ლევან მესხი, ნესტან კირთაძე, თამაზ ბოლქვაძე და სხვები (სულ 50 მოსარჩელე) საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ

მერაბ ტურავა – სხდომის თავმჯდომარე;

ევა გოცირიძე – წევრი;

ირინე იმერლიშვილი – წევრი;

გიორგი კვერენჩხილაძე – წევრი;

ხვიჩა კიკილაშვილი – წევრი;

მანანა კობახიძე – წევრი;                                                                  

ვასილ როინიშვილი – წევრი;

თეიმურაზ ტუღუში – წევრი;

თამაზ ცაბუტაშვილი – წევრი, მომხსენებელი მოსამართლე.

სხდომის მდივანი: მარიამ ბარამიძე.

საქმის დასახელება: ლევან მესხი, ნესტან კირთაძე, თამაზ ბოლქვაძე და სხვები (სულ 50 მოსარჩელე) საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ.

დავის საგანი: ა) №648 კონსტიტუციურ სარჩელზე: „სახელმწიფო კომპენსაციისა და სახელმწიფო აკადემიური სტიპენდიის შესახებ“ საქართველოს კანონის 41-ე მუხლის პირველი პუნქტის კონსტიტუციურობა საქართველოს კონსტიტუციის მე-19 მუხლის პირველ და მე-2 პუნქტებთან მიმართებით.

ბ) №1315, №1369, №1370, №1371, №1372, №1373, №1374, №1375, №1379, №1385, №1386, №1388, №1391, №1397, №1398, №1405, №1406, №1407, №1411, №1413, №1414 და №1415 კონსტიტუციურ სარჩელებზე: „სახელმწიფო კომპენსაციისა და სახელმწიფო აკადემიური სტიპენდიის შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-7 მუხლისა და 41-ე მუხლის პირველი პუნქტის კონსტიტუციურობა საქართველოს კონსტიტუციის მე-19 მუხლის პირველ და მე-2 პუნქტებთან მიმართებით.

საქმის განხილვის მონაწილენი: მოსარჩელე მხარე – მიხეილ ჯიბუტი, მოსარჩელე მხარის წარმომადგენლები – ეკა ქობესაშვილი და ლაზარე ჯიბლაძე; მოპასუხე მხარის, საქართველოს პარლამენტის წარმომადგენლები – ქრისტინე კუპრავა და რუსუდან მუმლაური; მოწმე – სსიპ „სოციალური მომსახურების სააგენტოს“ სახელმწიფო გასაცემლების დეპარტამენტის საპენსიო უზრუნველყოფის სამმართველოს უფროსი ლია ბექაური.

I
აღწერილობითი ნაწილი

1. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2015 წლის 8 მაისს კონსტიტუციური სარჩელით (რეგისტრაციის №648) მიმართა საქართველოს მოქალაქე ლევან მესხმა. №648 კონსტიტუციური სარჩელი არსებითად განსახილველად მიღების საკითხის გადასაწყვეტად საკონსტიტუციო სასამართლოს მეორე კოლეგიას გადაეცა 2015 წლის 11 მაისს. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს მეორე კოლეგიამ მიიჩნია, რომ №648 კონსტიტუციური სარჩელის ფარგლებში გადასაწყვეტ საკითხთან დაკავშირებით, მისი პოზიცია განსხვავდებოდა სასამართლოს ადრე გამოტანილ გადაწყვეტილებებში გამოხატული სამართლებრივი პოზიციისაგან და 2016 წლის 15 აპრილის №2-3/1/648 განჩინებით, საქმე განსახილველად გადასცა საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პლენუმს.

2. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2018 წლის 10 მაისს კონსტიტუციური სარჩელით (რეგისტრაციის №1315) მიმართეს საქართველოს მოქალაქეებმა – ნესტან კირთაძემ, თამაზ ბოლქვაძემ, ნინო ჭანიშვილმა და სხვებმა (სულ 29 მოსარჩელე). №1315 კონსტიტუციური სარჩელი, არსებითად განსახილველად მიღების საკითხის გადასაწყვეტად, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პლენუმს გადაეცა 2018 წლის 16 მაისს.

3. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2018 წლის 27 ნოემბერს კონსტიტუციური სარჩელით (რეგისტრაციის №1369) მიმართა საქართველოს მოქალაქე თამაზ ცინცაძემ. №1369 კონსტიტუციური სარჩელი, არსებითად განსახილველად მიღების საკითხის გადასაწყვეტად, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პლენუმს გადაეცა 2018 წლის 3 დეკემბერს.

4. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2018 წლის 3 დეკემბერს კონსტიტუციური სარჩელით (რეგისტრაციის №1370) მიმართა საქართველოს მოქალაქე გურამ თურმანიძემ. №1370 კონსტიტუციური სარჩელი, არსებითად განსახილველად მიღების საკითხის გადასაწყვეტად, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პლენუმს გადაეცა 2018 წლის 5 დეკემბერს. 

5. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2018 წლის 4 დეკემბერს კონსტიტუციური სარჩელით (რეგისტრაციის №1371) მიმართა საქართველოს მოქალაქე დავით ცივაძემ. №1371 კონსტიტუციური სარჩელი, არსებითად განსახილველად მიღების საკითხის გადასაწყვეტად, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პლენუმს გადაეცა 2018 წლის 6 დეკემბერს.

6. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2018 წლის 4 დეკემბერს კონსტიტუციური სარჩელით (რეგისტრაციის №1372) მიმართა საქართველოს მოქალაქე მამული ჟღენტმა. №1372 კონსტიტუციური სარჩელი, არსებითად განსახილველად მიღების საკითხის გადასაწყვეტად, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პლენუმს გადაეცა 2018 წლის 6 დეკემბერს.

7. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2018 წლის 4 დეკემბერს კონსტიტუციური სარჩელით (რეგისტრაციის №1373) მიმართა საქართველოს მოქალაქე თეიმურაზ მეგრელიშვილმა. №1373 კონსტიტუციური სარჩელი, არსებითად განსახილველად მიღების საკითხის გადასაწყვეტად, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პლენუმს გადაეცა 2018 წლის 6 დეკემბერს.

8. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2018 წლის 4 დეკემბერს კონსტიტუციური სარჩელით (რეგისტრაციის №1374) მიმართა საქართველოს მოქალაქე როსტომ ჯაფარიძემ. №1374 კონსტიტუციური სარჩელი, არსებითად განსახილველად მიღების საკითხის გადასაწყვეტად, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პლენუმს გადაეცა 2018 წლის 6 დეკემბერს.

9. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2018 წლის 4 დეკემბერს კონსტიტუციური სარჩელით (რეგისტრაციის №1375) მიმართა საქართველოს მოქალაქე რევაზ დიასამიძემ. №1375 კონსტიტუციური სარჩელი, არსებითად განსახილველად მიღების საკითხის გადასაწყვეტად, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პლენუმს გადაეცა 2018 წლის 6 დეკემბერს.

10. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2018 წლის 6 დეკემბერს კონსტიტუციური სარჩელით (რეგისტრაციის №1379) მიმართა საქართველოს მოქალაქე რამაზ სურმანიძემ. №1379 კონსტიტუციური სარჩელი, არსებითად განსახილველად მიღების საკითხის გადასაწყვეტად, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პლენუმს გადაეცა 2018 წლის 7 დეკემბერს.

11. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2019 წლის 14 იანვარს კონსტიტუციური სარჩელით (რეგისტრაციის №1385) მიმართა საქართველოს მოქალაქე ჯემალ მეგრელიძემ. №1385 კონსტიტუციური სარჩელი, არსებითად განსახილველად მიღების საკითხის გადასაწყვეტად, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პლენუმს გადაეცა 2019 წლის 16 იანვარს.

12. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2019 წლის 18 იანვარს კონსტიტუციური სარჩელით (რეგისტრაციის №1386) მიმართა საქართველოს მოქალაქე გივი კომახიძემ. №1386 კონსტიტუციური სარჩელი, არსებითად განსახილველად მიღების საკითხის გადასაწყვეტად, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პლენუმს გადაეცა 2019 წლის 21 იანვარს.

13. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2019 წლის 18 იანვარს კონსტიტუციური სარჩელით (რეგისტრაციის №1388) მიმართა საქართველოს მოქალაქე ვაჟა ოთარაშვილმა. №1388 კონსტიტუციური სარჩელი, არსებითად განსახილველად მიღების საკითხის გადასაწყვეტად, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პლენუმს გადაეცა 2019 წლის 21 იანვარს.

14. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2019 წლის 25 იანვარს კონსტიტუციური სარჩელით (რეგისტრაციის №1391) მიმართა საქართველოს მოქალაქე გურამ პაპუნიძემ. №1391 კონსტიტუციური სარჩელი, არსებითად განსახილველად მიღების საკითხის გადასაწყვეტად, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პლენუმს გადაეცა 2019 წლის 29 იანვარს.

15. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2019 წლის 7 თებერვალს კონსტიტუციური სარჩელით (რეგისტრაციის №1397) მიმართა საქართველოს მოქალაქე ფირუზ დიაკონიძემ. №1397 კონსტიტუციური სარჩელი, არსებითად განსახილველად მიღების საკითხის გადასაწყვეტად, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პლენუმს გადაეცა 2019 წლის 11 თებერვალს.

16. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2019 წლის 13 თებერვალს კონსტიტუციური სარჩელით (რეგისტრაციის №1398) მიმართა საქართველოს მოქალაქე ზურაბ ძოწენიძემ. №1398 კონსტიტუციური სარჩელი, არსებითად განსახილველად მიღების საკითხის გადასაწყვეტად, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პლენუმს გადაეცა 2019 წლის 14 თებერვალს.

17. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2019 წლის 25 თებერვალს კონსტიტუციური სარჩელით (რეგისტრაციის №1405) მიმართა საქართველოს მოქალაქე ედიკ ჯანელიძემ. №1405 კონსტიტუციური სარჩელი, არსებითად განსახილველად მიღების საკითხის გადასაწყვეტად, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პლენუმს გადაეცა 2019 წლის პირველ მარტს.

18. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2019 წლის 27 თებერვალს კონსტიტუციური სარჩელით (რეგისტრაციის №1406) მიმართა საქართველოს მოქალაქე ნუგზარ შავთვალაძემ. №1406 კონსტიტუციური სარჩელი, არსებითად განსახილველად მიღების საკითხის გადასაწყვეტად, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პლენუმს გადაეცა 2019 წლის პირველ მარტს.

19. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2019 წლის 5 მარტს კონსტიტუციური სარჩელით (რეგისტრაციის №1407) მიმართა საქართველოს მოქალაქე ზაზა პატარიძემ. №1407 კონსტიტუციური სარჩელი, არსებითად განსახილველად მიღების საკითხის გადასაწყვეტად, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პლენუმს გადაეცა 2019 წლის 6 მარტს.

20. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2019 წლის 15 მარტს კონსტიტუციური სარჩელით (რეგისტრაციის №1411) მიმართა საქართველოს მოქალაქე ვახტანგ მეუნარგიამ. №1411 კონსტიტუციური სარჩელი, არსებითად განსახილველად მიღების საკითხის გადასაწყვეტად, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პლენუმს გადაეცა 2019 წლის 19 მარტს.

21. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2019 წლის 18 მარტს კონსტიტუციური სარჩელით (რეგისტრაციის №1413) მიმართა საქართველოს მოქალაქე მანანა გაბაშვილმა. №1413 კონსტიტუციური სარჩელი, არსებითად განსახილველად მიღების საკითხის გადასაწყვეტად, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პლენუმს გადაეცა 2019 წლის 20 მარტს.

22. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2019 წლის 20 მარტს კონსტიტუციური სარჩელით (რეგისტრაციის №1414) მიმართა საქართველოს მოქალაქე არჩილ იოსელიანმა. №1414 კონსტიტუციური სარჩელი, არსებითად განსახილველად მიღების საკითხის გადასაწყვეტად, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პლენუმს გადაეცა 2019 წლის 21 მარტს.

23. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2019 წლის 26 მარტს კონსტიტუციური სარჩელით (რეგისტრაციის №1415) მიმართა საქართველოს მოქალაქე გივი იორამაშვილმა. №1415 კონსტიტუციური სარჩელი, არსებითად განსახილველად მიღების საკითხის გადასაწყვეტად, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პლენუმს გადაეცა 2019 წლის 28 მარტს.

24. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2019 წლის 17 აპრილს მიღებული, შესაბამისად, №3/1/648, №3/2/1315, №3/3/1369, №3/4/1370, №3/5/1371, №3/6/1372, №3/7/1373, №3/8/1374, №3/9/1375, №3/10/1379, №3/11/1385, №3/12/1386, №3/13/1388, №3/14/1391, №3/15/1397, №3/16/1398, №3/17/1405, №3/18/1406, №3/19/1407, №3/20/1411, №3/21/1413, №3/22/1414, №3/23/1415 საოქმო ჩანაწერებით, №648, №1315, №1369, №1370, №1371, №1372, №1373, №1374, №1375, №1379, №1385, №1386, №1388, №1391, №1397, №1398, №1405, №1406, №1407, №1411, №1413, №1414 და №1415 კონსტიტუციური სარჩელები მიღებულ იქნა არსებითად განსახილველად და გაერთიანდა ერთ საქმედ.

25. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პლენუმის მიერ საქმის არსებითი განხილვის სხდომა გაიმართა 2019 წლის 27 ნოემბერს.

26. №648, №1315, №1369, №1370, №1371, №1372, №1373, №1374, №1375 და №1379, კონსტიტუციურ სარჩელებში საკონსტიტუციო სასამართლოსთვის მიმართვის სამართლებრივ საფუძვლებად მითითებულია: საქართველოს კონსტიტუციის 2018 წლის 16 დეკემბრამდე მოქმედი რედაქციის 42-ე მუხლის პირველი პუნქტი და 89-ე მუხლის პირველი პუნქტის „ვ“ ქვეპუნქტი; „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის მე-19 მუხლის პირველი პუნქტის „ე“ ქვეპუნქტი, 31-ე მუხლი და 39-ე მუხლის პირველი პუნქტის „ა“ ქვეპუნქტი; „საკონსტიტუციო სამართალწარმოების შესახებ“ საქართველოს კანონის პირველი მუხლის მე-2 პუნქტი.

27. №1385, №1386, №1388, №1391, №1397, №1398, №1405, №1406, №1407, №1411, №1413, №1414 და №1415 კონსტიტუციურ სარჩელებში საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოსათვის მიმართვის სამართლებრივ საფუძვლად მითითებულია: საქართველოს კონსტიტუციის 31-ე მუხლის პირველი პუნქტი და მე-60 მუხლის მე-4 პუნქტის „ა“ ქვეპუნქტი, „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის მე-19 მუხლის პირველი პუნქტის „ე“ ქვეპუნქტი, 31-ე მუხლი და 39-ე მუხლის პირველი პუნქტის „ა“ ქვეპუნქტი.

28. „სახელმწიფო კომპენსაციისა და სახელმწიფო აკადემიური სტიპენდიის შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-7 მუხლის თანახმად, „კომპენსაციის/სახელმწიფო აკადემიური სტიპენდიის ოდენობა, გარდა ამ კანონის მე-5 მუხლის მე-2 პუნქტის „მ“, „ნ“, „ო“, „პ“ ან „ჟ“ ქვეპუნქტით განსაზღვრულ კომპენსაციის მიმღებ პირზე გასაცემი კომპენსაციის ოდენობისა, არ უნდა აღემატებოდეს 560 ლარს“. ხოლო 41-ე მუხლის პირველი პუნქტის თანახმად, „ამ კანონის ამოქმედებიდან კომპეტენტურმა ორგანომ უზრუნველყოს ამ კანონის 36-ე მუხლის მე-2 პუნქტით დანიშნული კომპენსაციების ოდენობების ამ კანონის მე-7 მუხლთან შესაბამისობა“.

29. საქართველოს კონსტიტუციის მე-19 მუხლის პირველი პუნქტით, საკუთრებისა და მემკვიდრეობის უფლება აღიარებული და უზრუნველყოფილია. აღნიშნული მუხლის მე-2 პუნქტის თანახმად კი, საჯარო ინტერესებისათვის დასაშვებია ამ უფლების შეზღუდვა კანონით განსაზღვრულ შემთხვევებში და დადგენილი წესით.

30. მოსარჩელეები წარმოადგენენ პარლამენტის ყოფილ წევრებს, რომელთაც სახელმწიფო პენსია დანიშნული ჰქონდათ „პარლამენტის წევრის სიცოცხლისა და ჯანმრთელობის სავალდებულო დაზღვევის, პარლამენტის წევრის, პარლამენტის აპარატისა და პარლამენტთან არსებული აუდიტორული საქმიანობის საბჭოს მოხელეების საპენსიო უზრუნველყოფის შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-15 მუხლის მე-4 პუნქტის შესაბამისად. აღნიშნული ნორმის თანახმად, პარლამენტის წევრის სამსახურებრივი პენსია პარლამენტის ყოფილ წევრს მიეცემოდა მოქმედი პარლამენტის წევრის ხელფასის სრული ოდენობით. შესაბამისად, მოსარჩელეები 2005 წლის პირველ აპრილამდე სამსახურებრივ პენსიას იღებდნენ 495 ლარის ოდენობით, ხოლო 2005 წლის პირველი აპრილიდან 2006 წლის პირველ იანვრამდე – 750 ლარის ოდენობით. 2006 წლის 1 იანვრიდან ამოქმედდა საქართველოს კანონი „სახელმწიფო კომპენსაციისა და სახელმწიფო აკადემიური სტიპენდიის შესახებ“. აღნიშნული კანონის თანახმად, სამსახურებრივი პენსია განისაზღვრა როგორც სახელმწიფო კომპენსაცია. ამასთან, მე-7 მუხლის თანახმად, სახელმწიფო კომპენსაციის ზედა ზღვარმა შეადგინა 560 ლარი, ხოლო 41-ე მუხლის პირველი პუნქტის თანახმად, მოსარჩელეთა სახელმწიფო კომპენსაციის ოდენობა გაუთანაბრდა ამ უკანასკნელს.

31. მოსარჩელეთა მითითებით, სადავო ნორმების საფუძველზე, მათი კუთვნილი სახელმწიფო კომპენსაციის ოდენობა შემცირდა 190 ლარით, შესაბამისად, მათ შეეზღუდათ საკუთრების უფლება კომპენსაციის დასახელებულ ოდენობაზე. მოსარჩელეთა განმარტებით, უფლება კონკრეტული ოდენობის სახელმწიფო კომპენსაციაზე შესაძლებელია წარმოადგენდეს საკუთრებას საქართველოს კონსტიტუციის მიზნებისათვის, თუკი იგი საკმარისად რეალიზებადი იქნება. მოსარჩელეებს კანონის საფუძველზე მიენიჭათ ხსენებული კომპენსაციის (სამსახურებრივი პენსიის) მიღების უფლება, რომელსაც ისინი შეუფერხებლად ახორციელებდნენ 2006 წლის პირველ იანვრამდე. შესაბამისად, ეს უფლება საკმარისად რეალიზებადად უნდა ჩაითვალოს.

32. საქმის არსებითი განხილვის სხდომაზე მოსარჩელე მხარემ დამატებით მიუთითა, რომ „სახელმწიფო კომპენსაციისა და სახელმწიფო აკადემიური სტიპენდიის შესახებ“ საქართველოს კანონის მიღების პროცესში სახელმწიფო კომპენსაციის დანიშვნასთან დაკავშირებით მხედველობაში იქნა მიღებული კომპენსაციის ე.წ. „ორმხრივი“ დანიშნულება. სახელმწიფო კომპენსაცია შეიქმნა, ერთი მხრივ, როგორც სახელმწიფოს მიერ დანიშნული პენსია პირის ნამსახურობის სტაჟისა და ქვეყნის წინაშე გაწეული განსაკუთრებული სამსახურისათვის, ხოლო, მეორე მხრივ, იმ პირთა სოციალური უსაფრთხოების უზრუნველყოფის მიზნებისათვის, რომელთაც გვერდით გადადეს საკუთარი პროფესიული საქმიანობა, რათა ჩართულიყვნენ და აქტიური მონაწილეობა მიეღოთ ქვეყნისათვის მნიშვნელოვან პოლიტიკურ ცხოვრებაში. შესაბამისად, მოსარჩელე მხარის მითითებით, სადავო ნორმები წინააღმდეგობაში მოდის თავად „სახელმწიფო კომპენსაციისა და სახელმწიფო აკადემიური სტიპენდიის შესახებ“ საქართველოს კანონის მიზნებთან და ამავე კანონის მე-3 მუხლით განსაზღვრულ ძირითად პრინციპებთან, კერძოდ, მუდმივობის პრინციპთან, რითაც მოსარჩელისთვის ფაქტობრივად აზრი ეკარგება სახელმწიფო კომპენსაციის მიღების კანონით განსაზღვრულ გარანტიას.

33. მოსარჩელე მხარის განმარტებით, საკუთრების უფლებასთან დაკავშირებული კონსტიტუციურსამართლებრივი გარანტიები თანაბრად უნდა გავრცელდეს მათთვის უკვე დანიშნული სახელმწიფო კომპენსაციის სადავო ნორმებით დადგენილ მოწესრიგებაზე. შესაბამისად, სახელმწიფოს მხრიდან ამგვარი კომპენსაციის ცვლილება/ზედა ზღვრის დაწესება უნდა შეფასდეს როგორც საკუთრების უფლებით შეუფერხებლად სარგებლობაში ჩარევა, რომელიც უნდა იყოს კანონიერი, ემსახურებოდეს ლეგიტიმურ მიზანს, შედიოდეს საზოგადოებრივ ინტერესებში და იყოს პროპორციული დასახელებულ მიზნებთან მიმართებით.

34. მოსარჩელეთა მტკიცებით, მიუხედავად იმისა, რომ მათი საკუთრების უფლებაში ჩარევა მოხდა საკანონმდებლო აქტით, არ არის ნათელი, თუ რა ლეგიტიმურ მიზნებს ემსახურებოდა მიღებული სამართლებრივი მოწესრიგება. სახელმწიფოს მიერ არჩეული სოციალური პოლიტიკის ერთიან საკანონმდებლო ჩარჩოში მოქცევა და სხვადასხვა ტიპის კომპენსაციის ერთ სამართლებრივ დოკუმენტში სისტემატიზაცია შესაძლებელია წარმოადგენდეს ღირებულ ლეგიტიმურ მიზანს. თუმცა ის ფაქტი, რომ მოსარჩელეთათვის სახელმწიფო კომპენსაციის ოდენობის შემცირებით არ მომხდარა სხვა ტიპის ბენეფიციარი პირებისათვის სოციალური უზრუნველყოფის ოდენობათა მნიშვნელოვანი ზრდა და ეს შეეხო მხოლოდ იმ დროისათვის თანამდებობაზე არსებულ პირთა ხელფასების ზრდას, ეჭვქვეშ აყენებს თავად ლეგიტიმური მიზნის საკითხს, ისევე როგორც გამოყენებული საშუალების პროპორციულობას მითითებულ მიზანთან. ამასთან, სახელმწიფომ არ გაითვალისწინა ცხოვრების ღირებულების ზრდისა და ინფლაციის პროცესი, რომელიც სახელმწიფოში ბუნებრივ, შეუქცევად პროცესს წარმოადგენს. აღნიშნული გათვალისწინებულ იქნა მხოლოდ მოქმედი თანამდებობის პირთა ხელფასებთან დაკავშირებით, რომლებიც დღემდე მუდმივად იზრდება.

35. ზემოაღნიშნულ არგუმენტაციაზე დაყრდნობით, მოსარჩელე მხარე მიიჩნევს, რომ „სახელმწიფო კომპენსაციისა და სახელმწიფო აკადემიური სტიპენდიის შესახებ“ საქართველოს კანონის სადავო – მე-7 მუხლი და 41-ე მუხლის პირველი პუნქტი, რომლებიც ერთობლივად უზრუნველყოფენ საქართველოს პარლამენტის წევრის სადავო ნორმების ამოქმედებამდე დანიშნული პენსიის (სახელმწიფო კომპენსაციის) ოდენობისათვის ზედა მაქსიმალური ზღვრის დადგენას, ლახავს მათ საქართველოს კონსტიტუციით დაცულ საკუთრების უფლებას.

36. მოპასუხე მხარის, საქართველოს პარლამენტის წარმომადგენელმა გაიზიარა მოსარჩელე მხარის პოზიცია, რომ სახელმწიფო კომპენსაციის რაოდენობის შემცირება წარმოადგენდა ამ უკანასკნელთა საკუთრების უფლებაში ჩარევას. თუმცა მიუთითა, რომ აღნიშნული ცვლილებით არ მომხდარა ყოფილი პარლამენტის წევრებისათვის კომპენსაციის მიღების უფლების ჩამორთმევა ან არსობრივად გამოფიტვა, არამედ მოხდა აღნიშნული საკითხის განსხვავებულად რეგულირება.

37. მოპასუხე მხარის განმარტებით, სოციალური დაცვის სისტემის ძირითადი რეფორმა, რომელიც საქართველოში რამდენიმე წლის წინ დაიწყო, მოითხოვდა ფინანსური პოლიტიკის კომპლექსურ დაგეგმვას, სახელმწიფო ბიუჯეტის პოტენციალის მხედველობაში მიღებას და სხვა მრავალრიცხოვანი ფაქტორების ზუსტ შესწავლას, გადასახადის გადამხდელთათვის დამატებითი მძიმე ვალდებულების დაკისრების თავიდან აცილების საჭიროების ჩათვლით. სახელმწიფოს, რომელიც იდგა საბიუჯეტო დეფიციტის წინაშე, საჯარო სექტორში ხელფასის მატების გამო ან უნდა შეენარჩუნებინა მატების შედეგად გამოწვეული პენსიის ზრდა სპეციალური კატეგორიის პირებისთვის, მაშინ, როცა მეორე მხრივ, სოციალურად დაუცველი ნაწილის კატეგორია უნდა დაეტოვებინა მიზერული პენსიით ან დაენიშნა სამართლიანი და შესაბამისი პენსია სპეციალური კატეგორიისთვის, როდესაც იწყებდა პენსიის თანდათანობით, მაგრამ მყარ ზრდას ჩვეულებრივი საპენსიო ასაკის მოქალაქეებისთვის. შესაბამისად, საქართველოს პარლამენტის მიერ სადავო საკანონმდებლო მოწესრიგების მიღების შედეგად შერჩეულ იქნა მეორე ვარიანტი. აღნიშნულით, სახელმწიფომ შეინარჩუნა სპეციალური სამისდღეშიო პენსიის ზოგადი იდეა დამსახურებული პირებისთვის, დაადგინა რა სამართლიანი მაქსიმალური ოდენობა, რომელიც მაინც საკმაოდ შორს არის საშუალო ჩვეულებრივი პენსიის ოდენობისგან.

38. მოპასუხე მხარის მითითებით, სადავო ნორმების საჯარო ლეგიტიმურ მიზანს წარმოადგენს სახელმწიფო ბიუჯეტის მდგრადობა, სახელმწიფო ხარჯების რაციონალიზაცია, სოციალური სამართლიანობის უზრუნველყოფა, სახელმწიფო ეკონომიკური კეთილდღეობის დაცვა, დაბალანსებული და მდგრადი კეთილდღეობის სისტემის ჩამოყალიბება. ამასთან, როდესაც საუბარია სოციალური და ეკონომიკური პოლიტიკის განხორციელებაზე, სახელმწიფოს აღნიშნულ სფეროში აქვს მიხედულების ფართო ფარგლები. მოპასუხე მხარის მითითებით, გასათვალისწინებელია ისიც, რომ სადავოდ ქცეული საკანონმდებლო ცვლილება არ იყო იზოლირებული, არამედ შეადგენდა საპენსიო სისტემის უფრო ფართო საკანონმდებლო რეფორმის ნაწილს. პარალელურად მიღებული კანონით, სახელმწიფო კომპენსაციის შესახებ შეწყდა პენსიების ცვლილების მუხლის გამოყენება 850 პენსიაში გასული სახელმწიფო მოხელისთვის. შესაბამისად, მოსარჩელე მხარისათვის მისაღები სახელმწიფო კომპენსაციის ოდენობის კორექტირება და არა ჩამორთმევა, არ უნდა ჩაითვალოს ამ უკანასკნელისათვის დაკისრებულ ზედმეტ და არაპროპორციულად მძიმე ტვირთად.

39. ზემოაღნიშნულ არგუმენტაციაზე დაყრდნობით, მოპასუხე მხარე მიიჩნევს, რომ სადავო ნორმებით განხორციელებული სოციალური პოლიტიკის ცვლილება სახელმწიფო სტრუქტურების მიერ მიხედულების, დიდი თავისუფლების პირობებში არის ლეგიტიმური, პროპორციული და საჯარო ინტერესებისათვის აუცილებელი. სახელმწიფომ ქვეყნის სოციალური და ეკონომიკური პოლიტიკის რეფორმირების პროცესში განახორციელა საკანონმდებლო ცვლილებები, რითაც დადგენილ იქნა კომპენსაციის სამართლიანი მაქსიმალური ოდენობა, რომელიც 2,8-ჯერ აღემატება ჩვეულებრივ სოციალურ პენსიას. აღნიშნული ღონისძიება კი უნდა ჩაითვალოს გატარებული პოლიტიკის პროპორციულად და კონსტიტუციური სარჩელები არ უნდა დაკმაყოფილდეს.

40. საქმის არსებითი განხილვის სხდომაზე მოწვეული მოწმის განმარტებით, ყოფილი პარლამენტის წევრებისათვის სახელმწიფო პენსიის გაცემა დაიწყო 2001 წლიდან და აღნიშნული პენსიების გაცემის ადმინისტრირებას ახორციელებდა უშუალოდ პარლამენტის აპარატი. თუმცა 2006 წლის საკანონმდებლო ცვლილებებისა და საპენსიო რეფორმის ამოქმედების შედეგად, სხვადასხვა საკანონმდებლო აქტებით მოწესრიგებული სახელმწიფო კომპენსაციით უზრუნველყოფის გარანტიების თავმოყრა მოხდა სადავო კანონში და აღნიშნულ კომპენსაციათა ეფექტურად ადმინისტრირების უფლებამოსილება გადაეცა სოციალური მომსახურების სააგენტოს. ამასთანავე, მოწმის ინფორმაციით, სახელმწიფო კომპენსაციის მიმღები სუბიექტებისათვის მისაღებ კომპენსაციათა ოდენობა მნიშვნელოვნად განსხვავდებოდა ერთმანეთისგან, წარსულში დაკავებული თანამდებობის მიხედვით და მერყეობდა 128 ლარიდან 5 ათას ლარამდე. შესაბამისად, სადავო კანონის მე-7 მუხლით დაწესებული კომპენსაციის ზედა ზღვრის დადგენა ემსახურებოდა აღნიშნულ გასაცემელთა მეტ-ნაკლებად გათანაბრებისა და დაბალანსების მიზანს.

II
სამოტივაციო ნაწილი

1. სადავო ნორმის ძალადაკარგულობა

1. ადავო ნორმათა კონსტიტუციურობის შეფასებამდე აუცილებელია აღინიშნოს, რომ კონსტიტუციური სარჩელების არსებითად განსახილველად მიღების შემდგომ „სახელმწიფო კომპენსაციისა და სახელმწიფო აკადემიური სტიპენდიის შესახებ“ საქართველოს კანონში ცვლილების შეტანის თაობაზე“ საქართველოს 2019 წლის 17 აპრილის №4500-IIს კანონით, სადავო კანონში განხორციელდა რიგი ცვლილებები, რომლებიც შეეხო, მათ შორის, ერთ-ერთ სადავო ნორმას – „სახელმწიფო კომპენსაციისა და სახელმწიფო აკადემიური სტიპენდიის შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-7 მუხლს. აღნიშნული ცვლილებით პირთა იმ ჯგუფს, რომელთა მიერ მისაღებ სახელმწიფო კომპენსაციის ოდენობაზე არ ვრცელდება კანონით დადგენილი ზედა ზღვარი – 560 ლარი, დაემატა კიდევ ერთი კატეგორია – „სამსახურებრივი მოვალეობის შესრულებისას დაღუპული ან მიღებული დაზიანების შედეგად გარდაცვლილი საქართველოს გარემოს დაცვისა და სოფლის მეურნეობის სამინისტროს სისტემაში შემავალი დაწესებულებების იმ თანამშრომლების ოჯახის წევრები, რომლებიც მონაწილეობდნენ სტიქიური უბედურების სალიკვიდაციო/სამაშველო სამუშაოებში ან რომლებსაც მინიჭებული აქვთ გარემოს დაცვის სფეროში საქართველოს კანონმდებლობის დარღვევის ფაქტების გამოვლენისა და აღკვეთის უფლებამოსილება“. შესაბამისად, საკონსტიტუციო სამართალწარმოების მიზნებისათვის აღნიშნული ნორმა ძალადაკარგულია საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ საქმის არსებითად განსახილველად მიღების შემდგომ.

2. „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის 29-ე მუხლის მე-2 პუნქტის თანახმად, საქმის განხილვის მომენტისათვის სადავო აქტის გაუქმება ან ძალადაკარგულად ცნობა იწვევს საკონსტიტუციო სასამართლოში საქმის შეწყვეტას, გარდა ამ მუხლის მე-7 პუნქტით გათვალისწინებული შემთხვევებისა. აღნიშნული მუხლის მე-7 პუნქტის თანახმად კი, „საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ საქმის არსებითად განსახილველად მიღების შემდეგ, სადავო აქტის გაუქმებისას ან ძალადაკარგულად ცნობისას, თუ საქმე ეხება საქართველოს კონსტიტუციის მეორე თავით აღიარებულ ადამიანის უფლებებსა და თავისუფლებებს, საკონსტიტუციო სასამართლო უფლებამოსილია გააგრძელოს სამართალწარმოება და გადაწყვიტოს გაუქმებული ან ძალადაკარგულად ცნობილი სადავო აქტის საქართველოს კონსტიტუციასთან შესაბამისობის საკითხი იმ შემთხვევაში, თუ მისი გადაწყვეტა განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია კონსტიტუციური უფლებებისა და თავისუფლებების უზრუნველსაყოფად“.

3. მოცემულ შემთხვევაში „სახელმწიფო კომპენსაციისა და სახელმწიფო აკადემიური სტიპენდიის შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-7 მუხლი არსებითად იმეორებს ძველი რედაქციის შინაარსს და კვლავ ადგენს სახელმწიფო კომპენსაციის ოდენობის ზედა ზღვარს პარლამენტის ყოფილი წევრებისთვის. შესაბამისად, სადავო ნორმის აღნიშნული ნორმატიული შინაარსი კვლავ პრობლემურია მოსარჩელე მხარისთვის. იმავდროულად, საკონსტიტუციო სასამართლოს პლენუმს წინამდებარე დავის ფარგლებში განსახილველი №648 კონსტიტუციური სარჩელი საკონსტიტუციო სასამართლოს მეორე კოლეგიამ გადასცა 2016 წლის 15 აპრილის №2-3/1/648 განჩინებით, რამდენადაც მიიჩნია, რომ აღნიშნული კონსტიტუციური სარჩელის ფარგლებში გადასაწყვეტ საკითხთან დაკავშირებით მისი პოზიცია განსხვავდებოდა სასამართლოს ადრე გამოტანილ გადაწყვეტილებებში გამოხატული სამართლებრივი პოზიციისაგან. შესაბამისად, წინამდებარე დავის ფარგლებში მნიშვნელოვანია, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პლენუმმა განსაზღვროს საქართველოს კონსტიტუციის მე-19 მუხლით განმტკიცებული საკუთრების უფლების დაცვის კონსტიტუციურსამართლებრივი სტანდარტები უკვე დანიშნული სახელმწიფო პენსიის/კომპენსაციის ცვლილებასთან დაკავშირებით.

4. ყოველივე ზემოაღნიშნულის გათვალისწინებით, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლო მიიჩნევს, რომ ხსენებული დავის გადაწყვეტა განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია კონსტიტუციური უფლებებისა და თავისუფლებების უზრუნველსაყოფად, შესაბამისად, საკონსტიტუციო სასამართლო გააგრძელებს სამართალწარმოებას და შეაფასებს ძალადაკარგული სადავო ნორმის კონსტიტუციურობას.

2. საკუთრების უფლებით დაცული სფერო

5. საქართველოს კონსტიტუციის მე-19 მუხლი აღიარებულად და უზრუნველყოფილად აცხადებს საკუთრებისა და მემკვიდრეობის უფლებას. საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტებით, „საკუთრების უფლება ბუნებითი უფლებაა, რომლის გარეშე შეუძლებელია დემოკრატიული საზოგადოების არსებობა“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2012 წლის 26 ივნისის №3/1/512 გადაწყვეტილება საქმეზე „დანიის მოქალაქე ჰეიკე ქრონქვისტი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-32). კონსტიტუციის ხსენებული დებულება, ერთი მხრივ, წარმოადგენს კერძო საკუთრების ინსტიტუტის კონსტიტუციურსამართლებრივ გარანტიას, ხოლო, მეორე მხრივ, განამტკიცებს ძირითად უფლებას. საკონსტიტუციო სასამართლოს არაერთხელ განუმარტავს, რომ „საკუთრების უფლება ადამიანის არა მარტო არსებობის ელემენტარული საფუძველია, არამედ უზრუნველყოფს მის თავისუფლებას, მისი უნარისა და შესაძლებლობების ადეკვატურ რეალიზაციას, ცხოვრების საკუთარი პასუხისმგებლობით წარმართვას. ყოველივე ეს კანონზომიერად განაპირობებს ინდივიდის კერძო ინიციატივებს ეკონომიკურ სფეროში, რაც ხელს უწყობს ეკონომიკური ურთიერთობების, თავისუფალი მეწარმეობის, საბაზრო ეკონომიკის განვითარებას, ნორმალურ, სტაბილურ სამოქალაქო ბრუნვას“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2007 წლის 2 ივლისის №1/2/384 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები – დავით ჯიმშელეიშვილი, ტარიელ გვეტაძე და ნელი დალალაშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-5).

6. საქართველოს კონსტიტუცია თავად განსაზღვრავს თითოეული უფლების შინაარს, ფარგლებსა და მოცულობას. „საკუთრების ცნება ავტონომიური შინაარსისაა და იგი არ შემოიფარგლება მხოლოდ ფიზიკურ საგნებზე საკუთრების უფლებით, ზოგიერთი სხვა უფლება და სარგებელი, რომელიც ქმნის ქონებას, ქონებრივი ხასიათის ზიანის ანაზღაურების მოთხოვნა, ასევე ქონებრივი ღირებულებები, მათ შორის უფლება მოთხოვნაზე, რაც კანონიერი მოლოდინის საფუძველზე წარმოიშობა და პირის საკუთრების ეფექტურ გამოყენებას განაპირობებს, შესაძლოა განხილული იქნეს როგორც საკუთრება და უფლება საკუთრებაზე“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2010 წლის 30 ივლისის №1/5/489-498 განჩინება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები – ოთარ კვენეტაძე და იზოლდა რჩეულიშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-2, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2013 წლის 27 დეკემბრის №2/3/522,553 გადაწყვეტილება საქმეზე „სპს „გრიშა აშორდია“ საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-39). ამდენად, კონსტიტუციით მე-19 მუხლის დაცვის ობიექტი სცდება საკუთრების ტრადიციულ გაგებას და მოიცავს სხვადასხვა ტიპის სამართლებრივ ინტერესს – უფლებასა თუ სარგებელს, რომელსაც გააჩნია ეკონომიკური ღირებულება და წარმოადგენს ინდივიდის ეკონომიკური კეთილდღეობის მნიშვნელოვან წინაპირობას.

7. ზემოაღნიშნული, ცხადია, არ გულისხმობს, რომ საკუთრების უფლებით დაცულ სფეროში მოექცევა წვდომა ნებისმიერ სამართლებრივ ინტერესზე ან/და სარგებელზე, რომელსაც ეკონომიკური ღირებულება გააჩნია. მაგალითისათვის, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ 2012 წლის 26 ივნისის №3/1/512 გადაწყვეტილებაში საქმეზე „დანიის მოქალაქე ჰეიკე ქრონქვისტი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, ვრცლად განმარტა საკუთრების შეძენის უფლების კონსტიტუციურსამართლებრივი სტანდარტები და აღნიშნა, რომ „საკუთრების შეძენის უფლება გულისხმობს პიროვნების შესაძლებლობას, გახდეს მესაკუთრე. ადამიანის მისწრაფება საკუთრების მოპოვებისკენ, მისთვის დამახასიათებელ ნორმალურ სოციალურ ქცევას წარმოადგენს. მისი ეს სწრაფვა პიროვნული თავისუფლების ერთგვარი გამოვლინებაა. საკუთრების შეძენის კონსტიტუციური უფლება ადგენს სახელმწიფოს ნეგატიურ ვალდებულებას, ხელი არ შეუშალოს ადამიანს, შექნას მისი საკუთრება და ამის საფუძველზე უზრუნველყოს საკუთარი კეთილდღეობა. ეს უფლება თავისთავად ვერ იქნება პირის მიერ სახელმწიფოსაგან გარკვეული მატერიალური სიკეთეების მოთხოვნის საფუძველი“. ამდენად, საქართველოს კონსტიტუციის მე-19 მუხლი, თავისთავად, არ იცავს იმ მატერიალური სიკეთეების მოთხოვნის შესაძლებლობას, რომლებიც სახელმწიფოს ხელთაა და რომელთა მიღების სურვილი ინდივიდს გააჩნია.

8. ასევე აღსანიშნავია, რომ საკუთრების უფლებასთან დაკავშირებით კონსტიტუცია ადგენს მისი დაცვის იმგვარ მინიმალურ გარანტიებს, რომლის შეზღუდვის უფლებამოსილება სახელმწიფოს მხოლოდ სათანადო გამართლების პირობით გააჩნია. იმავდროულად, ბუნებრივია, სახელმწიფო უფლებამოსილია, გარკვეულ პირთა ჯგუფს იმაზე მაღალ ეკონომიკურ სარგებელზე წვდომის შესაძლებლობა მიანიჭოს, ვიდრე ეს საკუთრების კონსტიტუციური უფლებით არის მოთხოვნილი. შესაბამისად, კანონმდებლობის დონეზე შესაძლებელია, არსებობდეს სხვადასხვა სახის სამართლებრივი უფლება თუ ინტერესი, რომელსაც ეკონომიკური ბუნება გააჩნია, თუმცა მათი დაწესების ვალდებულება კონსტიტუციის მე-19 მუხლიდან არ გამომდინარეობს.

9. საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკის თანახმად, რიგ შემთხვევებშიც საკუთრების კონსტიტუციური უფლების დაცული სფეროს გარეთ, კანონით დადგენილი სარგებლის მიღება შესაძლებელია იქცეს საქართველოს კონსტიტუციის მე-19 მუხლით დაცულ ინტერესად, თუკი არსებობს ლეგიტიმური მოლოდინი მის მიღებასთან დაკავშირებით. საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტებით, საქართველოს კონსტიტუციით დაცულია მხოლოდ კანონიერ საფუძველზე წარმოშობილი ლეგიტიმური მოლოდინი. მოლოდინი, რომ ლეგიტიმურად და, შესაბამისად, საქართველოს კონსტიტუციით, დაცულად ჩაითვალოს, მას უნდა გააჩნდეს კანონიერი საფუძველი და უნდა წარმოადგენდეს კონკრეტული სამართლებრივი ურთიერთობიდან გამომდინარე მოთხოვნას. საქართველოს კონსტიტუცია არ ქმნის სახელმწიფოსგან მატერიალური სარგებლის უპირობოდ მოთხოვნის უფლებას. აქ ნაგულისხმევია შემთხვევა, როდესაც მატერიალური სარგებლის მოთხოვნა ემყარება კონკრეტულ, ნამდვილ სამართლებრივ საფუძველს (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2013 წლის 27 დეკემბრის №2/3/522,553 გადაწყვეტილება საქმეზე „სპს „გრიშა აშორდია“ საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-44).

10. ამგვარად, საკუთრების უფლების დაცვის სფეროში ეკონომიკური ღირებულების მქონე კანონისმიერი სარგებლის მოხვედრას განაპირობებს მისი მიღების მიმართ ინდივიდის ლეგიტიმური მოლოდინის ჩამოყალიბება, რომელსაც, თავის მხრივ, კანონმდებლობაში მკაფიოდ ჩამოყალიბებული საფუძველი გააჩნია. ამავე დროს, ლეგიტიმური მოლოდინის არსებობისათვის საკმარისი არ არის მხოლოდ აბსტრაქტული საჭიროების ან სურვილის არსებობა, ისევე როგორც საკმარისი არ არის ცალმხრივი მოლოდინი, არამედ მას უნდა გააჩნდეს კანონმდებლობით ან/და სასამართლოს პრაქტიკით არაორაზროვნად ჩამოყალიბებული მყარი სამართლებრივი საფუძველი. ამგვარი ლეგიტიმური მოლოდინის კონსტიტუციურსამართლებრივ დონეზე უზრუნველყოფის მიზანია, დაიცვას ინდივიდის იმგვარი ეკონომიკური ღირებულების მქონე სამართლებრივი ინტერესები, რომლებზეც ადამიანები ამყარებენ თავიანთ ყოველდღიურ ცხოვრებას, უყალიბდებათ ნდობა და რომელთა თვითნებური შეზღუდვა სახელმწიფოს მხრიდან უნდა გამოირიცხოს.

11. საკანონმდებლო დონეზე არსებული მოწესრიგების მიმართ პირის მიერ ჩამოყალიბებული ლეგიტიმური მოლოდინის დაცვის ინტერესი საკუთრების უფლების ჭრილში მჭიდროდ უკავშირდება სამართლებრივი უსაფრთხოების პრინციპის მოთხოვნებს. სამართლებრივი ნდობის პრინციპი სამართლებრივი უსაფრთხოების პრინციპის მნიშვნელოვანი კომპონენტია. საკონსტიტუციო სასამართლოს განმარტებით, „სამართლებრივი ნდობის პრინციპი ემსახურება მოქმედი სამართლის მიმართ მოქალაქეთა ნდობის განმტკიცებას. დაუშვებელია სამართლის ადრესატთა ნდობა შეირყეს კანონით მინიჭებული უფლებების გაუმართლებელი და ხშირი ცვლილებებით. მოქალაქეს უნდა ჰქონდეს ნდობის განცდა კანონით მინიჭებულ პრივილეგიებთან დაკავშირებით. კანონმდებლობა უნდა ასრულებდეს პიროვნული თავისუფლების უზრუნველმყოფ ფუნქციას. ინდივიდებს უნდა შეეძლოთ პირადი, პროფესიული და ეკონომიკური საქმიანობის მყარ სამართლებრივ ფარგლებში წარმართვა. არსებითად განუსაზღვრელი და გაუთვლელი, არასანდო სამართლებრივი განვითარება აჩენს გაურკვევლობის განცდას, რაც აფერხებს ადამიანის პიროვნულ განვითარებას. სამართლებრივი უსაფრთხოება ინდივიდის პიროვნული თავისუფლების მნიშვნელოვანი წინაპირობაა“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2013 წლის 27 დეკემბრის №2/3/522,553 გადაწყვეტილება საქმეზე „სპს „გრიშა აშორდია“ საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-42).

12. ამგვარად, საქართველოს კონსტიტუციის მე-19 მუხლი არ შემოიფარგლება საკუთრების ტრადიციული გაგებით და აგრეთვე მოიცავს ეკონომიკური სარგებლის მიღების უფლებას, რომელიც ლეგიტიმურ მოლოდინს ეფუძნება. როგორც აღინიშნა, საკუთრების ამგვარ გაგებაში ვერ თავსდება სახელმწიფოსგან სხვადასხვა მატერიალური სარგებლის უპირობო მოთხოვნა, რაოდენ დიდიც არ უნდა იყოს ინდივიდის მხრიდან მათი მიღების სურვილი ან საჭიროება. თუმცა ამ უკანასკნელს მსგავსი მოთხოვნის უფლება და, შესაბამისად, ამგვარი მოთხოვნის დაცვის კონსტიტუციურსამართლებრივი გარანტია წარმოეშობა იმ შემთხვევაში, თუკი სახელმწიფო კანონმდებლობით მკაფიოდ და არაორაზროვნად შექმნის ეკონომიკური ბუნების მქონე ინტერესის/სარგებლის მიღების უფლებას და ინდივიდს ამ უფლების შეუფერხებლად განხორციელების მიმართ ლეგიტიმური მოლოდინი წარმოეშობა. ასეთია საქართველოს კონსტიტუციით დაცული საკუთრების არსის მოთხოვნები, რომლებიც მჭიდროდ უკავშირდება სამართლებრივი უსაფრთხოებისა და სამართლებრივი ნდობის კონსტიტუციურ პრინციპებს და მიმართულია ინდივიდის პიროვნული თავისუფლებისა და სამართლებრივი სტაბილურობის პირობებში მისი პირადი, პროფესიული და ეკონომიკური განვითარებისაკენ.

13. საკუთრების ცნების ამგვარი განმარტება, ცხადია, გამორიცხავს საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ წინსწრებით რაიმე ტიპის ამომწურავი ჩამონათვლის დადგენას, თუ რომელი სამართლებრივი ინტერესი ექცევა საქართველოს კონსტიტუციის მე-19 მუხლით დაცულ სფეროში. ხსენებული უნდა შეფასდეს ყოველ კონკრეტულ შემთხვევაში, ამგვარი ინტერესის/სარგებლის ბუნებისა და სამართლებრივი რეგულირების სფეროს გათვალისწინებით. ასევე აღსანიშნავია, რომ კანონის საფუძველზე შექმნილი ლეგიტიმური მოლოდინის დაცვის ხარისხი სხვადასხვა შემთხვევაში შესაძლოა, მნიშვნელოვნად განსხვავდებოდეს ერთმანეთისაგან.

14. ხშირ შემთხვევაში კანონის საფუძველზე შექმნილი ქონებრივი სარგებელი წარმოადგენს სახელმწიფოს მხრიდან სოციალური და ეკონომიკური პოლიტიკის ფარგლებში გადადგმულ ნაბიჯს. ამგვარი სარგებლის მიღება, როგორც წესი, საერთოდ არ მოითხოვს/უკავშირდება მიმღების მხრიდან რაიმე შემხვედრი ქმედების განხორციელებას. მსგავს შემთხვევებში სახელმწიფო მოქმედებს როგორც სუვერენი, რომელიც საკუთარი ნებით და დაგეგმილი სოციალურ-ეკონომიკური პოლიტიკის ფარგლებში იღებს გადაწყვეტილებას პირთა გარკვეული ჯგუფისათვის კონკრეტული ეკონომიკური სარგებლისა თუ ინტერესის მიღების უფლების კანონით მინიჭების თაობაზე.

15. ზოგადად, სახელმწიფოს გააჩნია ფართო დისკრეცია, განსაზღვროს/შეცვალოს საკუთარი ეკონომიკური და სოციალური პოლიტიკა. მოქმედი ხელისუფლების მიერ მიღებული გადაწყვეტილებები, რომლებიც უკავშირდება ამგვარ პოლიტიკას, შეუსაბამოდ არ უნდა ართულებდეს მომდევნო უფლებამოსილი ხელისუფლების შესაძლებლობას, თავად განახორციელოს ცვლილებები მუდმივად ცვალებადი გარემოებებისა და საჭიროებების კვალდაკვალ. სოციალური და ეკონომიკური პოლიტიკის სფეროში სახელმწიფოს მიერ განხორციელებულ ქმედებათა და მიღებულ გადაწყვეტილებათა მიმართ ამგვარი მიდგომა, ცხადია, აისახება სასამართლო ხელისუფლების მხრიდან განხორციელებული კონტროლის ფარგლებზეც. როდესაც საქმე ეხება იმგვარ სამართლებრივ მოწესრიგებას, რომლის შინაარსიც ნათლად მიუთითებს სახელმწიფოს მიერ გამოვლენილ კეთილ ნებაზე პირთა კონკრეტული ჯგუფისათვის ქონებრივი სარგებლის/ინტერესის მინიჭებასთან დაკავშირებით, საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ გამოყენებული შეფასების სტანდარტი საქართველოს კონსტიტუციის მე-19 მუხლის ფარგლებში ვერ იქნება მკაცრი. კერძოდ, სასამართლო საკუთრების უფლების დარღვევას არ დაადგენს იმ შემთხვევაში, თუ სახელმწიფოს მოქმედება ეფუძნება გონივრულ დასაბუთებას.

16. ზემოაღნიშნულისაგან განსხვავებულად უნდა იქნეს განხილული იმგვარი ტიპის საკანონმდებლო მოწესრიგება, როდესაც სახელმწიფოს მიერ დადგენილი ქონებრივი სარგებლის მიღება პირისგან მოითხოვს გარკვეული აქტიური, მიზანმიმართული ქმედების განხორციელებას. შემთხვევებს, როდესაც პირი სახელმწიფოს სასარგებლოდ ამა თუ იმ ქმედებას ახორციელებს სამომავლოდ სარგებლის მიღების პირობით და ხსენებული პირობის შესრულების ვალდებულება ლეგიტიმურ დაცვას იმსახურებს. მაგალითად, შეიძლება სახელმწიფო დაინტერესებული იყოს ამა თუ ის სფეროში წაახალისოს ადამიანთა საქმიანობა და გარკვეული პერიოდის სამსახურის სანაცვლოდ პირდებოდეს პირებს სამომავლოდ მყარ სოციალურ გარანტიებს. ჯარისკაცს, რომელმაც იცის, რომ გარკვეული ვადით სამსახურის შედეგად, სამომავლოდ მიიღებს გაზრდილ პენსიას, ბევრად უფრო მყარი მოლოდინი აქვს, რომ პენსიის მიღების კანონით დადგენილ უფლებას არ დაკარგავს, ვიდრე იმ პირს, ვისაც გარკვეული დამსახურების გამო უნიშნავს სახელმწიფო პენსიას, რაიმე საპასუხო ქმედებების განხორციელების დავალდებულების გარეშე.

17. აღნიშნული შემთხვევა, სახელმწიფოს მიერ საკუთარი სოციალურ-ეკონომიკური პოლიტიკის განხორციელების ფარგლებში მიღებული ერთპიროვნული გადაწყვეტილებებისგან განსხვავებით, მნიშვნელოვნად ემსგავსება სახელშეკრულებო ურთიერთობას ამ უკანასკნელსა და სარგებლის მიმღებ სუბიექტს შორის. კერძოდ, მსგავსი მოწესრიგების შემთხვევაში, სახელმწიფო, მის მიერ შემუშავებული სამართლებრივი აქტით გამოხატავს ნებას, გასცეს კონკრეტული ქონებრივი სარგებელი ამავე აქტით განსაზღვრული საპასუხო შესრულების სანაცვლოდ. ინდივიდი კი ამ ურთიერთობის მონაწილე ხდება და, შესაბამისად, ლეგიტიმური მოლოდინი უჩნდება იმ მომენტიდან, როდესაც საკუთარი აქტიური ქმედებით გამოხატავს შემხვედრ ნებას, შეასრულოს სახელმწიფოს მიერ დადგენილი პირობები და მიზანმიმართული ქმედებით გასწიოს საჭირო ძალისხმევა ზემოაღნიშნული ქონებრივი სარგებლის მიღების მიზნით.

18. იმავდროულად, ცხადია, საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ გამოყენებული საკუთრების უფლებით შეუფერხებელ სარგებლობაში ჩარევის გამართლების სტანდარტი გაცილებით მკაცრი იქნება ისეთ შემთხვევებში, როდესაც სახელმწიფო, მის მიერ გამოვლენილი ნების ფარგლებში, სახელშეკრულებო ურთიერთობაში შედის კონკრეტულ პირებთან, რომლებსაც სურვილი და მზაობა გააჩნიათ, დადგენილი წინაპირობების შესრულების შედეგად, მიიღონ ქონებრივი სარგებელი. შეფასების მკაცრი სტანდარტის გამოყენებას განაპირობებს მოცემულობა, რომლის თანახმადაც, სახელმწიფო ამგვარ შემთხვევაში წარმოადგენს არა მხოლოდ ხელისუფლებას, რომელიც საკუთარი პოლიტიკის განხორციელების პროცესში ავლენს ცალმხრივ, კეთილ ნებას, არამედ ემსგავსება ხელშეკრულების მხარეს და ამავე ხელშეკრულებით განსაზღვრულ უფლებათა და ვალდებულებათა სუბიექტს. სახელმწიფო, გარდა იმისა, რომ სამართლებრივი აქტით ადგენს კონკრეტული ქონებრივი სარგებლის/ინტერესის გაცემის პირობებს, ის თავად არის ამგვარ სამართლებრივ ურთიერთობაში სარგებლის მიმღები მხარე. შესაბამისად, ლოგიკურია, რომ მას ვერ ექნება მიხედულების იმგვარი ფართო მასშტაბი, როგორც ეს სოციალურ-ეკონომიკური პოლიტიკის ფარგლებში გამოვლენილი კეთილი ნების სამართლებრივი შეფასებისას.

19. ყოველივე ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, არსებული დავის სწორად გადაწყვეტისათვის მნიშვნელოვანია, შეფასდეს მოსარჩელეების მიერ მისაღები პენსიის/კომპენსაციის ბუნება. უნდა დადგინდეს, რამდენად ჰქონდათ მათ დანიშნული პენსიის/კომპენსაციის მიღების ლეგიტიმური მოლოდინი. ამავე დროს, უნდა შეფასდეს, ხსენებული პენსიის/კომპენსაციის გაცემა დადგენილია სახელმწიფოს მიერ ცალმხრივად, კეთილი ნებით, თუ წარმოადგენს მოსარჩელეთა მიერ განხორციელებული შრომის შედეგად სახელმწიფოს მიერ მიღებული სარგებლის საკომპენსაციო, წინასწარ განსაზღვრულ მექანიზმს.

3. სადავო ნორმათა შინაარსისა და კონსტიტუციური უფლების შეზღუდვის დადგენა

20. მოცემული დავის ფარგლებში სადავო ნორმებს წარმოადგენს „სახელმწიფო კომპენსაციისა და სახელმწიფო აკადემიური სტიპენდიის შესახებ“ საქართველოს კანონის ა) მე-7 მუხლი, რომლის თანახმად, „კომპენსაციის/სახელმწიფო აკადემიური სტიპენდიის ოდენობა, გარდა ამ კანონის მე-5 მუხლის მე-2 პუნქტის „მ“, „ნ“, „ო“, „პ“ ან „ჟ“ ქვეპუნქტით განსაზღვრულ კომპენსაციის მიმღებ პირზე გასაცემი კომპენსაციის ოდენობისა, არ უნდა აღემატებოდეს 560 ლარს“; ბ) 41-ე მუხლის პირველი პუნქტი, რომლის თანახმად, „ამ კანონის ამოქმედებიდან კომპეტენტურმა ორგანომ უზრუნველყოს ამ კანონის 36-ე მუხლის მე-2 პუნქტით დანიშნული კომპენსაციების ოდენობის ამ კანონის მე-7 მუხლთან შესაბამისობა“.

21. „სახელმწიფო კომპენსაციისა და სახელმწიფო აკადემიური სტიპენდიის შესახებ“ საქართველოს კანონი განსაზღვრავს სოციალური დაცვის გარანტიებს საქართველოს მოქალაქეთა კონკრეტული კატეგორიებისათვის და სპეციალური საფუძვლებით. აღნიშნული სოციალური გარანტიის – სახელმწიფო კომპენსაციის მიმღები სუბიექტები, მათ შორის, არიან საქართველოს პარლამენტის წევრები, რომლებსაც ზემოაღნიშნული კანონის 36-ე მუხლის მე-2 პუნქტის საფუძველზე (სადავო ნორმათა შემოღებამდე), კომპენსაცია მიეცემოდათ მოქმედი პარლამენტის წევრის ხელფასის სრული ოდენობით. ამასთან, სადავო ნორმათა მიღების მომენტამდე აღნიშნული კომპენსაციის ოდენობა შეადგენდა 750 ლარს.

22. სადავო ნორმათა საფუძველზე პარლამენტის წევრთა სახელმწიფო კომპენსაცია დაექვემდებარა გაანგარიშების ახლებურ წესს, რაც გულისხმობს კომპენსაციის ზედა ზღვრის დაწესებას 560 ლარის ოდენობით. შესაბამისად, მოსარჩელეთა მიერ ყოველთვიურად მისაღები სახელმწიფო კომპენსაციის ოდენობა შემცირდა 190 ლარით. ამდენად, უფლების შეზღუდვის იდენტიფიცირებისათვის მნიშვნელოვანია, განისაზღვროს, მოსარჩელეებს რამდენად გააჩნდათ 750 ლარის ოდენობით პენსიის/კომპენსაციის მიღების ლეგიტიმური მოლოდინი.

23. მოსარჩელეებს, როგორც საქართველოს პარლამენტის ყოფილ წევრებს, სახელმწიფო კომპენსაცია სადავო კანონის მიღებამდე დანიშნული ჰქონდათ, „პარლამენტის წევრის სიცოცხლისა და ჯანმრთელობის სავალდებულო დაზღვევის, პარლამენტის წევრის, პარლამენტის აპარატისა და პარლამენტთან არსებული აუდიტორული საქმიანობის საბჭოს მოხელეების საპენსიო უზრუნველყოფის შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-15 მუხლის მე-4 პუნქტის შესაბამისად. აღნიშნული ნორმის თანახმად, პარლამენტის წევრის სამსახურებრივი პენსია ყოფილ პარლამენტის წევრს მიეცემოდა მოქმედი პარლამენტის წევრის ხელფასის სრული ოდენობით. შესაბამისად, მოსარჩელეები 2005 წლის პირველ აპრილამდე, სამსახურებრივ პენსიას იღებდნენ 495 ლარის ოდენობით, ხოლო 2005 წლის პირველი აპრილიდან 2006 წლის პირველ იანვრამდე – 750 ლარის ოდენობით.

24. ამგვარად, ეკონომიკური ბუნების მქონე სამართლებრივ სარგებელს – სახელმწიფო პენსიას, რომელსაც მოსარჩელეები იღებდნენ სადავო ნორმათა მიღებამდე, გააჩნდა მყარი, არაორაზროვნად ჩამოყალიბებული საკანონმდებლო საფუძველი. ამასთან, მოსარჩელეები კომპენსაციის დანიშვნის დღიდან სადავო ნორმათა ამოქმედებამდე სრულად აკმაყოფილებდნენ კანონმდებლობით დადგენილ კრიტერიუმებს და ფაქტობრივად იღებდნენ კიდეც მას. „სახელმწიფო კომპენსაციისა და სახელმწიფო აკადემიური სტიპენდიის შესახებ“ საქართველოს კანონის ამოქმედების მომენტისათვის – 2006 წლის პირველი იანვრის მდგომარეობით, პარლამენტის წევრის ხელფასი და, შესაბამისად, მოსარჩელეთა მიერ ყოველთვიურად მისაღები კომპენსაციის ოდენობა შეადგენდა 750 ლარს. შესაბამისად, ლოგიკურია, რომ ამ უკანასკნელთ გააჩნდათ ლეგიტიმური მოლოდინი, რომ მოქმედი პარლამენტის წევრის ხელფასის შემცირების გარეშე მათი პენსია არ შემცირდებოდა. მოქმედი პარლამენტის წევრის ხელფასი გაიზარდა, აღნიშნულის საპირისპიროდ, სადავო ნორმათა შემოღებით, კანონმდებელმა შეამცირა მოსარჩელეთა კომპენსაციის ოდენობა. ამდენად, სადავო ნორმა ადგენს საკუთრების უფლების შეზღუდვას.

4. უფლების შეზღუდვის გამართლება, შეფასების ტესტი

25. როგორც უკვე აღინიშნა, მოცემული დავის სწორად გადაწყვეტისათვის პენსიის/კომპენსაციის მიღების ლეგიტიმური მოლოდინის არსებობასთან ერთად, ასევე აუცილებელია, განისაზღვროს მისი ბუნება. კერძოდ, უნდა დადგინდეს მოსარჩელეთათვის დანიშნული სახელმწიფო პენსია წარმოადგენდა სახელმწიფოს მიერ გამოვლენილი კეთილი ნების ფარგლებში დადგენილ დამატებით სოციალურ და ეკონომიკურ გარანტიას თუ სახელმწიფოს სასარგებლოდ განხორცილებული ქმედების წინასწარგანსაზღვრული კომპენსირების მექანიზმს.

26. როგორც უკვე აღინიშნა, „პარლამენტის წევრის სიცოცხლისა და ჯანმრთელობის სავალდებულო დაზღვევის, პარლამენტის წევრის, პარლამენტის აპარატისა და პარლამენტთან არსებული აუდიტორული საქმიანობის საბჭოს მოხელეების საპენსიო უზრუნველყოფის შესახებ“ სპეციალური პენსიის დანიშვნას ითვალისწინებდა იმ პირებისათვის, რომლებიც, არანაკლებ 6 თვის განმავლობაში, ახორციელებდნენ პარლამენტის წევრის უფლებამოსილებას. შესაბამისად, მოცემულ შემთხვევაში უნდა შეფასდეს 6 თვის განმავლობაში პარლამენტის წევრობა, რამდენად წარმოადგენს სახელმწიფოს სასარგებლოდ განხორციელებულ ქმედებას, რომლის სანაცვლოდაც სახელმწიფომ აიღო პენსიის/კომპენსაციის გადახდის სახელშეკრულებო ურთიერთობის მსგავსი ვალდებულება. საკონსტიტუციო სასამართლო არ უარყოფს, რომ პირის მიერ კონკრეტული საჯარო თანამდებობის დაკავებისას მისთვის ერთ-ერთ მნიშვნელოვან მოტივაციასა და წამახალისებელ ფაქტორს შესაძლოა წარმოადგენდეს კანონმდებლობით დადგენილი სამართლიანი და ღირსეული სოციალური დაცვის გარანტიების არსებობა, რომელიც ფინანსური უსაფრთხოების განცდასთან ერთად, ქმნის გაწეული სამსახურისათვის საზოგადოების მხრიდან სათანადო დაფასებისა და მადლიერების განცდას. თუმცა, სოციალური დაცვის გარანტიების არსებობა, თავისთავად, ვერ იქნება მიჩნეული პირის მიერ ამა თუ იმ საქმიანობის განხორციელებაზე დათანხმების არსებით წინაპირობად.

27. მოცემულ შემთხვევაში არ იკვეთება, რომ სახელმწიფომ ხსენებული სპეციალური სოციალური გარანტიები შექმნა პარლამენტარის თანამდებობის დაკავების სურვილის წახალისების მიზნით. რიგი საჯარო თამამდებობებისგან (მაგალითად, ჯარისკაცი, პოლიციელი) განსხვავებით, პარლამენტის წევრობა თავისი ბუნებით არ წარმოადგენს ისეთ საქმიანობას, რომლის ფარგლებშიც სახელმწიფო კვალიფიციური კადრების სიმცირის ან სხვა ფაქტორებით შეიძლება ადგენდეს თანამდებობის დაკავების და საქმიანობის განხორციელების წამახალისებელ მექანიზმებს. ხსენებული საქმიანობა, როგორც წესი, არ ხასიათდება გამორჩეულად მძიმე სამუშაო რეჟიმით და არც თანამდებობის დაკავების მსურველთა ნაკლებობას განიცდის. საქართველოს პარლამენტის წევრობა წარმოადგენს მოქალაქეთა პოლიტიკური საქმიანობის ნაწილს. ხსენებული საქმიანობის ფარგლებში საქართველოს მოქალაქეთა მიზანია, უშუალო მონაწილეობა მიიღონ ქვეყნის მართვაში და საფუძველი დაუდონ მნიშვნელოვან საკანონმდებლო ცვლილებებს, ხელი შეუწყონ აღმასრულებელი ხელისუფლების კონტროლის ეფექტურად განხორციელებას და სახელმწიფოში დემოკრატიის განვითარებას. შესაბამისად, არაგონივრულია ვარაუდი, რომ 6 თვის განმავლობაში პარლამენტის წევრის უფლებამოსილების განხორციელების არსებით წინაპირობად პირი სამომავლოდ სოციალური დახმარების განსხვავებულ რეჟიმში მიღებას განიხილავდა და სხვა შემთხვევაში შეიძლება არც დათანხმებოდა პარლამენტის წევრობას.

28. აღნიშნულიდან გამომდინარე, აშკარაა, რომ პარლამენტის წევრისათვის პენსიის/კომპენსაციის გადახდა არ წარმოადგენს სახელმწიფოს მიერ მიღებული სარგებლის, სახელშეკრულებო ურთიერთობისათვის დამახასიათებელ საპასუხო შესრულებას. ამდენად, მოცემულ შემთხვევაში სახელმწიფოს მიერ კომპენსაციის დანიშვნა ემსახურება პარლამენტის წევრის განსაკუთრებული როლის პატივისცემას და არა მისი სამსახურის სანაცვლოდ, სახელმწიფოს მიერ აღებული სოციალური ვალდებულებების შესრულებას.

29. ყოველივე ზემოაღნიშნულის გათვალისწინებით, საკონსტიტუციო სასამართლო ასკვნის, რომ მოსარჩელე მხარედ წარმოდგენილი პარლამენტის ყოფილი წევრებისათვის სადავო კანონით დანიშნული სახელმწიფო კომპენსაცია წარმოადგენს სახელმწიფოს მხრიდან სოციალური პოლიტიკის ფარგლებში, კეთილი ნების საფუძველზე შექმნილ სოციალურ გარანტიას. შესაბამისად, მოცემულ შემთხვევაში უფლების შეზღუდვის კონსტიტუციურობას სასამართლო მკაცრად არ შეაფასებს. კერძოდ, სადავო ნორმა კონსტიტუციის მე-19 მუხლის შესაბამისად იქნება მიჩნეული, თუ პენსიის/კომპენსაციის შემცირება გონივრულ დასაბუთებას ეფუძნება.

30. მოპასუხე მხარის განმარტებით, სადავო ნორმებით დადგენილი შეზღუდვის მიზნებს წარმოადგენს სახელმწიფო ხარჯების რაციონალიზაცია, სოციალური სამართლიანობის უზრუნველყოფა, სახელმწიფო ეკონომიკური კეთილდღეობის დაცვა, დაბალანსებული და მდგრადი კეთილდღეობის სისტემის ჩამოყალიბება. ასევე, მოპასუხე მხარის მითითებით, გასათვალისწინებელია ისიც, რომ სადავოდ ქცეული საკანონმდებლო ცვლილება იზოლირებული კი არ იყო მიღებული, არამედ საპენსიო სისტემის ფართო საკანონმდებლო რეფორმის ნაწილს შეადგენდა.

31. საჯარო ინტერესის დაცვისკენ მიმართული სახელმწიფოს მოქმედება განსაკუთრებულ და განსხვავებულ მნიშვნელობას იძენს, როდესაც საქმე ეხება ამ უკანასკნელის მხრიდან სოციალური და ეკონომიკური პოლიტიკის სფეროში გადაწყვეტილებათა მიღებას. „ცალკეული სახელმწიფო სარგებლის მინიჭება, ბენეფიციარების ლეგიტიმური მოლოდინის მიუხედავად, დამოკიდებულია გარკვეულ ეკონომიკურ რესურსებზე. ეკონომიკური რესურსების განკარგვასა და ქვეყნის სოციალურ-ეკონომიკური პოლიტიკის შემუშავებაში კანონმდებელს განსაკუთრებით ფართო მიხედულება გააჩნია“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2013 წლის 27 დეკემბრის №2/3/522,553 გადაწყვეტილება საქმეზე „სპს „გრიშა აშორდია“ საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-57). შესაბამისად, აღნიშნული მიმართულებით საჯარო პოლიტიკის განსაზღვრის პროცესში, საზოგადოებრივი საჭიროებებისა და ცხოვრების ცვალებადი პირობების პარალელურად, სახელმწიფოს უნდა ჰქონდეს შესაძლებლობა, შეცვალოს კონკრეტულ პერიოდში არსებული status quo, განავითაროს არსებული სოციალური პროგრამები, მოარგოს იგი საზოგადოების მუდმივად ცვლად საჭიროებებს და გადადგას ნაბიჯები სოციალური სამართლიანობის შემდგომი და უფრო ეფექტურად უზრუნველყოფის საქმეში. შესაბამისად, სადავო კანონით განსაზღვრულის მსგავსი სოციალური პროგრამების ფარგლებში პირის ან პირთა კონკრეტული კატეგორიის მიერ ამა თუ იმ კანონისმიერ ინტერესზე ლეგიტიმური მოლოდინის არსებობა არ უნდა იქნეს აღქმული როგორც გადაულახავი დაბრკოლება სახელმწიფოს ყოველი შემდგომი ნაბიჯის წინააღმდეგ. სხვა შემთხვევაში, არსებითად გაჭირდებოდა საზოგადოების სოციალურ საჭიროებათა სწორად გათვალისწინება და მათზე დროული რეაგირება.

32. განსახილველ შემთხვევაში აშკარაა, რომ სადავო ნორმები მიღებულია მნიშვნელოვანი საჯარო ინტერესების მიღწევის მიზნით. ამასთან, სადავო ნორმებით დადგენილი რეგულირება ლოგიკურ კავშირშია მისაღწევ მიზანთან და წარმოადგენს მისი მიღწევის საშუალებას. სადავო ნორმებით განხორციელებული ცვლილება და სახელმწიფო კომპენსაციის ზედა ზღვრის დაწესება არ მომხდარა პარლამენტის ყოფილი წევრების მიმართ იზოლირებულად. იგი შეადგენდა საპენსიო ასაკის სახელმწიფო მოხელეებისათვის საპენსიო სისტემის უფრო ფართო საკანონმდებლო რეფორმის ნაწილს. როგორც საქმის არსებითად განხილვის სხდომაზე მოწვეულმა მოწმემ აღნიშნა, სახელმწიფო კომპენსაციის არსებული მოდელი და კომპენსაციის მიმღებ ცალკეულ სუბიექტთა მიმართ გამოყენებული კომპენსაციის გამოთვლის განსხვავებული წესები ქმნიდა მნიშვნელოვან სხვაობას ამ სუბიექტების მიერ ფაქტობრივად მიღებულ კომპენსაციის ოდენობებს შორის. შესაბამისად, სადავო ნორმებით დადგენილი ზედა ზღვრის დაწესება მიმართული იყო დაბალანსებული და სოციალურად სამართლიანი საპენსიო სისტემის შექმნისაკენ.

33. ამასთან, მოცემულ შემთხვევაში საკუთრების უფლებაში ჩარევისა და საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ გამოყენებული შეფასების კონსტიტუციურსამართლებრივი სტანდარტის თავისებურების გათვალისწინებით, სახელმწიფო არ არის ვალდებული ამტკიცოს, რომ სადავო ნორმების შემოღებისას არ არსებობდა უფლების უფრო ნაკლებად მზღუდავი საშუალება და სახელმწიფოს მიერ მიღებული ზომებით მიღწეული შედეგი საკუთარი მნიშვნელობით აჭარბებდა მოსარჩელეთათვის სადავო ნორმების მოქმედების შედეგად მიყენებულ ზიანს. სოციალური და ეკონომიკური პოლიტიკის დაგეგმვისა და საპენსიო სისტემის მასშტაბური რეფორმის განხორციელების პროცესში, რომელიც მთელი რიგი ფაქტორების კომპლექსურად გააზრებასა და გათვალისწინებას მოითხოვს, სახელმწიფომ აირჩია კონკრეტული მოდელი, რომელიც იმავდროულად ითვალისწინებდა მოქალაქეებისთვის ასაკობრივი პენსიის ეტაპობრივ ზრდას და თავიდან აიცილებდა მნიშვნელოვან საბიუჯეტო დეფიციტს, ისევე როგორც, გადასახადის გადამხდელებისათვის დამატებითი საგადასახადო ტვირთის დაკისრებას.

34. იმავდროულად, მნიშვნელოვანია აღინიშნოს, რომ მოცემულ შემთხვევაში არ მომხდარა მოსარჩელეთა კანონით განსაზღვრული ქონებრივი ინტერესის იმგვარად შემცირება, რომელიც ფაქტობრივად გაუთანაბრდებოდა ამგვარი ინტერესის არსობრივად გამოფიტვას და მოსარჩელეებს დააკისრებდა ინდივიდუალურ და გადამეტებულად მძიმე ტვირთს. პარლამენტის ყოფილი წევრებისათვის სადავო კანონით დადგენილი სახელმწიფო კომპენსაციის ოდენობა დღეის მდგომარეობითაც მნიშვნელოვნად აღემატება ჩვეულებრივ სოციალურ პენსიას. რიგ შემთხვევებში, როდესაც საქმე ეხება სოციალურად მნიშვნელოვნად მოწყვლად კატეგორიას, რომელთან მიმართებითაც სოციალური გარანტიების კორექტირება სახელმწიფოს მხრიდან შესაძლოა, მათ ფაქტობრივად ტოვებდეს თავიანთი საარსებო მინიმუმის გარეშე, საკონსტიტუციო სასამართლოს შესაძლებელად მიაჩნია, ამგვარი ვითარება განსხვავებულად შეაფასოს. თუმცა წინამდებარე საქმის ფარგლებში სასამართლო ამგვარი მოცემულობის წინაშე არ დგას.

35. ყოველივე ზემოაღნიშნულის გათვალისწინებით, საკონსტიტუციო სასამართლო მიიჩნევს, რომ მოცემულ შემთხვევაში პარლამენტის ყოფილი წევრების პენსიის/კომპენსაციის შემცირება ეფუძნება გონივრულ დასაბუთებას და, შესაბამისად, „სახელმწიფო კომპენსაციისა და სახელმწიფო აკადემიური სტიპენდიის შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-7 მუხლი და 41-ე მუხლის პირველი პუნქტი არ ეწინააღმდეგება საქართველოს კონსტიტუციის მე-19 მუხლის პირველი და მე-2 პუნქტების მოთხოვნებს და კონსტიტუციური სარჩელები არ უნდა დაკმაყოფილდეს.

III
სარეზოლუციო ნაწილი

საქართველოს კონსტიტუციის მე-60 მუხლის მე-4 პუნქტის „ა“ ქვეპუნქტისა და მე-5 პუნქტის, „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის მე-19 მუხლის პირველი პუნქტის „ე“ ქვეპუნქტის, 21-ე მუხლის მე-5 და მე-11 პუნქტების, 21¹ მუხლის პირველი და მე-2 პუნქტების, 25-ე მუხლის პირველი, მე-3 და მე-6 პუნქტების, 27-ე მუხლის მე-5 პუნქტის, 29-ე მუხლის მე-2 და მე-7 პუნქტების, 39-ე მუხლის პირველი პუნქტის „ა“ ქვეპუნქტის, 43-ე და 44-ე მუხლების საფუძველზე,

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლო

ა დ გ ე ნ ს:

1. არ დაკმაყოფილდეს კონსტიტუციური სარჩელები №648, №1315, №1369, №1370, №1371, №1372, №1373, №1374, №1375, №1379, №1385, №1386, №1388, №1391, №1397, №1398, №1405, №1406, №1407, №1411, №1413, №1414 და №1415 („ლევან მესხი, ნესტან კირთაძე, თამაზ ბოლქვაძე და სხვები (სულ 50 მოსარჩელე) საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“).

2. გადაწყვეტილება ძალაშია საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს ვებგვერდზე გამოქვეყნების მომენტიდან.

3. გადაწყვეტილება საბოლოოა და გასაჩივრებას ან გადასინჯვას არ ექვემდებარება.

4. გადაწყვეტილების ასლი გაეგზავნოს მხარეებს, საქართველოს პრეზიდენტს, საქართველოს უზენაეს სასამართლოს და საქართველოს მთავრობას.

5. გადაწყვეტილება დაუყოვნებლივ გამოქვეყნდეს საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს ვებგვერდზე და გაეგზავნოს „საქართველოს საკანონმდებლო მაცნეს“.

პლენუმის წევრები:

მერაბ ტურავა

ევა გოცირიძე

ირინე იმერლიშვილი

გიორგი კვერენჩხილაძე

ხვიჩა კიკილაშვილი

მანანა კობახიძე

ვასილ როინიშვილი

თეიმურაზ ტუღუში

თამაზ ცაბუტაშვილი