი ჩარევისაგან (უფლების დარღვევისაგან)“ (საკონსტიტუციო სასამართლოს 2010 წლის 28 ივნისის გადაწყვეტილება №1/466 საქმეზე „საქართველოს სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ", II-18).

10. „საკონსტიტუციო სასამართლო, ერთი მხრივ, ხელისუფლების შტოთა დაბალანსების, ურთიერთშეკავებისა და გაწონასწორების მექანიზმის ქმედითობას უზრუნველყოფს, ხოლო, მეორე მხრივ, კონსტიტუციით გარანტირებულ ადამიანის უფლებებსა და თავისუფლებებს ხელისუფლების გაუმართლებელი ჩარევისაგან იცავს“ (საკონსტიტუციო სასამართლოს 2013 წლის 5 თებერვლის განჩინება №1/1/549 საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები – ირმა ინაშვილი, დავით თარხან-მოურავი და იოსებ მანჯავიძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ", II, 5).

11. საკონსტიტუციო სასამართლოსადმი სარჩელით ან წარდგინებით მიმართვა, „ხელისუფლების დანაწილების პრინციპის ქმედითობის, ხელისუფლების კონსტიტუციით დადგენილ ფარგლებში ფუნქციონირების მიღწევის (უზრუნველყოფის) მცდელობაა ... ამ პროცესის შედეგად არსებული ნორმების ძალადაკარგულად ცნობა და ახალი ნორმების მიღების მოტივირება (სტიმულირება) კონსტიტუციის უპირობოდ დაცვის უზრუნველყოფას ემსახურება და ზუსტად იმის დემონსტრირებაა, რომ ხელისუფლების არც ერთი შტო არ არის უფლებამოსილი, დაადგინოს კონსტიტუციით გათვალისწინებული წესრიგის საწინააღმდეგო წესები“ (საკონსტიტუციო სასამართლოს 2010 წლის 28 ივნისის გადაწყვეტილება №1/466 საქმეზე „საქართველოს სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ", II-18).

12. ამავდროულად, საკონსტიტუციო სასამართლო თავად განეკუთვნება ხელისუფლების ერთ-ერთ შტოს – სასამართლო ხელისუფლებას. კონსტიტუციის თანახმად, სასამართლო ხელისუფლება ხორციელდება საკონსტიტუციო კონტროლის, მართლმსაჯულების და კანონით დადგენილი სხვა ფორმების მეშვეობით, ხოლო საკონსტიტუციო კონტროლის სასამართლო ორგანოა საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლო.

13. ბუნებრივია, საკონსტიტუციო სასამართლოს საქმიანობა, ხელისუფლების სხვა შტოების მსგავსად, კანონმდებლის მხრიდან გარკვეულ რეგულირებას უნდა დაექვემდებაროს, მათ შორის, საკონსტიტუციო სამართალწარმოების მომწესრიგებელი ნორმების დადგენის კუთხითაც. კონსტიტუცია ერთმნიშვნელოვნად მიუთითებს, რომ სასამართლოს უფლებამოსილება, მისი შექმნისა და საქმიანობის წესი განისაზღვრება კონსტიტუციით და ორგანული კანონით, ხოლო საკონსტიტუციო სასამართლოს წევრების შერჩევის, დანიშვნისა და არჩევის, მათი უფლებამოსილების შეწყვეტის, აგრეთვე საკონსტიტუციო სამართალწარმოების და სასამართლოს საქმიანობის სხვა საკითხები განისაზღვრება კანონით.

14. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტებით, სამართლებრივი სახელმწიფოს პრინციპი „სახელმწიფო ხელისუფლების, მათ შორის, საკანონმდებლო ხელისუფლების, მოქმედებას მკაცრ კონსტიტუციურ-სამართლებრივ ჩარჩოებში აქცევს“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2007 წლის 26 ოქტომბრის №2/2-389 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე მაია ნათაძე და სხვები საქართველოს პარლამენტისა და საქართველოს პრეზიდენტის წინააღმდეგ“, II-18). საკანონმდებლო ხელისუფლების კონსტიტუციურსამართლებრივი შეზღუდვა გულისხმობს, რომ ნებისმიერი საკანონმდებლო აქტი უნდა შეესაბამებოდეს კონსტიტუციის მოთხოვნებს როგორც ფორმალური, ისე მატერიალური კონსტიტუციურობის თვალსაზრისით.

15. მოქმედ კონსტიტუციურსამართლებრივ სივრცეში საკონსტიტუციო სასამართლოს როლის, ფუნქციის და დანიშნულების გათვალისწინებით, საკანონმდებლო ორგანო განსაკუთრებული სიფრთხილით უნდა მოეკიდოს სასამართლოს საქმიანობასთან დაკავშირებული რეგულირებების შემუშავებას. მნიშვნელოვანია, საკანონმდებლო ხელისუფლების ქმედებებმა არ გამოიწვიოს მისი მაკონტროლებელი ორგანოს, საკონსტიტუციო სასამართლოს საქმიანობის შეფერხება და პარალიზება, რაც არაეფექტურს გახდის მთლიანად კონსტიტუციური კონტროლის განხორციელების პროცესს და დაარღვევს შეკავებისა და გაწონასწორების კონსტიტუციურ სტრუქტურას.

16. ამდენად, საკონსტიტუციო სასამართლოს საქმიანობის მოწესრიგების პროცესში საკანონმდებლო ორგანო სარგებლობს შეზღუდული დისკრეციით. კანონმდებლის დისკრეციის ზღვარი გადის იქ, სადაც საფრთხე ექმნება საკონსტიტუციო სასამართლოს გამართულ ფუნქციონირებას, მის მიერ კონსტიტუციური კონტროლის ჯეროვნად, სწრაფად, ეფექტურად და კონსტიტუციის მოთხოვნების შესაბამისად წარმართვას.

17. კანონმდებელი საკონსტიტუციო სასამართლოს საქმიანობის მოწესრიგების პროცესში შეზღუდულია თავად კონსტიტუციის მოთხოვნებით, მათ შორის, იმ ფუძემდებლური კონსტიტუციური პრინციპებით, რომლებიც უზრუნველყოფს ხელისუფლების დანაწილებას და ხელისუფლების შტოთა დაბალანსების, ურთიერთშეკავებისა და გაწონასწორების მექანიზმის ქმედითობას.

18. ხელისუფლების დანაწილების ძირითადი პრინციპის გარდა, სახელმწიფო ორგანოები ასევე შეზღუდული არიან ადამიანის საყოველთაოდ აღიარებული უფლებებითა და თავისუფლებებით, როგორც წარუვალი და უზენაესი ადამიანური ღირებულებებით. საქართველოს კონსტიტუციის მე-7 მუხლის მიხედვით, ხელისუფლების განხორციელებისას ხალხი და სახელმწიფო შეზღუდული არიან ამ უფლებებითა და თავისუფლებებით, როგორც უშუალოდ მოქმედი სამართლით.

19. საკონსტიტუციო სასამართლომ არაერთხელ მიუთითა კონსტიტუციის აღნიშნული პრინციპის განსაკუთრებულ მნიშვნელობაზე. კერძოდ, „კონსტიტუციის მე-7 მუხლი ადგენს სახელმწიფოს ორ ვალდებულებას: 1) ცნოს და 2) დაიცვას ადამიანის უფლებები. თავად უფლებების არსიდან გამომდინარე, სახელმწიფოს მიერ მათი ცნობა, პირველ რიგში, გულისხმობს, მათი, როგორც ყოველი ადამიანის თანმდევი სიკეთის აღიარების ვალდებულებას. დაცვა კი გულისხმობს ამ უფლებებით სრულყოფილად სარგებლობის უზრუნველმყოფელი ყველა საჭირო ბერკეტის გარანტირებას, მათ შორის, ამ უფლებების სასამართლოში დაცვის შესაძლებლობის ჩათვლით“ (საკონსტიტუციო სასამართლოს 2010 წლის 28 ივნისის გადაწყვეტილება №1/466 საქმეზე „საქართველოს სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ", II, 3).

20. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტებით, სამართლებრივი სახელმწიფოს პრინციპი „მოითხოვს, რომ ქვეყნის სამართალი უზრუნველყოფდეს ადამიანის ძირითადი უფლება-თავისუფლებების სრული მოცულობით აღიარებასა და მათი დაცვის ყველა საჭირო გარანტიის შექმნას. ამ მიზნის მიღწევაში დიდია საკონსტიტუციო სასამართლოს როლი. მან, ყოველ კონკრეტულ შემთხვევაში, უნდა შეძლოს კონსტიტუციური უფლებების შინაარსის სწორად და სრულყოფილად განმარტება“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2010 წლის 28 ივნისის №3/1/466 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-2).

21. საკონსტიტუციო სასამართლოს ერთ-ერთ უმთავრეს ფუნქციას წარმოადგენს ადამიანის უფლებების დაცვა ხელისუფლების მხრიდან არათანაზომიერი ჩარევისაგან. მნიშვნელოვანია, მისი საქმიანობის მარეგულირებელი კანონმდებლობა იმგვარად იყოს ჩამოყალიბებული, რომ ეჭვქვეშ არ დადგეს სასამართლოს მიერ ადამიანის უფლებების ჯეროვნად დაცვის შესაძლებლობა.

22. იმ შემთხვევაში, თუ კანონმდებელი საკონსტიტუციო სასამართლოს კონსტიტუციის მოთხოვნების საწინააღმდეგოდ გაურთულებს საკუთარი ფუნქციების განხორციელების შესაძლებლობას, იგი დაარღვევს არა მხოლოდ ხელისუფლების დანაწილების კონსტიტუციურ პრინციპს, არამედ ადამიანის ძირითად უფლებას, საკუთარი უფლებები და თავისუფლებები დაიცვას საკონსტიტუციო სასამართლოს მეშვეობით, რაც წინააღმდეგობაში მოვა სამართლებრივი სახელმწიფოსა და ადამიანის უფლებების პატივისცემის კონსტიტუციურ პრინციპებთანაც.

23. ყოველივე ზემოაღნიშნულის გათვალისწინებით, მოცემული დავის ფარგლებში, სასამართლო სადავო ნორმებს შეაფასებს კონსტიტუციის კონკრეტულ დებულებებთან სისტემურად, სწორედ დასახელებული ძირითადი კონსტიტუციური პრინციპებისა და ღირებულებების კონტექსტში.

საკონსტიტუციო სასამართლოს თავმჯდომარისა და თავმჯდომარის მოადგილეების არჩევის წესი

( „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის მე-10 მუხლის მე-3 (2011 წლის 5 მაისიდან 2016 წლის პირველ ოქტომბრამდე მოქმედი რედაქცია) და 5³ პუნქტების, „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანულ კანონში ცვლილების შეტანის თაობაზე“ საქართველოს ორგანული კანონის მე-2 მუხლის პირველი და მე-2 პუნქტების კონსტიტუციურობა)

24. საქართველოს კონსტიტუციის 29-ე მუხლის პირველი პუნქტის თანახმად, „საქართველოს ყოველ მოქალაქეს უფლება აქვს დაიკავოს ნებისმიერი სახელმწიფო თანამდებობა, თუ იგი აკმაყოფილებს კანონმდებლობით დადგენილ მოთხოვნებს“, ხოლო მე-2 პუნქტის მიხედვით, „სახელმწიფო სამსახურის პირობები განისაზღვრება კანონით“.

25. საკონსტიტუციო სასამართლოს დადგენილი პრაქტიკით, საქართველოს კონსტიტუციის 29-ე მუხლის პირველი და მე-2 პუნქტები „განამტკიცებს საქართველოს მოქალაქის უფლებას, დაიკავოს როგორც არჩევითი, ასევე დანიშვნითი თანამდებობა და ადგენს სახელმწიფო სამსახურის განხორციელების კონსტიტუციურ საფუძვლებს. ამასთან, კონსტიტუციის აღნიშნული დებულება მოიცავს არა მხოლოდ კონკრეტული თანამდებობის დაკავების, არამედ ამ თანამდებობრივი უფლებამოსილების შეუფერხებლად განხორციელებისა და თანამდებობიდან უსაფუძვლოდ გათავისუფლებისაგან დაცვის გარანტიებს“ (საკონსტიტუციო სასამართლოს 2014 წლის 11 აპრილის გადაწყვეტილება №1/2/569 საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები – დავით კანდელაკი, ნატალია დვალი, ზურაბ დავითაშვილი, ემზარ გოგუაძე, გიორგი მელაძე და მამუკა ფაჩუაშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ", II-1).

26. ამგვარად, „კონსტიტუციის 29-ე მუხლი სახელმწიფოს ავალდებულებს, დაადგინოს სახელმწიფო თანამდებობაზე საქმიანობის გონივრული პირობები და გაუმართლებლად არ შეზღუდოს მოქალაქის უფლება, მონაწილეობა მიიღოს სახელმწიფო მართვაში, განახორციელოს საჯარო მნიშვნელობის ფუნქცია“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2014 წლის 11 აპრილის №1/2/569 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები – დავით კანდელაკი, ნატალია დვალი, ზურაბ დავითაშვილი, ემზარ გოგუაძე, გიორგი მელაძე და მამუკა ფაჩუაშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ", II-2)

27. საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტებით, ,,„სახელმწიფო თანამდებობა“ არის კონსტიტუციური ტერმინი, რომელიც უნდა განიმარტოს მისი ავტონომიური კონსტიტუციური მნიშვნელობით, მისი ბუნებისა და კონსტიტუციურ-სამართლებრივი დატვირთვის გათვალისწინებით“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2014 წლის 19 თებერვლის №1/1/569 საოქმო ჩანაწერი საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები – დავით კანდელაკი, ნატალია დვალი, ზურაბ დავითაშვილი, ემზარ გოგუაძე, გიორგი მელაძე და მამუკა ფაჩუაშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-25).

28. „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის მე-10 მუხლის 5³ პუნქტი საკონსტიტუციო სასამართლოს იმ წევრებს, რომელთაც ადრე უკვე ეკავათ სასამართლოს თავმჯდომარის ან თავმჯდომარის მოადგილის თანამდებობა, ართმევს შესაძლებლობას, რომ ხელმეორედ იყვნენ არჩეული იმავე პოზიციაზე. ცხადია, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს თავმჯდომარისა და თავმჯდომარის მოადგილის პოზიციები, მათი უფლებამოსილებებისა და ფუნქციების გათვალისწინებით, წარმოადგენს სახელმწიფო თანამდებობას და მათი დაკავების უფლება დაცულია საქართველოს კონსტიტუციის 29-ე მუხლით. ამდენად, სადავო ნორმა წარმოადგენს საქართველოს კონსტიტუციის 29-ე მუხლით გარანტირებული სახელმწიფო თანამდებობის დაკავების უფლების შეზღუდვას.

29. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტებით, „ამა თუ იმ სახელმწიფო თანამდებობის მიმართ მოქმედი უფლების დაცვის კონსტიტუციური სტანდარტები შეიძლება გამომდინარეობდეს მისი კონსტიტუციური სტატუსიდან. ამასთან, მაღალი კონსტიტუციური სტანდარტის აუცილებლობა შეიძლება განსახორციელებელი საქმიანობის თავისებურებას უკავშირდებოდეს, რამდენადაც განსაზღვრული ტიპის სახელმწიფო თანამდებობა, მისი შინაარსით და დანიშნულებით განსაკუთრებულ კონსტიტუციურ დაცვას საჭიროებს“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2014 წლის 11 აპრილის №1/2/569 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები – დავით კანდელაკი, ნატალია დვალი, ზურაბ დავითაშვილი, ემზარ გოგუაძე, გიორგი მელაძე და მამუკა ფაჩუაშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ", II-27).

30. საქართველოს კონსტიტუციის 88-ე მუხლის მე-2 პუნქტის მე-2 და მე-3 წინადადებების თანახმად, საკონსტიტუციო სასამართლოს წევრთა უფლებამოსილების ვადაა 10 წელი. საკონსტიტუციო სასამართლო თავისი შემადგენლობიდან 5 წლის ვადით ირჩევს საკონსტიტუციო სასამართლოს თავმჯდომარეს. მოცემული კონსტიტუციური ნორმები ცალსახად მიუთითებს საკონსტიტუციო სასამართლოს წევრების prima facie უფლებაზე, 10 წლის განმავლობაში ჰქონდეთ შესაძლებლობა, არჩეულ იყვნენ საკონსტიტუციო სასამართლოს თავმჯდომარის პოზიციაზე. ამავე დროს, მოცემული კონსტიტუციური დებულებები იცავს საკონსტიტუციო სასამართლოს შემადგენლობის უფლებას, თავისუფლად აირჩიონ საკონსტიტუციო სასამართლოს თავმჯდომარე.

31. ამგვარად, საკონსტიტუციო სასამართლოს თავმჯდომარისა და თავმჯდომარის მოადგილის სახელმწიფო თანამდებობის დაკავების კონსტიტუციური სტანდარტები დადგენილია ერთობლივად საქართველოს კონსტიტუციის 29-ე მუხლითა და 88-ე მუხლის მე-3 პუნქტით. მოცემულ კონტექსტში სადავო ნორმები თანაბრად ზღუდავს როგორც საკონსტიტუციო სასამართლოს წევრის უფლებას, არჩეული იყოს სასამართლოს თავმჯდომარისა და თავმჯდომარის მოადგილის პოზიციაზე, ისე – საკონსტიტუციო სასამართლოს შემადგენლობის კონსტიტუციის 88-ე მუხლის მე-3 პუნქტით გარანტირებულ უფლებას, თავად აირჩიონ საკონსტიტუციო სასამართლოს თავმჯდომარე. სადავო ნორმების აღნიშნულ კონსტიტუციურ დებულებებთან შესაბამისობის დადგენაც ერთობლივად მოხდება.

32. „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის მე-12 მუხლის თანახმად, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს თავმჯდომარე: ანაწილებს საქმეებს და საკონსტიტუციო სასამართლოს პლენუმის სხდომისთვის ნიშნავს მომხსენებელ მოსამართლეს კანონმდებლობით დადგენილი წესით, განკარგავს საკონსტიტუციო სასამართლოს საბიუჯეტო ასიგნებებს, საერთო ხელმძღვანელობას უწევს საკონსტიტუციო სასამართლოს აპარატის საქმიანობას, საკონსტიტუციო სასამართლოს პლენუმს დასამტკიცებლად წარუდგენს სასამართლოს რეგლამენტს და აპარატის დებულებას და ახორციელებს კანონმდებლობითა და რეგლამენტით მინიჭებულ სხვა უფლებამოსილებებს, ამავე კანონის მე-11 მუხლის მე-2 პუნქტის თანახმად, საკონსტიტუციო სასამართლოს თავმჯდომარე ასევე უძღვება პლენუმის სხდომებს. ამავე კანონის მე-13 მუხლის თანახმად, საკონსტიტუციო სასამართლოს თავმჯდომარის მოადგილე უძღვება კოლეგიის სხდომას, საკონსტიტუციო სასამართლოს თავმჯდომარის დავალებით ასრულებს თავმჯდომარის ცალკეულ ფუნქციებს. საკონსტიტუციო სასამართლოს თავმჯდომარის არყოფნის ან მის მიერ მოვალეობის შესრულების შეუძლებლობისას თავმჯდომარის მოვალეობას, მისივე დავალებით, ასრულებს ერთ-ერთი მოადგილე, ასეთი დავალების არარსებობისას კი – უხუცესი მოადგილე.

33. კანონმდებლობის ანალიზი ცხადყოფს, რომ საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს თავმჯდომარე და თავმჯდომარის მოადგილე ასრულებენ მნიშვნელოვან სამოსამართლო და ადმინისტრაციულ ფუნქციებს საკონსტიტუციო სასამართლოში. აღნიშნული ფუნქციების ჯეროვანი განხორციელება საკონსტიტუციო სასამართლოს დამოუკიდებლობისა და ეფექტიანი საქმიანობის აუცილებელი წინაპირობაა. ამდენად, ამ პოზიციების დაკავების უფლების ნებისმიერი არაგონივრული და გაუმართლებელი შეზღუდვა გარკვეულწილად შეაფერხებს დასახელებულ კონსტიტუციურ ინტერესს.

34. საქართველოს კონსტიტუციის 88-ე მუხლის მე-2 პუნქტის 2010 წლის 15 ოქტომბრამდე არსებული რედაქციის მიხედვით, საკონსტიტუციო სასამართლო თავისი შემადგენლობიდან 5 წლის ვადით ირჩევდა საკონსტიტუციო სასამართლოს თავმჯდომარეს. თავმჯდომარედ ერთი და იმავე პირის ხელმეორედ არჩევა კი დაუშვებელი იყო. თუმცა, განხორციელებული კონსტიტუციური ცვლილებების შედეგად, ეს ჩანაწერი კონსტიტუციიდან ამოღებულ იქნა. აქედან გამომდინარე, აშკარაა, რომ არ არსებობს საკითხის ასეთი გადაწყვეტის კონსტიტუციური ნება და ნებისმიერი ამგვარი შეზღუდვა დაექვემდებარება კონსტიტუციურსამართლებრივ შემოწმებას.

35. ყოველივე ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, საკონსტიტუციო სასამართლოს წევრის მიერ სასამართლოს თავმჯდომარისა და თავმჯდომარის მოადგილის თანამდებობის დაკავების უფლების შეზღუდვა დასაშვებია მხოლოდ მნიშვნელოვანი საჯარო ინტერესის არსებობის შემთხვევაში, თანაზომიერების პრინციპის დაცვით, იმგვარად, რომ არ დაზიანდეს საკონსტიტუციო სასამართლოს დამოუკიდებლობისა და ეფექტური ფუნქციონირების კონსტიტუციური ინტერესები.

36. როგორც აღინიშნა, მოპასუხე მიუთითებს, რომ მოცემული შეზღუდვის მიზანია, ყველა მოსამართლეს მიეცეს შესაძლებლობა, დაიკავოს საკონსტიტუციო სასამართლოს თავჯდომარისა და თავმჯდომარის მოადგილის თანამდებობა, რაც ხელს უწყობს საკონსტიტუციო სასამართლოში ჯანსაღი სამუშაო გარემოს შექმნას.

37. იმისთვის, რომ სადავო ნორმით განსაზღვრული შეზღუდვა თანაზომიერების პრინციპთან შესაბამისად ჩაითვალოს, „აუცილებელია არსებობდეს ლოგიკური კავშირი საკანონმდებლო რეგულირებასა და მისაღწევ მიზანს შორის. იმ შემთხვევაში, თუ შეზღუდვა ლეგიტიმურ მიზანს ლოგიკურად არ უკავშირდება – შეზღუდვა გაუმართლებელია“ (საკონსტიტუციო სასამართლოს 2010 წლის 28 ივნისის გადაწყვეტილება №3/1/512 საქმეზე „დანიის მოქალაქე ჰეიკე ქრონქვისტი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ", II-63).

38.  „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის მე-10 მუხლის მე-3 პუნქტის მოქმედი რედაქციის თანახმად, საკონსტიტუციო სასამართლოს თავმჯდომარის კანდიდატურის წარდგენის უფლება აქვს საკონსტიტუციო სასამართლოს სულ ცოტა 3 წევრს, მე-4 პუნქტის თანახმად კი, საკონსტიტუციო სასამართლოს თავმჯდომარის მოადგილის კანდიდატურას ასახელებს საკონსტიტუციო სასამართლოს თავმჯდომარე. ამავე მუხლის მე-5 პუნქტის მიხედვით, საკონსტიტუციო სასამართლოს თავმჯდომარე და მისი მოადგილეები არჩეულად ჩაითვლებიან, თუ ფარული კენჭისყრის დროს თითოეულ მათგანს მხარი დაუჭირა საკონსტიტუციო სასამართლოს არანაკლებ ხუთმა წევრმა. სადავო ნორმები გამორიცხავს შესაძლებლობას, რომ ასეთი პროცედურით შესაბამის პოზიციაზე არჩეულ იყვნენ ის პირები, რომელთაც ერთხელ უკვე ეკავათ საკონსტიტუციო სასამართლოს თავმჯდომარის ან თავმჯდომარის მოადგილის თანამდებობა.

39. გასათვალისწინებელია ის გარემოება, რომ სადავო ნორმის მოქმედების პირობებში საკონსტიტუციო სასამართლოს წევრებმა, შესაძლოა, საკონსტიტუციო სასამართლოს თავმჯდომარედ/თავმჯდომარის მოადგილედ აირჩიონ ის პირი, რომელსაც სადავო ნორმის არარსებობის შემთხვევაში არ აირჩევდნენ. საკონსტიტუციო სასამართლოს წევრების ნების ამგვარი, ხელოვნური შეზღუდვა ვერ გამოდგება საკონსტიტუციო სასამართლოში შესაბამისი სამუშაო გარემოს შექმნის უზრუნველმყოფ საშუალებად. საკონსტიტუციო სასამართლოში მოსამართლეთა როტაცია არ უნდა განხორციელდეს ხელოვნურად, მოსამართლეთა ნების დათრგუნვის ხარჯზე.

40. სადავო ნორმები ზღუდავს იმ პირის თავმჯდომარედ არჩევის შესაძლებლობას, რომელსაც შესაძლოა მხარი დაუჭიროს საკონსტიტუციო სასამართლოს არანაკლებ 5-მა წევრმა. საკონსტიტუციო სასამართლო ვერ გაიზიარებს მოპასუხის არგუმენტაციას, რომ საკონსტიტუციო სასამართლოს თავმჯდომარისა თუ თავმჯდომარის მოადგილის არჩევნებიდან იმ პირების ხელოვნურად ამორიცხვა, რომელთაც ერთხელ უკვე ეკავათ იგივე თანამდებობა, უზრუნველყოფს ყველა მოსამართლისათვის თანამდებობის დაკავების თანაბარ შესაძლებლობას. აღნიშნულის საპირისპიროდ, სადავო ნორმა ზღუდავს პირთა უფლებას, თანასწორ საწყისებზე, შესაბამისი მხარდაჭერის პირობებში დაიკავონ დასახელებული თანამდებობები. ამდენად, სადავო ნორმით გათვალისწინებული დანაწესი ლოგიკურად არ უკავშირდება მოპასუხის მიერ დასახელებულ ლეგიტიმურ მიზანს და, შესაბამისად, არათანაზომიერად ზღუდავს სახელმწიფო თანამდებობის დაკავების უფლებას.

41. ყოველივე ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის მე-10 მუხლის 5³ პუნქტი ეწინააღმდეგება საქართველოს კონსტიტუციის 29-ე მუხლის პირველ და მეორე პუნქტებს და 88-ე მუხლის მე-2 პუნქტის მე-2 და მე-3 წინადადებებს.

42. №792 კონსტიტუციურ სარჩელში სადავოდ არის გამხდარი „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის მე-10 მუხლის მე-3 პუნქტის (2011 წლის 5 მაისიდან 2016 წლის პირველ ოქტომბრამდე მოქმედი რედაქცია), „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანულ კანონში ცვლილების შეტანის თაობაზე“ საქართველოს ორგანული კანონის (№5161-რს) მე-2 მუხლის პირველი პუნქტის სიტყვების „გარდა ამ კანონის პირველი და მე-3 პუნქტებისა, ამოქმედდეს გამოქვეყნებისთანავე“ და მე-2 მუხლის მე-2 პუნქტის კონსტიტუციურობა საქართველოს კონსტიტუციის 73-ე მუხლის პირველ პუნქტთან, 82-ე მუხლის მე-3 პუნქტთან და 88-ე მუხლის მე-2 პუნქტის მეოთხე წინადადებასთან მიმართებით.

43. „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანულ კანონში ცვლილების შეტანის თაობაზე“ საქართველოს ორგანული კანონის (№5161-რს) მე-2 მუხლის პირველი პუნქტის სიტყვები „გარდა ამ კანონის პირველი და მე-3 პუნქტებისა, ამოქმედდეს გამოქვეყნებისთანავე“ და მე-2 მუხლის მე-2 პუნქტი განსაზღვრავს „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანულ კანონში შეტანილი ცვლილებების ამოქმედების თარიღს. აღნიშნული ნორმების შესაბამისად, სასამართლოს თავმჯდომარისა და მისი მოადგილეების არჩევის ახალი წესი ამოქმედდა 2016 წლის პირველ ოქტომბრამდე.

44. პირველ რიგში, უნდა აღინიშნოს, რომ ფაქტობრივი გარემოებებიდან გამომდინარე, სადავო ნორმებს არ გამოუწვევია თავმჯდომარისა და მოადგილეების არჩევის ახალი წესის ამოქმედების გადავადება, რამდენადაც საკონსტიტუციო სასამართლოს მოქმედი თავმჯდომარისა და მისი მოადგილეების არჩევა სწორედ ამ წესით მოხდა.

45. მოცემულ შემთხვევაში მოსარჩელე მხარის მიერ მითითებული შეზღუდვა, კერძოდ, საკონსტიტუციო სასამართლოს თავმჯდომარის კანდიდატურის დასახელების პროცესში საქართველოს პრეზიდენტის, პარლამენტისა და უზენაესი სასამართლოს თავმჯდომარეების მონაწილეობა გამოწვეულია არა ახალი აქტის ამოქმედების გადავადების განმსაზღვრელი ნორმატიული აქტით, არამედ იმ დროს მოქმედი წესით, რომელიც ითვალისწინებდა მსგავს იურიდიულ შედეგს. შესაბამისად, „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონში შეტანილი ცვლილებების ამოქმედების თარიღის განმსაზღვრელი ნორმები არ ადგენს მოსარჩელეთა მიერ პრობლემურად მიჩნეულ წესს და, ამ თვალსაზრისით, არ ეწინააღმდეგება საქართველოს კონსტიტუციას.

46. მოსარჩელეების მიერ დაყენებული მოთხოვნა იმის თაობაზე, რომ საკონსტიტუციო სასამართლოს თავმჯდომარის კანდიდატურის დასახელების პროცესში საქართველოს პრეზიდენტის, პარლამენტისა და უზენაესი სასამართლოს თავმჯდომარეების მონაწილეობა ეწინააღმდეგება კონსტიტუციას, შემოწმდება „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის მე-10 მუხლის მე-3 პუნქტის (2011 წლის 5 მაისიდან 2016 წლის პირველ ოქტომბრამდე მოქმედი რედაქცია) კონსტიტუციურობაზე მსჯელობის ფარგლებში.

47. „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის მე-10 მუხლის მე-3 პუნქტის (2011 წლის 5 მაისიდან 2016 წლის პირველ ოქტომბრამდე მოქმედი რედაქცია) მიხედვით, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს თავმჯდომარის კანდიდატურის დასახელება ხდება საქართველოს პრეზიდენტის, საქართველოს პარლამენტის თავმჯდომარისა და საქართველოს უზენაესი სასამართლოს თავმჯდომარის შეთანხმებული წინადადებით. მოცემული ნორმა ძალადაკარგულია 2016 წლის პირველი ოქტომბრიდან, რა დროსაც წინამდებარე საქმის არსებითი განხილვა უკვე დასრულებული იყო. „საკონსტიტუციო სამართალწარმოების შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-13 მუხლის მე-2 პუნქტის მიხედვით, სადავო აქტის გაუქმება ან ძალადაკარგულად ცნობა იწვევს საკონსტიტუციო სასამართლოში საქმის შეწყვეტას „საქმის განხილვის მომენტისათვის“. შესაბამისად, განსახილველ შემთხვევაში არ არსებობს საქმის შეწყვეტის საფუძველი.

48. საქართველოს კონსტიტუციის 88-ე მუხლის მე-2 პუნქტის მე-4 წინადადების თანახმად, საკონსტიტუციო სასამართლო თავისი შემადგენლობიდან 5 წლის ვადით ირჩევს თავმჯდომარეს. წინამდებარე გადაწყვეტილებაში სასამართლომ დაადგინა, საქართველოს კონსტიტუციის 88-ე მუხლის მე-2 პუნქტის მე-4 წინადადება ადგენს საკონსტიტუციო სასამართლოს წევრების უფლებას, 10 წლის განმავლობაში ჰქონდეთ შესაძლებლობა, არჩეულ იყვნენ საკონსტიტუციო სასამართლოს თავმჯდომარის პოზიციაზე. ამავე დროს, მოცემული კონსტიტუციური დებულება ცალსახად ითვალისწინებს საკონსტიტუციო სასამართლოს „შემადგენლობის“, ე.ი. ყველა მოქმედი წევრის უფლებას, რომ აირჩიოს საკონსტიტუციო სასამართლოს თავმჯდომარე. კანონმდებლობის ანალიზმა ცხადყო, რომ საკონსტიტუციო სასამართლოს თავმჯდომარე აღჭურვილია მნიშვნელოვანი სამოსამართლო და ადმინისტრაციული უფლებამოსილებებით და მისი არჩევა წარმოადგენს საკონსტიტუციო სასამართლოს ფორმირების მნიშვნელოვან ელემენტს. ამრიგად, ნებისმიერი სხვა ხელისუფლების შტოს ჩარევას საკონსტიტუციო სასამართლოს ფორმირებაში უნდა გააჩნდეს მყარი კონსტიტუციურსამართლებრივი საფუძველი.

49. საქართველოს კონსტიტუციის 88-ე მუხლის მე-2 პუნქტის მე-2 წინადადების მიხედვით, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 3 წევრს ნიშნავს საქართველოს პრეზიდენტი, 3 წევრს ირჩევს საქართველოს პარლამენტი სიითი შემადგენლობის ნახევარზე მეტით, 3 წევრს ნიშნავს საქართველოს უზენაესი სასამართლო. მოცემული კონსტიტუციური დებულება ადგენს საქართველოს პრეზიდენტის, პარლამენტისა და უზენაესი სასამართლოს ლეგიტიმაციას, მონაწილეობა მიიღონ საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს ფორმირებაში 3 წევრის დანიშვნის/არჩევის გზით. საქართველოს კონსტიტუცია არ ანიჭებს ლეგიტიმაციას საქართველოს პრეზიდენტს, პარლამენტის თავმჯდომარესა და უზენაესი სასამართლოს თავმჯდომარეს, სხვაგვარად ჩაერიონ სასამართლოს ფორმირების პროცესში და მონაწილეობა მიიღონ საკონსტიტუციო სასამართლოს თავმჯდომარის არჩევაში.

50. საკონსტიტუციო სასამართლოს თავმჯდომარის დამოუკიდებლად არჩევის უფლებამოსილება საკონსტიტუციო სასამართლოს ინსტიტუციური დამოუკიდებლობის მნიშვნელოვან გარანტიას წარმოადგენს. მოცემულ შემთხვევაში სადავო ნორმით საკონსტიტუციო სასამართლოს მოსამართლეებს ერთმევათ შესაძლებლობა, საკუთარი შეხედულებისამებრ წამოაყენონ საკონსტიტუციო სასამართლოს თავმჯდომარეობის კანდიდატურა და მათ მიერ საკონსტიტუციო სასამართლოს თავმჯდომარის არჩევა შებოჭილია იმ კანდიდატურით, რომელსაც შეარჩევენ საქართველოს პრეზიდენტი, საქართველოს პარლამენტის თავმჯდომარე და საქართველოს უზენაესი სასამართლოს თავმჯდომარე. ასეთი შეზღუდვით დაკნინებულია საკონსტიტუციო სასამართლოს წევრების როლი სასამართლოს ფორმირებაში და „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის მე-10 მუხლის მე-3 პუნქტი (2011 წლის 5 მაისიდან 2016 წლის პირველ ოქტომბრამდე მოქმედი რედაქცია) არაკონსტიტუციურია საქართველოს კონსტიტუციის 82-ე მუხლის მე-3 პუნქტთან, 88-ე მუხლის მე-2 პუნქტის მე-4 წინადადებასთან მიმართებით.

51. საქართველოს კონსტიტუციის 82-ე მუხლის მე-3 პუნქტის თანახმად, სასამართლო ხელისუფლება დამოუკიდებელია და მას ახორციელებენ მხოლოდ სასამართლოები. შესაბამისად, ნებისმიერი გაუმართლებელი და არალეგიტიმური ჩარევა სასამართლო ხელისუფლების საქმიანობაში, მის ფორმირებაში, პირდაპირ ეწინააღმდეგება აღნიშნულ კონსტიტუციურ დებულებას. როგორც აღინიშნა, საკონსტიტუციო სასამართლო, როგორც კონსტიტუციური კონტროლის ორგანო უზრუნველყოფს კონსტიტუციის უზენაესობის, ხელისუფლების დანაწილების პრინციპისა და ადამიანის უფლებების დაცვას. ამდენად, საკონსტიტუციო სასამართლოს დამოუკიდებლობას ამ კონსტიტუციური ინსტიტუტის არსებობისათვის იმანენტური ხასიათი გააჩნია.

52. მოცემულ შემთხვევაში დადგინდა, რომ სადავო ნორმა საკონსტიტუციო სასამართლოს შემადგენლობას არაკონსტიტუციურად უზღუდავს უფლებას, თავისუფლად აირჩიოს საკონსტიტუციო სასამართლოს თავმჯდომარე. ამგვარი რეგულაცია წარმოადგენს ხელისუფლების სხვა შტოების გაუმართლებელ, არალეგიტიმურ ჩარევას საკონსტიტუციო სასამართლოს ფორმირებაში, ეწინააღმდეგება საკონსტიტუციო სასამართლოს დამოუკიდებლობას და არაკონსტიტუციურია საქართველოს კონსტიტუციის 82-ე მუხლის მე-3 პუნქტთან მიმართებით.

53. მოსარჩელეები სადავო ნორმის არაკონსტიტუციურად ცნობას ითხოვენ საქართველოს კონსტიტუციის 73-ე მუხლთან მიმართებითაც. საქართველოს კონსტიტუციის 73-ე მუხლი არეგულირებს საქართველოს პრეზიდენტის უფლებამოსილებებს. საკონსტიტუციო სასამართლომ უკვე დაადგინა, რომ ხელისუფლების არცერთ შტოს არ აქვს კონსტიტუციური უფლებამოსილება, ჩაერიოს საკონსტიტუციო სასამართლოს თავმჯდომარის არჩევაში. აღნიშნულიდან გამომდინარე, სასამართლო მიზანშეუწონლად მიიჩნევს, სადავო ნორმის კონსტიტუციურობა დამოუკიდებლად შეაფასოს საქართველოს კონსტიტუციის 73-ე მუხლთან მიმართებით. შესაბამისად, ამ ნაწილში სამართალწარმოება უნდა შეწყდეს.

საკონსტიტუციო სასამართლოს წევრთა უფლებამოსილების ვადა

(„საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის მე-18 მუხლის კონსტიტუციურობა)

54. საკონსტიტუციო სასამართლოს წევრთა უფლებამოსილების ვადის დამდგენი ნორმის არაკონსტიტუციურად ცნობის მოთხოვნა განსახილველ კონსტიტუციურ სარჩელებში სხვადასხვაგვარად არის დაყენებული.

55. №768 სარჩელზე მოსარჩელე მხარე სადავოდ ხდის „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის მე-18 მუხლს სრულად და მიიჩნევს, რომ სადავო ნორმა შეიცავს საკონსტიტუციო სამართალწარმოების შეფერხების რეალურ და მნიშვნელოვან რისკებს, რადგან არსებობს შესაძლებლობა, რომ საკონსტიტუციო სასამართლოს მოსამართლის უფლებამოსილების ვადის გასვლის შემდეგ, შესაბამისი სახელმწიფო ორგანოების მხრიდან, ვერ მოხერხდეს მისი დროული ჩანაცვლება. შესაბამისად, საკონსტიტუციო სასამართლოს მოქმედ წევრს უფლებამოსილება უნდა გაუგრძელდეს ახალი წევრის არჩევამდე.

56. მოსარჩელე ასევე მიიჩნევს, რომ საკონსტიტუციო სასამართლოს წევრს, რომელიც სათათბირო ოთახშია გასული, უნდა ჰქონდეს შესაძლებლობა, დაასრულოს მიმდინარე საქმეები, ვინაიდან საკონსტიტუციო სასამართლოს შემადგენლობაში 9 წევრის განსაზღვრა გულისხმობს კონკრეტულ საქმესთან მიმართებით 9-წევრიანი პლენუმის მიერ საქმის განხილვას, რაც სასამართლოში მოსამართლეთა გადაჭარბებული რაოდენობით მიღებას გამორიცხავს.

57. №769 კონსტიტუციური სარჩელის ავტორები სადავოდ ხდიან „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის მე-18 მუხლის მხოლოდ იმ ნორმატიულ შინაარსს, რომელიც, მათი აზრით, შესაძლებლობას იძლევა, საკონსტიტუციო სასამართლოს წევრს უფლებამოსილება შეუწყდეს საქმის სათათბირო ოთახში განხილვის მომენტისთვის.

58. მოსარჩელეთა აზრით, ხსენებული წესი საფრთხეს უქმნის საკონსტიტუციო სამართალწარმოების მხარეებს, მიიღონ დროული, სამართლიანი და ეფექტიანი საკონსტიტუციო კონტროლი. სადავო ნორმები გამოიწვევს უკვე განხილული საქმეების არსებით სხდომაზე ხელმეორედ დაბრუნებას და საქმის გაჭიანურებას. შესაბამისად, საკონსტიტუციო სასამართლოს წევრთა უფლებამოსილების კონსტიტუციით დადგენილი 10-წლიანი ვადა უნდა განიმარტოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის პირველი პუნქტით დაცულ სამართლიანი სასამართლოს უფლებასთან ერთობლიობაში.

59. მოპასუხე მხარე მიუთითებს, რომ კანონმდებლობით, სასამართლოს წევრი თანამდებობაზე უნდა განწესდეს მოქმედი წევრის უფლებამოსილების ამოწურვამდე არაუადრეს 1 თვისა და არა უგვიანეს 10 დღისა, რაც უზრუნველყოფს კანდიდატის დროულ არჩევას და ჯეროვანი მართლმსაჯულების განხორციელებას. მოპასუხე მხარე აღნიშნავს, რომ დაუშვებელია მართლმსაჯულების სწრაფი განხორციელება გახდეს კონსტიტუციის 88-ე მუხლის მე-2 პუნქტით დადგენილი უფლებამოსილების 10-წლიანი ვადიდან გადახვევის საფუძველი. მოსამართლემ წინასწარ იცის თავისი უფლებამოსილების ვადა, რომლის განმავლობაშიც უნდა დაასრულოს საქმის განხილვა, ამდენად, სადავო ნორმა არ ეწინააღმდეგება საქართველოს კონსტიტუციას.

60. საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის პირველი პუნქტის მიხედვით, „ყოველ ადამიანს უფლება აქვს თავის უფლებათა და თავისუფლებათა დასაცავად მიმართოს სასამართლოს“. აღნიშნული კონსტიტუციური დებულებით გარანტირებულია სამართლიანი სასამართლოს უფლება. საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტებით, „სამართლიანი სასამართლო წარმოადგენს ადამიანის უფლებებისა და თავისუფლებების დაცვის, კანონის უზენაესობისა და ხელისუფლების დანაწილების განხორციელების უზრუნველყოფის უმნიშვნელოვანეს კონსტიტუციურ გარანტიას. საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის პირველი პუნქტით აღიარებული სასამართლო დაცვის ძირითადი უფლება ფორმალურად სასამართლოსადმი მიმართვის შესაძლებლობას ნიშნავს, ხოლო შინაარსობრივად – ადამიანის უფლებების სრულყოფილ სამართლებრივ დაცვას უზრუნველყოფს. სრულყოფილი დაცვა კი, უპირველეს ყოვლისა, გულისხმობს კანონმდებლის ვალდებულებას, შექმნას ისეთი ნორმატიული წესრიგი, რომელიც უზრუნველყოფს პირის უფლებას დროულ, სამართლიან და ეფექტიან სასამართლოზე, რათა პირმა სრულყოფილად შეძლოს მისი უფლებებისა და თავისუფლებების დაცვა სასამართლოსადმი მიმართვის გზით“ (საკონსტიტუციო სასამართლოს 2014 წლის 24 დეკემბრის №3/2/577 გადაწყვეტილება საქმეზე ა(ა)იპ „ადამიანის უფლებების სწავლებისა და მონიტორინგის ცენტრი (EMC)” და საქართველოს მოქალაქე ვახუშტი მენაბდე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ", II-3,4).

61. სამართლიანი სასამართლოს უფლების შეზღუდვის კონსტიტუციურობაზე მსჯელობისას აუცილებელია, მხედველობაში იქნეს მიღებული ამ უფლების ინსტრუმენტალური ბუნება. კერძოდ, ამ უფლებით სრულყოფილი სარგებლობა განაპირობებს სხვა ძირითადი უფლებების დაცვას. „ამა თუ იმ უფლებით სრულად სარგებლობის უზრუნველყოფის უმნიშვნელოვანესი გარანტია ზუსტად მისი სასამართლოში დაცვის შესაძლებლობაა. თუკი არ იქნება უფლების დარღვევის თავიდან აცილების ან დარღვეული უფლების აღდგენის შესაძლებლობა, სამართლებრივი ბერკეტი, თავად უფლებით სარგებლობა დადგება კითხვის ნიშნის ქვეშ. შესაბამისად, უფლება-თავისუფლებების დასაცავად სასამართლოსადმი მიმართვის აკრძალვა ან არათანაზომიერი შეზღუდვა არღვევს არა მხოლოდ სამართლიანი სასამართლოს უფლებას, არამედ, იმავდროულად, შეიცავს საფრთხეს თავად იმ უფლების უგულებელყოფისა, რომლის დასაცავადაც სასამართლოსადმი მიმართვაა აკრძალული (შეზღუდული)“ (საკონსტიტუციო სასამართლოს 2010 წლის 28 ივნისის გადაწყვეტილება №1/466 საქმეზე „საქართველოს სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ", II-14).

62. „საკონსტიტუციო სასამართლო წარმოადგენს საქართველოს კონსტიტუციის უზენაესობისა და კონსტიტუციის მე-2 თავით აღიარებული უფლებებისა და თავისუფლებების უზრუნველყოფის მნიშვნელოვან გარანტს. სხვა კომპეტენციებთან ერთად, საკონსტიტუციო სასამართლო ამ ფუნქციას ახორციელებს ფიზიკური და იურიდიული პირების სარჩელების/წარდგინების საფუძველზე, ნორმატიული აქტების კონსტიტუციასთან შესაბამისობის შემოწმებისა და არაკონსტიტუციური ნორმატიული აქტების ძალადაკარგულად გამოცხადების გზით“ (საკონსტიტუციო სასამართლოს 2014 წლის 24 დეკემბრის №3/2/577 გადაწყვეტილება საქმეზე ა(ა)იპ „ადამიანის უფლებების სწავლებისა და მონიტორინგის ცენტრი (EMC)” და საქართველოს მოქალაქე ვახუშტი მენაბდე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ", II-29). საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის პირველი პუნქტი იცავს პირის უფლებას, მისი კონსტიტუციური უფლებებისა და თავისუფლებების დასაცავად მიმართოს საკონსტიტუციო სასამართლოს.

63. საკონსტიტუციო სასამართლოს დამკვიდრებული პრაქტიკის თანახმად, სასამართლოსადმი მიმართვის უფლების უმნიშვნელოვანესი ელემენტია ეფექტიანობა. „საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის პირველი პუნქტით გარანტირებული სასამართლოსადმი მიმართვის უფლება, რომელიც საკონსტიტუციო სასამართლოსადმი მიმართვის უფლებასაც მოიცავს, უნდა იყოს არა ილუზორული, არამედ ქმნიდეს პირის უფლებებში ჯეროვნად აღდგენის რეალურ შესაძლებლობას და წარმოადგენდეს უფლების დაცვის ეფექტურ საშუალებას. მოსარჩელეს უნდა ჰქონდეს მოლოდინი და რეალური შესაძლებლობა, დაიცვას საკუთარი უფლებები საკონსტიტუციო სასამართლოს კონსტიტუციური უფლებამოსილებების ფარგლებში“ (საკონსტიტუციო სასამართლოს 2014 წლის 24 დეკემბრის №3/2/577 გადაწყვეტილება საქმეზე ა(ა)იპ „ადამიანის უფლებების სწავლებისა და მონიტორინგის ცენტრი (EMC)” და საქართველოს მოქალაქე ვახუშტი მენაბდე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ", II-29).

64. ანალოგიურად, სამართლიანი სასამართლოს უფლება მოიცავს საქმის გონივრულ ვადებში განხილვის გარანტიასაც. „სამართლიანი სასამართლოს ძირითადი უფლებიდან გამომდინარე, სასამართლო გადაწყვეტილება მიღებული უნდა იქნეს გონივრულად მისაღებ ვადებში, გაუმართლებელი დაყოვნების გარეშე, ვინაიდან მართლმსაჯულების გაუმართლებელი დაყოვნება ძირს უთხრის მისდამი საზოგადოების ნდობას. იმავდროულად, საქმის განხილვისა და გადაწყვეტის ვადა უნდა იძლეოდეს საქმის გარემოებების სრულყოფილი გამოკვლევის ობიექტურ შესაძლებლობას. ამიტომ სამართალწარმოების ხანგრძლივობის გონივრულობა უნდა შეფასდეს საქმის კონკრეტული გარემოებების საფუძველზე“ (საკონსტიტუციო სასამართლოს 2014 წლის 24 დეკემბრის №3/2/577 გადაწყვეტილება საქმეზე „ა(ა)იპ „ადამიანის უფლებების სწავლებისა და მონიტორინგის ცენტრი (EMC)” და საქართველოს მოქალაქე ვახუშტი მენაბდე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ", II-7).

65. სადავოდ გამხდარი „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის მე-18 მუხლი არეგულირებს საკონსტიტუციო სასამართლოს წევრის უფლებამოსილების ვადის საკითხს და ადგენს, რომ საკონსტიტუციო სასამართლოს წევრს უფლებამოსილების 10-წლიანი ვადის ამოწურვისთანავე შეუწყდება უფლებამოსილება.

66. საკონსტიტუციო სასამართლოს წევრის უფლებამოსილების ვადას კონსტიტუციურ დონეზე აწესრიგებს საქართველოს კონსტიტუციის 88-ე მუხლის მე-2 პუნქტი. საკონსტიტუციო სასამართლო კონსტიტუციის ამა თუ იმ დებულებას განმარტავს კონსტიტუციის საერთო სტრუქტურის გათვალისწინებით, სისტემურად და მხედველობაში იღებს სხვა კონსტიტუციური დებულებების შინაარსს. ამდენად, საკონსტიტუციო სასამართლოს წევრის უფლებამოსილების ვადის და მასთან დაკავშირებული საკითხების კონსტიტუციურობის შემოწმებისა და კონსტიტუციის 42-ე მუხლით დაცული უფლების განმარტებისას, აუცილებელია მხედველობაში იქნეს მიღებული კონსტიტუციის 88-ე მუხლის მე-2 პუნქტის შინაარსი.

67. კონსტიტუციის 42-ე მუხლის პირველი პუნქტით აღიარებული უფლების ფარგლების განმარტებისა და ამ პროცესში საკონსტიტუციო სასამართლოს კომპეტენციის მარეგულირებელი კონსტიტუციური ნორმების გათვალისწინებისას აუცილებელია, მხედველობაში იქნეს მიღებული ის გარემოება, რომ საკონსტიტუციო სასამართლო, როგორც კონსტიტუციური ინსტიტუტი, ემსახურება სამართლიანი სასამართლოს უფლების რეალიზაციას. საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტებით, „საკონსტიტუციო სასამართლოს კომპეტენციის განმსაზღვრელი და სამართალწარმოების მარეგლამენტირებელი ნორმების მიზანი... 42-ე მუხლით აღიარებული უფლების რეალიზაციის და კონსტიტუციით აღიარებული ადამიანის ფუნდამენტური უფლებების სრულყოფილი, ადეკვატური დაცვისთვის აუცილებელი ბერკეტის შექმნაა. შესაბამისად, ამ ნორმების დანიშნულება არ არის და ვერც იქნება ადამიანის ფუნდამენტური უფლებების, მათ შორის სასამართლოსადმი მიმართვის უფლების დარღვევა. კონსტიტუციის ერთსა და იმავე ნორმაში ვერ იქნება კონკრეტული მიზნის მიღწევის გზა და ამავე მიზნის მიღწევის გამომრიცხავი საფუძვლები“ (საკონსტიტუციო სასამართლოს 2010 წლის 28 ივნისის №1/466 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ", II-22).

68. ამავე დროს, კონსტიტუციით აღიარებული სამართლიანი სასამართლოს უფლება არსებობს სწორედ კონსტიტუციით დამკვიდრებულ ინსტიტუციურ სისტემაში. კერძოდ, უფლება სამართლიან სასამართლოზე არ არის აბსტრაქტული და მოიაზრებს უფლების დაცვის შესაძლებლობას კონსტიტუციის ინსტიტუციური სისტემით განსაზღვრული სასამართლო ხელისუფლების ორგანოების მეშვეობით, კონსტიტუციაში მოცემული ინსტიტუციური მოთხოვნების გათვალისწინებით.

69. კონსტიტუციური უფლების განმარტებისას მხედველობაში უნდა იქნეს მიღებული კონსტიტუციით დადგენილი ინსტიტუციური სისტემის ფარგლები. მნიშვნელოვანია, ერთი მხრივ, დაცული იქნეს სამართლიანი სასამართლოს უფლება და, მეორე მხრივ, არ მოხდეს კონსტიტუციით ჩამოყალიბებული ინსტიტუციური სისტემის ფარგლების დარღვევა. ამავე დროს, ამა თუ იმ ინსტიტუციის კომპეტენციის და მასთან დაკავშირებული საკითხების განმსაზღვრელი კონსტიტუციური ნორმა, თავისთავად ვერ იქნება სამართლიანი სასამართლოს უფლების საწინააღმდეგო და ვერ გამორიცხავს ამ უფლებით სარგებლობას.

70. საქართველოს კონსტიტუციის 88-ე მუხლის მე-2 პუნქტის თანახმად, „საკონსტიტუციო სასამართლოს წევრთა უფლებამოსილების ვადაა 10 წელი“. მოცემული კონსტიტუციური დებულება ექსპლიციტურად მიუთითებს, რომ საკონსტიტუციო სასამართლოს წევრად განწესებული პირი მხოლოდ 10 კალენდარული წლის განმავლობაშია აღჭურვული შესაძლებლობით, შეასრულოს მისი კონსტიტუციური უფლებამოსილება და მიიღოს მონაწილეობა საკონსტიტუციო სასამართლოს საქმიანობაში. აღნიშნული კონსტიტუციური ჩანაწერი კანონმდებელს არ უტოვებს საკითხის სხვაგვარად მოწესრიგების დისკრეციას.

71. მაგალითისთვის, საქართველოს კონსტიტუციის 90-ე მუხლის მე-2 პუნქტის თანახმად, „საქართველოს უზენაესი სასამართლოს თავმჯდომარეს და უზენაესი სასამართლოს მოსამართლეებს საქართველოს პრეზიდენტის წარდგინებით სიითი შემადგენლობის უმრავლესობით ირჩევს პარლამენტი არანაკლებ 10 წლის ვადით“. მოცემული დებულების მიხედვით კონსტიტუცია ადგენს პარლამენტის დისკრეციის მხოლოდ ქვედა ზღვარს – „არანაკლებ 10 წლის ვადით“. აღნიშნული ჩანაწერისგან განსხვავებით, კონსტიტუციის 88-ე მუხლის მე-2 პუნქტი პირდაპირ განსაზღვრავს საკონსტიტუციო სასამართლოს წევრის უფლებამოსილების 10-წლიან ვადას. საკონსტიტუციო სასამართლოს წევრის უფლებამოსილების ვადაში შეზღუდვა ემსახურება საკონსტიტუციო სასამართლოს შემადგენლობის განახლებისა და ცვალებადობის პროცესის უზრუნველყოფას. ზოგადად, საკონსტიტუციო სასამართლოს შემადგენლობის განახლების მიზანია საკონსტიტუციო კონტროლის მეშვეობით სამართლის დინამიკური განვითარება.

72. უფლებამოსილების 10-წლიანი ვადის ზედა ზღვრის დაწესება ჩარჩოში აქცევს საკონსტიტუციო სასამართლოს წევრების დამნიშნავი ორგანოების პოლიტიკურ გავლენას საკონსტიტუციო სასამართლოს ფორმირების პროცესზე. აღნიშნული ვადის უგულებელყოფის შემთხვევაში გაუმართლებლად გაიზრდება რომელიმე, კონკრეტულ დროში არჩეული პრეზიდენტის, პარლამენტისა და უზენაესი სასამართლოს შემადგენლობის გავლენა საკონსტიტუციო სასამართლოს ფორმირებაზე. იმ შემთხვევაში, თუ, მაგალითად, პარლამენტმა საკონსტიტუციო სასამართლოს წევრი აირჩია 10 წელზე მეტი ვადით, გადაჭარბებულად გაიზრდება პარლამენტის კონკრეტული პოლიტიკური შემადგენლობის გავლენა ამ პროცესზე და დაირღვევა კონსტიტუციით დადგენილი ბალანსი.

73. საქართველოს კონსტიტუციის 88-ე მუხლის მე-2 პუნქტით გათვალისწინებული უფლებამოსილების 10-წლიანი ვადა ასევე წარმოადგენს საკონსტიტუციო სასამართლოს წევრების დაცვის ინსტიტუციურ გარანტიას. აუცილებელია, უზრუნველყოფილ იყოს საკონსტიტუციო სასამართლოს წევრის მიერ უფლებამოსილების სრულყოფილად განხორციელების შესაძლებლობა 10-წლიანი ვადის ფარგლებში. აღნიშნული გარანტია კრძალავს პირის საკონსტიტუციო სასამართლოს მოსამართლედ განწესებას უფრო ნაკლები ვადით, ამ ვადაში უფლებამოსილების განხორციელებისათვის ხელშეშლას და უფლებამოსილების ვადამდე შეწყვეტას ლეგიტიმური საფუძვლის გარეშე.

74. ამავე დროს, უფლებამოსილების 10-წლიანი ვადის მკაცრი დაცვის შემთხვევაში, შესაძლოა, საფრთხე შეექმნას, ზოგადად, საკონსტიტუციო სასამართლოს, როგორც კონსტიტუციური ინსტიტუტის გამართულ ფუნქციონირებას. კერძოდ, შესაძლებელია, საკონსტიტუციო სასამართლოს წევრის უფლებამოსილების 10-წლიანი ვადის გასვლის შემდეგ, შესაბამისი სახელმწიფო ორგანოების მხრიდან, ვერ მოხერხდეს მისი დროული ჩანაცვლება. აღნიშნული პროცესის დაყოვნება ხშირად განპირობებულია საკონსტიტუციო სასამართლოს წევრების თანამდებობაზე განწესების წესის სპეციფიკით. ამ პროცესში მონაწილე ორი ორგანო – საქართველოს პარლამენტი და საქართველოს უზენაესი სასამართლო გადაწყვეტილებას იღებენ კოლეგიურად, კონსტიტუციითა და კანონით განსაზღვრული გადაწყვეტილების მიღების კვორუმით და შესაძლოა, არსებობდეს შემთხვევები, როდესაც საკონსტიტუციო სასამართლოს წევრის კანდიდატზე შეთანხმებამ დიდი დრო მოითხოვოს და ვერ განხორციელდეს შესაბამის ვადებში.

75. ასეთ პირობებში არსებობს რისკი, რომ საკონსტიტუციო სასამართლოს წევრი დროულად ვერ ჩანაცვლდეს და, მოსამართლეთა სათანადო რაოდენობის არარსებობის გამო, საკონსტიტუციო სასამართლომ ვერ განახორციელოს მასზე კონსტიტუციით დაკისრებული უფლებამოსილება და ვიდრე არ მოხდება შესაბამისი სახელმწიფო ორგანოების მიერ საკონსტიტუციო სასამართლოს წევრების ჩანაცვლება, საფრთხე ექმნება სასამართლოს, როგორც კონსტიტუციური ინსტიტუტის არსებობას, რაც, თავის მხრივ, ეჭვქვეშ აყენებს პირის მიერ საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის პირველი პუნქტით გარანტირებული უფლებით სარგებლობას.

76. როგორც აღინიშნა, საკონსტიტუციო სასამართლოს კომპეტენციის მარეგლამენტირებელი კონსტიტუციური ნორმების შინაარსის განსაზღვრას უაღრესად დიდი მნიშვნელობა აქვს და ძირითადი უფლებების დაცვა სწორედ კონსტიტუციით დადგენილ ინსტიტუტუციურ ჩარჩოში უნდა მოხდეს. თუმცა როგორც საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკა მიუთითებს, „კონსტიტუციის 42-ე მუხლით სრულყოფილად და ეფექტურად სარგებლობა წარმოადგენს კონსტიტუციით სასამართლო ხელისუფლების უფლებამოსილების, მათ შორის ადამიანის ძირითადი უფლებების დასაცავად საკონსტიტუციო სასამართლოსადმი მიმართვის კომპეტენციის დადგენის როგორც საფუძველს, ისე მიზანს“ (საკონსტიტუციო სასამართლოს 2010 წლის 28 ივნისის გადაწყვეტილება №1/466 საქმეზე „საქართველოს სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ", II-22). ამდენად, საკონსტიტუციო სასამართლოს კომპეტენციის განმსაზღვრელი კონსტიტუციური ნორმები არ უნდა იქნეს განხილული როგორც კონსტიტუციის უმთავრესი მიზნის – ადამიანის ძირითადი უფლებებით სარგებლობის გამომრიცხავი დებულებები.

77. იმ შემთხვევაში, როდესაც ამოიწურება საკონსტიტუციო სასამართლოს წევრის უფლებამოსილების 10-წლიანი ვადა და არ ხდება სათანადო სახელმწიფო ორგანოების მიერ მისი ჩანაცვლება და საქმის განხილვის კვორუმის არარსებობის გამო ეს იწვევს საკონსტიტუციო სასამართლოს ფუნქციონირების შეფერხებას, აუცილებელია, საკონსტიტუციო სასამართლოს წევრს გაუგრძელდეს უფლებამოსილების ვადა მისი ჩამნაცვლებელი წევრის განწესებამდე. სხვაგვარად, ეჭვქვეშ დგება საკონსტიტუციო სასამართლოს, როგორც კონსტიტუციური ინსტიტუტის არსებობა, ილუზორული გახდება საკონსტიტუციო სასამართლოსადმი მიმართვის გზით უფლების დაცვის შესაძლებლობა და, შესაბამისად, დაირღვევა კონსტიტუციის 42-ე მუხლის პირველი პუნქტით გარანტირებული სამართლიანი სასამართლოს უფლების მოთხოვნა. ამ მოთხოვნას ვერ გადაწონის კონსტიტუციის 88-ე მუხლის მე-2 პუნქტის ექსპლიციტური მითითება უფლებამოსილების 10-წლიან ვადასთან დაკავშირებით.

78. საკონსტიტუციო სასამართლოს წევრის უფლებამოსილების ვადის გაგრძელება მისი ჩამნაცვლებელი წევრის განწესებამდე არ ეწინააღმდეგება საქართველოს კონსტიტუციის 88-ე მუხლის მე-2 პუნქტით გათვალისწინებული უფლებამოსილების 10-წლიანი ვადის ზედა ზღვრის დაწესების მიზნებს. კერძოდ, ამით არ იზრდება საკონსტიტუციო სასამართლოს წევრის დამნიშნავი კონკრეტული სუბიექტის (დროის კონკრეტულ მომენტში არჩეული პრეზიდენტი, პარლამენტი, უზენაესი სასამართლო) გავლენა საკონსტიტუციო სასამართლოს ფორმირების პროცესზე.

79. ამდენად, იმ შემთხვევაში, როდესაც არ ხდება საკონსტიტუციო სასამართლოს წევრის დროული ჩანაცვლება და ეს იწვევს საკონსტიტუციო სასამართლოს ფუნქციონირების შეფერხებას, აღნიშნული წევრის უფლებამოსილების 10-წლიანი ვადა გაგრძელებულად უნდა ჩაითვალოს ჩამნაცვლებელი წევრის თანამდებობაზე განწესებამდე. ამ კონტექსტში საკონსტიტუციო სასამართლოს ფუნქციონირების შეფერხებად ჩაითვლება ისეთი ვითარება, როდესაც შესაბამისმა სახელმწიფო ორგანომ კანონით დადგენილ ვადაში არ აირჩია ახალი წევრი და, საქმის განხილვის სათანადო კვორუმის არარსებობის გამო, შეუძლებელია საკონსტიტუციო სამართალწარმოების განხორციელება. საკონსტიტუციო სასამართლოს ინსტიტუციური პარალიზების თავიდან არიდების მიზნით აუცილებელია, ასეთ შემთხვევებში საკონსტიტუციო სასამართლოს წევრის უფლებამოსილების 10-წლიანი ვადა გაგრძელდეს საკონსტიტუციო სასამართლოს ახალი წევრის თანამდებობაზე განწესებამდე. საწინააღმდეგოს დაშვების შემთხვევაში საკონსტიტუციო სასამართლოს კომპეტენციის განმსაზღვრელი ნორმა საფრთხეს შეუქმნიდა საკონსტიტუციო სასამართლოს როგორც ეფექტური ინსტიტუტის არსებობას და იქნებოდა მისი უმთავრესი მიზნის – ადამიანის ძირითადი უფლებების დაცვის საწინააღმდეგო.

80. როგორც აღინიშნა, №769 კონსტიტუციური სარჩელის ავტორები სადავოდ ხდიან „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის მე-18 მუხლის იმ ნორმატიულ შინაარსს, რომელიც, მათი აზრით, შესაძლებლობას იძლევა, საკონსტიტუციო სასამართლოს წევრს უფლებამოსილება შეუწყდეს საქმის სათათბირო ოთახში განხილვის მომენტისთვის.

81. საკონსტიტუციო სამართალწარმოების პროცესში არსებობს შემთხვევები, როდესაც საკონსტიტუციო სასამართლოს წევრს უწყდება უფლებამოსილება საქმის არსებითი განხილვის დასრულების შემდგომ, საქმეზე გადაწყვეტილების მიღებამდე. საკონსტიტუციო სასამართლოს ახალი წევრის დანიშვნამდე, საკონსტიტუციო სასამართლო შესაბამისი საქმის განხილვის სათანადო კვორუმის არსებობის შემთხვევაში, ჩვეულ რეჟიმში აგრძელებს ფუნქციონირებას და საქმეთა განხილვა-გადაწყვეტას. იმ შემთხვევაში, როდესაც ახალი წევრის დანიშვნამდე კვორუმის არარსებობის გამო ფერხდება საკონსტიტუციო სასამართლოს ფუნქციონირება, როგორც აღინიშნა, საკონსტიტუციო სასამართლოს წევრს უგრძელდება უფლებამოსილების ვადა მის ჩანაცვლებამდე. შესაბამისად, ასეთი მიზეზით საქმეთა განხილვისა და გადაწყვეტის შეფერხება გამოირიცხა. ხოლო თუ საკონსტიტუციო სასამართლოს ახალი წევრი შემადგენლობას დაემატა საქმის არსებითად გადაწყვეტამდე, იგი ამ ეტაპიდან ჩაებმება საკონსტიტუციო სამართალწარმოების პროცესში.

82. ასეთ შემთხვევებში წამოიჭრება ახლადდანიშნული წევრის მიერ საქმის გაცნობისა და გადაწყვეტის საჭიროება. ამასთანავე, „საკონსტიტუციო სამართალწარმოების შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-4 მუხლის პირველი პუნქტის მე-2 წინადადების თანახმად, „თუ განმწესრიგებელი სხდომის ან/და საქმის არსებითი განხილვის მიმდინარეობისას რომელიმე მოსამართლე სხვა მოსამართლით შეიცვალა, ამ უკანასკნელის მოთხოვნის შემთხვევაში საქმის განხილვის იგივე ეტაპი თავიდან იწყება“. ამდენად, საკონსტიტუციო სასამართლოს წევრისათვის უფლებამოსილების ვადის 10-წლიანი ვადის ამოწურვისთანავე უფლებამოსილების შეწყვეტა, შესაძლოა, გარკვეულ შემთხვევებში ობიექტურად იწვევდეს საქმის განხილვისა და გადაწყვეტის დაყოვნებას იმ ვადით, რა ვადითაც ეს აუცილებელი იქნება ახლად დანიშნული წევრის მიერ საქმის გაცნობისა და, საჭიროების შემთხვევაში, საქმის განხილვის თავიდან დაწყებისთვის.

83. როგორც აღინიშნა, კონსტიტუციის 88-ე მუხლის მე-2 პუნქტით ექსპლიციტურად არის დადგენილი საკონსტიტუციო სასამართლოს წევრის უფლებამოსილების 10-წლიანი ვადა. ამასთანავე, კონსტიტუციის 42-ე მუხლის პირველი პუნქტით აღიარებული სამართლიანი სასამართლოს უფლების შეზღუდვის საკითხის შეფასებისას მნიშვნელოვანია კონსტიტუციის სხვა ნორმების, მათ შორის 88-ე მუხლის მე-2 პუნქტის ექსპლიციტური მოთხოვნის მხედველობაში მიღება. ხოლო ეს მოთხოვნა ვერ გამორიცხავს კონსტიტუციის 42-ე მუხლით გარანტირებული უფლების ძალით საკონსტიტუციო სასამართლოს წევრის უფლებამოსილების ვადის გაგრძელებას იმ უკიდურეს შემთხვევაში, თუ ეს თავისთავად უფლების საწინააღმდეგოა და ილუზორულს ხდის სამართლიანი სასამართლოს უფლებას. საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ გადაწყვეტილების მიღების დაყოვნება საგამონაკლისო შემთხვევებში იმ გონივრული ვადით, რაც აუცილებელია ახლადდანიშნული მოსამართლისათვის საქმისათვის აუცილებელი გარემოებების დასადგენად, ვერ ჩაითვლება თავისთავად სამართლიანი სასამართლოს უფლების იდეის საწინააღმდეგოდ და საკონსტიტუციო სასამართლოს როგორც ინსტიტუტის არსებობის გამომრიცხავად.

84. ამასთანავე, მხედველობაშია მისაღები ის გარემოება, რომ ასეთ შემთხვევებში საკონსტიტუციო სასამართლოს წევრის უფლებამოსილების ვადის გაგრძელება იქნებოდა საქართველოს კონსტიტუციის 88-ე მუხლის მე-2 პუნქტით გათვალისწინებული უფლებამოსილების 10-წლიანი ვადის მიზნების საწინააღმდეგო.

 85. საკონსტიტუციო სამართალწარმოების სპეციფიკიდან გამომდინარე, საკონსტიტუციო სასამართლოში საქმის განხილვა და გადაწყვეტა ხშირად ობიექტურად ხანგრძლივ ვადებს მოითხოვს. „ საკონსტიტუციო სასამართლოში საქმის განხილვა უკავშირდება მნიშვნელოვანი კონსტიტუციური დებულებების შინაარსის განმარტებას, მიმდინარე ნორმატიული ბაზის ანალიზს, თანამედროვე საერთაშორისო პრაქტიკისა და ადამიანის უფლებათა საერთაშორისო სამართალში არსებული სტანდარტების მრავალმხრივ შესწავლას. ამავე დროს, განსახილველი საქმეების სპეციფიკის გათვალისწინებით, არის შემთხვევები, როდესაც საკონსტიტუციო სასამართლო დგას მნიშვნელოვანი ფაქტობრივი გარემოებების დადგენის, სხვადასხვა სამთავრობო თუ არასამთავრობო დაწესებულებებიდან ინფორმაციის გამოთხოვის, მოწმეთა, ექსპერტთა და სპეციალისტთა მოწვევისა და დაკითხვის, საზღვარგარეთ მოქმედი საერთაშორისო ორგანიზაციების თუ ფორუმებიდან ექსპერტული მოსაზრებების გამოთხოვის საჭიროების წინაშე“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2014 წლის 24 დეკემბრის 3/2/577 გადაწყვეტილება საქმეზე „ა(ა)იპ ადამიანის უფლებების სწავლებისა და მონიტორინგის ცენტრი (EMC)” და საქართველოს მოქალაქე ვახუშტი მენაბდე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ”, II-12).

86. ასეთ პირობებში არსებობს შესაძლებლობა, რომ საკონსტიტუციო სასამართლოს წევრი საქმის არსებითი განხილვის დასრულების ეტაპის შემდგომ, გადაწყვეტილების მიღებამდე სათათბირო ოთახში იმყოფებოდეს ხანგრძლივი ვადით. საკონსტიტუციო სასამართლოს წევრის უფლებამოსილების ვადის გახანგრძლივება ზღუდავს საკონსტიტუციო სასამართლოს ახლადდანიშნული წევრის/წევრების საქართველოს კონსტიტუციის 88-ე მუხლის მე-2 პუნქტით გათვალისწინებულ გარანტიას, 10 წლის განმავლობაში შეუფერხებლად განახორციელონ უფლებამოსილება. ასეთ შემთხვევაში საკონსტიტუციო სასამართლოს ახლადგანწესებულ, სრულუფლებიან წევრს ეზღუდება შესაძლებლობა, მონაწილეობა მიიღოს საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ საქმეთა განხილვა-გადაწყვეტაში, რომელშიც მონაწილეობს საკონსტიტუციო სასამართლოს ის წევრი, ვისაც უფლებამოსილების ვადა გაუგრძელდა.

87. ამდენად, მსგავს საგამონაკლისო შემთხვევებში სადავო ნორმით გამოწვეული საქმის გადაწყვეტის დაყოვნება ვერ გადაწონის კონსტიტუციის 88-ე მუხლის მე-2 პუნქტით დადგენილ მოთხოვნას და არ უნდა იქნეს განხილული სამართლიანი სასამართლოს უფლების შეზღუდვად.

88. საქართველოს კონსტიტუციის 88-ე მუხლის პირველი პუნქტის თანახმად, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლო სასამართლო ხელისუფლებას ახორციელებს საკონსტიტუციო სამართალწარმოების წესით. მოცემული კონსტიტუციური დებულება განსაზღვრავს საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ სასამართლო ხელისუფლების განხორციელების ფორმას და მიუთითებს, რომ ეს სამართალწარმოების წესით უნდა მოხდეს. აღნიშნულიდან გამომდინარე, საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ საკონსტიტუციო კონტროლის განხორციელება არ არის შეუზღუდავი და ექვემდებარება შესაბამის საკანონმდებლო რეგლამენტაციას. ამავე დროს, უნდა აღინიშნოს, რომ წესი, რომელიც განსაზღვრავს საკონსტიტუციო სამართალწარმოების განხორციელებას, როგორც ფორმალური, ისე მატერიალური თვალსაზრისით, უნდა შეესაბამებოდეს კონსტიტუციის მოთხოვნებს. ამგვარად, სამართალწარმოების წესი, რომელიც ეწინააღმდეგება საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის პირველი პუნქტით გათვალისწინებულ სამართლიანი სასამართლოს უფლებას, ასევე არღვევს საქართველოს კონსტიტუციის 88-ე მუხლის პირველ პუნქტს.

89. ყოველივე ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის პირველ პუნქტთან და საქართველოს კონსტიტუციის 88-ე მუხლის პირველ პუნქტთან მიმართებით არაკონსტიტუციურად უნდა გამოცხადდეს „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის მე-18 მუხლის ის ნორმატიული შინაარსი, რომელიც ითვალისწინებს საკონსტიტუციო სასამართლოს წევრის უფლებამოსილების შეწყვეტას 10-წლიანი ვადის ამოწურვისთანავე, იმ შემთხვევაში, თუ შესაბამისმა სახელმწიფო ორგანომ არ აირჩია/დანიშნა სასამართლოს ახალი წევრი და, ეს საქმის განხილვის სათანადო კვორუმის არარსებობის გამო შეუძლებელს ხდის საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ უფლებამოსილების განხორციელებას.

საკონსტიტუციო სასამართლოს პლენუმის მიერ გადაწყვეტილების მიღების წესი

(„საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 44-ე მუხლის მე-2, მე-3 და მე-4 პუნქტების კონსტიტუციურობა)

90. „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 44-ე მუხლის მე-2 პუნქტის მიხედვით, საკონსტიტუციო სასამართლოს პლენუმი უფლებამოსილია ამ კანონის მე-15 მუხლითა და მე-19 მუხლის პირველი პუნქტის „დ“ და „თ“ ქვეპუნქტებით გათვალისწინებულ, აგრეთვე ორგანული კანონის ნორმის კონსტიტუციურობის საკითხებზე მიიღოს გადაწყვეტილება, თუ მის სხდომას ესწრება სულ ცოტა 7 წევრი. ამავე მუხლის მე-3 პუნქტი ადგენს, რომ კონსტიტუციური სარჩელი დაკმაყოფილებულად, ხოლო კონსტიტუციური წარდგინების თაობაზე დასკვნა მიღებულად ჩაითვლება, თუ მას მხარს დაუჭერს საკონსტიტუციო სასამართლოს პლენუმის სრული შემადგენლობის უმრავლესობა, გარდა ამ მუხლის მე-4 პუნქტით გათვალისწინებული შემთხვევებისა. „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 44-ე მუხლის მე-4 პუნქტი ადგენს, რომ ამ კანონის მე-15 მუხლითა და მე-19 მუხლის პირველი პუნქტის „დ“ და „თ“ ქვეპუნქტებით გათვალისწინებულ, აგრეთვე ორგანული კანონის ნორმის კონსტიტუციურობის საკითხებზე კონსტიტუციური სარჩელი დაკმაყოფილებულად, ხოლო კონსტიტუციური წარდგინების თაობაზე დასკვნა მიღებულად ჩაითვლება, თუ მას მხარს დაუჭერს საკონსტიტუციო სასამართლოს პლენუმის არანაკლებ 6 წევრისა.

91. მოსარჩელე მხარის პოზიციით, ზოგიერთ შემთხვევაში, გადაწყვეტილების მისაღებად გაზრდილი კვორუმი, კერძოდ, 9-დან 7 მოსამართლის დასწრება იმისათვის, რომ პლენუმი გადაწყვეტილებაუნარიანად ჩაითვალოს, მეტისმეტად მკაცრია და გარკვეულ საფრთხეებს წარმოშობს. მისი აზრით, ასეთი მაღალი კვორუმის მოთხოვნის პირობებში, შესაძლოა მოსამართლის მიერ ობიექტური ან სუბიექტური მიზეზის გამო, სხდომაზე გამოუცხადებლობამ შეაფერხოს ეფექტიანი მართლმსაჯულების განხორციელება. მოსარჩელე მხარე ასევე სადავოდ მიიჩნევს გადაწყვეტილების მისაღებად დადგენილი 6 მოსამართლის (2/3) თანხმობას, ნაცვლად უბრალო უმრავლესობისა. კონსტიტუციურ სარჩელში აღნიშნულია, რომ მსგავსი მიდგომა აზარალებს ქვეყანაში ადამიანის უფლებათა დაცვას და ეფექტიანი საკონსტიტუციო მართლმსაჯულების განხორციელებას.

92. მოსარჩელე მხარე მიუთითებს, რომ საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის პირველი პუნქტი იცავს ინდივიდს ყველა იმ რეგულაციისგან, რომელიც ბარიერს უწესებს მას, სასამართლოს მეშვეობით დაიცვას საკუთარი კონსტიტუციური უფლებები. შესაბამისად, თუკი ჩვეულებრივი კანონის შემთხვევაში პლენუმი უფლებამოსილია ხუთი წევრის ხმით გააუქმოს ადამიანის უფლების დამრღვევი ნორმა, სადავო რეგულაციით, ადამიანის უფლების დამრღვევი ორგანული კანონის ნორმის გაუქმება გამოდის სასამართლოს უმრავლესობის (5 მოსამართლის) კომპეტენციიდან და სასამართლოს უმრავლესობა ხდება უძლური, შეაკავოს პოლიტიკური ხელისუფლება, რომელიც შესაძლოა უხეშად არღვევდეს ადამიანის უფლებებს.

93. ამასთანავე, მოსარჩელე მიიჩნევს, რომ სასამართლოს მიერ ორგანული კანონის იმ ნორმის გაუქმებისას, რომელიც არღვევს ადამიანის უფლებას, ორგანული კანონის კონსტიტუციით განსაზღვრულ ხმათა განსხვავებული უმრავლესობით მიღების მოთხოვნას არავითარი მნიშვნელობა არ აქვს. საკონსტიტუციო სასამართლო მოქმედებს როგორც უფლების დამცველი და არა უმრავლესობის ნების გამომხატველი. ნორმის არაკონსტიტუციურად ცნობისთვის 6 ხმის კვორუმი არღვევს ხელისუფლების შტოებს შორის ბალანსს საკანონმდებლო ორგანოს სასარგებლოდ.

94. მოპასუხე მხარის მტკიცებით, კონსტიტუცია სახელდებით მიუთითებს იმ საკითხებს, რომელთან დაკავშირებითაც მიიღება ორგანული კანონი, ხოლო აღნიშნული კანონის მიღებისთვის განსხვავებული წესის დადგენით კონსტიტუცია ამ საკითხებს პრიორიტეტულად მიიჩნევს. სწორედ ეს განაპირობებს მისი პლენუმის მიერ განხილვის საჭიროებას. შესაბამისად, სადავო ნორმების შემოღების და პლენუმის გადაწყვეტილების მისაღებად საჭირო კვორუმის ახლებურად დარეგულირების მიზანია მაღალი ინტერესისა და მნიშვნელობის საკითხების კონსტიტუციურობის შეფასებისას სასამართლოს გადაწყვეტილებებისადმი მეტი ლეგიტიმაციისა და სანდოობის არსებობის უზრუნველყოფა.

95. „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 44-ე მუხლის მე-2 და მე-4 პუნქტებით განსაზღვრული გადაწყვეტილების მიღების სადავოდ გამხდარი წესები ვრცელდება ამავე კანონის მე-15 მუხლითა და მე-19 მუხლის პირველი პუნქტის „დ“, „თ“ ქვეპუნქტებით გათვალისწინებულ და ორგანული კანონის ნორმის კონსტიტუციურობის საკითხებთან დაკავშირებით გადაწყვეტილების მიღებაზე.

96. „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის მე-15 მუხლი შეეხება საკონსტიტუციო სასამართლოს წევრის სისხლის სამართლის პასუხისგებაში მიცემის, დაკავების ან დაპატიმრების შესახებ თანხმობის მიცემის საკითხებს, ამავე კანონის მე-19 მუხლის პირველი პუნქტის „დ“ ქვეპუნქტით გათვალისწინებულია საკონსტიტუციო სასამართლოს პლენუმის კომპეტენცია, განიხილოს დავა რეფერენდუმისა და არჩევნების მომწესრიგებელი ნორმებისა და ამ ნორმების საფუძველზე ჩატარებული ან ჩასატარებელი არჩევნების (რეფერენდუმის) კონსტიტუციურობის შესახებ, ხოლო ამავე პუნქტის „თ“ ქვეპუნქტით საქართველოს კონსტიტუციის დარღვევის ან/და მათ ქმედებებში დანაშაულის შემადგენლობის ნიშნების არსებობის საკითხის განხილვის კომპეტენცია.

97. როგორც აღინიშნა, საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის პირველი პუნქტი იცავს ადამიანის უფლებას, საკუთარი უფლებებისა და თავისუფლებების დასაცავად მიმართოს საკონსტიტუციო სასამართლოს. ზემოთ მოყვანილი საკითხები წარმოადგენს საკონსტიტუციო სასამართლოს სპეციალურ კომპეტენციებს, რომლის ფარგლებში საკონსტიტუციო სასამართლო გადაწყვეტილებას იღებს მხოლოდ სპეციალური სუბიექტების მიერ მიმართვის საფუძველზე. ფიზიკურ და იურიდიულ პირებს არ აქვთ უფლება, საკონსტიტუციო სასამართლოს მიმართონ, მაგალითად, პრეზიდენტის მიერ კონსტიტუციის დარღვევის ან მის ქმედებაში დანაშაულის ნიშნების არსებობის დადგენის მოთხოვნით. ხაზგასმით უნდა აღინიშნოს, რომ მოცემულ საქმეზე გასაჩივრებული არ არის ფიზიკური და იურიდიული პირებისათვის ამ კომპეტენციის ფარგლებში დავის შეუძლებლობა.

98. მოქმედი კანონმდებლობისა და მოცემული სასარჩელო მოთხოვნის გათვალისწინებით, აღნიშნული კომპეტენციების ფარგლებში საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ საქმის განხილვის მომწესრიგებელი ნორმები არ არღვევს პირის სამართლიანი სასამართლოს უფლებას, არ აწესრიგებს მის მიერ საკუთარი უფლებების დასაცავად სასამართლოსადმი მიმართვის საკითხებს და, შესაბამისად, არ ეწინააღმდეგება საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის პირველ პუნქტს.

99. ამრიგად, განსახილველ საქმეზე უნდა შეფასდეს, რამდენად შეესაბამება საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის პირველ პუნქტს „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 44-ე მუხლის მე-2 და მე-4 პუნქტებით გათვალისწინებული ორგანული კანონის ნორმის კონსტიტუციურობის საკითხებზე გადაწყვეტილების მიღების წესები და ამავე მუხლის მე-3 პუნქტით გათვალისწინებული ზოგადი წესი.

100. როგორც უკვე არაერთხელ აღინიშნა, საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლი იცავს პირის უფლებას, საკონსტიტუციო სასამართლოსადმი მიმართვის გზით დაიცვას მისი უფლებები და თავისუფლებები. საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკიდან გამომდინარე, აშკარაა, რომ ორგანული კანონით მოწესრიგებულ საკითხებს აქვს შემხებლობა ადამიანის უფლებებთან და თავისუფლებებთან. პირის უფლება, საკონსტიტუციო სასამართლოში მოითხოვოს ორგანული კანონის ნორმის არაკონსტიტუციურად ცნობა, ასევე, მისი საქმის განხილვისას საერთო სასამართლოს მიერ კონსტიტუციური წარდგინების გაკეთების შემთხვევაში ორგანული კანონის კონსტიტუციურობის საკითხი შეაფასოს საკონსტიტუციო სასამართლომ, დაცულია საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის პირველი პუნქტით. ამდენად, საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ ორგანული კანონის კონსტიტუციურობის თაობაზე გადაწყვეტილების მიღების წესი უნდა შეესაბამებოდეს საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის პირველი პუნქტით აღიარებულ სამართლიანი სასამართლოს უფლებას.

101. „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 44-ე მუხლის მე-2 პუნქტის თანახმად, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლო უფლებამოსილია ორგანული კანონის კონსტიტუციურობის საკითხებზე მიიღოს გადაწყვეტილება, თუ მის სხდომას ესწრება სულ ცოტა 7 წევრი. აღნიშნული ნორმა წარმოადგენს გამონაკლისს ამავე მუხლის პირველი პუნქტით დადგენილი ზოგადი წესიდან, რომლითაც საკონსტიტუციო სასამართლოს გადაწყვეტილებაუნარიანობისთვის მოითხოვება სულ მცირე 6 წევრის დასწრება.

102. საქართველოს კონსტიტუცია პირდაპირ არ განსაზღვრავს, რამდენი წევრის დასწრებაა აუცილებელი იმისათვის, რომ საკონსტიტუციო სასამართლო უფლებამოსილი იყოს, მიიღოს გადაწყვეტილება. საკონსტიტუციო სასამართლოს უფლებამოსილებისა და საქმიანობის ეს ასპექტი, კონსტიტუციის თანახმად, განისაზღვრება კანონმდებლობით. ამავე დროს, კანონმდებელი ამ საკითხის მოწესრიგებისას შებოჭილია კონსტიტუციური სტანდარტებით. საკონსტიტუციო სასამართლოს გადაწყვეტილებაუნარიანობისთვის დამსწრე წევრების მინიმალური რაოდენობის განსაზღვრა არ უნდა მოხდეს საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის პირველი პუნქტით აღიარებული სამართლიანი სასამართლოს უფლების დარღვევით.

103. საკონსტიტუციო სასამართლოს, როგორც კოლეგიური კონსტიტუციური ორგანოს მიერ გადაწყვეტილების მისაღებად აუცილებელ მონაწილე წევრთა მინიმალური რაოდენობის განსაზღვრა ემსახურება ამ გადაწყვეტილების ლეგიტიმურობის უზრუნველყოფას. აუცილებელია, საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ გადაწყვეტილების მიღება არ მოხდეს იმგვარად, რომ დამსწრეთა მცირე რაოდენობის გამო ეჭვქვეშ დადგეს გადაწყვეტილების ლეგიტიმურობა.

104. ამავე დროს, გადაწყვეტილების მიმღები პირების მინიმალური ოდენობა არ უნდა განისაზღვროს იმგვარად, რომ შეაფერხოს ან/და გაუმართლებლად გაართულოს საკონსტიტუციო სასამართლოს საქმიანობა, რითაც ეჭვქვეშ დადგება საკონსტიტუციო სასამართლოს მეშვეობით უფლების დაცვის შესაძლებლობა. იმ შემთხვევაში, თუ ეს მინიმალური ოდენობა იქნება არაგონივრულად მაღალი, მოსამართლეთა ობიექტური მიზეზით დაუსწრებლობის შემთხვევებმა შესაძლოა, გამოიწვიოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პარალიზება.

105. საქმის განხილვისას და გადაწყვეტისას საკონსტიტუციო სასამართლოს წევრთა დასწრების მაღალი კვორუმის მოთხოვნა არაგონივრულად ჩაითვლება იმ შემთხვევაში, როდესაც ეს პრობლემას იწვევს ინსტიტუციურ დონეზე და აჩენს საკონსტიტუციო სასამართლოს, როგორც ინსტიტუტის შეფერხების მნიშვნელოვან რისკებს. ზოგადად, საკონსტიტუციო სასამართლოს წევრებს აქვთ კონსტიტუციური ვალდებულება, დაესწრონ სხდომებს და მიიღონ მონაწილეობა საქმის განხილვაში. თუმცა მოსამართლეთა კვორუმის ნებისმიერი რაოდენობით განსაზღვრის შემთხვევაშიც, ყოველთვის იარსებებს იმის შესაძლებლობა, რომ მოსამართლეთა გარკვეული რაოდენობა ობიექტური მიზეზებით, რაღაც პერიოდის განმავლობაში, ვერ მოახერხებს საკონსტიტუციო სასამართლოს სხდომაზე დასწრებას და კვორუმი ვერ შეიკრიბება.

106. კანონმდებლის მიერ განსაზღვრული ოდენობა ჩაითვლება არაკონსტიტუციურად იმ შემთხვევაში, თუ ის არაგონივრულია და იწვევს სასამართლოს პარალიზებას. მოცემულ შემთხვევაში დადგენილია სულ მცირე 7 წევრის დასწრების ვალდებულება. ე.ი. სასამართლო არ არის უფლებამოსილი, მიიღოს გადაწყვეტილება, თუ სხდომას არ ესწრება 3 ან მეტი წევრი. უნდა აღინიშნოს, რომ წინამდებარე გადაწყვეტილებით არაკონსტიტუციურად გამოცხადდა საკონსტიტუციო სასამართლოს წევრის უფლებამოსილების შეწყვეტა 10-წლიანი ვადის შემდეგ დაუყოვნებლივ, იმ შემთხვევაში, თუ შესაბამისმა სახელმწიფო ორგანომ არ განაწესა ახალი წევრი და ეს სასამართლოს საქმიანობის პარალიზებას იწვევს. შესაბამისად, გამოირიცხა სასამართლოს ინსტიტუციური შეფერხება ამ მიზეზით.

107. სხვა მხრივ, სასამართლოს პარალიზების საფრთხე არ არის იმდენად მაღალი, რომ სულ მცირე 7 წევრის დასწრების მოთხოვნა არაგონივრულად და უფლების საწინააღმდეგოდ ჩაითვალოს.

108. „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 44-ე მუხლის მე-3 პუნქტის თანახმად, კონსტიტუციური სარჩელი დაკმაყოფილებულად, ხოლო კონსტიტუციური წარდგინების თაობაზე დასკვნა მიღებულად ჩაითვლება, თუ მას მხარს დაუჭერს საკონსტიტუციო სასამართლოს პლენუმის სრული შემადგენლობის უმრავლესობა, გარდა ამ მუხლის მე-4 პუნქტით გათვალისწინებული შემთხვევებისა. ხოლო ამავე მუხლის მე-4 პუნქტით დადგენილია, რომ ორგანული კანონის ნორმის კონსტიტუციურობის საკითხებზე კონსტიტუციური სარჩელი დაკმაყოფილებულად, ხოლო კონსტიტუციური წარდგინების თაობაზე დასკვნა მიღებულად ჩაითვლება, თუ მას მხარს დაუჭერს საკონსტიტუციო სასამართლოს პლენუმის არანაკლებ 6 წევრი.

109. საქართველოს კონსტიტუციით პირდაპირ არ არის დადგენილი, თუ როგორი უმრავლესობით უნდა მიიღოს საკონსტიტუციო სასამართლომ გადაწყვეტილება. საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ გადაწყვეტილების მისაღებად აუცილებელი უმრავლესობის საკითხის გადაწყვეტაც კანონმდებლობით უნდა მოხდეს, ცხადია, კონსტიტუციის მოთხოვნათა შესაბამისად. კანონმდებლის დისკრეცია, განსაზღვროს საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ გადაწყვეტილების მიმღები უმრავლესობა, შებოჭილია საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის პირველი პუნქტის მოთხოვნებით.

110. საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლით აღიარებული სამართლიანი სასამართლოს უფლება მოითხოვს, რომ სასამართლომ მიიღოს სწორი, ობიექტური და მიუკერძოებელი გადაწყვეტილება. ამავე დროს, ძირითადი უფლებების შინაარსისა და ფარგლების განსაზღვრა ხდება საკონსტიტუციო სასამართლოს გადაწყვეტილებით. ამდენად, აუცილებელია განისაზღვროს, საკონსტიტუციო სასამართლოს გადაწყვეტილების როგორი უმრავლესობით მიღება იქნება საკმარისი იმისთვის, რომ იგი ჩაითვალოს სასამართლოს გადაწყვეტილებად კონსტიტუციის მიზნებისათვის.

111. საკონსტიტუციო სასამართლო წარმოადგენს კონსტიტუციურ ორგანოს, რომელიც უფლებამოსილია, განმარტოს კონსტიტუცია და კონსტიტუციასთან შეუსაბამო კანონმდებლობის გაუქმების გზით დაიცვას კონსტიტუციის უზენაესობა, უზრუნველყოს ადამიანის უფლებებისა და თავისუფლებების დაცვა და მოაქციოს ხელისუფლების საქმიანობა კონსტიტუციით დადგენილ ჩარჩოებში. საკონსტიტუციო სასამართლო არ წარმოადგენს პოლიტიკურ ორგანოს, რომელიც გადაწყვეტილებებს იღებს პოლიტიკური მიზანშეწონილობის გათვალისწინებით. საკონსტიტუციო სასამართლოს გადაწყვეტილება ემყარება კონსტიტუციისა და კანონმდებლობის განმარტებას. საკონსტიტუციო სასამართლოს გადაწყვეტილებით ხდება კონსტიტუციის შინაარსის ობიექტური, მიუკერძოებელი დადგენა. საკონსტიტუციო სასამართლომ „კონკრეტულ შემთხვევაში, უნდა შეძლოს კონსტიტუციური უფლებების შინაარსის სწორად და სრულყოფილად განმარტება“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2010 წლის 28 ივნისის №3/1/466 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-2). შესაბამისად, საკონსტიტუციო სასამართლოს გადაწყვეტილებად უნდა ჩაითვალოს ისეთი გადაწყვეტილება, რომელიც მოსამართლეთა ადამიანური ბუნების გათვალისწინებით, მაქსიმალურად არის მიახლოებული საკითხის ობიექტურად ყველაზე სწორ გადაწყვეტასთან.

112. საკონსტიტუციო სასამართლოს წევრების კვალიფიკაციიდან გამომდინარე, ივარაუდება, რომ საკონსტიტუციო სასამართლოს თითოეული წევრის მიერ სწორი გადაწყვეტილების მიღების ალბათობა უფრო მაღალია, ვიდრე – არასწორის. აღნიშნულის გათვალისწინებით, ასევე მაღალია ალბათობა, რომ საკონსტიტუციო სასამართლოს წევრთა უმრავლესობის მიერ მიღებული გადაწყვეტილება უფრო სწორი იქნება, ვიდრე უმცირესობის. ამავე დროს, თუ გადაწყვეტილების მისაღებად მოითხოვება უფრო მაღალი უმრავლესობა, ვიდრე დამსწრეთა უმრავლესობა, არსებობს შესაძლებლობა, რომ მიღებულ იქნეს ისეთი გადაწყვეტილება, რომელსაც მხარს უჭერს სასამართლოს წევრთა უმცირესობა. ასეთ შემთხვევაში უფრო მაღალია ალბათობა, რომ გადაწყვეტილება იყოს არასწორი.

113. მაგალითად, იმ პირობებში, როდესაც გადაწყვეტილებას იღებს საკონსტიტუციო სასამართლოს 9 წევრი და კონსტიტუციური სარჩელის დასაკმაყოფილებლად აუცილებელია მინიმუმ 6 წევრის თანხმობა, თუ საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ კონსტიტუციური სარჩელის დაკმაყოფილებას მხარს უჭერს სასამართლოს 5 წევრი, ხოლო წინააღმდეგია 4 წევრი, სარჩელი არ დაკმაყოფილდება და საბოლოოდ მიიღება ისეთი გადაწყვეტილება, რომელსაც მხარს უჭერს სასამართლოს უმცირესობა. ასეთი გადაწყვეტის პირობებში მაღალია ალბათობა, რომ საკონსტიტუციო სასამართლო მიიღებს არასწორ გადაწყვეტილებას. ამავე დროს, გასათვალისწინებელია საკონსტიტუციო სასამართლოს გადაწყვეტილების ლეგიტიმაცია და აღქმა საზოგადოების მხრიდან. ცხადია, საზოგადოებას ნაკლები ნდობა ექნება იმ გადაწყვეტილების მიმართ, რომლის მიღებასაც არ ეთანხმება საკონსტიტუციო სასამართლოს წევრთა უმრავლესობა.

114. ამდენად, საკონსტიტუციო სასამართლოს, როგორც კონსტიტუციის ობიექტური და მიუკერძოებელი განმარტების განმახორციელებელი ორგანოს მიერ მაქსიმალურად სწორი გადაწყვეტილების მიღება უზრუნველყოფილია მაშინ, თუ გადაწყვეტილების მიღება ხდება საქმის განხილვაში მონაწილე წევრთა უმრავლესობის მიერ. კანონმდებლობით სხვაგვარი უმრავლესობის დადგენის შემთხვევაში არასწორი გადაწყვეტილების მიღების ალბათობა უფრო მაღალი იქნება. აღნიშნულიდან გამომდინარე, საქართველოს კონსტიტუციით დადგენილ საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ გადაწყვეტილების მიღების ზოგად წესად უნდა ჩაითვალოს გადაწყვეტილების მიღება საქმის განხილვაში მონაწილე წევრთა უმრავლესობით. სწორედ ეს არის გადაწყვეტილების მიღების ის ოპტიმალური წესი, რომელიც მაქსიმალურად უზრუნველყოფს ობიექტურად სწორი გადაწყვეტილების მიღებას.

115. ამავე დროს, არსებობს საკითხები, რომელთა შესახებაც არ არის საკმარისი მხოლოდ მაღალი ალბათობით სწორი გადაწყვეტილების მიღება და შესაძლებელია, მოითხოვებოდეს უფრო მკაცრი სტანდარტი. რიგ შემთხვევებში, მისაღები გადაწყვეტილების ლეგიტიმაციისათვის აუცილებელია, რომ გადაწყვეტილება მიიღოს კვალიფიციურმა უმრავლესობამ. ისეთ საკითხებზე, რომლებიც შეეხება მნიშვნელოვანი კონსტიტუციურსამართლებრივი ინსტიტუტების განსაზღვრას, შესაძლოა დადგინდეს გადაწყვეტილების მიღების უფრო მაღალი უმრავლესობა.

116. მართალია, კვალიფიციური უმრავლესობის შემთხვევებში არსებობს შესაძლებლობა, რომ შინაარსობრივად მიღებულ იქნეს ისეთი გადაწყვეტილება, რომელსაც მხარს უჭერს საქმის განხილვაში მონაწილე წევრების უმცირესობა და შესაბამისად, არსებობს არასწორი გადაწყვეტილების მიღების უფრო მაღალი ალბათობა, თუმცა ეს რისკები შეიძლება დაბალანსდეს სხვაგვარი გადაწყვეტილების მისაღებად უფრო მაღალი ლეგიტიმაციის აუცილებლობით. კერძოდ, ასეთი ტიპის გადაწყვეტილებების მისაღებად საკმარისი შეიძლება არ იყოს სწორი გადაწყვეტილების მიღების ის ალბათობა, რომელიც მიიღწევა მხოლოდ დამსწრეთა უმრავლესობით. სისტემური კონსტიტუციური საკითხების გადასაწყვეტად შესაძლებელია საკმარისად არ ჩაითვალოს მოსამართლეთა ის უმრავლესობა, რომლებიც შეიძლება რიგ შემთხვევებში სასამართლოს სრული შემადგენლობის უმრავლესობასაც კი არ წარმოადგენდნენ და ამ შემთხვევაში სასამართლოს გადაწყვეტილებაში არ იყოს ასახული საკონსტიტუციო სასამართლოს სრული შემადგენლობის ნება. მაღალი მნიშვნელობის სისტემური კონსტიტუციური საკითხების გადაწყვეტისათვის დასაშვებია კანონმდებელმა გადაუხვიოს გადაწყვეტილების დამსწრეთა უმრავლესობით მიღების ზოგადი წესიდან და დაადგინოს უფრო მაღალი უმრავლესობის მოთხოვნა.

117. როგორც აღინიშნა, „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 44-ე მუხლის მე-3 პუნქტით დადგენილია ზოგადი წესი, რომ კონსტიტუციური სარჩელის დასაკმაყოფილებლად აუცილებელია საკონსტიტუციო სასამართლოს პლენუმის სრული შემადგენლობის უმრავლესობის მხარდაჭერა. სრული შემადგენლობის უმრავლესობის მოთხოვნის პირობებში არსებობს იმის რეალური შესაძლებლობა, რომ კონსტიტუციური სარჩელი არ დაკმაყოფილდეს, მაშინ როდესაც არდაკმაყოფილებას მხარს უჭერს მხოლოდ დამსწრე მოსამართლეთა უმცირესობა. მაგალითად, საქმის გადაწყეტისას საკონსტიტუციო სასამართლოს 7 წევრის დასწრების შემთხვევაში, თუ მოსამართლეთა ხმები გაიყო იმგვარად, რომ სარჩელის დაკმაყოფილებას მხარს უჭერს 4 წევრი, ხოლო წინააღმდეგია 3 წევრი, სარჩელი არ კმაყოფილდება. ამდენად, ალბათობა, რომ მიღებულ იქნეს არასწორი გადაწყვეტილება, იმაზე მაღალია, ვიდრე იქნებოდა დამსწრეთა უმრავლესობის მოთხოვნის შემთხვევაში. შესაბამისად, „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 44-ე მუხლის მე-3 პუნქტით დადგენილი წესი წარმოადგენს გადახვევას გადაწყვეტილების დამსწრეთა უმრავლესობის მიღების წესიდან.

118. როგორც აღინიშნა, ამგვარი გადახვევა დასაშვებია მხოლოდ საგამონაკლისო შემთხვევებში, სისტემურ კონსტიტუციურ საკითხებთან მიმართებით. ამის საპირისპიროდ, „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 44-ე მუხლის მე-3 პუნქტით დადგენილი წესი ვრცელდება განურჩევლად ყველა საქმეზე, რომელსაც საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პლენუმი იხილავს. ასეთი ზოგადი წესი წარმოადგენს გაუმართლებელ, არაგონივრულ ბარიერს და იმაზე მეტად ზღუდავს პირის მიერ საკუთარი უფლებების ეფექტურ დაცვას, ვიდრე ეს აუცილებელია საკონსტიტუციო სასამართლოს გადაწყვეტილების ლეგიტიმურობის უზრუნველსაყოფად.

119. „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 44-ე მუხლის მე-4 პუნქტი ითვალისწინებს, რომ კონსტიტუციური სარჩელი დაკმაყოფილებულად, ხოლო კონსტიტუციური წარდგინების თაობაზე დასკვნა მიღებულად ჩაითვლება, თუ მას მხარს დაუჭერს საკონსტიტუციო სასამართლოს პლენუმის არანაკლებ 6 წევრისა. მაგალითად, იმ შემთხვევაში, თუ საკონსტიტუციო სასამართლოს პლენუმი საქმეს იხილავს სრული შემადგენლობით, 6 წევრი წარმოადგენს სასამართლოს 2/3-ს, ხოლო საქმის 7 წევრით განხილვის შემთხვევაში, სადავო ნორმა ითხოვს საკმაოდ მაღალი, 6/7 უმრავლესობით გადაწყვეტილების მიღებას.

120. საქართველოს კონსტიტუციით განსაზღვრული არ არის ორგანული კანონის ცნება. თუმცა, კონსტიტუცია ადგენს, რომ ორგანული კანონის პროექტი მიღებულად ითვლება, თუ მას მხარს დაუჭერს პარლამენტის სიითი შემადგენლობის ნახევარზე მეტი. ამავდროულად, საქართველოს კონსტიტუცია სახელდებით ჩამოთვლის იმ საკითხებს, რომელთან დაკავშირებითაც, პარლამენტი ვალდებულია, მიიღოს ორგანული კანონი. აღნიშნულ საკითხებს განეკუთვნება: ქალაქ ლაზიკის სტატუსი და უფლებამოსილებანი; პარლამენტის პალატების შემადგენლობა; სახელმწიფო სიმბოლოები; მოქალაქეობასთან დაკავშირებული საკითხები; საკუთრების ჩამორთმევის წესები; საზოგადოებრივი და პოლიტიკური გაერთიანებების შექმნისა და საქმიანობის წესები; შრომითი უფლებები; სახალხო დამცველის უფლებამოსილებები; საარჩევნო საკითხები; რეფერენდუმის დანიშვნისა და ჩატარების საკითხი; საკონსტიტუციო სასამართლოს შექმნისა და საქმიანობის წესი; საერთო სასამართლოების და იუსტიციის უმაღლესი საბჭოს შექმნისა და საქმიანობის წესი; ეკონომიკური პოლიტიკის ძირითადი პრინციპები და მაკროეკონომიკური პარამეტრების განსაზღვრა; საგადასახადო საკითხები; ეროვნული ბანკის შექმნისა და საქმიანობის წესი; ეროვნული უშიშროების საბჭოს საქმიანობის წესი; ასევე, ადგილობრივი თვითმმართველობის შექმნისა და საქმიანობის საკითხები. „ნორმატიული აქტების შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-10 მუხლის მე-5 პუნქტის მიხედვით, საქართველოს ორგანული კანონი მიიღება მხოლოდ იმ საკითხებზე, რომელთა მოწესრიგებაც საქართველოს კონსტიტუციის თანახმად, საქართველოს ორგანული კანონითაა გათვალისწინებული.

121. ორგანული კანონის კონსტიტუციური დატვირთვა სწორედ მის მაღალ კონსტიტუციურ მნიშვნელობაზე მიუთითებს. მისი ასეთი დანიშნულებით არის განპირობებული პარლამენტის მიერ ორგანული კანონის პროექტის მისაღებად უფრო მაღალი უმრავლესობის მოთხოვნაც. ამავე დროს უნდა აღინიშნოს, რომ ორგანული კანონით წესრიგდება ისეთი საკითხებიც, რომლებიც არ შეეხება სისტემურ კონსტიტუციურ საკითხებს, თუმცა ურთიერთობის შინაარსიდან გამომდინარე, კონსტიტუციის ნებაა, რომ ასეთ საკითხებზე ორგანული კანონი იქნეს მიღებული.

122. მაგალითად, ორგანული კანონით წესრიგდება შრომითი უფლებების დაცვის საკითხი. საკონსტიტუციო სასამართლო არ უარყოფს შრომითი უფლებების დაცვის აუცილებლობას და ამ საკითხის კონსტიტუციურსამართლებრივ მნიშვნელობას. ამავე დროს, შრომითი უფლებების მოწესრიგება ნამდვილად არ წარმოადგენს სისტემურ კონსტიტუციურსამართლებრივ საკითხს. აქედან გამომდინარე, ასეთ შემთხვევებში ობიექტურად სწორი გადაწყვეტილების მიღების ინტერესს ვერ გადაწონის ამ საკითხზე გადაწყვეტილების მიღების მაღალი ლეგიტიმაციის აუცილებლობა, ამდენად, რიგ ორგანულ კანონებთან და ორგანული კანონების ცალკეულ ნორმებთან მიმართებით გაუმართლებელია საკონსტიტუციო სასამართლოს გადაწყვეტილების მისაღები ზოგადი კონსტიტუციური სტანდარტიდან გადახვევა და საქმის გადაწყვეტაში მონაწილე წევრთა უმრავლესობაზე მაღალი მოთხოვნის დაწესება.

123. სასამართლო ვერ გაიზიარებს მოპასუხის პოზიციას იმის თაობაზე, რომ პარლამენტის მიერ ორგანული კანონის მისაღებად საჭირო კვორუმის გათვალისწინებით, საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ იმავე კანონის ნორმის არაკონსტიტუციურად ცნობისას გადაწყვეტილების მიმღებ მოსამართლეთა რაოდენობასა და მიღებული გადაწყვეტილების ლეგიტიმაციას შორის იდენტური კორელაცია უნდა არსებობდეს.

124. ორგანული კანონის მისაღებად ჩვეულებრივზე უფრო მაღალი კვორუმის არსებობა უკავშირდება გადაწყვეტილების მიღების პოლიტიკურ პროცესს. აღნიშნულის მიზანია, კონსტიტუციითვე განსაზღვრულ საკითხებზე პოლიტიკური გადაწყვეტილების მიღებისას, არსებობდეს ხალხის მიერ არჩეულ წარმომადგენელთა შორის ფართო კონსენსუსი. საკანონმდებლო ორგანოს მიერ მიღებული აქტის ლეგიტიმაცია განისაზღვრება არა სამართლებრივი დასაბუთებით, არამედ პარლამენტის წევრთა ხმების რაოდენობით. შესაბამისად, რაც უფრო მაღალი კვორუმია განსაზღვრული კონკრეტული საკანონმდებლო აქტის მისაღებად, მით უფრო მაღალია მისი ლეგიტიმაციის ხარისხიც.

125. არსებითად განსხვავებული საკითხია საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ ორგანული კანონის ნორმის კონსტიტუციურობის შეფასება. სასამართლო ვალდებულია, დასაბუთებული გადაწყვეტილებით დაადგინოს, რამდენად შეესაბამება პარლამენტის მიერ მიღებული ორგანული კანონი კონსტიტუციას. როგორც აღინიშნა, საკონსტიტუციო სასამართლო არ წარმოადგენს პოლიტიკურ ორგანოს და საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ გადაწყვეტილების მიღება ხდება კონსტიტუციის ობიექტური და მიუკერძოებელი განმარტების გზით. საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ გადაწყვეტილების მიღების მაღალი უმრავლესობით მიღების წესი განპირობებულია არა სასამართლოს პოლიტიკური ლეგიტიმაციის საჭიროებით, არამედ შესაფასებელი საკითხის სისტემური კონსტიტუციურსამართლებრივი მნიშვნელობით.

126. ყოველივე ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, სადავო ნორმებით გაუმართლებლად იზღუდება საკონსტიტუციო სასამართლოსადმი მიმართვის უფლების ეფექტურობა და „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 44-ე მუხლის მე-3 პუნქტის სიტყვა „სრული“ და მე-4 პუნქტის სიტყვები „აგრეთვე ორგანული კანონის ნორმის კონსტიტუციურობის“ არაკონსტიტუციურია საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის პირველ პუნქტთან მიმართებით.

სადავო ნორმის მოქმედების შეჩერების შესაძლებლობა მხოლოდ განმწესრიგებელი სხდომის ეტაპზე

(„საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“

საქართველოს ორგანული კანონის 25-ე მუხლის

მე-5 პუნქტის კონსტიტუციურობა)

127. საკონსტიტუციო სასამართლომ სადავო აქტის შეჩერების კომპეტენციასთან დაკავშირებით ერთმნიშვნელოვნად განსაზღვრა, რომ „კონსტიტუციური მართლმსაჯულების არსებული სისტემის თავისებურებების გათვალისწინებით, სადავო აქტის მოქმედების შეჩერების მექანიზმი იცავს მოსარჩელეს უფლების აუცდენელი და შეუქცევადი დარღვევისაგან და ხელს უწყობს საკონსტიტუციო სასამართლოსადმი მიმართვის ეფექტიანობას. საკონსტიტუციო სასამართლოს გადაწყვეტილებები ხშირად არ ვრცელდება გადაწყვეტილების მიღებამდე წარმოშობილ სამართლებრივ ურთიერთობებზე და არსებობს საფრთხე, რომ პირის უფლებაში აღდგენა არ მოხდება საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ გადაწყვეტილების მიღების შემდეგ“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2014 წლის 24 დეკემბრის 3/2/577 გადაწყვეტილება საქმეზე „ა(ა)იპ ადამიანის უფლებების სწავლებისა და მონიტორინგის ცენტრი (EMC)” და საქართველოს მოქალაქე ვახუშტი მენაბდე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ”,II-31,32).

128. საკონსტიტუციო სასამართლომ ასევე დაადგინა, რომ „კანონმდებლობა სადავო ნორმის მოქმედების შეჩერებას ითვალისწინებს მხოლოდ იმ შემთხვევაში, როდესაც არსებობს რეალური საფრთხე, რომ სადავო ნორმის მოქმედება გამოიწვევს მხარისათვის გამოუსწორებელ შედეგებს. შესაბამისად, სადავო ნორმის მოქმედების შეჩერების ინსტიტუტი მიმართულია იმ აუცდენელი და შეუქცევადი საფრთხეების პრევენციისკენ, რომელიც შეიძლება მოჰყვეს სადავო აქტის მოქმედებას და რომლის გამოსწორება შესაძლებელია ვერ მოხერხდეს საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ ამ აქტის არაკონსტიტუციურად ცნობის შემდეგაც. საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკის ანალიზი ცხადყოფს, რომ სასამართლო მხოლოდ უკიდურეს შემთხვევაში მიმართავს სადავო აქტის მოქმედების შეჩერების ღონისძიებას, მხოლოდ მაშინ, როდესაც მხარისათვის გამოუსწორებელი ზიანის მიყენების საფრთხე აშკარაა და არ არსებობს მესამე პირებისა და საზოგადოებრივი ინტერესების გაუმართლებელი შეზღუდვის რისკები“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2014 წლის 24 დეკემბრის 3/2/577 გადაწყვეტილება საქმეზე „ა(ა)იპ ადამიანის უფლებების სწავლებისა და მონიტორინგის ცენტრი (EMC)” და საქართველოს მოქალაქე ვახუშტი მენაბდე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ”, II-34). აღნიშნულის გათვალისწინებით, ცხადია, რომ „სადავო აქტის მოქმედების შეჩერება წარმოადგენს უაღრესად მნიშვნელოვან პრევენციულ უფლებადაცვით მექანიზმს და მნიშვნელოვანწილად განაპირობებს საკონსტიტუციო სასამართლოს ეფექტიანობას“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2014 წლის 24 დეკემბრის 3/2/577 გადაწყვეტილება საქმეზე „ა(ა)იპ ადამიანის უფლებების სწავლებისა და მონიტორინგის ცენტრი (EMC)” და საქართველოს მოქალაქე ვახუშტი მენაბდე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ”, II-35).

129. განსახილველ შემთხვევაში გასაჩივრებული რეგულაციით, კერძოდ, „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 25-ე მუხლის მე-5 პუნქტით დადგენილია, რომ სადავო ნორმის მოქმედების შეჩერება შესაძლებელია მოხდეს მხოლოდ განმწესრიგებელი სხდომის გადაწყვეტილებით. მოსარჩელეები მიიჩნევენ, რომ სადავო ნორმით პროცედურულად იზღუდება ნორმის მოქმედების შეჩერებასთან დაკავშირებით შუამდგომლობის დაყენებისა და გადაწყვეტილების მიღების პერიოდი. მათი თქმით, სადავო ნორმატიული აქტის მოქმედების შედეგად, გამოუსწორებელი ზიანი, შესაძლოა დადგეს საქმის განხილვის ნებისმიერ ეტაპზე. შესაბამისად, გაუმართლებელია სადავო რეგულაციით დადგენილი შეზღუდვა.

130. მოპასუხის პოზიციით, სადავო ნორმის მოცემული ფორმულირება იძლევა შესაძლებლობას, საქმის განხილვის ნებისმიერ ეტაპზე დაისვას და გადაწყდეს ნორმის მოქმედების შეჩერების საკითხი. პარლამენტის წარმომადგენლის განმარტებით, იმ სხდომას, რომელზეც უნდა გადაწყდეს სადავო ნორმის მოქმედების შეჩერების საკითხი, კანონმდებელი უწოდებს განმწესრიგებელ სხდომას, განურჩევლად იმისა, თუ საკონსტიტუციო სამართალწარმოების რომელ სტადიაზე მოხდება აღნიშნულ საკითხზე მსჯელობა. შესაბამისად, სადავო ნორმის მოქმედების შეჩერების შესახებ შუამდგომლობის დაყენება, ისევე როგორც სასამართლოს მიერ აღნიშნულ საკითხზე მსჯელობა შესაძლებელია საქმის განხილვის ნებისმიერ ეტაპზე და კანონი, ამ მხრივ, რაიმე სახის ჩარჩოებს არ ადგენს. მოპასუხის წარმომადგენელმა აღნიშნა, რომ სადავო ნორმის მიღების მიზანს არ წარმოადგენდა ნორმის მოქმედების შეჩერების მექანიზმის გამოყენების შემოფარგვლა განმწესრიგებელი სხდომის ეტაპით.

131. საკონსტიტუციო სასამართლო ვერ გაიზიარებს სადავო ნორმის ამგვარ განმარტებას. საკონსტიტუციო სამართალწარმოების მომწესრიგებელი საკანონმდებლო ნორმების სისტემური ანალიზი ცხადყოფს, რომ კანონმდებელი ერთმანეთისგან მიჯნავს, ერთი მხრივ, განმწესრიგებელი სხდომის და, მეორე მხრივ, არსებითი განხილვის ეტაპებს. კერძოდ, „საკონსტიტუციო სამართალწარმოების შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-15 მუხლის 1¹ პუნქტის თანახმად, „საკონსტიტუციო სასამართლოში კონსტიტუციური სარჩელის ან კონსტიტუციური წარდგინების არსებითად განსახილველად მიღებად ითვლება განმწესრიგებელ სხდომაზე საკონსტიტუციო სასამართლოს პლენუმის ან კოლეგიის მიერ საქმის არსებითად განსახილველად მიღების შესახებ გადაწყვეტილების გამოტანა“. კანონის აღნიშნული ჩანაწერი ცხადყოფს, რომ, როდესაც საქმე ეხება კონსტიტუციური სარჩელის ან კონსტიტუციური წარდგინების განხილვას, საქმის არსებით განხილვას ყოველთვის წინ უსწრებს განმწესრიგებელი სხდომა. სწორედ განმწესრიგებელ სხდომაზე აფასებს საკონსტიტუციო სასამართლო, თუ რამდენად აკმაყოფილებს კონსტიტუციური სარჩელი ან კონსტიტუციური წარდგინება არსებითად განსახილველად მიღების მოთხოვნებს. ამასთან, „საკონსტიტუციო სამართალწარმოების შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-4 მუხლის პირველი პუნქტის თანახმად, „თუ განმწესრიგებელი სხდომის ან/და საქმის არსებითი განხილვის მიმდინარეობისას რომელიმე მოსამართლე სხვა მოსამართლით შეიცვალა, ამ უკანასკნელის მოთხოვნის შემთხვევაში საქმის განხილვის იგივე ეტაპი თავიდან იწყება“. აღნიშნული ნორმა პირდაპირ მიანიშნებს იმაზე, რომ, როდესაც მიმდინარეობს განმწესრიგებელი სხდომა, სახეზეა საქმის განხილვის განმწესრიგებელი სტადია, ხოლო მაშინ, როდესაც მიმდინარეობს საქმის არსებითად განხილვის სხდომა - არსებითად განხილვის ეტაპი. ამავე დროს, კანონმდებლობაში არ მოიძებნება რაიმე მინიშნება, რომ განმწესრიგებელი სხდომა კონსტიტუციური სარჩელის არსებითად განსახილველად მიღებასთან დაკავშირებით და განმწესრიგებელი სხდომა სადავო ნორმის მოქმედების შეჩერების თაობაზე სხვადასხვაა და ერთმანეთისგან განცალკევებულად უნდა იქნენ განხილული. ამგვარად, მოპასუხე მხარის მოსაზრება იმასთან დაკავშირებით, რომ განმწესრიგებელი სხდომის ჩატარება არ გულისხმობს განმწესრიგებელი სხდომის ეტაპს, მცდარია და არ ეფუძნება საკონსტიტუციო სამართალწარმოების მომწესრიგებელ კანონმდებლობას.

132. საკონსტიტუციო სასამართლო იზიარებს მოსარჩელე მხარის პოზიციას მოცემულ საკითხთან დაკავშირებით და აღნიშნავს, რომ გამოუსწორებელი შედეგის იდენტიფიცირება შეიძლება მოხდეს როგორც განმწესრიგებელი სხდომის გამართვამდე, ასევე მისი ჩატარების შემდგომ. სავსებით შესაძლებელია ის ფაქტობრივი მოცემულობა, რომელიც არსებობდა განმწესრიგებელი სხდომის ეტაპზე, შეიცვალოს საქმეზე საბოლოო გადაწყვეტილების მიღებამდე. მოპასუხის მხრიდან არ გაჟღერებულა არანაირი ლეგიტიმური მიზანი, რომელიც შეიძლება გააჩნდეს სადავო ნორმით გამოწვეულ შეზღუდვას. მეტიც, მოპასუხე მხარის პოზიციით, საკონსტიტუციო სასამართლოს უნდა ჰქონდეს სადავო აქტის მოქმედების შეჩერების შესაძლებლობა საკონსტიტუციო სამართალწარმოების ნებისმიერ სტადიაზე. ყოველივე აღნიშნული მიანიშნებს სადავო ნორმის უმიზნო და, შესაბამისად, გაუმართლებელ ჩარევაზე პირის სამართლიანი სასამართლოს უფლებით დაცულ სფეროში.

133. როგორც ზემოთ აღინიშნა, საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის პირველი პუნქტით გარანტირებული სასამართლოსადმი მიმართვის უფლება, რომელიც საკონსტიტუციო სასამართლოსადმი მიმართვის უფლებასაც მოიცავს, უნდა იყოს არა ილუზორული, არამედ ქმნიდეს პირის უფლებაში ჯეროვნად აღდგენის რეალურ შესაძლებლობას და წარმოადგენდეს უფლების დაცვის ეფექტურ საშუალებას. მოსარჩელეს უნდა ჰქონდეს მოლოდინი და რეალური შესაძლებლობა, დაიცვას საკუთარი უფლებები საკონსტიტუციო სასამართლოში. საკონსტიტუციო სასამართლო მიიჩნევს, რომ ეფექტური მართლმსაჯულების მიზნებიდან გამომდინარე, საკონსტიტუციო სასამართლოს უნდა ჰქონდეს შესაძლებლობა, საქმის განხილვის ნებისმიერ ეტაპზე შეაჩეროს სადავო ნორმის მოქმედება, თუ ჩათვლის, რომ მისი მოქმედებით შესაძლოა მოსარჩელეს გამოუსწორებელი ზიანი მიადგეს. ნათელია, რომ სადავო ნორმით დადგენილი წესი ამცირებს ნორმის მოქმედების შეჩერების მექანიზმის ეფექტურობას და შეიცავს უფლების შეუქცევადი დარღვევის რისკებს, რაც, თავის მხრივ, საფრთხეს უქმნის საკონსტიტუციო სასამართლოსადმი მიმართვის ეფექტიანობას.

134. ყოველივე ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 25-ე მუხლის მე-5 პუნქტის პირველი წინადადების სიტყვები „განმწესრიგებელ სხდომაზე“ ეწინააღმდეგება საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის პირველ პუნქტს.

საკონსტიტუციო სასამართლოს პლენუმის კომპეტენცია სადავო ნორმის შეჩერებასთან და ორგანული კანონის კონსტიტუციურობის განხილვასთან დაკავშირებით

(„საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 21-ე მუხლის პირველი პუნქტის სიტყვების „და 25-ე მუხლის მე-5 პუნქტით“, „აგრეთვე ორგანული კანონის ნორმის კონსტიტუციურობის“ და 25-ე მუხლის მე-5 პუნქტის კონსტიტუციურობა)

135. გასაჩივრებული ნორმების თანახმად, თუ საკონსტიტუციო სასამართლო მიიჩნევს, რომ ნორმატიული აქტის მოქმედებას შეუძლია ერთ-ერთი მხარისათვის გამოუსწორებელი შედეგები გამოიწვიოს, მოცემული საკითხი განსახილველად გადაეცემა საკონსტიტუციო სასამართლოს პლენუმს, რომელიც სრული შემადგენლობის უმრავლესობით იღებს გადაწყვეტილებას ნორმატიული აქტის ან მისი სათანადო ნაწილის შეჩერების თაობაზე. ასევე, საკონსტიტუციო სასამართლოს პლენუმის განსჯადობასაა მიკუთვნებული ორგანული კანონის კონსტიტუციურობის გადაწყვეტის საკითხიც.

136. მოსარჩელე მხარის მტკიცებით, ნორმის მოქმედების შეჩერების ინსტიტუტი წარმოადგენს საკონსტიტუციო სასამართლოს მეშვეობით უფლების დაცვის მნიშვნელოვან მექანიზმს. აღნიშნულ საკითხთან დაკავშირებით გადაწყვეტილების უმოკლეს დროში მიღება შესაძლოა სასიცოცხლოდ მნიშვნელოვანი იყოს მოსარჩელისთვის. მოცემული კომპეტენციის პლენუმისთვის მინიჭება კი გააჭიანურებს შესაბამისი გადაწყვეტილების მიღებას, ვინაიდან კოლეგიისგან განსხვავებით, პლენუმს ობიექტურად მეტი დრო სჭირდება საქმის გარემოებების სრულყოფილად შესწავლისთვის. ამასთანავე, კანონმდებლობით, საქმის განხილვის და გადაწყვეტილების მიღების დროს, სასამართლოს კოლეგია მოქმედებს როგორც საკონსტიტუციო სასამართლო და მის მიერ მიღებულ გადაწყვეტილებას იგივე ძალა აქვს, რაც საკონსტიტუციო სასამართლოს პლენუმის გადაწყვეტილებას. შესაბამისად, გაუგებარია, ნორმის შეჩერების უფლებამოსილების სრულად პლენუმის კომპეტენციაში გადასვლის საჭიროება, მაშინ როდესაც კოლეგიას მინდობილი აქვს არათუ ნორმის დროებით შეჩერების, არამედ ნორმის არაკონსტიტუციურად ცნობის და მისი ძალადაკარგულად გამოცხადების კომპეტენცია.

137.  №768 კონსტიტუციურ სარჩელზე, მოსარჩელე დამატებით მიუთითებს, რომ ორგანული კანონის კონსტიტუციურობის საკითხის გადაწყვეტა პლენუმის მიერ ეწინააღმდეგება კონსტიტუციას, ვინაიდან კოლეგიასა და პლენუმის განსჯად საკითხთა გამიჯვნის საფუძველი უნდა იყოს არა სადავო ნორმატიული აქტის ფორმალური მხარე, არამედ – სადავო ნორმით გათვალისწინებული შეზღუდვის შინაარსი, რომელიც წარმოშობს საკონსტიტუციო სასამართლოს მხრიდან მისი განმარტების იშვიათ ან/და განსაკუთრებით მნიშვნელოვან პრობლემას.

138. მოპასუხე მხარის მტკიცებით, ნორმის შეჩერების შესახებ პლენუმისთვის გადაწყვეტილების მიღების კომპეტენციის მინიჭება განპირობებულია საჯარო ინტერესით, ვინაიდან ზოგიერთ შემთხვევაში სადავო ნორმის დროებით შეჩერება უთანაბრდება მის არაკონსტიტუციურად ცნობას. კონსტიტუციის არც ერთი დანაწესი არ მოითხოვს კანონმდებლისგან ამა თუ იმ საკითხის აუცილებლად კოლეგიის კომპეტენციად გაწერას. ამასთან, საქმის პლენუმისთვის გადაცემა არ იწვევს გადაწყვეტილების მიღების დროში გაჭიანურებას.

139. მოპასუხე მიუთითებს, რომ კონსტიტუცია თავად განსაზღვრავს ორგანული კანონით დასარეგულირებელ საკითხებს, ხოლო აღნიშნული კანონის მიღებისთვის განსხვავებული წესის დადგენით, ამ საკითხებს პრიორიტეტი ენიჭება, რაც განაპირობებს პლენუმის მიერ მისი განხილვის საჭიროებას.

140. სადავო ნორმების კონსტიტუციურობის შეფასებამდე აუცილებელია, კონსტიტუციის და მიმდინარე კანონმდებლობის კონტექსტში განისაზღვროს საკონსტიტუციო სასამართლოს პლენუმის და კოლეგიის როლი, ფუნქცია და დანიშნულება საკონსტიტუციო სამართალწარმოების პროცესში. მხოლოდ ასე იქნება შესაძლებელი, ნორმის შეჩერების და ორგანული კანონის კონსტიტუციურობის შესახებ გადაწყვეტილების მიღების კომპეტენციის პლენუმისთვის მინიჭების კონსტიტუციასთან შესაბამისობის საკითხის სრულყოფილად გამოკვლევა.

141. საქართველოს კონსტიტუციის 88-ე მუხლის თანახმად, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლო შედგება 9 მოსამართლისაგან, ხოლო საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლო სასამართლო ხელისუფლებას ახორციელებს საკონსტიტუციო სამართალწარმოების წესით.

142. „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის მე-11 მუხლის პირველი პუნქტის თანახმად, საკონსტიტუციო სასამართლო შედგება პლენუმისა და ორი კოლეგიისგან. ამავე მუხლის მიხედვით, პლენუმის შემადგენლობაშია სასამართლოს ცხრავე წევრი, ხოლო კოლეგია შედგება 4 მოსამართლისგან. ამასთან, თითოეულ კოლეგიაში ხელისუფლების სხვადასხვა შტოების მიერ განწესებული მოსამართლეები, შეძლებისდაგვარად, თანაბრად უნდა გადანაწილდნენ. ამავე კანონის 21-ე მუხლით გამიჯნულია პლენუმის და კოლეგიის კომპეტენციები, ხოლო საქმეს, რომელიც მოიცავს როგორც პლენუმის, ისე კოლეგიის განსჯად საკითხებს, განიხილავს საკონსტიტუციო სასამართლოს პლენუმი. პლენუმის მიერ საქმის განხილვა არ იწვევს კოლეგიების მიერ სხვა საქმეების განხილვის ან გადაწყვეტის შეჩერებას. ამასთან, მნიშვნელოვანია, რომ საქმის განხილვისას და გადაწყვეტილების მიღებისას კოლეგია მოქმედებს, როგორც საკონსტიტუციო სასამართლო.

143. კანონმდებლის გადასაწყვეტია, როგორი მოდელით და კონფიგურაციით მოაწყობს სასამართლოს სტრუქტურას და საქმიანობას ისე, რომ იგი პასუხობდეს კონსტიტუციურ სტანდარტებს, მათ შორის, თავსებადი იყოს საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის პირველი პუნქტით გათვალისწინებულ სამართლიანი სასამართლოს უფლებასთან. როგორც აღინიშნა, დროული, სწრაფი და ეფექტიანი საკონსტიტუციო კონტროლი არის კონსტიტუციის მოთხოვნა და 42-ე მუხლის პირველი პუნქტით დაცული უფლების ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი კომპონენტი.

144. „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 21-ე მუხლის მიხედვით, ორგანული კანონის კონსტიტუციურობის განხილვა საკონსტიტუციო სასამართლოს პლენუმის კომპეტენციას მიეკუთვნება. საკონსტიტუციო სასამართლო არ იზიარებს მოსარჩელის პოზიციას იმასთან დაკავშირებით, რომ პლენუმის მიერ ორგანული კანონის ნორმის კონსტიტუციურობის საკითხის განხილვა თავისთავად ეწინააღმდეგება კონსტიტუციას. მოცემულ შემთხვევაში საკანონმდებლო ორგანომ მიიჩნია, რომ ორგანული კანონის სტატუსის და მის მიერ მოსაწესრიგებელ საკითხთა წრის გათვალისწინებით, მართებულია, აღნიშნულ საკითხებზე დავა სრულად განიხილოს და გადაწყვეტილება მიიღოს არა კოლეგიამ, არამედ - პლენუმმა, რაც თავსებადია პარლამენტის დისკრეციული უფლებამოსილების ფარგლებთან, შეარჩიოს პლენუმის იურისდიქციას მიკუთვნებულ საკითხთა წრე.

145. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პლენუმი შედგება სასამართლოს ყველა წევრისგან და მის განსჯადობას მიეკუთვნება სასამართლოს უმნიშვნელოვანესი უფლებამოსილებების განხორციელება. საკონსტიტუციო სასამრთლოს პლენუმი მისი შემადგენლობისა და კომპეტენციების გათვალისწინებით, წარმოადგენს პრაქტიკისათვის მნიშვნელოვანი საკითხების განმხილველ უმაღლესი კვალიფიკაციის სასამართლო ერთეულს, რომლისადმი მიმართვის შემთხვევაში ეფექტურად არის შესაძლებელი კონსტიტუციური უფლებების დაცვა. აღნიშნულიდან გამომდინარე, თავისთავად ის ფაქტი, რომ საქმეს განიხილავს საკონსტიტუციო სასამართლოს პლენუმი და არა კოლეგია, არ შეიძლება იქნეს მიჩნეული სამართლიანი სასამართლოს ძირითადი უფლების შეზღუდვად.

146. პლენუმის მიერ ორგანული კანონის თაობაზე სამართალწარმოების განხორციელების მომწესრიგებელი პროცედურული ნორმები დამოუკიდებლად ექვემდებარება კონსტიტუციურობის შემოწმებას. პლენუმის მიერ ასეთ საქმეებზე გადაწყვეტილების მიღებისათვის საჭირო უმრავლესობის კონსტიტუციურობის საკითხი შეფასებულიც არის წინამდებარე გადაწყვეტილების შესაბამის ნაწილში. თუმცა აღნიშნული არ გულისხმობს, რომ ორგანული კანონის ნორმის კონსტიტუციურობის დადგენის კომპეტენციის პლენუმისთვის მინიჭება, თავისთავად საფრთხეს უქმნის სასამართლოს ეფექტიანობას.

147. საქმის განხილვის მომენტისათვის არსებული საქმეების რაოდენობისა და გადანაწილების გათვალისწინებით ორგანული კანონის ნორმის კონსტიტუციურობის განხილვა პლენუმის მიერ არ იწვევს სასამართლოს გაუმართლებელ გადატვირთვას და არ უქმნის საფრთხეს სასამართლოს ეფექტურ ფუნქციონირებას. ამდენად, არ დგას საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის პირველი პუნქტით დაცული უფლების ეფექტური რეალიზაციის საფრთხე.

148. კანონის ნორმის და ორგანული კანონის ნორმის კონსტიტუციურობის საკითხების განაწილება კოლეგიასა და პლენუმს შორის, თავისთავად, პრობლემას ვერ შეუქმნის სასამართლოს გამართულ ფუნქციონირებას, თუ კანონმდებელმა შეიმუშავა საქმის განხილვის და გადაწყვეტის იმგვარი წესები, რაც თითოეულ შემთხვევაში, სასამართლოს საშუალებას მისცემს ეფექტურად დაიცვას ადამიანის უფლებები და თავისუფლებები საკონსტიტუციო სამართალწარმოების მეშვეობით.

149. ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 21-ე მუხლის პირველი პუნქტის სიტყვები „აგრეთვე ორგანული კანონის ნორმის კონსტიტუციურობის“ არ ეწინააღმდეგება საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის პირველ პუნქტს.

150. „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 25-ე მუხლის მე-5 პუნქტის სადავო სიტყვებმა კოლეგიის კომპეტენციიდან ამორიცხა ნორმის შეჩერების თაობაზე გადაწყვეტილების მიღების უფლებამოსილება და აღნიშნულ საკითხზე გადაწყვეტილებას იღებს მხოლოდ პლენუმი.

151. საკონსტიტუციო სასამართლომ სადავო აქტის შეჩერების კომპეტენციასთან დაკავშირებით, ერთმნიშვნელოვნად განსაზღვრა, რომ „კონსტიტუციური მართლმსაჯულების არსებული სისტემის თავისებურებების გათვალისწინებით, სადავო აქტის მოქმედების შეჩერების მექანიზმი იცავს მოსარჩელეს უფლების აუცდენელი და შეუქცევადი დარღვევისაგან და ხელს უწყობს საკონსტიტუციო სასამართლოსადმი მიმართვის ეფექტიანობას“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2014 წლის 24 დეკემბრის 3/2/577 გადაწყვეტილება საქმეზე „ა(ა)იპ ადამიანის უფლებების სწავლებისა და მონიტორინგის ცენტრი (EMC)” და საქართველოს მოქალაქე ვახუშტი მენაბდე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ”, II.31).

152. საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტებით, „კანონმდებლობა სადავო ნორმის მოქმედების შეჩერებას ითვალისწინებს მხოლოდ იმ შემთხვევაში, როდესაც არსებობს რეალური საფრთხე, რომ სადავო ნორმის მოქმედება გამოიწვევს მხარისათვის გამოუსწორებელ შედეგებს. შესაბამისად, სადავო ნორმის მოქმედების შეჩერების ინსტიტუტი მიმართულია იმ აუცდენელი და შეუქცევადი საფრთხეების პრევენციისკენ, რომელიც შეიძლება მოჰყვეს სადავო აქტის მოქმედებას და რომლის გამოსწორება შესაძლებელია ვერ მოხერხდეს საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ ამ აქტის არაკონსტიტუციურად ცნობის შემდეგაც. საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკის ანალიზი ცხადყოფს, რომ სასამართლო მხოლოდ უკიდურეს შემთხვევაში მიმართავს სადავო აქტის მოქმედების შეჩერების ღონისძიებას, მხოლოდ მაშინ, როდესაც მხარისათვის გამოუსწორებელი ზიანის მიყენების საფრთხე აშკარაა და არ არსებობს მესამე პირებისა და საზოგადოებრივი ინტერესების გაუმართლებელი შეზღუდვის რისკები“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2014 წლის 24 დეკემბრის №3/2/577 გადაწყვეტილება საქმეზე „ა(ა)იპ ადამიანის უფლებების სწავლებისა და მონიტორინგის ცენტრი (EMC)” და საქართველოს მოქალაქე ვახუშტი მენაბდე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ”, II-34).

153. „ამდენად, სადავო აქტის მოქმედების შეჩერება წარმოადგენს უაღრესად მნიშვნელოვან პრევენციულ უფლებადაცვით მექანიზმს და მნიშვნელოვანწილად განაპირობებს საკონსტიტუციო სასამართლოს ეფექტიანობას“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2014 წლის 24 დეკემბრის №3/2/577 გადაწყვეტილება საქმეზე „ა(ა)იპ ადამიანის უფლებების სწავლებისა და მონიტორინგის ცენტრი (EMC)” და საქართველოს მოქალაქე ვახუშტი მენაბდე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ”, II-35).

154. აქვე უნდა აღინიშნოს, რომ წინამდებარე საქმეზე არაკონსტიტუციურად გამოცხადდა „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 25-ე მუხლის მე-5 პუნქტის პირველი წინადადების სიტყვები „განმწესრიგებელ სხდომაზე“ და საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ სადავო ნორმის მოქმედების შეჩერება შესაძლებელია მოხდეს საქმის განხილვის ნებისმიერ ეტაპზე. შესაბამისად, სადავო ნორმის შეჩერების მექანიზმი გამოიყენება, დაუყოვნებელი, მყისიერი საფრთხის თავიდან ასაცილებლად. შექმნილი სამართლებრივი რეალობიდან გამომდინარე, საკონსტიტუციო სასამართლო არ შეაჩერებს სადავო ნორმის მოქმედებას იმ შემთხვევაში, თუ გამოუსწორებელი შედეგის დადგომის საფრთხე მყისიერი არ არის და შესაძლოა არსებობდეს სამომავლოდ, საბოლოო გადაწყვეტილების მიღებამდე, სხვა პერიოდში, რადგან ასეთი შესაძლებლობა მას შემდეგ მაინც ექნება.

155. როგორც აღინიშნა, კოლეგიისა და პლენუმის განსჯადობის საკითხების განსაზღვრა პარლამენტის დისკრეციულ უფლებამოსილებას წარმოადგენს. კონსტიტუცია არ შეიცავს რეგულირებას, თუ როგორ უნდა მოხდეს ფუნქციების გადანაწილება ამ ორ სასამართლო ერთეულს შორის. ამავდროულად, კანონმდებელმა ეს დისკრეციული უფლებამოსილება უნდა განახორციელოს საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის პირველი პუნქტის მოთხოვნათა დაცვით იმგვარად, რომ არ შეიქმნას უფლების დაცვის გაუმართლებელი ბარიერები, უფლების დაცვა არ იყოს არაეფექტური.

156. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტებით, „სასამართლო გადაწყვეტილება მიღებული უნდა იქნეს გონივრულად მისაღებ ვადებში, გაუმართლებელი დაყოვნების გარეშე, ვინაიდან მართლმსაჯულების გაუმართლებელი დაყოვნება ძირს უთხრის მისდამი საზოგადოების ნდობას“ (საკონსტიტუციო სასამართლოს 2014 წლის 24 დეკემბრის №3/2/577 გადაწყვეტილება საქმეზე ა(ა)იპ „ადამიანის უფლებების სწავლებისა და მონიტორინგის ცენტრი (EMC)” და საქართველოს მოქალაქე ვახუშტი მენაბდე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ", II-7).

157. სადავო ნორმის მოქმედების შეჩერების კონტექსტში გადაწყვეტილების მიღების გონივრული ვადა და სასამართლოსადმი მიმართვის ეფექტურობა ორგანულად ებმის ერთმანეთს. იმდენად, რამდენადაც სადავო ნორმის მოქმედების შეჩერება პრევენციული მექანიზმია, მისი ეფექტურობა უმეტეს შემთხვევაში დამოკიდებულია მის დროულ გამოყენებაზე, თუ დაგვიანდა სადავო ნორმის მოქმედების შეჩერება და დადგა გამოუსწორებელი შედეგი, აზრს დაკარგავს ამ მექანიზმის გამოყენება და თავად სამართლიანი სასამართლოს უფლებით სარგებლობა დადგება ეჭვქვეშ.

158. ამდენად, სადავო ნორმის შეჩერების თვალსაზრისით, საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის პირველი პუნქტით გათვალისწინებული სამართლიანი სასამართლოს უფლების ეფექტიანობისა და საქმის გონივრულ ვადებში განხილვის სტანდარტები დაირღვევა იმ შემთხვევაში, თუ საქმის განხილვას ხმარდება იმაზე მეტი დრო, ვიდრე ეს ამისათვის ობიექტურად არის საჭირო და ეს იწვევს უფლების შეუქცევადი დარღვევის რისკებს.

159. სადავო ნორმის თანახმად, კოლეგიის განსჯადობას მიკუთვნებულ საქმეებზე სადავო ნორმის მოქმედების შეჩერების შესახებ საკითხის გადაწყვეტა ხდება შემდეგნაირად: თუ საკონსტიტუციო სასამართლოს კოლეგია მიიჩნევს, რომ ნორმატიული აქტის მოქმედებას შეუძლია გამოუსწორებელი შედეგები გამოიწვიოს, საკითხი განსახილველად გადაეცემა საკონსტიტუციო სასამართლოს პლენუმს, რომელიც იღებს გადაწყვეტილებას სადავო ნორმის მოქმედების შეჩერების თაობაზე. ამავე დროს, გასათვალისწინებელია ის გარემოება, რომ საკონსტიტუციო სასამართლოს კოლეგია ნორმის მოქმედების შეჩერებისა და საქმის პლენუმისათვის გადაცემის საკითხის განხილვამდე ვალდებულია, შეაფასოს თავად კონსტიტუციური სარჩელის არსებითად განსახილველად მიღების საკითხი, რაც კონსტიტუციური სარჩელების მოცულობისა და მათში წარმოდგენილი სამართლებრივი საკითხების სირთულის გათვალისწინებით, ასევე საკმაო დროს მოითხოვს და ეს კიდევ უფრო აყოვნებს ნორმის მოქმედების შესახებ გადაწყვეტილების მიღებას. ამდენად, სადავო ნორმით შემოთავაზებულია პროცედურა, რომლის მიხედვითაც ნორმის მოქმედების შეჩერების საკითხის განხილვა ფაქტობრივად ხდება ორჯერ – კოლეგიისა და პლენუმის მიერ.

160. ერთი და იმავე საკითხის ორჯერ განხილვა ჯერ კოლეგიისა და შემდგომ პლენუმის მიერ არ შეესაბამება საქმის ეფექტური განხილვის სტანდარტს და გადაწყვეტილების მიღებისათვის მოითხოვს იმაზე მეტ დროს, ვიდრე ეს ობიექტურად არის საჭირო. თუ კანონმდებელი საკუთარი დისკრეციის ფარგლებში მიიჩნევს, რომ ნორმის მოქმედების შეჩერების საკითხი მისი მნიშვნელობიდან გამომდინარე უნდა გადაწყდეს საკონსტიტუციო სასამართლოს პლენუმის მიერ, მაშინ გაუგებარია იმავე საკითხის ჯერ კოლეგიის ფორმატში შესწავლის საჭიროება. როგორც აღინიშნა, კანონმდებელი უფლებამოსილია, ამა თუ იმ საკითხის მნიშვნელობიდან გამომდინარე, გადაანაწილოს განსჯადობა პლენუმსა და კოლეგიას შორის. კანონმდებელი არ არის შეზღუდული, მიიჩნიოს, რომ ნორმის მოქმედების შეჩერების საკითხი, მისი მნიშვნელობის გათვალისწინებით საჭიროებს საკონსტიტუციო სასამართლოს პლენუმის მონაწილეობას. ამავე დროს, შესაძლებელია უზრუნველყოფილ იქნეს სადავო ნორმის მოქმედების პროცესში საკონსტიტუციო სასამართლოს პლენუმის მონაწილეობა, იმგვარად, რომ ნაკლებად მოხდეს ნორმის შეჩერების საკითხის გადაწყვეტის პროცესის დაყოვნება და არ შეიქმნას დამატებითი, არასაჭირო საპროცესო ბარიერები, რათა საფრთხე არ შეექმნას სადავო ნორმის მოქმედების შეჩერების ეფექტურობას.

161. ამავე დროს, შესაძლოა არსებობდეს შემთხვევები, როდესაც უფლების დარღვევის გამოუსწორებელი შედეგის თავიდან აცილება ობიექტურად შეუძლებელია, როდესაც სასამართლო ობიექტურად ვერ ახერხებს საქმის შესწავლასა და გადაწყვეტილების მიღებას იმ ვადაში, რაც საჭიროა უფლების შეუქცევადი დარღვევის თავიდან ასაცილებლად. მაგრამ იმ პირობებში, როდესაც ამის მიზეზი ხდება არა ობიექტური გარემოებები, არამედ კანონმდებლობის მიერ ხელოვნურად შექმნილი პროცედურული ბარიერები, რომელთა არსებობაც აუცილებლობას არ წარმოადგენს, სახეზეა სამართლიანი სასამართლოს უფლების დარღვევა.

162. ამავე დროს, მნიშვნელოვანია მხედველობაში იქნეს მიღებული პლენუმის მიერ სადავო ნორმის მოქმედების შეჩერების თაობაზე გადაწყვეტილების მისაღებად აუცილებელი უმრავლესობის განმსაზღვრელი წესი. წინამდებარე გადაწყვეტილებით დადგენილია საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ გადაწყვეტილების მიღებისათვის აუცილებელი უმრავლესობის კონსტიტუციურსამართლებრივი სტანდარტები. კერძოდ, საკონსტიტუციო სასამართლოს ბუნებიდან გამომდინარე, კონსტიტუციის მოთხოვნაა, რომ ზოგადი წესი უნდა იყოს დამსწრეთა უმრავლესობით გადაწყვეტილების მიღება. შესაძლოა, ამ წესიდან გამონაკლისი კანონმდებლობით დადგინდეს მხოლოდ უკიდურეს შემთხვევებში, სისტემური მნიშვნელობის კონსტიტუციურსამართლებრივი საკითხების გადაწყვეტასთან მიმართებით.

163. სადავო ნორმის თანახმად, სადავო ნორმის შეჩერების თაობაზე გადაწყვეტილებას საკონსტიტუციო სასამართლოს პლენუმი იღებს სრული შემადგენლობის უმრავლესობით. სადავო ნორმის მოქმედების შეჩერება თავისთავად არ წარმოადგენს სისტემური მნიშვნელობის კონსტიტუციურსამართლებრივ საკითხს. საკონსტიტუციო სასამართლო არ გამორიცხავს, რომ, რიგ შემთხვევებში, ნორმების შეჩერების საკითხი მართლაც უკავშირდებოდეს სისტემურ, სტრუქტურულ კონსტიტუციურსამართლებრივ პრობლემებს, თუმცა ეს ასე არ არის ყველა შემთხვევაში. ამდენად, სადავო ნორმით დადგენილია გაუმართლებელი, არაგონივრული გადახრა საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ გადაწყვეტილების მიღების ზოგადი წესიდან.

164. ყოველივე ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 25-ე მუხლის მე-5 პუნქტის სიტყვები „მოცემული საკითხი განსახილველად გადაეცემა საკონსტიტუციო სასამართლოს პლენუმს, რომელსაც“ „განმწესრიგებელ სხდომაზე პლენუმის სრული შემადგენლობის უმრავლესობით მიღებული გადაწყვეტილებით“ ეწინააღმდეგება საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის პირველ პუნქტს.

საქმის განმხილველი კოლეგიის წევრის მიერ საკონსტიტუციო სასამართლოს პლენუმისთვის საქმის გადაცემის წესი

(„საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 21¹ მუხლის მე-3 და მე-4 პუნქტების კონსტიტუციურობა)

165. სადავო ნორმები განსაზღვრავს კოლეგიის წევრის მიერ საქმის პლენუმზე განხილვის შესახებ პლენუმისთვის დასაბუთებული წერილობითი შუამდგომლობით მიმართვის და მოცემულ საკითხზე პლენუმის მიერ შესაბამისი გადაწყვეტილების მიღების წესს.

166. მოსარჩელე მხარის მტკიცებით, ერთი მოსამართლის მიერ საქმის პლენუმზე გადაცემის შუამდგომლობა თავისთავად არაკონსტიტუციური არ არის, თუმცა პრობლემურია სადავო ნორმების ის ნორმატიული შინაარსი, რომლის მიხედვითაც, პლენუმის სრული შემადგენლობის უმრავლესობამ უნდა დაასაბუთოს შუამდგომლობის დაუშვებლობა, ისევე როგორც ერთი მოსამართლის მიერ ხსენებული უფლებამოსილების გამოყენება შესაძლებელია საქმის განხილვის ნებისმიერი ეტაპზე, რაც საფრთხეს უქმნის ეფექტური საკონსტიტუციო სამართალწარმოების განხორციელებას და ეწინააღმდეგება კონსტიტუციას.

167. მოპასუხე მხარე მიიჩნევს, რომ სადავო ნორმების კონსტიტუციურობის შეფასებისას მნიშვნელოვანია იმის გათვალისწინება, რომ შუამდგომლობის ავტორი მოსამართლე შებოჭილია დასაბუთებული განცხადების მიმართვით, ხოლო გადაწყვეტილების მისაღებად საჭირო ხმების რაოდენობის განსაზღვრას კონსტიტუცია კანონმდებელს ანდობს. მოპასუხე მხარე მიუთითებს, რომ სადავო წესის არსებით მოთხოვნას წარმოადგენს კონსტიტუციის განმარტების ან/და გამოყენების იშვიათი განმარტების არსებობის აუცილებლობა, რაც ექსკლუზიურად პლენუმის გადასაწყვეტი საკითხია.

168. სასარჩელო მოთხოვნის გათვალისწინებით, სასამართლომ უნდა შეაფასოს 2 ძირითადი საკითხი: კერძოდ, კონსტიტუციურია თუ არა საქმის განმხილველი კოლეგიის წევრის მიერ პლენუმისთვის დასაბუთებული შუამდგომლობით მიმართვის შესაძლებლობა საქმის განხილვის ნებისმიერ ეტაპზე და პლენუმის მიერ შუამდგომლობის განხილვის პროცედურა ხომ არ ეწინააღმდეგება კონსტიტუციის 42-ე მუხლის პირველი პუნქტით დაცული სამართლიანი სასამართლოს უფლების მოთხოვნებს.

169. სადავო ნორმის შემოღებით კანონმდებელმა კოლეგიაში მყოფ საკონსტიტუციო სასამართლოს ინდივიდუალურ წევრს მიანიჭა დამატებითი უფლებამოსილება, კანონით დადგენილ შემთხვევებში, მიმართოს პლენუმს დასაბუთებული მოთხოვნით საქმის პლენუმის მიერ განხილვის თაობაზე.

170. როგორც არაერთხელ აღინიშნა, საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის პირველი პუნქტი იცავს პირის შესაძლებლობას, საკონსტიტუციო სასამართლოსადმი მიმართვის გზით დაიცვას მისი უფლებები და თავისუფლებები. სადავო ნორმით გათვალისწინებული პროცედურა იწვევს საკონსტიტუციო სამართალწარმოების პროცესის გახანგრძლივებას, რითაც გარკვეულწილად ართულებს უფლების დაცვას საკონსტიტუციო სასამართლოში. აღნიშნულიდან გამომდინარე, სადავო ნორმა იწვევს ჩარევას სამართლიანი სასამართლოს უფლებაში.

171. სასამართლომ არაერთხელ მიუთითა, რომ უფლება სამართლიან სასამართლოზე არ არის აბსოლუტური. ეს უფლება შეიძლება შეიზღუდოს დემოკრატიულ საზოგადოებაში არსებული ლეგიტიმური მიზნების მისაღწევად. ამასთანავე, სამართლიან სასამართლოზე უფლების შეზღუდვისას კანონმდებელმა უნდა დაიცვას გონივრული ბალანსი შეზღუდვის გამოყენებულ საშუალებებსა და კანონიერ მიზანს შორის (იხ. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2014 წლის 27 თებერვლის №2/2/558 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე ილია ჭანტურაია საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-6).

172. სადავო ნორმით დადგენილი რეგულაციის მიზანია, საკონსტიტუციო სასამართლოს წევრი აღჭურვოს უფლებამოსილებით, საქმე გადასცეს საკონსტიტუციო სასამართლოს პლენუმს, რაც, თავის მხრივ, საკონსტიტუციო სასამართლოს ერთგვაროვანი პრაქტიკის ჩამოყალიბებისა და არსებული პრაქტიკის განვითარების ლეგიტიმურ მიზანს ემსახურება. აღნიშნული მიზნის მისაღწევად დასაშვებია საკონსტიტუციო სამართალწარმოების გონივრული ვადით შეყოვნება, თუმცა ეს მიზნის პროპორციულად უნდა განხორციელდეს.

173. საქმის განმხილველი კოლეგიის წევრის უფლებამოსილება პირობადებულია კონკრეტული მოთხოვნებით. კერძოდ, მოსამართლე უნდა მიიჩნევდეს, რომ მისი პოზიცია, რომელიც გამომდინარეობს განსახილველი საქმიდან, განსხვავდება სასამართლოს მიერ ადრე მიღებულ გადაწყვეტილებაში (გადაწყვეტილებებში) გამოხატული სამართლებრივი პოზიციისაგან; ან განსახილველი საქმე თავისი შინაარსით წარმოშობს საქართველოს კონსტიტუციის განმარტების ან/და გამოყენების იშვიათ ან/და განსაკუთრებით მნიშვნელოვან სამართლებრივ პრობლემას. აღნიშნული პირობები ალტერნატიული ხასიათისაა და ერთ-ერთი მათგანის არსებობის დასაბუთებაც საკმარისია მოსამართლისთვის, შუამდგომლობით მიმართოს პლენუმს.

174. საკონსტიტუციო სამართალწარმოების პროცესში საქმის განხილვის ეტაპის დასრულების შემდეგ სასამართლოს კოლეგია ან პლენუმი გადის სათათბირო ოთახში საბოლოო გადაწყვეტილების მისაღებად (საქმის გადაწყვეტის ეტაპი). ამავდროულად, სათათბირო ოთახში გასვლის და საქმის გადაწყვეტის ეტაპი არის ერთი უწყვეტი პროცესი. ამდენად, საკონსტიტუციო სასამართლო არ გამორიცხავს, რომ საქმის განმხილველი კოლეგიის ინდივიდუალურ წევრს, სწორედ ამ ეტაპზე ჩამოუყალიბდეს პოზიცია, რომელიც განსხვავდება სასამართლოს მიერ ადრე მიღებულ გადაწყვეტილებაში (გადაწყვეტილებებში) გამოხატული სამართლებრივი პოზიციისაგან, ან მიიჩნიოს, რომ განსახილველი საქმე თავისი შინაარსით წარმოშობს საქართველოს კონსტიტუციის განმარტების ან/და გამოყენების იშვიათ ან/და განსაკუთრებით მნიშვნელოვან სამართლებრივ პრობლემას.

175. სასამართლო იზიარებს მოპასუხის პოზიციას იმის თაობაზე, რომ კოლეგიის წევრი ვალდებულია, დაასაბუთოს მოთხოვნა. კერძოდ, უნდა დასაბუთდეს, თუ რატომ იწვევს განსახილველი საქმე ადრე მიღებული გადაწყვეტილებისგან განსხვავებული პოზიციის ჩამოყალიბებას, ან/და აღნიშნული საქმე წარმოშობს კონსტიტუციის განმარტების ან/და მნიშვნელოვანი სამართლებრივი პრობლემის გადაჭრის საჭიროებას. ამასთან, აღნიშნული საკითხები შესაძლოა დადგეს საქმის განხილვის ნებისმიერ ეტაპზე, მით უფრო, როდესაც საკითხი ეხება სასამართლოს მიერ დამკვიდრებული პრეცედენტის დაძლევას.

176. აღნიშნულის გათვალისწინებით, სადავო ნორმების ის ნორმატიული შინაარსი, რომელიც ითვალისწინებს საქმის განმხილველი კოლეგიის წევრის უფლებამოსილებას საქმის განხილვისა და გადაწყვეტის ნებისმიერ ეტაპზე მიმართოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პლენუმს დასაბუთებული წერილობითი შუამდგომლობით, შესაბამისობაშია საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის პირველ პუნქტთან.

177. ცალკე შეფასების საგანს წარმოადგენს, სადავო ნორმით გათვალისწინებული შუამდგომლობის თაობაზე პლენუმის მიერ გადაწყვეტილების მიღების წესი. გასაჩივრებული დებულებების მიხედვით, შუამდგომლობა პლენუმის მიერ განსახილველად მიღებულად ითვლება, გარდა იმ შემთხვევისა, როცა პლენუმი აღნიშნული საქმის განხილვაზე უარს იტყვის განჩინებით, რომელიც მიღებულად ჩაითვლება, თუ მას მხარს დაუჭერს საკონსტიტუციო სასამართლოს პლენუმის სრული შემადგენლობის უმრავლესობა. შესაბამისად, საქმის განმხილველი კოლეგიის წევრის შუამდგომლობა ყველა შემთხვევაში დასაშვებია, თუ პლენუმის სრული შემადგენლობის უმრავლესობა საპირისპიროს არ დაასაბუთებს.

178. წინამდებარე გადაწყვეტილებით დადგინდა, რომ საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ გადაწყვეტილების მიღების ზოგადი წესი უნდა იყოს დამსწრეთა უმრავლესობით გადაწყვეტილების მიღება. ამ წესიდან გამონაკლისი კი დასაშვებია მხოლოდ უკიდურეს შემთხვევებში, სისტემური მნიშვნელობის კონსტიტუციურსამართლებრივი საკითხების გადაწყვეტისას.

179. სადავო ნორმის თანახმად, კოლეგიის წევრის შუამდგომლობაზე უარის თქმის გადაწყვეტილება საკონსტიტუციო სასამართლოს პლენუმმა უნდა მიიღოს სრული შემადგენლობის უმრავლესობით. პლენუმზე საქმის გადაცემის თაობაზე კოლეგიის წევრის შუამდგომლობის განხილვა არ წარმოადგენს ისეთი სისტემური მნიშვნელობის კონსტიტუციურ პრობლემას, რომ დასაშვები იყოს საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ გადაწყვეტილების მიღების ზოგადი წესიდან გადახრა. აღნიშნულიდან გამომდინარე, „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 21¹ მუხლის მე-4 პუნქტის სიტყვა „სრული“ ეწინააღმდეგება საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის პირველი პუნქტის მოთხოვნებს.

გადაწყვეტილების სრული ტექსტის გამოქვეყნების ვალდებულება

(„საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული

კანონის 25-ე მუხლის მე-6 პუნქტის სიტყვების „სრული ტექსტის“,

„საკონსტიტუციო სამართალწარმოების შესახებ“ საქართველოს კანონის 22-ე მუხლის მე-5 პუნქტის სიტყვების „სრული ტექსტის“, 33-ე მუხლის პირველი პუნქტის სიტყვის „სრული“ კონსტიტუციურობა)

180. სადავო ნორმები განსაზღვრავს საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ მიღებული გადაწყვეტილების გამოქვეყნებისა და ძალაში შესვლის წესებსა და პროცედურას. კერძოდ, საკონსტიტუციო სასამართლოს აქტის გამოქვეყნებად ითვლება მისი სრული ტექსტის საკონსტიტუციო სასამართლოს ვებგვერდზე გამოქვეყნება.

181. მოსარჩელე მხარე მიიჩნევს, რომ საკონსტიტუციო სასამართლოს საქმიანობის სპეციფიკის გათვალისწინებითა და ადამიანის უფლების დაცვის თვალსაზრისით, დიდი მნიშვნელობა აქვს სასამართლოს გადაწყვეტილების დროულად ძალაში შესვლას. სადავო ნორმებით იქმნება უფლების დარღვევის რისკები იმ შემთხვევაში, როდესაც სასამართლომ მიიღო გადაწყვეტილება ნორმის არაკონსტიტუციურად ცნობის ან მისი მოქმედების შეჩერების შესახებ, თუმცა ვერ მოასწრო გადაწყვეტილების სამოტივაციო ნაწილის მომზადება.

182. მოპასუხე მხარის მტკიცებით, სასამართლოს გადაწყვეტილების სრული ტექსტის გამოქვეყნების ვალდებულება სამართლიანი სასამართლოს უფლების უზრუნველყოფას ემსახურება. დაინტერესებულ პირებს გადაწყვეტილების დასაბუთებულობის ხარისხის შესაბამისად უნდა შეექმნათ შთაბეჭდილება, რომ მართლმსაჯულება არ იყო თვითნებური. ამასთან, სამოტივაციო ნაწილში ჩამოყალიბებული მსჯელობა აღმასრულებელი ხელისუფლებისათვის არის საორიენტაციო შესაბამისი გადაწყვეტილების მიღებისას.

183. მოქმედი კანონმდებლობის ანალიზი ცხადყოფს, რომ საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ შესაბამისი სასამართლო აქტების მიღება ხდება მხოლოდ იმ შემთხვევაში, როდესაც უკვე მომზადებულია შესაბამისი აქტის პროექტი. კერძოდ, „საკონსტიტუციო სამართალწარმოების შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-17 მუხლის 6¹ პუნქტის მიხედვით, „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 25-ე მუხლის 4¹ პუნქტით გათვალისწინებულ შემთხვევებში მომხსენებელი მოსამართლე არკვევს, არსებობს თუ არა სადავო აქტის ან მისი ნაწილის ძალადაკარგულად ცნობის საფუძველი და, საჭიროების შემთხვევაში, მხარეებთან, კონსტიტუციური წარდგინების ავტორებთან ან/და მათ წარმომადგენლებთან აზუსტებს საქმესთან დაკავშირებულ საკითხებს. კონსტიტუციური სარჩელის ან კონსტიტუციური წარდგინების არსებითად განსახილველად მიღების საკითხის ზეპირი მოსმენის გარეშე გადაწყვეტის შემთხვევაში მომხსენებელი მოსამართლე განმწესრიგებელი სხდომისთვის ამზადებს განჩინების პროექტს. ამავე კანონის 22-ე მუხლის მე-2 პუნქტის თანახმად, განჩინების ან საოქმო ჩანაწერის პროექტს საკონსტიტუციო სასამართლოს პლენუმს/კოლეგიას წარუდგენს მომხსენებელი მოსამართლე. თუ არსებობს განჩინების ან საოქმო ჩანაწერის სხვა პროექტი, მას კენჭი ცალკე ეყრება. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს რეგლამენტის 30-ე მუხლის მე-3 პუნქტის თანახმად, მომხსენებელი მოსამართლე წარუდგენს პლენუმს/კოლეგიას საოქმო ჩანაწერის/განჩინების პროექტს. განხილვის მონაწილე მოსამართლე უფლებამოსილია, კენჭისყრაზე დააყენოს წინადადება საოქმო ჩანაწერის/განჩინების პროექტში ცვლილების ან დამატების შეტანის შესახებ. წინადადებით გათვალისწინებულ თითოეულ ცვლილებას/დამატებას კენჭი ეყრება ცალ-ცალკე. ცვლილება/დამატება მიღებულად ითვლება, თუ მას მხარი დაუჭირა დამსწრე მოსამართლეთა ნახევარზე მეტმა. ამავე მუხლის მე-4 პუნქტის თანახმად, აღნიშნული პროცედურის დასრულების შემდეგ კენჭი ეყრება მომხსენებელი მოსამართლის მიერ წარდგენილი საოქმო ჩანაწერის/განჩინების პროექტს (მიღებული ცვლილებების და დამატებების გათვალისწინებით). საკონსტიტუციო სასამართლოს რეგლამენტის მე-40 მუხლის პირველი პუნქტის თანახმად კი, გადაწყვეტილების/დასკვნის მიღების, ხელმოწერისა და გამოცხადებისას შესაბამისად მოქმედებს ამ რეგლამენტის 30-ე და 31-ე მუხლებით გათვალისწინებული წესი. ამდენად, აღნიშნული რეგულაციების გათვალისწინებით, შეუძლებელია მიღებულ იქნეს სასამართლოს აქტი, თუ სახეზე არ არის მისი სრული ტექსტი.

184. ნიშანდობლივია, რომ სადავო ნორმების შემოღებამდეც, საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ გადაწყვეტილების გამოცხადების შემდეგ, მხარეებს მოთხოვნისთანავე უნდა გადასცემოდათ გადაწყვეტილების სრული ტექსტი. შესაბამისად, სადავო ნორმებით არ მომხდარა არსებითად ახალი ვალდებულებების დაკისრება სასამართლოსთვის.

185. მოცემულ მსჯელობაზე დაყრდნობით საკონსტიტუციო სასამართლო მიიჩნევს, რომ გადაწყვეტილების სრული ტექსტის საკონსტიტუციო სასამართლოს ვებგვერდზე გამოქვეყნების წინა პირობა არ აბრკოლებს გადაწყვეტილების ძალაში შესვლას. როგორც უკვე აღინიშნა, სასამართლოს მიერ შესაბამისი აქტის მიღებისას უკვე სახეზეა აღნიშნული აქტის სრული ტექსტი, შესაბამისად, მისი გამოქვეყნების ვალდებულება არ მოითხოვს რაიმე დამატებით დროს და არ შეიცავს იმ რისკებს, რომლებზეც მოსარჩელე მხარე აპელირებდა.

186. ყოველივე ზემოაღნიშნულის გათვალისწინებით, სასამართლო ადგენს, რომ სადავო ნორმებით გათვალისწინებული სასამართლოს გადაწყვეტილების გამოქვეყნებისა და ძალაში შესვლის წესი და პროცედურა არ იწვევს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის პირველი პუნქტით დაცული უფლების დარღვევას.

187. აღნიშნულიდან გამომდინარე, „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 25-ე მუხლის მე-6 პუნქტის სიტყვები „სრული ტექსტის“, „საკონსტიტუციო სამართალწარმოების შესახებ“ საქართველოს კანონის 22-ე მუხლის მე-5 პუნქტის სიტყვები „სრული ტექსტის“, 33-ე მუხლის პირველი პუნქტის სიტყვა „სრული“ არ ეწინააღმდეგება საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის პირველ პუნქტს.

გადაწყვეტილების სრული ტექსტის გამოცხადების ვალდებულება

(„საკონსტიტუციო სამართალწარმოების შესახებ“ საქართველოს კანონის

29-ე მუხლის მე-4 პუნქტის სიტყვების „სამოტივაციო და“ კონსტიტუციურობა)

188. „საკონსტიტუციო სამართალწარმოების შესახებ“ საქართველოს კანონის 29-ე მუხლის მე-4 პუნქტის თანახმად, „საკონსტიტუციო სასამართლო უფლებამოსილია გამოაცხადოს საკონსტიტუციო სასამართლოს გადაწყვეტილების/დასკვნის მხოლოდ სამოტივაციო და სარეზოლუციო ნაწილები. ამ შემთხვევაში მხარეებს დაუყოვნებლივ გადაეცემა გადაწყვეტილების/დასკვნის სრული ტექსტი“.

189. საქმის არსებითად განხილვაში მონაწილე საკონსტიტუციო სასამართლოს ყველა წევრის მიერ საკონსტიტუციო სასამართლოს გადაწყვეტილებაზე ან დასკვნაზე ხელმოწერის შემდეგ სხდომის თავმჯდომარე აღნიშნულ გადაწყვეტილებას/დასკვნას და საკონსტიტუციო სასამართლოს წევრის განსხვავებული აზრის/თანმხვედრი აზრის არსებობის შესახებ ინფორმაციას აცხადებს სხდომათა დარბაზში. ისეთ შემთხვევაში, როდესაც საკონსტიტუციო სასამართლოს წევრი განზრახ არიდებს თავს ხელმოწერას ან ობიექტური მიზეზის გამო ვერ აწერს ხელს და ხელმომწერთა რაოდენობა საკმარისია შესაბამისი განჩინების/საოქმო ჩანაწერის მიღებისთვის, სხდომის თავმჯდომარე აღნიშნულ გადაწყვეტილებას/დასკვნას და საკონსტიტუციო სასამართლოს წევრის განსხვავებული აზრის/თანმხვედრი აზრის არსებობის შესახებ ინფორმაციას აცხადებს სხდომათა დარბაზში.

190. საკონსტიტუციო სასამართლოს გადაწყვეტილება და დასკვნა ცხადდება საქართველოს სახელით. საქმის ზეპირი მოსმენის გარეშე განხილვის საფუძველზე მიღებული გადაწყვეტილება ან დასკვნა შესაძლებელია არ გამოცხადდეს სხდომის დარბაზში. საკონსტიტუციო სასამართლო უფლებამოსილია, გამოაცხადოს საკონსტიტუციო სასამართლოს გადაწყვეტილების/დასკვნის მხოლოდ სამოტივაციო და სარეზოლუციო ნაწილები. ამ შემთხვევაში მხარეებს დაუყოვნებლივ გადაეცემა გადაწყვეტილების/დასკვნის სრული ტექსტი.

191. „საკონსტიტუციო სამართალწარმოების შესახებ“ საქართველოს კანონის 29-ე მუხლის პირველი პუნქტის პირველი წინადადების თანახმად, საქმის არსებითად განხილვაში მონაწილე საკონსტიტუციო სასამართლოს ყველა წევრის მიერ საკონსტიტუციო სასამართლოს გადაწყვეტილებაზე ან დასკვნაზე ხელმოწერის შემდეგ სხდომის თავმჯდომარე აღნიშნულ გადაწყვეტილებას/დასკვნას და საკონსტიტუციო სასამართლოს წევრის განსხვავებული აზრის/თანმხვედრი აზრის არსებობის შესახებ ინფორმაციას აცხადებს სხდომათა დარბაზში. ამავე კანონის 30-ე მუხლის შესაბამისად, საკონსტიტუციო სასამართლოს გადაწყვეტილება და დასკვნა შედგება შესავალი, აღწერილობითი, სამოტივაციო და სარეზოლუციო ნაწილებისაგან. ამგვარად, „საკონსტიტუციო სამართალწარმოების შესახებ“ საქართველოს კანონის 29-ე მუხლის პირველი პუნქტი ადგენს ვალდებულებას, რომ სხდომის თავმჯდომარემ გამოაცხადოს გადაწყვეტილება და დასკვნა სრულად: შესავალი, აღწერილობითი, სამოტივაციო და სარეზოლუციო ნაწილები. ამავე დროს, ისეთ შემთხვევებს, როდესაც გადაწყვეტილება/დასკვნა სრულად არ ცხადდება, აწესრიგებს ამავე მუხლის მე-4 პუნქტი, რომელიც ადგენს, რომ სასამართლო უფლებამოსილია, გამოაცხადოს სამოტივაციო და სარეზოლუციო ნაწილები. სადავო ნორმის სისტემური ანალიზი ცხადყოფს, რომ ტერმინში „უფლებამოსილია“ არ მოიაზრება საკონსტიტუციო სასამართლოს შესაძლებლობა, თავისი შეხედულებისამებრ განსაზღვროს, გამოაცხადოს თუ არა მიღებული გადაწყვეტილების სამოტივაციო და სარეზოლუციო ნაწილები. სადავო ნორმა მოწოდებულია, უზრუნველყოს სასამართლოს მიერ მიღებული აქტის მინიმუმ სამოტივაციო და სარეზოლუციო ნაწილების გამოცხადება იმ შემთხვევაში, თუ სასამართლო საჭიროდ არ ჩათვლის გადაწყვეტილების სრული ტექსტის გამოცხადებას.

192. მოსარჩელე აღნიშნავს, რომ საკონსტიტუციო სასამართლოს საქმიანობის სპეციფიკის გათვალისწინებითა და ადამიანის უფლების დაცვის თვალსაზრისით, დიდი მნიშვნელობა აქვს სასამართლოს გადაწყვეტილების დროულად ძალაში შესვლას. საკონსტიტუციო სამართალწარმოების მომწესრიგებელი რეგულაციები ცხადყოფს, რომ საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ მიღებული აქტი ძალაში შედის მას შემდეგ, რაც მოხდება მისი გამოქვეყნება, ხოლო „საკონსტიტუციო სამართალწარმოების შესახებ“ საქართველოს კანონის 33-ე მუხლის პირველი პუნქტის თანახმად, საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ მიღებული გადაწყვეტილება ქვეყნდება მისი სხდომაზე გამოცხადებისთანავე. შესაბამისად, გადაწყვეტილების გამოცხადება დროში ყოველთვის წინ უსწრებს მის გამოქვეყნებას.

193. „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 25-ე მუხლის მე-6 პუნქტის თანახმად, „საკონსტიტუციო სასამართლოს აქტის გამოქვეყნებად ითვლება მისი სრული ტექსტის საკონსტიტუციო სასამართლოს ვებგვერდზე გამოქვეყნება“. შესაბამისად, საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ გადაწყვეტილების გამოცხადებისთანავე აღნიშნული გადაწყვეტილების სრული ტექსტი განთავსდება საკონსტიტუციო სასამართლოს ვებგვერდზე და საჯაროდ ხელმისაწვდომი იქნება ნებისმიერი დაინტერესებული პირისთვის. ამასთან, კანონმდებლობით, დამატებით უზრუნველყოფილია მხარეთათვის მიღებული გადაწყვეტილების სრული ტექსტის გადაცემა მისი გამოცხადებისთანავე. შესაბამისად, მოქმედი საკანონმდებლო რეგულაციები იძლევა სასამართლოს მიერ მიღებული აქტის სრული ტექსტის დროული გაცნობის შესაძლებლობას.

194. სასამართლო აქტის ვებგვერდზე გამოქვეყნებისგან განსხვავებით, სადაც გადაწყვეტილების მთლიანი ტექსტის ატვირთვა ხდება მყისიერად, გადაწყვეტილების მთლიანი ან თუნდაც მხოლოდ სამოტივაციო და სარეზოლუციო ნაწილების გამოცხადება ობიექტურად მოითხოვს შესაბამის დროს. ხშირია შემთხვევები, როდესაც საკონსტიტუციო სასამართლოს გადაწყვეტილების სამოტივაციო ნაწილი, საქმის სპეციფიკიდან გამომდინარე, საკმაოდ მოცულობითია და მისი სხდომათა დარბაზში გამოცხადება ობიექტურად დიდ დროს მოითხოვს. საკონსტიტუციო სასამართლო იზიარებს მოსარჩელის პოზიციას მოცემულ საკითხთან დაკავშირებით და აღნიშნავს, რომ სადავო ნორმები იწვევს სასამართლო რესურსის არამიზნობრივ, ხარჯვას და გაუმართლებლად აყოვნებს მიღებული გადაწყვეტილების ძალაში შესვლას.

195. საკონსტიტუციო სამართალწარმოების მომწესრიგებელი კანონმდებლობის შესაბამისად, საკონსტიტუციო სასამართლოს გადაწყვეტილების ძალაში შესვლა უკავშირდება მის საკონსტიტუციო სასამართლოს ვებგვერდზე გამოქვეყნებას. აღნიშნულის გათვალისწინებით, გადაწყვეტილების უშუალოდ სხდომის დარბაზში გამოცხადებას არ უკავშირდება მნიშვნელოვანი სამართლებრივი შედეგები.

196. კანონმდებლობის ანალიზი ცხადყოფს, რომ არ არსებობს ის ლეგიტიმური ინტერესი, რომელიც გაამართლებდა საკონსტიტუციო სასამართლოს გადაწყვეტილების სამოტივაციო ნაწილის გამოცხადების ვალდებულებას და ამ გზით საკონსტიტუციო კონტროლის შეფერხებას. შესაბამისად, სადავო რეგულაცია არის თვითმიზნური და ეწინააღმდეგება სამართლიანი სასამართლოს უფლებას.

197. ყოველივე ზემოხსენებულის საფუძველზე, საკონსტიტუციო სასამართლო მიიჩნევს, რომ „საკონსტიტუციო სამართალწარმოების შესახებ“ საქართველოს კანონის 29-ე მუხლის მე-4 პუნქტის სიტყვები „სამოტივაციო და„ ეწინააღმდეგება საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის პირველი პუნქტით განმტკიცებულ სამართლიანი სასამართლოს უფლებას.

 

III

სარეზოლუციო ნაწილი

საქართველოს კონსტიტუციის 89-ე მუხლის პირველი პუნქტის „ა“ და „ვ“ ქვეპუნქტებისა და მე-2 პუნქტის, „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის მე-19 მუხლის პირველი პუნქტის „ა“ და „ე“ ქვეპუნქტების, 21-ე მუხლის პირველი პუნქტის, 23-ე მუხლის პირველი პუნქტის, 25-ე მუხლის პირველი, მე-2 და მე-3 პუნქტების, 27-ე მუხლის მე-5 პუნქტის, 33-ე მუხლის პირველი პუნქტის, 39-ე მუხლის პირველი პუნქტის „ა“ ქვეპუნქტის, 43-ე მუხლის პირველი, მე-2, მე-4, მე-7, მე-8, მე-11 და მე-13 პუნქტების, 44-ე მუხლის, „საკონსტიტუციო სამართალწარმოების შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-7 მუხლის პირველი და მე-2 პუნქტების, 24-ე მუხლის პირველი და მე-2 პუნქტების, 30-ე, 31-ე, 32-ე და 33-ე მუხლების საფუძველზე,

 

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლო

ადგენს :

1. კონსტიტუციური სარჩელი №768 (საქართველოს პარლამენტის წევრთა ჯგუფი (დავით ბაქრაძე, სერგო რატიანი, როლანდ ახალაია, ლევან ბეჟაშვილი და სხვები, სულ 38 დეპუტატი) საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ) დაკმაყოფილდეს ნაწილობრივ და არაკონსტიტუციურად იქნეს ცნობილი:

ა) საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის პირველ პუნქტთან მიმართებით:

ა.ა) „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 21-ე მუხლის პირველი პუნქტის სიტყვები „და 25-ე მუხლის მე-5 პუნქტით“;

ა.ბ) „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 25-ე მუხლის მე-5 პუნქტის სიტყვები „მოცემული საკითხი განსახილველად გადაეცემა საკონსტიტუციო სასამართლოს პლენუმს, რომელსაც“, „განმწესრიგებელ სხდომაზე პლენუმის სრული შემადგენლობის უმრავლესობით მიღებული გადაწყვეტილებით“;

ა.გ) „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 44-ე მუხლის მე-3 პუნქტის სიტყვა „სრული“ და მე-4 პუნქტის სიტყვები „აგრეთვე ორგანული კანონის ნორმის კონსტიტუციურობის“;

ა.დ) „საკონსტიტუციო სამართალწარმოების შესახებ“ საქართველოს კანონის 29-ე მუხლის მე-4 პუნქტის სიტყვები „სამოტივაციო და“.

ბ) საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის პირველ პუნქტთან და საქართველოს კონსტიტუციის 88-ე მუხლის პირველ პუნქტთან მიმართებით „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის მე-18 მუხლის ის ნორმატიული შინაარსი, რომელიც ითვალისწინებს საკონსტიტუციო სასამართლოს წევრის უფლებამოსილების შეწყვეტას 10-წლიანი ვადის ამოწურვისთანავე იმ შემთხვევაში, თუ შესაბამისმა სახელმწიფო ორგანომ კანონით დადგენილ ვადაში არ აირჩია/დანიშნა ახალი წევრი და ეს სათანადო კვორუმის არარსებობის გამო შეუძლებელს ხდის საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ უფლებამოსილების განხორციელებას.

გ) „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის მე-10 მუხლის 5³ პუნქტი საქართველოს კონსტიტუციის 29-ე მუხლის პირველ და მე-2 პუნქტებთან და საქართველოს კონსტიტუციის 88-ე მუხლის მე-2 პუნქტის მე-2 და მე-3 წინადადებებთან მიმართებით.

2. კონსტიტუციური სარჩელი №768 (საქართველოს პარლამენტის წევრთა ჯგუფი (დავით ბაქრაძე, სერგო რატიანი, როლანდ ახალაია, ლევან ბეჟაშვილი და სხვები, სულ 38 დეპუტატი) საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ) არ დაკმაყოფილდეს სასარჩელო მოთხოვნის იმ ნაწილში, რომელიც შეეხება საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის პირველ პუნქტთან მიმართებით:

ა) „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 21-ე მუხლის პირველი პუნქტის სიტყვების „აგრეთვე ორგანული კანონის ნორმის კონსტიტუციურობის“ კონსტიტუციურობას;

ბ) „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 25-ე მუხლის მე-6 პუნქტის სიტყვების „სრული ტექსტის“ კონსტიტუციურობას;

გ) „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 44-ე მუხლის მე-2 პუნქტის კონსტიტუციურობას;

დ) „საკონსტიტუციო სამართალწარმოების შესახებ“ საქართველოს კანონის 22-ე მუხლის მე-5 პუნქტის სიტყვების „სრული ტექსტის“ და 33-ე მუხლის პირველი პუნქტის სიტყვის „სრული“ კონსტიტუციურობას.

3. კონსტიტუციური სარჩელი №769 (საქართველოს მოქალაქეები – ერასტი ჯაკობია და კარინე შახპარონიანი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ) დაკმაყოფილდეს ნაწილობრივ და არაკონსტიტუციურად იქნეს ცნობილი საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის პირველ პუნქტთან მიმართებით:

ა) „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის მე-18 მუხლის ის ნორმატიული შინაარსი, რომელიც ითვალისწინებს საკონსტიტუციო სასამართლოს წევრის უფლებამოსილების შეწყვეტას 10-წლიანი ვადის ამოწურვისთანავე იმ შემთხვევაში, თუ შესაბამისმა სახელმწიფო ორგანომ კანონით დადგენილ ვადაში არ აირჩია/დანიშნა ახალი წევრი და ეს სათანადო კვორუმის არარსებობის გამო შეუძლებელს ხდის საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ უფლებამოსილების განხორციელებას;

ბ) „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 21¹ მუხლის მე-4 პუნქტის სიტყვა „სრული“;

გ) „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 25-ე მუხლის მე-5 პუნქტის სიტყვები „მოცემული საკითხი განსახილველად გადაეცემა საკონსტიტუციო სასამართლოს პლენუმს, რომელსაც“ „განმწესრიგებელ სხდომაზე პლენუმის სრული შემადგენლობის უმრავლესობით მიღებული გადაწყვეტილებით“;

დ) „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 44-ე მუხლის მე-3 პუნქტის სიტყვა „სრული“ და მე-4 პუნქტის სიტყვები „აგრეთვე ორგანული კანონის ნორმის კონსტიტუციურობის“.

4. კონსტიტუციური სარჩელი №769 (საქართველოს მოქალაქეები - ერასტი ჯაკობია და კარინე შახპარონიანი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ) არ დაკმაყოფილდეს სასარჩელო მოთხოვნის იმ ნაწილში, რომელიც შეეხება საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის პირველ პუნქტთან მიმართებით:

ა) „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 21¹ მუხლის მე-3 პუნქტის კონსტიტუციურობას;

ბ) „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 44-ე მუხლის მე-2 პუნქტის კონსტიტუციურობას.

5. კონსტიტუციური სარჩელი №790 (საქართველოს მოქალაქეები - ნინო კოტიშაძე, ანი დოლიძე, ელენე სამადბეგიშვილი და სხვები საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ) დაკმაყოფილდეს ნაწილობრივ და არაკონსტიტუციურად იქნეს ცნობილი საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის პირველ პუნქტთან მიმართებით:

ა) „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 21¹ მუხლის მე-4 პუნქტის სიტყვა „სრული“;

ბ) „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 25-ე მუხლის მე-5 პუნქტის სიტყვები „მოცემული საკითხი განსახილველად გადაეცემა საკონსტიტუციო სასამართლოს პლენუმს, რომელსაც“, „განმწესრიგებელ სხდომაზე პლენუმის სრული შემადგენლობის უმრავლესობით მიღებული გადაწყვეტილებით“;

გ) „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 44-ე მუხლის მე-3 პუნქტის სიტყვა „სრული“ და მე-4 პუნქტის სიტყვები „აგრეთვე ორგანული კანონის ნორმის კონსტიტუციურობის“.

6. კონსტიტუციური სარჩელი №790 (საქართველოს მოქალაქეები ნინო კოტიშაძე, ანი დოლიძე, ელენე სამადბეგიშვილი და სხვები საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ) არ დაკმაყოფილდეს სასარჩელო მოთხოვნის იმ ნაწილში, რომელიც შეეხება საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის პირველ პუნქტთან მიმართებით:

ა) „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 21¹ მუხლის მე-3 პუნქტის კონსტიტუციურობას;

ბ) „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 44-ე მუხლის მე-2 პუნქტის სიტყვების „აგრეთვე ორგანული კანონის ნორმის კონსტიტუციურობის“ კონსტიტუციურობას.

7. კონსტიტუციური სარჩელი №792 (საქართველოს პარლამენტის წევრთა ჯგუფი (ლევან ბეჟაშვილი, გიორგი ღვინიაშვილი, ირმა ნადირაშვილი, პეტრე ცისკარიშვილი და სხვები, სულ 38 დეპუტატი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ) დაკმაყოფილდეს ნაწილობრივ და არაკონსტიტუციურად იქნეს ცნობილი „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის მე-10 მუხლის მე-3 პუნქტი (2011 წლის 5 მაისიდან 2016 წლის პირველ ოქტომბრამდე მოქმედი რედაქცია) საქართველოს კონსტიტუციის 82-ე მუხლის მე-3 პუნქტთან, 88-ე მუხლის მე-2 პუნქტის მე-4 წინადადებასთან მიმართებით.

8. კონსტიტუციური სარჩელი №792 (საქართველოს პარლამენტის წევრთა ჯგუფი (ლევან ბეჟაშვილი, გიორგი ღვინიაშვილი, ირმა ნადირაშვილი, პეტრე ცისკარიშვილი და სხვები, სულ 38 დეპუტატი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ) არ დაკმაყოფილდეს სასარჩელო მოთხოვნის იმ ნაწილში, რომელიც შეეხება „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანულ კანონში ცვლილებების შეტანის თაობაზე“ საქართველოს ორგანული კანონის მე-2 მუხლის პირველი პუნქტის სიტყვების „გარდა ამ კანონის პირველი და მე-3 პუნქტებისა ამოქმედდეს გამოქვეყნებისთანავე“ და მე-2 მუხლის მე-2 პუნქტის კონსტიტუციურობას საქართველოს კონსტიტუციის 73-ე მუხლის პირველ პუნქტთან, 82-ე მუხლის მე-3 პუნქტთან, 88-ე მუხლის მე-2 პუნქტის მე-4 წინადადებასთან მიმართებით.

9. კონსტიტუციური სარჩელზე №792 (საქართველოს პარლამენტის წევრთა ჯგუფი (ლევან ბეჟაშვილი, გიორგი ღვინიაშვილი, ირმა ნადირაშვილი, პეტრე ცისკარიშვილი და სხვები, სულ 38 დეპუტატი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ) შეწყდეს სამართალწარმოება სასარჩელო მოთხოვნის იმ ნაწილში, რომელიც შეეხება „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის მე-10 მუხლის მე-3 პუნქტის (2011 წლის 5 მაისიდან 2016 წლის პირველ ოქტომბრამდე მოქმედი რედაქცია) კონსტიტუციურობას საქართველოს კონსტიტუციის 73-ე მუხლის პირველ პუნქტთან მიმართებით.

10. გადაწყვეტილება ძალაშია საკონსტიტუციო სასამართლოს ვებგვერდზე გამოქვეყნების მომენტიდან. „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის მე-10 მუხლის 5³ პუნქტი, მე-18 მუხლის ის ნორმატიული შინაარსი, რომელიც ითვალისწინებს საკონსტიტუციო სასამართლოს წევრის უფლებამოსილების შეწყვეტას 10-წლიანი ვადის ამოწურვისთანავე იმ შემთხვევაში, თუ შესაბამისმა სახელმწიფო ორგანომ კანონით დადგენილ ვადაში არ აირჩია/დანიშნა ახალი წევრი და ეს სათანადო კვორუმის არარსებობის გამო შეუძლებელს ხდის საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ უფლებამოსილების განხორციელებას, 21¹ მუხლის მე-4 პუნქტის სიტყვა „სრული“, 21-ე მუხლის პირველი პუნქტის სიტყვები „და 25-ე მუხლის მე-5 პუნქტით“, 25-ე მუხლის მე-5 პუნქტის სიტყვები „მოცემული საკითხი განსახილველად გადაეცემა საკონსტიტუციო სასამართლოს პლენუმს, რომელსაც“, „განმწესრიგებელ სხდომაზე პლენუმის სრული შემადგენლობის უმრავლესობით მიღებული გადაწყვეტილებით“, 44-ე მუხლის მე-3 პუნქტის სიტყვა „სრული“ და მე-4 პუნქტის სიტყვები „აგრეთვე ორგანული კანონის ნორმის კონსტიტუციურობის“, „საკონსტიტუციო სამართალწარმოების შესახებ“ საქართველოს კანონის 29-ე მუხლის მე-4 პუნქტის სიტყვები „სამოტივაციო და“ ძალადაკარგულად იქნეს ცნობილი ამ გადაწყვეტილების საკონსტიტუციო სასამართლოს ვებგვერდზე გამოქვეყნების მომენტიდან.

11. გადაწყვეტილება საბოლოოა და გასაჩივრებას ან გადასინჯვას არ ექვემდებარება.

12. გადაწყვეტილებას თან დაერთოს მოსამართლეების – ირინე იმერლიშვილის და მაია კოპალეიშვილის განსხვავებული აზრი „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის მე-10 მუხლის 5³ პუნქტის კონსტიტუციურობის ნაწილში და მოსამართლე მაია კოპალეიშვილის განსხვავებული აზრი „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 21¹ მუხლის მე-3 პუნქტის კონსტიტუციურობის ნაწილში.

13. გადაწყვეტილების ასლი გაეგზავნოს მხარეებს, საქართველოს პრეზიდენტს, საქართველოს უზენაეს სასამართლოს და საქართველოს მთავრობას.

14. გადაწყვეტილება დაუყოვნებლივ გამოქვეყნდეს საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს ვებგვერდზე და გაეგზავნოს „საქართველოს საკანონმდებლო მაცნეს“.

 

პლენუმის წევრები :

ზაზა თავაძე

ირინე იმერლიშვილი

გიორგი კვერენჩხილაძე

მაია კოპალეიშვილი

მერაბ ტურავა

თეიმურაზ ტუღუში

ლალი ფაფიაშვილი

თამაზ ცაბუტაშვილი

 

 

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს წევრების

ირინე იმერლიშვილის და მაია კოპალეიშვილის

განსხვავებული აზრი

 

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პლენუმის 2016 წლის 29 დეკემბრის №3/5/768,769,790,792 გადაწყვეტილებაზე

საკონსტიტუციო სასამართლოს თავმჯდომარისა და თავმჯდომარის მოადგილის თანამდებობის ხელმეორედ დაკავების აკრძალვის არაკონსტიტუციურად ცნობის ნაწილში

 

1. გამოვხატავთ რა ჩვენი კოლეგებისადმი – საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პლენუმის წევრებისადმი პატივისცემას, ამავე დროს, „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ” საქართველოს ორგანული კანონის 47-ე მუხლის და „საკონსტიტუციო სამართალწარმოების შესახებ” საქართველოს კანონის მე-7 მუხლის შესაბამისად, გამოვთქვამთ განსხვავებულ აზრს საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პლენუმის 2016 წლის 29 დეკემბრის №3/5/768,769,790,792 გადაწყვეტილების იმ ნაწილთან დაკავშირებით, რომელიც შეეხება №768 კონსტიტუციური სარჩელის მოთხოვნის საფუძველზე „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის მე-10 მუხლის 5³ პუნქტის საქართველოს კონსტიტუციის 29-ე მუხლის პირველ და მე-2 პუნქტებთან და საქართველოს კონსტიტუციის 88-ე მუხლის მე-2 პუნქტის მე-2 და მე-3 წინადადებებთან მიმართებით არაკონსტიტუციურად ცნობას.

2. „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის მე-10 მუხლის 5³ პუნქტი კრძალავდა საკონსტიტუციო სასამართლოს თავმჯდომარისა და თავმჯდომარის მოადგილის თანამდებობის დაკავებას იმ პირის მიერ, ვისაც უკვე ეკავა იგივე თანამდებობა. არ ვეთანხმებით საკონსტიტუციო სასამართლოს პლენუმის გადაწყვეტილებას აღნიშნული ნორმის არაკონსტიტუციურად ცნობის თაობაზე და მივიჩნევთ, რომ საკონსტიტუციო სასამართლოს თავმჯდომარისა და თავმჯდომარის მოადგილის თანამდებობის ხელმეორედ დაკავების აკრძალვა სრულად შეესაბამება საქართველოს კონსტიტუციის მოთხოვნებს, მოცემული სადავო ნორმით დადგენილ შეზღუდვას გააჩნია ლეგიტიმური მიზანი და წარმოადგენს მიზნის მიღწევის თანაზომიერ საშუალებას.

3. სადავოდ არ ვხდით იმ გარემოებას, რომ საკონსტიტუციო სასამართლოს თავმჯდომარისა და თავმჯდომარის მოადგილის თანამდებობების დაკავების უფლება დაცულია საქართველოს კონსტიტუციის 29-ე მუხლით, ასევე ამ უფლების შეზღუდვისას მხედველობაში უნდა იქნეს მიღებული საქართველოს კონსტიტუციის 88-ე მუხლის მე-2 პუნქტის შინაარსი და ამ თანამდებობების სპეციფიკა.

4. ამავე დროს, ვერ დავეთანხმებით პლენუმს იმ მოსაზრებაში, რომ სადავო ნორმა წარმოადგენს საქართველოს კონსტიტუციის 29-ე მუხლით გარანტირებული სახელმწიფო თანამდებობის დაკავების უფლების შეზღუდვას. ასევე, ვერ დავეთანხმებით საქართველოს კონსტიტუციის 88-ე მუხლის მე-2 პუნქტის მე-2 და მე-3 წინადადებების პლენუმის მიერ შემოთავაზებულ ინტერპრეტირებას (იხ. გადაწყვეტილების 30-ე პარაგრაფი) იმის თაობაზე, რომ, თითქოს მოცემული საკონსტიტუციო ნორმები ცალსახად მიუთითებდეს ერთი და იგივე სასამართლოს წევრის ერთსა და იმავე პოზიციაზე (სასამართლოს თავმჯდომარის) ხელმეორედ არჩევის შესაძლებლობაზე, ანუ ერთსა და იმავე სასამართლოს წევრს აძლევდეს შესაძლებლობას, 10 წლის განმავლობაში დაიკავოს საკონსტიტუციო სასამართლოს თავმჯდომარის პოზიცია.   

5. ამასთან, საკონსტიტუციო სასამართლოს გადაწყვეტილებაში სადავო ნორმის არაკონსტიტუციურობის სამტკიცებლად ერთ-ერთ არგუმენტად შემოთავაზებულია კონსტიტუციის 88-ე მუხლის მე-2 პუნქტის მე-2, მე-3, მე-4 წინადადებების ინტერპრეტირება ისეთი სახით, რომ ის გადაწყვეტილების საერთო სულისკვეთების კონტექსტში იკითხება იმგვარად, თითქოს ამ ნორმით დაცულია  სასამართლოს შემადგენლობის უფლება, სასამართლოს თავმჯდომარის პოზიციაზე ხელმეორედ თავისუფლად აირჩიონ ერთი და იგივე პირი (იხ. გადაწყვეტილების 30-ე პარაგრაფი). აქვე განვმარტავთ, რომ კონსტიტუცია იცავს ნების თავისუფალ გამოვლენას ასარჩევ თანამდებობაზე პირის არჩევისას და არა მხოლოდ ერთი და იგივე პირის ერთსა და იმავე პოზიციაზე განმეორებით არჩევისას.

6. ამასთან, სრულიად არალოგიკურად მიგვაჩნია საქართველოს კონსტიტუციის 88-ე მუხლის მე-3 პუნქტის მოშველიება სასამართლოს გადაწყვეტილების არგუმენტების გასამყარებლად (იხ. გადაწყვეტილების 31-ე პარაგრაფი), რადგან დასახელებული ნორმა აკეთებს მითითებას, რომ ერთი და იგივე პირი საკონსტიტუციო სასამართლოს წევრის თანამდებობას იკავებს მხოლოდ ერთხელ და ის ილუზორულადაც არ უშვებს იმის შესაძლებლობას, რომ სასამართლოს წევრმა, რომელსაც ამოეწურა სამოსამართლეო უფლებამოსილების ვადა, დაიკავოს რომელიმე თანამდებობა სასამართლოში.

7. საქმის არსებითი განხილვის სხდომაზე მოპასუხემ მიუთითა, რომ საკონსტიტუციო სასამართლოს თავმჯდომარისა და თავმჯდომარის მოადგილის თანამდებობის ხელმეორედ დაკავების აკრძალვის მიზანია, ყველა მოსამართლეს მიეცეს შესაძლებლობა, დაიკავოს საკონსტიტუციო სასამართლოს თავმჯდომარისა და თავმჯდომარის მოადგილის თანამდებობა, რაც ხელს შეუწყობს საკონსტიტუციო სასამართლოში ჯანსაღი სამუშაო გარემოს შექმნას.

8. საკონსტიტუციო სასამართლოს ჯეროვანი ფუნქციონირება და სასამართლოში ჯანსაღი სამუშაო გარემოს არსებობა უდავოდ წარმოადგენს წონად ლეგიტიმურ მიზანს, რომლის მისაღწევადაც დასაშვებია საკონსტიტუციო სასამართლოს თავმჯდომარისა და თავმჯდომარის მოადგილის თანამდებობების დაკავების უფლების შეზღუდვა.

9. ამავე დროს, სადავო ნორმით დაწესებული შეზღუდვა ნამდვილად წარმოადგენს დასახელებული ლეგიტიმური მიზნის მიღწევის გამოსადეგ, აუცილებელ და პროპორციულ საშუალებას.

10. საკონსტიტუციო სასამართლოს პლენუმის გადაწყვეტილებაში აღნიშნულია, რომ საკონსტიტუციო სასამართლოს თავმჯდომარე და თავმჯდომარის მოადგილეები ასრულებენ მნიშვნელოვან სამოსამართლო და ადმინისტრაციულ უფლებამოსილებებს. სასამართლოს გამართული ფუნქციონირებისათვის სასიცოცხლოდ აუცილებელია, რომ აღნიშნული უფლებამოსილებები განხორციელდეს მიუკერძოებლად, ჯეროვნად და საკონსტიტუციო სასამართლოს საუკეთესო ინტერესების გათვალისწინებით.

11. ამასთან, სასამართლოს გადაწყვეტილება ადმინისტრაციული თანამდებობის ხელმეორედ დაკავების არგუმენტის გასამყარებლად ლეგიტიმურ ინტერესად იშველიებს თანამდებობის პირის სამოსამართლო ფუნქციის შეუფერხებლად განხორციელებას (იხ. გადაწყვეტილების 32-ე და 33-ე პარაგრაფები). აღნიშნული ლოგიკა არის არასწორი, რადგან ის სამოსამართლო ფუნქცია, რაც გადაწყვეტილებაში მოყვანილი ნორმებიდან ამონარიდებში იკითხება, მიბმულია კონკრეტული თანამდებობის განხორციელებასთან და, შესაბამისად, ერთჯერადად არჩევის შემთხვევაშიც სასართლოს და კოლეგიის თავმჯდომარეებს უნდა მიეცეთ თავისი სამოსამართლო თუ ადმინისტრაციული ფუნქციების ჯეროვანი განხორციელების შესაძლებლობა და აღნიშნულის შეზღუდვად არ შეიძლება მიჩნეულ იქნეს მხოლოდ თანამდებობის ხელმეორედ დაკავების აკრძალვა. ამასთან, გადაწყვეტილება არ განმარტავს, რატომ ივარაუდება, რომ თანამდებობის ხელმეორედ დაკავების შეზღუდვა, იმავდროულად, გამოიწვევს გადაწყვეტილებაში „დასახელებული კონსტიტუციური ინტერესის“ შეფერხებას და  მითითებული სამოსამართლო და ადმინისტრაციული ფუნქციების არაჯეროვან განხორციელებას.

12. ვერ დავეთანხმებით სასამართლოს გადაწყვეტილების 39-ე პარაგრაფში განვითარებულ ლოგიკას, თითქოს სადავო ნორმის მოქმედების პირობებში საკონსტიტუციო სასამართლოს წევრებმა, შესაძლოა, საკონსტიტუციო სასამართლოს თავმჯდომარედ/თავმჯდომარის მოადგილედ აირჩიონ ის პირი, რომელსაც სადავო ნორმის არარსებობის შემთხვევაში არ აირჩევდნენ და თითქოს ერთი და იგივე პირის თანამდებობაზე ხელმეორედ არჩევაშია სასამართლოს ხსნა. აღნიშნული მსჯელობა აკნინებს საკონსტიტუციო სასამართლოს წევრთა მაღალ სტატუსს, არ შეესაბამება კონსტიტუციის სულისკვეთებას საკონსტიტუციო სასამართლოს წევრის მიმართ წაყენებული მოთხოვნებისადმი და ამკვიდრებს ერთი პირის შეუცვლელობის სტანდარტს, რაც მიუღებელია დემოკრატიული მართვის სტილისთვის.

13. ვერ დავეთანხმებით სასამართლოს გადაწყვეტილების მე-40 პარაგრაფში განვითარებულ მსჯელობას. ის არასრულყოფილია. საკონსტიტუციო სასამართლოს არანაკლებ 5 წევრის მხარდაჭერის მოპოვების შესაძლებლობა არსებობს იმ შემთხვევაშიც, როცა ერთჯერადად ხდება შესაბამისი პოზიციის დაკავება, ისევე, როგორც შესაძლებელია ერთსა და იმავე პოზიციაზე ხელმეორედ საკუთარი კანდიდატურის წარდგენის შემთხვევაში პირმა ვერ მოიპოვოს გარანტირებული 5 ხმა.  

14. საკონსტიტუციო სასამართლოს პლენუმის გადაწყვეტილებაში არ არის მხედველობაში მიღებული თავმჯდომარისა და თავმჯდომარის მოადგილის ხელმეორედ არჩევის შესაძლებლობის შექმნით გამოწვეული საფრთხეები. სადავო ნორმის არარსებობის პირობებში არსებობს რისკი, რომ საკონსტიტუციო სასამართლოს თავმჯდომარე და თავმჯდომარის მოადგილე გაატარებენ საკონსტიტუციო სასამართლოს მოსამართლეთა ცალკეული ჯგუფის ან ჯგუფების ინტერესებს, რათა თავმჯდომარისა და თავმჯდომარის მოადგილედ ყოფნის ვადის გასვლის შემდგომ კვლავ მიიღონ მათი მხარდაჭერა და შეძლონ იგივე თანამდებობების ხელმეორედ დაკავება. სადავო ნორმა გამორიცხავდა ამგვარ რისკებს, რადგან თავმჯდომარე და თავმჯდომარის მოადგილე ვეღარ დაიკავებდნენ იგივე თანამდებობებს და თავიდან იქნებოდა აცილებული მათ მიერ მოსამართლეთა ცალკეული ჯგუფების ინტერესების გატარების რისკი, რაც, საბოლოო ჯამში, ემსახურება სასამართლოს ნორმალურ ფუნქციონირებას, ჯანსაღი სამუშაო გარემოს უზრუნველყოფას. ამგვარად, სადავო ნორმით დაწესებული შეზღუდვა წარმოადგენს ლეგიტიმური მიზნის მიღწევის გამოსადეგ საშუალებას.

15. ამავე დროს, განსახილველ შემთხვევაში შეუძლებელია, არსებობდეს სხვა უფრო ნაკლებად მზღუდველი ღონისძიებით ლეგიტიმური მიზნის მიღწევის შესაძლებლობა. საკონსტიტუციო სასამართლოს თავმჯდომარე და თავმჯდომარის მოადგილე საკუთარ საქმიანობაში თავისუფალი არიან და შეუძლებელია ზემოთ დასახელებული რისკების გამორიცხვა რაიმე სხვაგვარი შეზღუდვის დაწესებით. ამდენად, სადავო ნორმით დადგენილი შეზღუდვა მიზნის მიღწევის აუცილებელ საშუალებად უნდა ჩაითვალოს.

16. საკონსტიტუციო სასამართლოს გამართული ფუნქციონირება წარმოადგენს უაღრესად მნიშვნელოვან ლეგიტიმურ საჯარო ინტერესს და მას ვერ გადაწონის ვერც საკონსტიტუციო სასამართლოს წევრის უფლება, ხელმეორედ იქნეს არჩეული სასამართლოს თავმჯდომარისა და კოლეგიის თავმჯდომარის თანამდებობაზე და ვერც საკონსტიტუციო სასამართლოს წევრების უფლება, ხელმეორედ აირჩიონ ერთი და იგივე პირი დასახელებულ თანამდებობაზე. ამრიგად, სადავო ნორმა ასევე აკმაყოფილებს პროპორციულობას ვიწრო გაგებით და სრულად შეესაბამება თანაზომიერების პრინციპის მოთხოვნებს.

17. ყოველივე ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, მივიჩნევთ, რომ „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის მე-10 მუხლის 5³ პუნქტი არ ეწინააღმდეგება საქართველოს კონსტიტუციის 29-ე მუხლის პირველ და მე-2 პუნქტებს და საქართველოს კონსტიტუციის 88-ე მუხლის მე-2 პუნქტის მე-2 და მე-3 წინადადებებს.

 

პლენუმის წევრები:

ირინე იმერლიშვილი

მაია კოპალეიშვილი

 

 

 

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს წევრის

მაია კოპალეიშვილის

განსხვავებული აზრი

 

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პლენუმის 2016 წლის 29 დეკემბრის №3/5/768,769,790,792 გადაწყვეტილებაზე

საქმის განმხილველი კოლეგიის წევრის მიერ საკონსტიტუციო სასამართლოს პლენუმისთვის საქმის გადაცემის წესის კონსტიტუციურად ცნობის ნაწილში

 

1. გამოვხატავ რა ჩემი კოლეგებისადმი – საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პლენუმის წევრებისადმი პატივისცემას, ამავე დროს, „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ” საქართველოს ორგანული კანონის 47-ე მუხლის და „საკონსტიტუციო სამართალწარმოების შესახებ” საქართველოს კანონის მე-7 მუხლის შესაბამისად, გამოვთქვამ განსხვავებულ აზრს საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პლენუმის 2016 წლის 29 დეკემბრის №3/5/768,769,790,792 გადაწყვეტილების იმ ნაწილთან დაკავშირებით, რომლითაც არ დაკმაყოფილდა №769 და №790 კონსტიტუციური სარჩელების მოთხოვნა „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 21¹ მუხლის მე-3 პუნქტის საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის პირველ პუნქტთან მიმართებით არაკონსტიტუციურად ცნობის შესახებ.

2. „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 21¹ მუხლის მე-3 პუნქტის მიხედვით, საკონსტიტუციო სასამართლოს კოლეგიის წევრი აღჭურვილია უფლებამოსილებით, დააყენოს დასაბუთებული მოთხოვნა საქმის პლენუმის მიერ განხილვის თაობაზე, თუ მისი პოზიცია, რომელიც გამომდინარეობს განსახილველი საქმიდან, განსხვავდება სასამართლოს მიერ ადრე მიღებულ გადაწყვეტილებაში (გადაწყვეტილებებში) გამოხატული სამართლებრივი პოზიციისაგან ან თუ განსახილველი საქმე, თავისი შინაარსით, წარმოშობს საქართველოს კონსტიტუციის განმარტების ან/და გამოყენების იშვიათ ან/და განსაკუთრებით მნიშვნელოვან სამართლებრივ პრობლემას. ამავე დროს, როგორც საკონსტიტუციო სასამართლოს პლენუმის გადაწყვეტილებაშია აღნიშნული, მოცემულ საქმეზე შეფასდა სადავო ნორმის ის ნორმატიული შინაარსი, რომელიც ითვალისწინებს კოლეგიის წევრისათვის ამგვარი უფლებამოსილების მინიჭებას საქმის განხილვისა და გადაწყვეტის ნებისმიერ ეტაპზე. ამასთან, წინამდებარე განსხვავებულ აზრში მსჯელობა განვითარებულია ასევე საკონსტიტუციო სასამართლოს პლენუმის მიერ მოსამართლის შუამდგომლობის განხილვის კონტექსტში.

3. ვეთანხმები საკონსტიტუციო სასამართლოს გადაწყვეტილებაში ჩამოყალიბებულ პოზიციას, რომ სადავო ნორმა იწვევს საკონსტიტუციო სამართალწარმოების პროცესის გაჭიანურებას, რაც ართულებს უფლების დაცვას სასამართლოში, აღნიშნული კი წარმოადგენს ჩარევას სამართლიანი სასამართლოს უფლებაში. ამასთან, შესაძლოა ცალკეულ შემთხვევაში (და არა ყოველთვის) სადავო ნორმით დადგენილი რეგულაცია ემსახურებოდეს სასამართლოს ერთგვაროვანი პრაქტიკის ჩამოყალიბებისა და არსებული პრაქტიკის განვითარების ლეგიტიმურ მიზნებს, თუმცა არ ვიზიარებ საკონსტიტუციო სასამართლოს პლენუმის მიერ სადავო ნორმით გათვალისწინებული შეზღუდვის თანაზომიერების შეფასებას და მივიჩნევ, რომ ნორმა არაპროპორციულად ზღუდავს სამართლიანი სასამართლოს უფლებას.

4. მიმაჩნია, რომ საკონსტიტუციო სასამართლოს გადაწყეტილების დასაბუთება საქმის განმხილველი კოლეგიის წევრის მიერ საკონსტიტუციო სასამართლოს პლენუმისთვის საქმის გადაცემის წესის კონსტიტუციურად ცნობის ნაწილში არის ზედაპირული.  სასამართლოს გადაწყვეტილებაში მკაფიოდ არ არის განსაზღვრული, რას ნიშნავს დასაბუთებული მოთხოვნა და როდის წარმოშობს „განსახილველი საქმე თავისი შინაარსით საქართველოს კონსტიტუციის განმარტების ან/და გამოყენების იშვიათ ან/და განსაკუთრებით მნიშვნელოვან სამართლებრივ პრობლემას“. აღნიშნულის გათვალისწინებით, ნორმა ტოვებს საკმაოდ ფართო მიხედულების ფარგლებს და კოლეგიის წევრს ანიჭებს შეუზღუდავ უფლებამოსილებას, საქმის განხილვის ნებისმიერ ეტაპზე გადასცეს საქმე პლენუმს, რაც იწვევს სამართლიანი სასამართლოს უფლების არათანაზომიერ შეზღუდვას. სასამართლოს მიერ გადაწყვეტილებაში აღნიშნულზე სტანდარტის არდადგენამ, თავის მხრივ, წარმოშვა იმის რისკი, რომ სასამართლოს პლენუმმა ყოველგვარი დასაბუთებისა და არგუმენტირების გარეშე ნებისმიერი საქმე თავისი შინაარსით მიიჩნიოს საქართველოს კონსტიტუციის განმარტების ან/და გამოყენების იშვიათ ან/და განსაკუთრებით მნიშვნელოვან სამართლებრივ პრობლემად ან/და სადავო ნორმით გათვალისწინებული რეგულაცია სასამართლოს პლენუმის უმრავლესობის მხრიდან გამოყენებულ იქნეს კონსტიტუციის მიზნების საწინააღმდეგოდ. სხვაგვარად რომ ვთქვათ, სასამართლო ვალდებული იყო დაედგინა სადავო ნორმით გათვალისწინებული ყველა აქტიორის კონსტიტუციით ბოჭვის სტანდარტი.

5. გარდა აღნიშნულისა, ყურადღებას მივაპყრობ იმ გარემოებას, რომ სადავო ნორმა (და არც სასამართლოს გადაწყვეტილება) არ განსაზღვრავს დასაბუთების იმ კრიტერიუმებს/ხელშესახებ პრინციპებს (გარდა ნორმაში აღნიშნული ბლანკეტური მითითებისა), რომლითაც უნდა იყოს შებოჭილი კოლეგიის ინდივიდუალური წევრი საქმის პლენუმზე გადაცემის შესახებ შუამდგომლობის წარდგენისას. საკონსტიტუციო სასამართლოს კოლეგიის წევრი და პლენუმის შემადგენლობა უნდა შეიბოჭოს კონსტიტუციის უზენაესობისა და კეთილსინდისიერების პრინციპებით, რათა ბოროტად არ გამოიყენონ სადავო ნორმით გათვალისწინებული უფლებამოსილება. მოსამართლე ვალდებულია, საქმე გადასცეს მხოლოდ სამართლებრივი არგუმენტაციით და უნდა გამოირიცხოს მოსამართლის და პლენუმის წევრთა მხრიდან მიკერძოებულობის, საქმის განხილვის ხელოვნურად გაჭიანურების, პოლიტიკური კონიუნქტურის გათვალისწინების ყოველგვარი რისკი და ეჭვი. დაუშვებელია, ორგანული კანონით გათვალისწინებული ეს მექანიზმი გამოყენებულ იქნეს მოსამართლის ან პლენუმის წევრთა წარმოდგენაში ან საზოგადოების წევრების თუ პოლიტიკოსების აღქმაში ე.წ. პოლიტიკური მნიშვნელობის მქონე საქმეებად შერაცხულ სასამართლო დავებზე კოლეგიის წევრის პასუხისმგებლობის შემსუბუქების, კოლეგიის მოსამართლის საშუალებით სასამართლოს პლენუმის უმრავლესობის მხრიდან კოლეგიის დისკრეციას მიკუთვნებული საქმეების, ზემოთ დასახელებული სხვადასხვა არასამართლებრივი მოტივაციით/მოსაზრებით, „მისაკუთრების“ საფუძვლად.

6. ამავე დროს, იმ შემთხვევაში, როდესაც კოლეგიის წევრი შუამდგომლობს საქმის განხილვის ეტაპის დასრულების შემდეგ, ანუ, როდესაც კოლეგია გადის ან გასულია სათათბირო ოთახში (საქმის გადაწყვეტის ეტაპი) საბოლოო გადაწყვეტილების მისაღებად (მათ შორის, როდესაც სათათბიროდ გასულ კოლეგიას უკვე მომზადებული აქვს გადაწყვეტილების პროექტი და ემზადება გადაწყვეტილების გამოსაცხადებლად), სადავო ნორმა არ ითვალისწინებს იმის დასაბუთების მოთხოვნას, რომ კოლეგიის წევრს ასეთი პოზიცია/შეხედულება წარმოეშვა სწორედ საქმის გადაწყვეტის ეტაპზე და ობიექტურად შეუძლებელი იყო მსგავსი მოთხოვნის დაყენება საქმის გადაწყვეტის წინარე ეტაპებზე. როგორც საკონსტიტუციო სასამართლოს გადაწყვეტილებაშია აღნიშნული, არ არის გამორიცხული, რომ საქმის განმხილველი კოლეგიის წევრს სწორედ სათათბირო ოთახში ყოფნისას ჩამოუყალიბდეს პოზიცია, რომელიც განსხვავდება სასამართლოს მიერ ადრე მიღებულ გადაწყვეტილებაში გამოხატული სამართლებრივი პოზიციისაგან ან სწორედ სათათბირო ოთახში ყოფნისას მიიჩნიოს, რომ განსახილველი საქმე თავისი შინაარსით წარმოშობს საქართველოს კონსტიტუციის განმარტების ან/და გამოყენების იშვიათ ან/და განსაკუთრებით მნიშვნელოვან სამართლებრივ პრობლემას. თუმცა ნორმის მოქმედება არ შემოიფარგლება ასეთ შემთხვევებზე და კოლეგიის წევრს არ ევალება დაასაბუთოს, რომ მისი ასეთი პოზიცია/შეხედულება ობიექტურად ვერ წარმოიშობოდა სათათბირო ოთახში გასვლამდე. შესაბამისად, ნორმა სცდება ობიექტურად აუცილებელ ფარგლებს, არაგონივრულად აყოვნებს საკონსტიტუციო სამართალწარმოების პროცესს და არათანაზომიერად ზღუდავს სამართლიანი სასამართლოს უფლებას.

7. იმ პირობებში, როდესაც საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს კოლეგიამ არსებითი განხილვის შედეგად საფუძვლიანად გამოიკვლია საქმე, იმყოფება სათათბირო ოთახში და ასრულებს გადაწყვეტილების პროექტზე მუშაობას, სადავო ნორმა კოლეგიის ინდივიდუალურ წევრს აღჭურავს საქმის პლენუმზე გადაცემისა და ხელახლა განხილვის თაობაზე შუამდგომლობის დაყენების უფლებამოსილებით. ამავე დროს, ამ შუამდგომლობის დაყენება ფაქტობრივად შეუზღუდავია, არ არის განსაზღვრული მისი დაყენების ობიექტური კრიტერიუმები, ასევე არ არის შემოფარგლული მხოლოდ ისეთი საკითხებით, რომლებიც ობიექტურად ვერ წარმოიშობოდა საქმეზე არსებითი განხილვის დასრულებამდე. აღნიშნულის გათვალისწინებით ნორმა აჩენს საქმის განხილვისა და გადაწყვეტის გაჭიანურების, საქმეზე მიღებული გადაწყვეტილების გამოცხადებისა და ძალაში შესვლის არაგონივრული, გაუმართლებელი შეყოვნების საფრთხეს, ეჭვქვეშ აყენებს საკონსტიტუციო საასმართლოსთვის კონსტიტუციით მინიჭებული მანდატის ეფექტურად განხორციელების შესაძლებლობას, რაც ერთმნიშვნელოვნად ეწინააღმდეგება სამართლიანი სასამართლოს უფლებას.

8. ყოველივე ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, მივიჩნევ, რომ „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 21¹ მუხლის მე-3 პუნქტი არაკონსტიტუციურია საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის პირველ პუნქტთან მიმართებით.

9. ამასთან, პლენუმის მიერ მოსამართლის შუამდგომლობის განსახილველად მიღების პროცედურის განმარტებისას სასამართლოს გადაწყვეტილება იყენებს ისეთ სიტყვათა წყობას/ტერმინს, როგორიცაა „სისტემური მნიშვნელობის კონსტიტუციური პრობლემა“ (იხ. გადაწყვეტილების 178-179-ე პარაგრაფები). იგივე სიტყვები გამოყენებულია გადაწყვეტილების სხვა პარაგრაფებშიც (იხ. გადაწყვეტილების 116-ე, 125-ე, 162-163-ე, 178-179-ე პარაგრაფები). სასამართლო აღნიშნულ სიტყვათა წყობას/ტერმინს ფაქტობრივად ანიჭებს სტანდარტის ფუნქციას. შესაბამისად, საჭირო იყო აღნიშნული სიტყვათა წყობის/ტერმინის შინაარსის გადაწყვეტილებაში განმარტება და მკაფიოდ ჩამოყალიბება, რადგან გადაწყვეტილებაში შემოთავაზებული სახით მითითებული სიტყვათა წყობა ობიექტურ დამკვირვებელში აჩენს ბუნდოვანების განცდას.

 

პლენუმის წევრი:

მაია კოპალეიშვილი