ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს გადაწყვეტილება საქმე „ჯუღელი და სხვები საქართველოს წინააღმდეგ“

ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს

მეხუთე სექციის

გადაწყვეტილება

საქმეზე  „ჯუღელი და სხვები საქართველოს წინააღმდეგ“

(საჩივარი № 38342/05)

2017 წლის 13 ივლისი

სტრასბურგი

ძალაში შესვლის თარიღი:

2017 წლის 13 ოქტომბერი

ეს გადაწყვეტილება საბოლოო გახდა კონვენციის 44-ე მუხლის მე-2 პუნქტის შესაბამისად. წინამდებარე გადაწყვეტილება შესაძლოა დაექვემდებაროს რედაქციულ შესწორებას

 

საქმეზე „ჯუღელი და სხვები საქართველოს წინააღმდეგ“,

 

 ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს (მეხუთე სექცია) პალატამ შემდეგი შემადგენლობით:

ანგელიკა ნუსბერგერი, თავმჯდომარე

ერიკ მოსე,

ნონა წოწორია,

იონკო გროზევი,

სიოფრა ო’ლირი,

მარტინს მიტსი,

ლატიფ ჰუსეინოვი, მოსამართლეები,

და მილან ბლაშკო, სექციის განმწესრიგებლის მოადგილე

2017 წლის 20 ივნისის დახურული თათბირის შემდეგ,

გამოიტანა შემდეგი გადაწყვეტილება, რომელიც იმავე დღეს იქნა მიღებული:

პროცედურა

 

1. საქმეს საფუძვლად დაედო საქართველოს მოქალაქეების, ბ-ნი ივანე ჯუღელის („პირველი მომჩივანი“), ბ-ნი ოთარ გურეშიძის („მეორე მომჩივანი“) და ქ-ნი ლიანა ალავიძის („მესამე მომჩივანი”) მიერ ადამიანის უფლებათა და ძირითად თავისუფლებათა დაცვის კონვენციის („კონვენცია“) 34-ე მუხლის შესაბამისად, 2005 წლის 3 მარტს სასამართლოში შეტანილი საჩივარი (№38342/05) საქართველოს წინააღმდეგ.

2. მომჩივნებს წარმოადგენდა ქ-ნი ს. ჯაფარიძე საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაციიდან („საია“) და ბ-ნი ფ. ლიჩი ადამიანის უფლებათა დაცვის ევროპული ცენტრიდან („EHRAC“), ასევე, „საიას“ ადვოკატები ქ-ნი ნ. ჯომარჯიძე, ქ-ნი თ. აბაზაძე, და ქ-ნი თ. დეკანოსიძე და ქ-ნი ჯ. ევანსი, „EHRAC“-ის ადვოკატი. საქართველოს მთავრობას („მთავრობა“) თანმიმდევრულად წარმოადგენდნენ სახელმწიფო წარმომადგენელები იუსტიციის სამინისტროდან, ყველაზე ბოლოს ბ-ნი ბ. ძამაშვილი.

3. მომჩივნები დავობდნენ, რომ მათი საცხოვრებელი სახლების სიახლოვეს მდებარე თბოელექტროსადგური საფრთხეს უქმნიდა მათ ჯანმრთელობასა და კეთილდღეობას.

4. 2007 წლის 12 თებერვალს, კონვენციის მე-8 მუხლთან დაკავშირებული საჩივრის შესახებ ეცნობა მთავრობას.

5. 2016 წლის 29 ივლისს, მას შემდეგ, რაც მხარეებმა სასამართლოს წარუდგინეს თავიანთი არგუმენტები საქმის მისაღებობისა და არსებითი გარემოებების, ასევე, კონვენციის 41-ე მუხლის გამოყენების შესახებ, მომჩივანთა წარმომადგენელმა, ქ-ნმა ჯაფარიძემ, სასამართლოს აცნობა, რომ სამთავრობო თანამდებობაზე მისი დანიშვნის გამო ის ვეღარ წარმოადგენდა თავის კლიენტებს.

6. 2017 წლის 1 თებერვალს მთავრობამ სასამართლოს აცნობა, რომ 2016 წლის 12 მარტს პირველი მომჩივანი გარდაიცვალა და აღნიშნულის საფუძველზე მოითხოვა საჩივრის განსახილველ საქმეთა ნუსხიდან ამორიცხვა. 2017 წლის 8 მაისს მომჩივანთა წარმომადგენელმა სასამართლოს აცნობა, რომ პირველი მომჩივნის მემკვიდრეს არ სურდა სასამართლოში საქმის წარმოების გაგრძელება და დაეთანხმა მთავრობის მოთხოვნას.

 

ფაქტები

 

I. საქმის გარემოებები

 

A. ზოგადი ინფორმაცია საქმის შესახებ

 

7. მომჩივნები, საქართველოს მოქალაქეები, დაიბადნენ 1946, 1947 და 1957 წლებში, შესაბამისად. მოცემულ პერიოდში ისინი ცხოვრობდნენ 1952 წელს აშენებულ, თბილისში, უზნაძის ქუჩა 4-ში მდებარე საცხოვრებელი კორპუსის („შენობა“) სხვადასხვა ბინაში.

8. შენობა მდებარეობს ქალაქის ცენტრში, თბოელექტროსადგურის („ელექტროსადგური“) სიახლოვეს (დაახლოებით 4 მეტრი). ელექტროსადგური 1911 წელს აშენდა და მოგვიანებით მოხდა მისი რეკონსტრუქცია. მან ფუნქციონირება 1939 წელს დაიწყო. რამდენიმე ათეული წლის განმავლობაში, ბუნებრივი აირით ჩანაცვლებამდე, ელექტროენერგიის გამომუშავების მიზნით, სადგურში ხდებოდა ქვანახშირის წვა. ელექტროსადგური მიმდებარე საცხოვრებელ რაიონს ამარაგებდა ელექტროენერგიითა და გათბობით.

9. სადგურის არსებობის მანძილზე რამდენიმე ინციდენტი დაფიქსირდა. 1996 წლის 10 აპრილის შემთხვევამ გამოიწვია სადგურის ოცდაათ დღეზე მეტი ხნით მწყობრიდან გამოსვლა. ინციდენტთან დაკავშირებული ექსპერტის დასკვნამ ცხადყო, რომ შემთხვევის მთავარი მიზეზი იყო ის ფაქტი, რომ სადგურზე ძირითადი სარემონტო სამუშაოები არ ჩატარებულა 1986 წლის შემდეგ.

10. 1999 წლის 2 ნოემბერს გამოიცა პრეზიდენტის N613 ბრძანებულება, რომლის თანახმად, უნდა მომხდარიყო ელექტროსადგურის პრივატიზება და პირდაპირ კერძო კომპანიისთვის მიყიდვა. პრივატიზაციის შესახებ ხელშეკრულება მთავრობასა და კომპანიას შორის დაიდო 2000 წლის 6 აპრილს.

11. 2001 წლის 2 თებერვალს ფინანსური პრობლემების გამო ელექტროსადგურმა ნაწილობრივ შეწყვიტა ელექტროენერგიის გამომუშავება თუმცა გრძელდებოდა ზოგიერთი გენერატორის გამოყენება.

12. მომჩივნების თანახმად, ელექტროსადგურის მუშაობისას განხორციელებული სახიფათო სამუშაოები არ ექვემდებარებოდა შესაბამის რეგულაციებს, რის შედეგადაც, სხვა სავარაუდო ხელის შემშლელ ფაქტორებთან ერთად, ის ატმოსფეროში გამოყოფდა სხვადასხვა ტოქსიკურ ნივთიერებას, რომელიც უარყოფით ზემოქმედებას ახდენდა მათ კეთილდღეობაზე.

 

B. შიდა სამართალწარმოება

1. პირველი სამართალწარმოება

 

(a) კორესპონდენცია ეროვნულ უწყებებთან

13. დაუზუსტებელ თარიღებში მომჩივნებმა და კორპუსის სხვა მცხოვრებლებმა საჩივრები შეიტანეს მუნიციპალურ ორგანოში, იმის მტკიცებით, რომ ელექტროსადგური იწვევდა ისეთ უსიამოვნებებს, როგორიცაა ხმაური, ჰაერისა და ელექტრომაგნიტური დაბინძურება, წყლის გაჟონვა. 2000 წლის 22 მარტით, 2000 წლის 19 ოქტომბრითა და 2001 წლის 16 იანვრით დათარიღებული ოფიციალური წერილებით, თბილისის მერიამ („მერია“) დაადასტურა, რომ უსიამოვნო ფაქტორები, რომელთა დაკავშირებითაც პრეტენზიას გამოთქვამდნენ კორპუსის მცხოვრებლები, მათზე ახდენდა ზემოქმედებას. მერიამ ცენტრალურ მთავრობას მიმართა, რომ ქვეყანაში არსებული ელექტროენერგიის მწვავე კრიზისის პირობებში, ელექტროსადგურის სხვა ადგილზე გადატანა საზოგადოებრივ ინტერესებში არ იყო და შენობის მცხოვრებლებისთვის, კომპენსაციის სახით, ელექტროენერგიისა და გათბობის უსასყიდლოდ მიწოდება შესთავაზა.

14. 2000 წლის 22 მარტით დათარიღებული წერილით, მერიამ ელექტროსადგურს სთხოვა განეხორციელებინა გარკვეული გარემოსდაცვითი ღონისძიებები, მათ შორის, საკვამურის ფილტრების დამონტაჟება ელექტროსადგურის მიერ გამოწვეული ჰაერის დაბინძურების შესამცირებლად. ეს თხოვნა რეაგირების გარეშე იქნა დატოვებული.

15. 2001 წლის 1 ოქტომბერს, მერიამ მომჩივანთა შეკითხვას წერილობით, ოფიციალურად უპასუხა და დაადასტურა, რომ გარემოსდაცვითი ნებართვების შესახებ საქართველოს კანონის შესაბამისად, ელექტროსადგურის სამუშაოები შედიოდა „პირველ კატეგორიაში“ (იხ. პარაგრაფები 43-44 ქვემოთ) და რომ ასეთი ნებართვების გაცემაზე გარემოსა და ბუნებრივი რესურსების დაცვის სამინისტრო („გარემოს დაცვის სამინისტრო“) იყო პასუხისმგებელი.

 

(b) საჩივარი ზიანის მიყენების გამო და მორიგების პროცედურა

16. 2000 წლის ზაფხულში, დაუზუსტებელ თარიღში, მომჩივნებმა და კორპუსის სხვა მცხოვრებლებმა ელექტროსადგურის მიერ მიყენებული ზიანის გამო, საჩივარი შეიტანეს, რომელიც ეხებოდა ეკოლოგიურ დაბინძურებას. მხარეთა შორის მორიგება მიღწეულ იქნა 2000 წლის 12 დეკემბერს, რომლის თანახმად, ელექტროსადგურის ხელმძღვანელობის მიერ მომჩივნებისთვის ცხელი წყლის, ელექტროენერგიისა და გათბობის უსასყიდლო მიწოდების ვალდებულების აღების სანაცვლოდ, მომჩივნები უარს იტყოდნენ საჩივარზე. ტექნიკური სირთულეებისა და შესაბამის უწყებებს შორის თანამშრომლობის ნაკლებობის გამო ეს მორიგება არ აღსრულებულა.

 

2. მეორე სამართალწარმოება

 

(a) თბილისის საოლქო სასამართლოში

 

(i) მოსარჩელეთა არგუმენტები

 

17. 2001 წლის 25 ოქტომბერს მომჩივნებმა და კორპუსის სხვა სამმა მცხოვრებელმა („მოსარჩელეები“) ელექტროსადგურისა და სხვა მოპასუხეების წინააღმდეგ, მათ შორის თბილისის ელექტროენერგიის გამანაწილებელი კომპანიის, სააქციო საზოგადოება „ეი-ი-ეს თელასის“ („ეი-ი-ეს“), თბილისის მერიისა და გარემოს დაცვის სამინისტროს წინააღმდეგ ახალი სარჩელი შეიტანეს. მომჩივნები ითხოვდნენ იმ მატერიალური და მორალური ზიანის ანაზღაურებას, რომელიც მათ ჯანმრთელობასა და კეთილდღეობას მიადგა ელექტროსადგურის მუშაობით გამოწვეული ჰაერის, ხმაურის, ელექტრომაგნიტური დაბინძურებისა და წყლის გაჟონვისაგან. ისინი ეყრდნობოდნენ კერძოდ დაქირავებული, დამოუკიდებელი ექსპერტის დასკვნებს, რომლებიც ამყარებდა მათ პრეტენზიებს.

 

(ii) სასამართლოს მიერ დანიშნული ექსპერტიზა

 

18. 2002 წლის 7 მარტსა და 23 სექტემბერს, თბილისის საოლქო სასამართლომ მომჩივანთა თხოვნით დაავალა იუსტიციის სამინისტროს, შრომის, ჯანმრთელობისა და სოციალური დაცვის სამინისტროსა და გარემოს დაცვის სამინისტროს, ჩაეტარებინა რამდენიმე საექსპერტო შემოწმება. ეს უკანასკნელი მიზნად ისახავდა ელექტროსადგურის მუშაობით გამოწვეული გარემოს დაბინძურების შეფასებას, იმის დადგენას, თუ როგორ შეიძლება ხსენებულ მავნე ეფექტებს გავლენა მოეხდინა მოსარჩელეთა ჯანმრთელობაზე და რამდენად უქმნიდა ისინი საფრთხეს ადამიანის სიცოცხლეს, ასევე, სამართლებრივი დაცვის შესაბამისი საშუალებების განსაზღვრას.

 

(α) ჰაერის დაბინძურება

19. 2002 წლის 28 ოქტომბრით დათარიღებულმა და იუსტიციის სამინისტროს ექსპერტიზისა და სპეციალურ კვლევათა ცენტრის მიერ ჩატარებულმა ექსპერტიზამ დაადგინა შემდეგი:

„ვინაიდან, „თბოელექტროცენტრალის“ ელექტროსადგურს არ გააჩნია [დამცავი] ზონა და მდებარეობს უშუალოდ საცხოვრებელი კორპუსის მეზობლად, ელექტროსადგურის საკვამური აღჭურვილი უნდა იყოს შესაბამისი ფილტრებითა და სხვა მოწყობილობებით, რომლებიც დაიცავს მოსახლეობას სახიფათო აირებისგან.“

20. 2003 წლის 17 იანვარს, გარემოს დაცვის სამინისტროს გარემოს დაცვის ინსტიტუტმა („გდი“) გამოაქვეყნა ექსპერტიზის დასკვნა ამ საცხოვრებელი რაიონის ჰაერის დაბინძურებასთან და ხმაურის დონესთან დაკავშირებით. დასკვნაში აღნიშნულია, რომ ვინაიდან, ელექტროსადგურის ტოქსიკური ნივთიერებების გამოყოფაზე პასუხისმგებელი მოწყობილობა იყო უმოქმედო, შეუძლებელი იყო დაბინძურების რეალური მდგომარეობის განსაზღვრა, რომელთანაც ადგილობრივ მოსახლეობას წლების მანძილზე უწევდა შეგუება. ასევე, აღნიშნულია, რომ „შედეგები შესაძლო რეალურ სურათთან შედარებით, საგრძნობლად არის შემცირებული“.

21. ექსპერტიზის დასკვნამ აჩვენა, რომ ელექტროსადგურის ტექნიკური შესაბამისობის დოკუმენტი არასრულყოფილი იყო, ვინაიდან სრულად არ ასახავდა ყველა იმ ქიმიურ ნივთიერებას, რომელიც ბუნებრივი გაზის წვის შედეგად გამოიყოფოდა ატმოსფეროში. დოკუმენტში ასევე არასწორად იყო მითითებული საკვამურების სიმაღლე - 30.8 მეტრი რეალურად არსებული 27 მეტრის ნაცვლად, რასაც, შესაძლოა, დაბინძურების მონაცემების საგრძნობლად შემცირება გამოეწვია.

22. ჰაერის დაბინძურებასა და კორპუსების მოსახლეობაზე შესაძლო ზემოქმედებასთან დაკავშირებით ექსპერტიზის დასკვნა განმარტავდა შემდეგს:

„იმ ფაქტის გათვალისწინებით, რომ ელექტროსადგურს არ გააჩნია [დამცავი] ზონა და მდებარეობს უშუალოდ საცხოვრებელი კორპუსის მეზობლად ..., ასევე ქარის მიმართულების გათვალისწინებით ემისიების მთელი გროვა აღწევს სახლებში ... და ნეგატიურ ზემოქმედებას ახდენს მიმდებარე ტერიტორიაზე მცხოვრებ მოსახლეობაზე.“

23. დასკვნაში მითითებულია, რომ იმ შემთხვევებშიც კი, როდესაც ინდივიდუალური სახიფათო ნივთიერებები მისაღები ნორმების ფარგლებში იქნებოდა, აუცილებელი იყო მცხოვრებლების ჯანმრთელობაზე სხვადასხვა ნივთიერების ერთობლივი ზემოქმედების მხედველობაში მიღება, რადგან ნივთიერებების შერევის შემთხვევაში ტოქსიკურობის დონე შესაძლოა გასცდენოდა დასაშვებ ზღვრებს. ამასთან მიმართებით აღნიშნულია, რომ ელექტროსადგურის მიერ გამოყოფილი აირების კონცენტრირებული ტოქსიკურობა ორჯერ აღემატებოდა დასაშვებ ნორმას და კორპუსის მოსახლეობას უწევდა ისეთ გარემოში ცხოვრება, რომელშიც ტოქსიკური ნივთიერებების კონცენტრაცია ოცდაოთხი საათის განმავლობაში აღემატებოდა დასაშვებ ზღვრებს. გარემოს დაცვის ინსტიტუტი გამოვიდა წინადადებით, რომ კომპეტენტურ მუნიციპალურ ორგანოებს ან უნდა აეკრძალათ მსგავსი სამეწარმეო საქმიანობა, ან უნდა უზრუნველეყოთ ელექტროსადგურის ქალაქგარეთ ისეთ ადგილზე გადატანა, სადაც შესაძლებელი იქნებოდა დამცავი ზონის მოწყობა.

24. შრომის, ჯანმრთელობისა და სოციალური დაცვის სამინისტროს ჯანმრთელობისა და ჰიგიენის სამეცნიერო კვლევითმა ინსტიტუტმა 2003 წლის 4 მარტს უპასუხა მომჩივნების კითხვას და ჩამოთვალა ის დაავადებები, რომლებიც შესაძლოა გამოწვეული იყოს ჰაერში ისეთი ნივთიერებების ჭარბი კონცენტრაციით, როგორიცაა: SO₂, CO, NO₂, კვამლი და შავი მტვერი. ესენი იყო ლორწოვანი გარსის დაავადებები, კონიუნქტივიტი, ბრონქიტი, ბრონქოპულმონალური და სხვა პულმონალური დაავადებები, ალერგია, სხვადასხვა სახის კარდიოვასკულარული დაავადებები და ანოქსემია (სისხლში ჟანგბადის დაბალი შემცველობა), რომელიც, შესაძლოა, სხვა სერიოზული დარღვევის მიზეზი გამხდარიყო.

 

(β) ხმაურის დონეები

25. 2003 წლის 17 იანვარს, გარემოს დაცვის ინსტიტუტმა გამოაქვეყნა ექსპერტიზის დასკვნა კორპუსში ხმაურის დონის შესახებ. უშუალოდ მომჩივნების ინდივიდუალური საცხოვრებელი ბინების გამოყოფის გარეშე, დასკვნაში ზოგადად იყო მითითებული, რომ „საცხოვრებელი კორპუსი ... მდებარე უზნაძის ქუჩა N4-ში, დასაშვებ ზღვარზე ჭარბი ხმაურის ზემოქმედების ქვეშ იყო.“

26. 2004 წლის 6 თებერვალს ინსტიტუტის ექსპერტმა დამატებითი შემოწმება ჩაატარა, რომლის მიზანსაც წარმოადგენდა მოსარჩელეთა ინდივიდუალურ საცხოვრებელ ბინებში ხმაურის დონის დადგენა. ექსპერტიზამ აჩვენა, რომ ხმაურის დონე დასაშვებ ზღვარს აჭარბებდა მხოლოდ ორი მოსარჩელის ბინაში და არა მომჩივანთა საცხოვრებელში.

 

(γ) ელექტრომაგნიტური დაბინძურება

27. 2002 წლის 7 ნოემბერს გარემოს დაცვის ინსტიტუტის მიერ გამოიცა ექსპერტიზის დასკვნა, რომელშიც აღნიშნული იყო, რომ ელექტრომაგნიტური ტალღების ინტენსივობა არ აჭარბებდა დასაშვებ ნორმებს.

28. შრომის, ჯანმრთელობისა და სოციალური დაცვის სამინისტროს 2003 წლის 17 იანვრის ექსპერტიზის დასკვნამ კი აჩვენა, რომ ზოგიერთ შემთხვევაში შენობების სიახლოვეს ელექტრომაგნიტური ველების ინტენსივობა აჭარბებდა დასაშვებ ნორმებს. თუმცა, აქვე ნათქვამია, რომ შეუძლებელი იყო ელექტრომაგნიტური დაბინძურების ზუსტი წყაროს დადგენა.

 

(δ) მომჩივანთა ჯანმრთელობა

29. 2003 წლის 13 მაისს სასამართლომ შრომის, ჯანმრთელობისა და სოციალური დაცვის სამინისტროს სასამართლო სამედიცინო ექსპერტიზის ცენტრს დაავალა ოთხი მოსარჩელის ჯანმრთელობის შემოწმების ჩატარება. შემოწმებაში არ მომხდარა მესამე მომჩივნისა და ერთი მოსარჩელის ჩართვა და მათი გამოკვლევიდან ამორიცხვის მიზეზი არ დასახელებულა. ექსპერტებს ეთხოვათ, მოემზადებინათ დასკვნა იმის შესახებ, ჰქონდა თუ არა რომელიმე მომჩივანს ისეთი დაავადება, რომელიც შესაძლოა გამოწვეული ყოფილიყო ელექტროსადგურიდან წარმოშობილი დაბინძურებით.

30. სასამართლო სამედიცინო ექსპერტიზის ცენტრმა სასამართლოს დავალებით სამედიცინო გამოკვლევა ჩაატარა 2003 წლის 7 აგვისტოსა და 17 სექტემბრის შუალედში. ექსპერტთა ჯგუფმა დაადგინა, რომ ოთხ მოსარჩელეს „აღენიშნებოდა ისეთი მავნე ფაქტორების კომბინირებული ზემოქმედება, როგორიცაა SO₂, NO, CO₂, ასევე, შავი მტვერი, ხმაური და ელექტრომაგნიტური დაბინძურება, რომელიც უარყოფით გავლენას ახდენდა მათ ჯანმრთელობაზე.“ დადგინდა, რომ პირველ და მეორე მომჩივანს აღენიშნებოდა მსგავსი ჯანმრთელობის მდგომარეობა, როგორიცაა ნევრასთენია და ასთენიური სინდრომი. ექსპერტთა ჯგუფმა დაასკვნა, რომ „შესაძლოა ასთენიური სინდრომი და ნევრასთენია ... გამოწვეული [ყოფილიყო] მავნე ფაქტორების ხანგრძლივი და კომბინირებული ზემოქმედებით.“ მათ ასევე აღნიშნეს, რომ „საქმის გარემოებების გათვალისწინებით, შემოწმებული პირების ჯანმრთელობის მდგომარეობის გაუარესება გამორიცხული არ იყო“.

 

(iii) საოლქო სასამართლოს დასკვნები

31. 2004 წლის 12 მარტს, თბილისის საოლქო სასამართლომ არ გაითვალისწინა მომჩივანთა და სხვა მოსარჩელეთა სარჩელი, თუმცა ნაწილობრივ დასაშვებად მიიჩნია ორი სხვა მოსარჩელის სარჩელი („წარმატებული მოსარჩელეები“) ელექტროსადგურის გენერატორებით გამოწვეულ ხმაურთან დაკავშირებით. გარემოს დაცვის ინსტიტუტის ხმაურის დონესთან დაკავშირებულ ექსპერტიზაზე დაყრდნობით, სასამართლომ დაადგინა, რომ მხოლოდ ორი წარმატებული მოსარჩელის საცხოვრებელი ბინა ექცეოდა დასაშვებ ზღვარზე გადაჭარბებული ხმაურის ზემოქმედების ქვეშ. სასამართლომ გამოიტანა გადაწყვეტილება თითოეული მათგანისთვის 5, 000 ლარის (ლარი - 1, 981 ევროს ეკვივალენტი (ევრო))^[1] ანაზღაურების შესახებ და ერთობლივი პასუხისმგებლობა დააკისრა ელექტროსადგურს, თბილისის მერიასა და გარემოს დაცვის სამინისტროს:

„...ორივემ, როგორც თბილისის მერიამ, ასევე სამინისტრომ, ვერ მოახერხა კანონის მიერ მათზე დაკისრებული ვალდებულებების შესრულება. უნდა ითქვას, რომ მიუხედავად მოსარჩელეთა არაერთი თხოვნისა და საჩივრისა, [ამ უწყებებმა] ვერ შეძლეს შესაბამისი ზომების მიღება, რათა უზრუნველეყოთ მოსარჩელეთა ჯანმრთელობისთვის საკმარისად უსაფრთხო გარემოს შექმნა.“

32. მეტიც, იმის გათვალისწინებით, რომ ელექტროსადგური პასუხისმგებელი იყო კორპუსის საძირკველში წყლის ინფილტრაციაზე, სასამართლოს გადაწყვეტილებით ელექტროსადგურს დაევალა წყლის გაჟონვის შეჩერება და დაზიანებული კედლების შეკეთება.

33. სარჩელში მითითებულ ჰაერის დაბინძურებასთან დაკავშირებით, სასამართლომ დაადგინა, რომ მის ხელთ არსებული მასალები არ ადასტურებდა მიზეზობრივ კავშირს ემისიებსა და სასამართლოს სამედიცინო ექსპერტიზის ცენტრის ექსპერტის მოხსენებაში მითითებულ მოსარჩელეთა ჯანმრთელობის მდგომარეობას შორის. ასევე, სასამართლომ მიუთითა, რომ მესამე მომჩივანმა და სხვა მოსარჩელემ უარი განაცხადეს ჯანმრთელობის შემოწმების გავლაზე.

34. მიუხედავად იმისა, რომ სასამართლომ მიიღო ექსპერტთა დასკვნები ფილტრებისა და სხვა ტოქსიკური ნივთიერებებისგან ემისიების გამწმენდი საშუალებების არარსებობასთან დაკავშირებით, მან უარი თქვა, დაევალებინა ელექტროსადგურისთვის მსგავსი მოწყობილობების დამონტაჟება იმ მიზეზით, რომ მოსარჩელეები ითხოვდნენ მხოლოდ დაბინძურებით მიყენებული ზიანის კომპენსაციას.

 

(b) უზენაესი სასამართლო

35. 2004 წლის 4 მაისს, მოსარჩელეებმა საჩივარი შეიტანეს უზენაეს სასამართლოში. საქმეში López Ostra v. Spain (1994 წლის 9 დეკემბერი, Series A no. 303‑C) ევროპული სასამართლოს გადაწყვეტილებაზე და ეროვნულ დონეზე სასამართლოს მიერ დანიშნული ექსპერტიზის შედეგებზე დაყრდნობით, მოსარჩელეებმა გაიმეორეს მათი პრეტენზიები დამცავი ზონის არარსებობისა და თანმდევი დაბინძურების საფრთხესთან, ელექტროსადგურის საკვამურებზე გამწმენდი საშუალებების არარსებობასთან და ამ ფაქტორის მათ ჯანმრთელობასა და კეთილდღეობაზე ზემოქმედებასთან, ასევე, ელექტროსადგურის ტექნიკური შესაბამისობის დოკუმენტში არსებულ ნაკლოვანებებთან დაკავშირებით. მოსარჩელეები ასევე არ დაეთანხმნენ ქვემდგომი ინსტანციის სასამართლოს დასკვნას ელექტროსადგურიდან წარმოშობილ ხმაურთან დაკავშირებით.

36. 2005 წლის 21 აპრილს, უზენაესმა სასამართლომ საქმესთან დაკავშირებით მიიღო საბოლოო გადაწყვეტილება. სასამართლომ ძალაში დატოვა ორი წარმატებული მოსარჩელის საჩივარი და დაავალა ელექტროსადგურის ოპერატორებს, თბილისის მერიასა და გარემოს დაცვის სამინისტროს, გადაეხადათ მოსარჩელეებისთვის ერთობლივად 7, 000 ლარი (2, 938 ევრო)[2] მათი ჯანმრთელობის გაუარესების გამო, რომელიც გამოწვეული იყო ხმაურით და რომელიც გრძელდებოდა 2001 წლის 2 თებერვალს ელექტროსადგურის საქმიანობის ნაწილობრივი შეწყვეტის შემდეგაც და რამაც ზემოქმედება მოახდინა მათზე ინდივიდუალურად (იხილეთ პარაგრაფები 11 და 26 ზემოთ). ასევე, სასამართლომ ელექტროსადგურს დააკისრა, ყოველთვიურად გადაეხადა 50 ლარი (21 ევრო) ერთი მოსარჩელისთვის და 100 ლარი (42 ევრო) მეორე მოსარჩელისთვის. სასამართლომ ასევე ძალაში დატოვა ქვემდგომი სასამართლოს გადაწყვეტილება ელექტროსადგურის მიერ კორპუსის საძირკველში წყლის ინფილტრაციასთან დაკავშირებით.

37. უზენაესმა სასამართლომ უარყო მოსარჩელეთა საჩივარი ელექტრომაგნიტურ დაბინძურებასთან დაკავშირებით დაუსაბუთებლობის გამო.

38. უზენაესმა სასამართლომ დაუსაბუთებლობის გამო არ მიიღო ჰაერის დაბინძურებასთან დაკავშირებული საჩივარი. სასამართლომ იმსჯელა, რომ მოსარჩელეთა მითითება გარემოსდაცვითი სტანდარტების დარღვევებზე, მიუხედავად მათი კანონიერებისა, არ გამხდარა ჰაერის დაბინძურების გამო მათთვის კომპენსაციის მინიჭების საფუძველი, ვინაიდან მათ არ მოუთხოვიათ ელექტროსადგურის მუშაობის ნებართვის შეჩერება, საკვამურებზე ფილტრების დამონტაჟება, სხვა გარემოსდაცვითი მექანიზმების იმპლემენტაცია ან სახიფათო საქმიანობის აკრძალვა ან გადაადგილება.

39. სასამართლომ ასევე აღნიშნა, რომ საქმეში „López Ostra v. Spain“ სასამართლოს დასკვნები ვერ გახდებოდა ზიანის ანაზღაურების მოთხოვნის საფუძველი. სასამართლომ ხაზგასმით აღნიშნა, რომ, ამ შემთხვევაში, ელექტროსადგური 1939 წლიდან მუშაობდა, ხოლო საცხოვრებელი ბინები კი მოგვიანებით, 1952 წელს აშენდა. შესაბამისად, სასამართლომ დაასკვნა, რომ მომჩივნებმა თანხმობა გამოხატეს თანმდევ ზიანზე, როდესაც გადაწყვიტეს ელექტროსადგურის მახლობლად დასახლება და, აქედან გამომდინარე, შეეზღუდათ საშიში ნივთიერებებით გამოწვეული ზიანის კომპენსაციის შესახებ კანონის (იხ. ქვემოთ პარაგრაფი 47) საფუძველზე, კომპენსაციის მოთხოვნა. ამრიგად, სასამართლომ დაასკვნა, რომ მოსარჩელეებს ჰქონდათ ისეთი შემაწუხებელი ფაქტორების თმენის ვალდებულება, როგორებიცაა მეზობლად არსებული ელექტროსადგურის, რომლის არსებითი დანიშნულება მიმდებარე შენობების გათბობითა და ცხელი წყლით უზრუნველყოფა იყო, ჩვეულებრივი საწარმოო აქტივობით გამოწვეული ხმაური, სუნი, ორთქლი და აირები. სასამართლომ, საქმის წარმოების წინა ეტაპზე მიღწეული მორიგება (იხ. პარაგრაფი 16 ზემოთ) განმარტა, როგორც მომჩივანთა მიერ ეკოლოგიურ დისკომფორტთან შეგუება.

40. უზენაესმა სასამართლომ ასევე აღნიშნა, რომ სამართალწარმოების პროცესის დაწყების პერიოდისთვის, ელექტროსადგურს შეჩერებული ჰქონდა სამუშაოების ძირითადი ნაწილი და ნივთიერებები ჰაერში აღარ გამოიყოფოდა. შესაბამისად, დაბინძურება მოსარჩელეებზე აღარ ახდენდა ზემოქმედებას. მეტიც, სასამართლოს აზრით, მოსარჩელეებმა ვერ მოახერხეს ეჩვენებინათ კონკრეტულად, რა სახის მატერიალური ზიანი მიადგა მათ (ასეთის არსებობის შემთხვევაში) გასული წლების ჰაერის დაბინძურების შედეგად. ასევე, აღინიშნა, რომ მოსარჩელეებს არ განუსაზღვრავთ ის ხარჯები, რომლებიც მათ გაწიეს ან მომავალში გარდაუვლად გაწევდნენ საკუთარი ჯანმრთელობის პრობლემების მკურნალობისთვის.

 

II. შესაბამისი ეროვნული კანონმდებლობა

 

A. 1995 წლის კონსტიტუცია

41. კონსტიტუციის 37-ე მუხლში ვკითხულობთ:

37-ე მუხლი

„3. ყველას აქვს უფლება ცხოვრობდეს ჯანმრთელობისთვის უვნებელ გარემოში, სარგებლობდეს ბუნებრივი და კულტურული გარემოთი. ყველა ვალდებულია გაუფრთხილდეს ბუნებრივ და კულტურულ გარემოს.

4. სახელმწიფო ახლანდელი და მომავალი თაობების ინტერესების გათვალისწინებით უზრუნველყოფს გარემოს დაცვას და ბუნებრივი რესურსებით რაციონალურ სარგებლობას, ქვეყნის მდგრად განვითარებას საზოგადოების ეკონომიკური და ეკოლოგიური ინტერესების შესაბამისად ადამიანის ჯანმრთელობისათვის უსაფრთხო გარემოს უზრუნველსაყოფად.“

 

B. გარემოსდაცვითი რეგულაციები

42. 1996 წლის 10 დეკემბრის გარემოს დაცვის შესახებ კანონის („გარემოს დაცვის შესახებ კანონი“) მე-40 მუხლი მოითხოვდა, რომ ყველა საწარმოო ობიექტი, რომელიც იწყებდა ფუნქციონირებას, აღჭურვილი ყოფილიყო საიმედო მოწყობილობით, რომელიც განკუთვნილი იქნებოდა საშიში ნარჩენების გადამუშავების, გაუსნებოვნებისა და გარემოსდაცვითი კონტროლისთვის.

43. 1996 წლის 15 დეკემბრის გარემოსდაცვითი ნებართვის შესახებ კანონის („გარემოსდაცვითი ნებართვის შესახებ“ კანონი) მე-4 მუხლის პირველი პუნქტის თანახმად, გარემოსდაცვითი ნებართვის მისაღებად მოხდა საწარმოო საქმიანობების დაყოფა ოთხ კატეგორიად მათი ფარგლების, მნიშვნელობისა და გარემოზე ზემოქმედების ხარისხის მიხედვით. მე-4 მუხლის მეორე პუნქტი „პირველი კატეგორიის“ საქმიანობებს განსაზღვრავდა შემდეგნაირად:

 „საქმიანობები, რომლებიც მათი სფეროს, ადგილმდებარეობისა და არსიდან გამომდინარე იწვევს სერიოზულ უარყოფით და შეუქცევად ზემოქმედებას გარემოზე, ბუნებრივ რესურსებსა და ადამიანის ჯანმრთელობაზე.“

44. კანონის მე-4 მუხლის მე-2 პუნქტის „ბ“ ქვეპუნქტის თანახმად, ელექტროენერგიის გამომუშავებასთან დაკავშირებული, მათ შორის, თბოელექტროსადგურების საწარმოო საქმიანობები, განეკუთვნებოდა „პირველ კატეგორიას“ და საჭიროებდა გარემოს დაცვის სამინისტროს მიერ გაცემულ ნებართვას, რომელიც დაფუძნებული უნდა ყოფილიყო გარემოზე ზემოქმედების შეფასებასა და ეკოლოგიის ექსპერტიზის ანგარიშზე. ასევე მითითებული იყო, რომ მოსახლეობას მონაწილეობა უნდა მიეღო გადაწყვეტილების მიღების პროცესში.

45. პრეამბულა განსაზღვრავდა, რომ გარემოსდაცვითი ნებართვის შესახებ კანონი მოქმედებდა მხოლოდ იმ საწარმოო საქმიანობებზე, რომლებიც დაიწყო მისი ძალაში შესვლის შემდეგ. რაც შეეხება კომპანიებს, რომლებმაც საწარმოო საქმიანობების განხორციელება დაიწყეს კანონის ამოქმედებამდე, საქართველოს მთავრობის 2005 წლის 1 სექტემბრის №154 დადგენილების მე-15 მუხლის მეორე პუნქტის თანახმად, შესაბამისი ნებართვის მიღებისთვის, გარემოზე ზემოქმედების შეფასების კვლევის წარდგენის ბოლო ვადას წარმოადგენდა 2009 წლის 1 იანვარი.

46. რაც შეეხება დამცავ ზონებს, 2003 წლის 8 მაისის ჯანმრთელობის დაცვის შესახებ კანონის 30-ე მუხლის მესამე პუნქტი განსაზღვრავდა, რომ საცხოვრებელ უბნებში სამეწარმეო საქმიანობებით გამოწვეული ჰაერის დაბინძურების თავიდან ასაცილებლად, აუცილებელია დამცავი ზონის მოწყობა. შრომის, ჯანმრთელობისა და სოციალური დაცვის სამინისტროს 2003 წლის 6 ოქტომბრის №234/ნ ბრძანების, 64-ე მუხლის მეოთხე პუნქტის „ა“ და „ბ“ ქვეპუნქტების თანახმად, იმ შემთხვევებში, როდესაც სხვადასხვა საშიში ნივთიერების კონცენტრაცია არ აჭარბებს დასაშვებ ზღვარს, საწარმოსა და საცხოვრებელ ზონას შორის არსებული დამცავი ზონის მინიმალური ფართობი უნდა იყოს მინიმუმ 50 კვადრატული მეტრი, ხოლო საწარმოო ობიექტების მიერ თავიანთი საქმიანობის განხორციელებისას მხოლოდ ბუნებრივი აირის გამოყენების შემთხვევაში, შესაძლოა 25 კვადრატულ მეტრამდე შემცირდეს.

47. 1999 წლის 23 ივლისის საშიში ნივთიერებებით გამოწვეული ზიანის კომპენსაციის შესახებ კანონის მე-6 მუხლის მეექვსე პუნქტის თანახმად, პირის პასუხისმგებლობა და ვალდებულება, რომ გადაიხადოს სხვა პირისთვის ან მისი ქონებისთვის საშიში ნივთიერებით მიყენებული ზიანის კომპენსაცია, გამოირიცხება თუ ზიანის ზემოქმედების ქვეშ მყოფმა პირმა იცოდა დაბინძურების რისკის არსებობის შესახებ და შეგნებულად, თავად ჩაიგდო თავი ან ჩააგდო ქონება საფრთხეში.

 

სამართალი

I. წინასწარი საკითხები

 

48. სასამართლო აღნიშნავს, რომ პირველი მომჩივანი გარდაიცვალა სამართალწარმოების პროცესში, 2016 წლის 12 მარტს. მთავრობამ სასამართლოს სთხოვა პირველ მომჩივანთან მიმართებით საჩივრის განსახილველ საქმეთა ნუსხიდან ამორიცხვა. 2017 წლის 8 მაისს, მომჩივანთა წარმომადგენელმა აცნობა სასამართლოს იმის შესახებ, რომ პირველი მომჩივნის მემკვიდრეს არ სურდა სამართალწარმოების გაგრძელება სასამართლოში და დაეთანხმა მთავრობის მოთხოვნას. ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, სასამართლომ დაასკვნა, რომ პირველ მომჩივანთან მიმართებით საჩივრის შემდგომი შესწავლა აღარ არის გამართლებული კონვენციის 37-ე მუხლის 1-ლი პუნქტის „გ“ ქვეპუნქტის შესაბამისად. გარდა ამისა, 37-ე მუხლის 1-ლი პუნქტის დებულებების შეჯამების შედეგად, სასამართლომ ვერ დაადგინა კონვენციითა და მისი ოქმებით განსაზღვრული ადამიანის უფლებების პატივისცემასთან დაკავშირებული განსაკუთრებული გარემოებები, რომლებიც საჭიროებენ საქმის ამ კონკრეტული ნაწილის შემდგომ შესწავლას.

49. აქედან გამომდინარე, მიზანშეწონილია პირველ მომჩივანთან დაკავშირებული საჩივრის საქმის განსახილველ საქმეთა ნუსხიდან ამორიცხვა.

 

II. კონვენციის მე-8 მუხლის სავარაუდო დარღვევა

50. მეორე და მესამე მომჩივნებმა („მომჩივნები“) განაცხადეს, რომ სახელმწიფომ ვერ შეძლო მათი დაცვა ჰაერის დაბინძურების, ასევე ხმაურისა და ელექტრომაგნიტური დაბინძურებისგან, რომელიც გამოიყოფოდა მათი საცხოვრებლის უშუალო სიახლოვეს მდებარე თბოელექტროსადგურიდან. ამან კი განაპირობა მძიმე შედეგები გარემოზე და მათი ჯანმრთელობისთვის საფრთხის შექმნა, რაც კონვენციის მე-8 მუხლის დარღვევას წარმოადგენს. კონვენციის მე-8 მუხლში ვკითხულობთ:

„1.ყველას აქვს უფლება, რომ დაცული იყოს მისი პირადი და ოჯახური ცხოვრება, საცხოვრისი და მიმოწერა.

2.    დაუშვებელია ამ უფლების განხორციელებაში საჯარო ხელისუფლების ჩარევა, გარდა ისეთი შემთხვევისა, როდესაც ასეთი ჩარევა ხორციელდება კანონის შესაბამისად და აუცილებელია დემოკრატიულ საზოგადოებაში ეროვნული უშიშროების, საზოგადოებრივი უსაფრთხოების, ქვეყნის ეკონომიკური კეთილდღეობის ინტერესებისათვის, უწესრიგობისა თუ დანაშაულის თავიდან ასაცილებლად, ჯანმრთელობისა ან მორალის, ანდა სხვათა უფლებებისა და თავისუფლებების დასაცავად.“

 

A. მხარეთა არგუმენტები

1. მთავრობა

51. მთავრობამ აღნიშნა, რომ საქართველოსთან მიმართებით კონვენციის დროში მოქმედებისა და თბოელექტროსადგურის ძირითადი საქმიანობების შეწყვეტის თარიღის გათვალისწინებით, მომჩივანთა მდგომარეობა, რომელსაც სასამართლო განიხილავს წარმოადგენდა 1999 წლის 20 მაისიდან 2001 წლის 2 თებერვლამდე არსებულ პერიოდს. მთავრობის განცხადების შესაბამისად, აღნიშნული პერიოდი იყო მოკლე და არ არსებობდა იმის მტკიცებულება, რომ მომჩივანთა უფლებების დარღვევას ადგილი ჰქონდა სწორედ ამ კონკრეტული დროის მონაკვეთში.

52. მთავრობამ ასევე განაცხადა, რომ არ არსებობდა მიზეზობრივი კავშირი მომჩივანთა ჯანმრთელობის მდგომარეობასა და ჰარის დაბინძურებას შორის და რომ მესამე მომჩივანმა უარი განაცხადა ეროვნული სასამართლოს მიერ დანიშნული სამედიცინო შემოწმების გავლაზე, რითაც შეუძლებელი გახადა იმაზე მსჯელობა, რომ სწორედ ელექტროსადგურის მუშაობამ მოახდინა პირდაპირი გავლენა მის ჯანმრთელობაზე.

53. მთავრობამ ასევე განაცხადა, რომ კონვენციის მე-8 მუხლით გათვალისწინებულ მომჩივანთა უფლებებში სავარაუდო ჩარევა არ ყოფილა ხელისუფლების მხრიდან პირდაპირი ჩარევა, არამედ ეს გამოწვეული იყო კერძო კომპანიის საქმიანობებით, რომელიც 2000 წლის 6 აპრილს გაფორმებული პრივატიზაციის ხელშეკრულების თანახმად, ერთადერთი პასუხისმგებელი სუბიექტი იყო ელექტროსადგურის მუშაობაზე.

54. მთავრობამ ასევე აღნიშნა, რომ საქმეში არ ყოფილა შიდასახელმწიფოებრივი სამართალდარღვევის არც ერთი ელემენტი. მთავრობამ მოიხსენია ის ფაქტი, რომ შესაბამისი გარემოსდაცვითი კანონმდებლობა მიღებულ იქნა უფრო გვიან, 1939 წელს ელექტროსადგურის მუშაობის დაწყების შემდეგ და რომ სათანადო მარეგულირებელი ჩარჩო, მათ შორის, გარემოზე ზემოქმედების შეფასების კვლევის წარდგენა და გარემოზე ზემოქმედების შესაბამისი ნებართვის მიღება, ელექტროსადგურის საქმიანობისთვის სავალდებულო არ იყო 2009 წლის 1 იანვრამდე (იხ. პარაგრაფი 45 ზემოთ).

55. ბოლოს, დამცავი ზონის არარსებობასა და შესაბამისი რაიონის მცხოვრებლებზე ჰაერის დაბინძურების შედეგად შესაძლო უარყოფით ზემოქმედებასთან დაკავშირებით, მთავრობამ აღნიშნა, რომ საქმეში მოხსენიებულმა ელექტროსადგურმა მუშაობა 1939 წელს დაიწყო, ხოლო საცხოვრებელი კორპუსები მოგვიანებით, 1952 წელს აშენდა. მთავრობამ აღნიშნულთან მიმართებით განაცხადა, რომ მომჩივანთა მიერ ამ კორპუსში დასახლების თაობაზე ნებაყოფლობით გადაწყვეტილების მიღებით, ისინი აცნობიერებდნენ ყველა შესაძლო რისკს, რომელიც მომდინარეობდა ელექტროსადგურიდან და, შესაბამისად, მათ არ ჰქონდათ კონვენციის მუხლების დარღვევასთან დაკავშირებით პრეტენზიის წამოყენების უფლება. ასევე, მთავრობამ განაცხადა, რომ მომჩივნების აღუსრულებელი მორიგება ცხელი წყლის, ელექტროენერგიისა და გათბობის უსასყიდლოდ მიღების თაობაზე (იხ. პარაგრაფი 16 ზემოთ) გარემოზე დისკომფორტის სანაცვლოდ, შესაძლოა გულისხმობდა იმას, რომ საჩივარში მოხსენიებული უსიამოვნო ფაქტორები არ იყო საკმარისად სერიოზული ხასიათის.

2. მომჩივნები

56. მომჩივნებმა განაცხადეს, რომ ადგილი ჰქონდა კონვენციის მე-8 მუხლით გათვალისწინებულ მათ უფლებებში მნიშვნელოვან ჩარევას, რაც გამოიხატებოდა მათი სახლების მახლობლად მდებარე თბოელექტროსადგურიდან გამომდინარე გარემოს მძიმე დაბინძურებასა და სახელმწიფოს მიერ საშიში საწარმოო საქმიანობის რეგულირების ვერუზრუნველყოფაში. მომჩივნები თავიანთი პრეტენზიის გასამყარებლად დაეყრდნენ ეროვნული სასამართლოს მიერ დანიშნული ექსპერტიზის შედეგებს (იხ. პარაგრაფები 18-24 და 29-30 ზემოთ). ასევე, მომჩივნებმა აღნიშნეს, რომ მესამე მომჩივანს არ უთქვამს უარი პირველი ინსტანციის სასამართლოს მიერ დანიშნული ჯანმრთელობის მდგომარეობის შემოწმებაზე, არამედ შემოწმებისთვის მოსარჩელეების შერჩევა მოხდა შემთხვევითობის პრინციპის საფუძველზე.

57. მომჩივნებმა ასევე განაცხადეს, რომ მათ კორპუსებს შორის დამცავი ზონის არარსებობა ქალაქის ცენტრში, ელექტროსადგურის მიერ განხორციელებული სახიფათო საწარმოო საქმიანობები და საშიში ემისიებით გამოწვეული ზემოქმედების მინიმუმამდე დაყვანისთვის აუცილებელი მოწყობილობების არარსებობა მნიშნველოვანი ჩარევა იყო კონვენციით დაცულ მათი ჯანმრთელობისა და კეთილდღეობის უფლებაში.

58. ასევე, როგორც მომჩივნებმა განაცხადეს, ქვემდგომმა სასამართლომ არასწორად გაამახვილა ყურადღება ჰაერის დაბინძურების ზემოქმედებაზე იმ პერიოდში, როდესაც ელექტროსადგურს შეწყვეტილი ჰქონდა ძირითადი საქმიანობები, ვინაიდან ისინი სარჩელში უთითებდნენ 2001 წლის 2 თებერვლამდე არსებულ პერიოდს, როდესაც ელექტროსადგური აქტიურად მუშაობდა.

59. მომჩივნებმა ასევე განაცხადეს, რომ უზენაესი სასამართლო არასამართლიანი იყო, როდესაც დაასკვნა, რომ მომჩივნები დაეთანხმნენ მათ უფლებებში ჩარევას მაშინ, როდესაც 1952 წელს აშენებულ საცხოვრებელ კორპუსში შესახლება გადაწყვიტეს, მას შემდეგ, რაც ელექტროსადგურმა მუშაობა დაიწყო - 1939 წელს. მათ აღნიშნეს, რომ კორპუსი საბჭოთა კავშირის პერიოდში აშენდა მაშინ, როდესაც ნებისმიერი მშენებლობა უშუალოდ სახელმწიფოს განსაკუთრებულ კომპეტენციაში შედიოდა და, ნებისმიერ შემთხვევაში, ელექტროსადგურიდან გამომდინარე საფრთხის შესახებ მათთვის მხოლოდ კორპუსში შესახლების შემდეგ გახდა ცნობილი.

 

B. მისაღებობა

60. სასამართლო თავიდანვე აღნიშნავს, რომ კონვენციის მე-8 მუხლის ფარგლებში, მომჩივანთა საჩივარი ელექტროსადგურის მუშაობით გამოწვეულ შესაძლო ხმაურთან და ელექტრომაგნიტურ დაბინძურებასთან დაკავშირებით არ დადასტურებულა ეროვნული სასამართლოს მიერ დანიშნული არცერთი ექსპერტიზით (იხ. პარაგრაფები 25-28 ზემოთ) და, შესაბამისად, უარყოფილ იქნა, როგორც დაუსაბუთებელი. ამასთან დაკავშირებით, სასამართლო, თავის მხრივ, არ მიიჩნევს, რომ იგი ისეთ პოზიციაშია, რომ ამ საკითხთან მიმართებით გამოიტანოს დასკვნა და განმეორებით აღნიშნავს, რომ მას არ შეუძლია საკუთარი დასკვნებით ჩაანაცვლოს ეროვნული სასამართლოების დასკვნები, რომლებიც მათ წინაშე წარდგენელი მტკიცებულებების შეფასების თვალსაზრისით, უკეთეს მდგომარეობაში არიან (იხ. Sisojeva and Others v. Latvia (საქმის ამორიცხვა) [GC], no. 60654/00, §§ 89-90, ECHR 2007‑I, და Murray v. the United Kingdom, 1994 წლის 28 ოქტომბერი, § 66, Series A no. 300‑A). ზემოთ აღნიშნულიდან გამომდინარე, სასამართლო ადგენს, რომ ეს საჩივრები აშკარად უსაფუძვლოა და უნდა იქნეს უარყოფილი კონვენციის 35-ე მუხლის მე-3 და მე-4 პუნქტების შესაბამისად.

61. კონვენციის მე-8 მუხლის შესაბამისად წარდგენილ საჩივართან დაკავშირებით, რომ სახელმწიფომ ვერ დაიცვა მომჩივნები მათი საცხოვრებელი კორპუსის მახლობლად მდებარე თბოელექტროსადგურიდან გამოწვეული ჰაერის დაბინძურებისგან, სასამართლო აღნიშნავს, რომ კონვენციის 35-ე მუხლის მე-3 პუნქტის „ა“ ქვეპუნქტის შესაბამისად, ეს საჩივარი არ არის აშკარად უსაფუძვლო. ასევე, სასამართლო აღნიშნავს, რომ ის არ არის მიუღებელი ნებისმიერი სხვა საფუძვლით. შესაბამისად, უნდა გამოცხადდეს მისაღებად.

 

C. საქმის არსებითი გარემოებები

1. ზოგადი პრინციპები

62. უპირველეს ყოვლისა, სასამართლო განმეორებით აღნიშნავს, რომ კონვენციის მე-8 მუხლი არ ირღვევა გარემოს დაბინძურების ნებისმიერი შემთხვევის დადგომისას. კონვენციით არ არის განსაზღვრული უფლება სუფთა და მშვიდ გარემოზე, თუმცა, როდესაც პირს პირდაპირ და მნიშვნელოვნად ზიანი ადგება ხმაურით ან სხვა დაბინძურებით, საკითხი განიხილება კონვენციის მე-8 მუხლის ფარგლებში (იხ. Hatton and Others v. the United Kingdom [GC], no. 36022/97, § 96, ECHR 2003‑VIII;Kyrtatos v. Greece, no. 41666/98, § 52, ECHR 2003‑VI; და Fadeyeva v. Russia, no. 55723/00, § 68, ECHR 2005‑IV). თუმცა, იმისთვის, რომ საკითხი მოექცეს კონვენციის მე-8 მუხლის ფარგლებში, გარემოს დაბინძურების უარყოფითმა ზემოქმედებამ უნდა მიაღწიოს გარკვეულ მინიმალურ ზღვარს (იხ. სხვა წყაროებს შორის López Ostra v. Spain, 1994 წლის 9 დეკემბერი, § 51, Series A no. 303‑C). ამ მინიმალური ზღვრის შეფასება შედარებითია და დამოკიდებულია საქმის ყველა გარემოებაზე, როგორიცაა უსიამოვნო ფაქტორების ინტენსივობა და ხანგრძლივობა და მისი ფიზიკური ან ფსიქოლოგიური ზეგავლენა. თუ მიყენებული ზიანი ყველა თანამედროვე ქალაქში ცხოვრებასთან დაკავშირებულ გარემოს საფრთხესთან მიმართებით უმნიშვნელოა, მაშინ საჩივარი არ განიხილება მე-8 მუხლის ფარგლებში (იხ. Dzemyuk v. Ukraine , no. 42488/02, § 78, 2014 წლის 4 სექტემბერი). აღნიშნულისგან განსხვავებით, გარემოს სერიოზულმა დაბინძურებამ შესაძლოა ავნოს ადამიანების კეთილდღეობას და არ მისცეს მათ საშუალება ისარგებლონ საკუთარი საცხოვრებლით იმდენად, რომ უარყოფითი ზეგავლენა მოახდინოს მათ პირად და ოჯახურ ცხოვრებაზე - მათი ჯანმრთელობისთვის სერიოზული ზიანის მიყენების გარეშე (იხ. ზემოთ მითითებული López Ostra, § 51, და Tătar v. Romania, no. 67021/01, § 85, 2009 წლის 27 იანვარი).

63. სასამართლო აღნიშნავს, რომ ყოველ ინდივიდუალურ საქმეში ხშირად შეუძლებელია საწარმოს მიერ გამოწვეული დაბინძურების შედეგების განსაზღვრა და მათი განსხვავება სხვა რელევანტური ფაქტორებისგან, როგორიცაა ასაკი, პროფესია ან ცხოვრების სტილი. იგივე შეეხება საწარმოო დაბინძურებით გამოწვეულ ცხოვრების ხარისხის გაუარესებას. „ცხოვრების ხარისხი“ სუბიექტური მახასიათებელია, რომელიც რთულად ექცევა ზუსტი განმარტების ფარგლებში (იხ. Ledyayeva and Others v. Russia, nos. 53157/99, 53247/99, 53695/00 და 56850/00, § 90,2006 წლის 26 ოქტომბერი, და Dubetskaand Others v. Ukraine, no. 30499/03, § 79, 2011 წლის 10 თებერვალი). სასამართლო აღნიშნავს, რომ მტკიცებულებებთან დაკავშირებული სირთულეების გათვალისწინებით, ის დაეყრდნობა პირველ რიგში, თუმცა არამხოლოდ, ეროვნული სასამართლოსა და სხვა კომპეტენტური ორგანოების დასკვნებს, წინამდებარე საქმის ფაქტობრივი გარემოებების დადგენასთან დაკავშირებით. ანალიზის საფუძვლისთვის, სასამართლომ, სხვა საშუალებებთან ერთად, შესაძლოა, გამოიყენოს ცალკეული უწყებების მიერ მომჩივანთა მდგომარეობასთან მიმართებით გამოტანილი გადაწყვეტილებები და გარემოზე ზემოქმედების კვლევები, რომლებიც ჩატარდა შესაბამისი უწყებების მოთხოვნით (იხ. Dubetska and Others, მითითებული ზემოთ, §107, სხვა მითითებებთან ერთად). თუმცა, სასამართლოს არ შეუძლია ბრმად დაეყრდნოს ეროვნული უწყებების გადაწყვეტილებებს, განსაკუთრებით თუ ეს გადაწყვეტილებები აშკარად შეუსაბამოა ან ეწინააღმდეგება ერთმანეთს. ასეთ სიტუაციაში, სასამართლომ უნდა შეაფასოს მტკიცებულებათა ერთობლიობა (იხ. Ledyayeva and Others, მითითებულია ზემოთ, § 90).

64. სასამართლო ასევე მიუთითებს, რომ მე-8 მუხლი არა მხოლოდ აიძულებს სახელმწიფოს თავი შეიკავოს ჩარევისგან: ამ ნეგატიურ ვალდებულებასთან ერთად, შესაძლოა იყოს პოზიტიური ვალდებულებაც, რომელიც დაკავშირებულია პირად ან ოჯახურ ცხოვრებასთან (იხ., Guerra and Others v. Italy, 1998 წლის 19 თებერვალი, § 58, Reports of Judgments and Decisions 1998‑I). იმის მიუხედავად, კითხვის გაანალიზება მოხდება სახელმწიფოს პოზიტიური ვალდებულების თვალსაზრისით, რომ მიიღოს გონივრული და შესაბამისი ზომები მომჩივნის მე-8 მუხლის 1-ლი პუნქტით გათვალისწინებული უფლებების დასაცავად თუ მე-8 მუხლის მე-2 პუნქტის შესაბამისად „საჯარო ხელისუფლების ჩარევის“ გამართლების თვალსაზრისით, გამოსაყენებელი პრინციპები ფართო გაგებით მსგავსია. ორივე შემთხევაში ბალანსი სამართლიანი უნდა იყოს, რომელიც უნდა იქნეს დაცული კონკურენტ პირად და საზოგადოებრივ ინტერესებს შორის და, ორივე შემთხვევაში, კონვენციასთან შესაბამისობის უზრუნველსაყოფად ზომების მიღების თვალსაზრისით, სახელმწიფოს გააჩნია თავისუფალი შეფასების ფარგლები (იხ. Hatton and Others, მითითებულია ზემოთ, § 98, და López Ostra, მითითებულია ზემოთ, § 51).

2. ზემოხსენებული პრინციპების გამოყენება წინამდებარე საქმესთან მიმართებით

 

(a) მე-8 მუხლის გამოყენება

65. სასამართლო ითვალისწინებს, რომ ამ კონკრეტულ საქმეში, საქართველოსთან მიმართებით, კონვენცია ძალაში შევიდა 1999 წლის 20 მაისს. შესაბამისად, მხოლოდ ამ თარიღის შემდგომი პერიოდი შეიძლება იქნეს მხედველობაში მიღებული მომჩივანთა პირად ცხოვრებაში ჩარევის ხასიათისა და მასშტაბის შეფასებისას. ასევე აღნიშნულია, რომ თბოელექტროსადგურმა 2001 წლის 2 თებერვალს შეაჩერა საქმიანობის ძირითადი ნაწილი. სასამართლო ადგენს, რომ ერთ წელსა და ცხრა თვეზე ოდნავ ნაკლები პერიოდი, რომლის განმავლობაშიც მომჩივნები ემისიებით გამოწვეული შესაძლო საზიანო ზემოქმედების ქვეშ იმყოფებოდნენ საკმარისია იმისთვის, რომ საქმე განხილულ იქნეს კონვენციის მე-8 მუხლის ფარგლებში.

66. სასამართლო თავიდანვე აღნიშნავს, რომ თბოელექტროსადგურის საქმიანობა, რომელზეც საუბარია, ცნობილი იყო შესაბამისი მუნიციპალური უწყებებისთვის და ეროვნული კანონმდებლობის შესაბამისად მინიჭებული ჰქონდა „პირველი კატეგორია“ (იხ. პარაგრაფი 15 ზემოთ), ვინაიდან „მათი მასშტაბის, ადგილმდებარეობისა და ნივთიერებებიდან გამომდინარე შესაძლოა გამოეწვია სერიოზული უარყოფითი და შეუქცევადი ზემოქმედება გარემოზე, ბუნებრივ რესურსებსა და ადამიანის ჯანმრთელობაზე.” (იხ. პარაგრაფები 43-44 ზემოთ). სასამართლო ასევე ითვალისწინებს იმ გარემოებას, რომ ელექტროსადგური მდებარეობდა ქალაქის ცენტრში და მომჩივანთა საცხოვრებლების მახლობლად, დისტანცია ელექტროსადგურსა და კორპუსს შორის იყო მხოლოდ 4 მეტრი.

67. ელექტროსადგურის საქმიანობისა და, შედეგად, ჰაერის დაბინძურების მომჩივანთა სიცოცხლესა და ჯანმრთელობაზე სავარაუდო ზემოქმედებასთან მიმართებით, სასამართლო აღნიშნავს, რომ ეროვნული სასამართლოს მიერ დანიშნული, კომპეტენტური სახელმწიფო უწყებების მიერ ჩატარებულმა ექსპერტიზის შედეგებმა ცალსახად დაადასტურა, რომ ელექტროსადგურსა და კორპუსს შორის დამცავი ზონის არარსებობა, ელექტროსადგურის საკვამურებში ფილტრების ან სხვა გამწმენდი მოწყობილობების არარსებობასთან ერთად, რომლებიც განკუთვნილია ჰაერში გამოყოფილი საშიში ნივთიერებების შესაძლო უარყოფითი ზემოქმედების შესამცირებლად, კორპუსის მცხოვრებლებს რეალურ საფრთხეს უქმნიდა (იხ. პარაგრაფები 19 და 22 ზემოთ). სასამართლო ასევე აღნიშნავს, რომ გარემოს დაცვის ინსტიტუტის განცხადებით:

„იმ ფაქტის გათვალისწინებით, რომ ელექტროსადგურს არ გააჩნია დამცავი ზონა და მდებარეობს უშუალოდ საცხოვრებელი კორპუსის მეზობლად ... ,ქარის მიმართულების გათვალისწინებით, ემისიების მთელი გროვა აღწევს სახლებში ... და ნეგატიურ ზემოქმედებას ახდენს მეზობელ ტერიტორიაზე მცხოვრებ მოსახლეობაზე.“

ასევე, დადგინდა, რომ ელექტროსადგურის მიერ გამოყოფილი სხვადასხვა ნივთიერების კონცენტრირებული ტოქსიკურობა ორჯერ აღემატებოდა ნორმას (იხ. პარაგრაფები 22-23 ზემოთ).

68. ასევე, აღმოჩნდა, რომ ელექტროსადგურის ტექნიკური შესაბამისობის დოკუმენტი იყო არასწორი, რადგან მითითებული იყო ელექტროსადგურის საკვამურების მცდარი სიმაღლე, რომელიც დაბინძურების შესაძლო მაჩვენებლებს საგრძნობლად ამცირებდა (იხ. პარაგრაფი 21 ზემოთ). სასამართლო აღნიშნავს, რომ შრომის, ჯანმრთელობისა და სოციალური დაცვის სამინისტროს ჯანმრთელობისა და ჰიგიენის სამეცნიერო კვლევითი ინსტიტუტის ინფორმაციით, დაავადებები, რომლებიც შესაძლოა გამოწვეული იყოს ჰაერში ხანგრძლივად გამოყოფილი ისეთი ნივთიერებების ჭარბი კონცენტრაციით, როგორიცაა SO₂, CO, NO₂, კვამლი და შავი მტვერი, მოიცავს ლორწოვანი გარსის დაავადებებს, კონიუნქტივიტს, ბრონქიტს, ბრონქოპულმონალურ და სხვა პულმონალურ დაავადებებს, ალერგიას, სხვადასხვა სახის კარდიოვასკულარულ დაავადებებსა და სისხლში ჟანგბადის დაბალ შემცველობას, რომელიც შესაძლოა, სხვა სერიოზული დარღვევების მიზეზი გახდეს (იხ. პარაგრაფი 24 ზემოთ).

69. სასამართლო ასევე მიუთითებს შრომის, ჯანმრთელობისა და სოციალური დაცვის სამინისტროს სასამართლო სამედიცინო ექსპერტიზის ცენტრის მიერ ეროვნულ დონეზე რამდენიმე მოსარჩელის ჯანმრთელობის მდგომარეობასთან დაკავშირებით გაკეთებულ დასკვნებზე (იხ. პარაგრაფი 29-30 ზემოთ). სამედიცინო ექსპერტიზის დასკვნის თანახმად, შესაბამის პირებს, მათ შორის მეორე მომჩივანს, აღენიშნებოდათ დიდწილად მსგავსი ჯანმრთელობის მდგომარეობა, როგორიცაა ნევრასთენია და ასთენიური სინდრომი. ექსპერტებმა დაასკვნეს, რომ ჯანმრთელობის მსგავსი მდგომარეობა „შესაძლოა გამოწვეული ყოფილიყო „მავნე ფაქტორების ხანგრძლივი და კომბინირებული ზემოქმედებით.“ (იხ. პარაგრაფი 30 ზემოთ).

70. მესამე მომჩივნის მიერ სამედიცინო შემოწმებაში მონაწილეობაზე უარის თქმასთან დაკავშირებით (იხ. პარაგრაფი 33), სასამართლოს აზრით, შეუძლებელია იმ ფაქტის უარყოფა, რომ მესამე მომჩივანი სამედიცინო შემოწმებაში მონაწილე სხვა მოსარჩელეების იდენტურ პირობებში ცხოვრობდა, მოქცეული იყო მსგავსი გარემო ზემოქმედების და ჯანმრთელობასთან დაკავშირებული რისკების ქვეშ, რომლებიც გამოწვეული იყო ელექტროსადგურის საქმიანობებით და ჩართული იყო ადგილობრივ დონეზე მიმდინარე სამართალწარმოების პროცესში მის დასრულებამდე. ამასთან დაკავშირებით სასამართლო განმეორებით აღნიშნავს, რომ ნებისმიერ შემთხვევაში, დადგენილია, რომ მე-8 მუხლი ვრცელდება იმ შემთხვევაზე, როდესაც გარემოს მძიმე დაბინძურება ზემოქმედებას ახდენს ადამიანის კეთილდღეობაზე და არ აძლევს მათ საშუალებას, ისარგებლონ საკუთარი საცხოვრებლით, რამდენადაც უარყოფით გავლენას ახდენს მათ პირად და ოჯახურ ცხოვრებაზე, თუმცა, მათი ჯანმრთელობისთვის სერიოზული ზიანის მიყენების გარეშე (იხ. López Ostra, მითითებული ზემოთ, § 51).

71. აღნიშნულის ფონზე, სასამართლო ადგენს, რომ იმის დაშვების შემთხვევაშიც კი, რომ ჰაერის დაბინძურებას მომჩივნების ჯანმრთელობისთვის მნიშვნელოვანი ზიანი არ მიუყენებია, დაბინძურებამ ისინი უფრო მგრძნობიარე გახადა სხვადასხვა დაავადების მიმართ (იხ. პარაგრაფები 30 და 68 ზემოთ). უფრო მეტიც, უდავოა, რომ ჰაერის დაბინძურებამ უარყოფითი ზემოქმედება იქონია მათი ცხოვრების ხარისხზე (იხ. Fadeyeva, მითითებული ზემოთ, §  88). შესაბამისად, სასამართლო ასკვნის, რომ მოხდა მომჩივანთა უფლებებში ჩარევა, რომელმაც მიაღწია ინტენსივობის ისეთ დონეს, რომ შესაძლოა განხილულ იქნას კონვენციის მე-8 მუხლის ფარგლებში.

72. და ბოლოს, სასამართლო ადგენს, მიუხედავად იმისა, რომ მომჩივნები კორპუსში 1952 წელს ნებაყოფლობით შესახლდნენ და თბოელექტროსადგური 1939 წლიდან მუშაობდა, შესაძლოა მომჩივნებს არ შეეძლოთ იმ დროისთვის ინფორმირებული არჩევანის გაკეთება ან საბჭოთა კავშირის პერიოდში სახელმწიფოს მიერ შეთავაზებულ საცხოვრებელზე უარის თქმა (იხ. Fadeyeva, § 120, და Ledyayeva and Others, § 97, ორივე მითითებულია ზემოთ). შესაბამისად, შეუძლებელია იმის მტკიცება, რომ მომჩივნებმა თვითნებურად ჩაიყენეს თავი საჩივარში მითითებულ სიტუაციაში ან რაიმე სახით პასუხისმგებლები იყვნენ ამაზე. ასევე, სამართალწარმოების ადრეულ ეტაპზე აღუსრულებელი მორიგება (იხ. პარაგრაფი 16 ზემოთ) არ უნდა იქნეს განმარტებული მომჩივანთა საზიანოდ.

 

(b) შესაბამისობა მე-8 მუხლთან

73. სასამართლო განმეორებით აღნიშნავს, რომ კონვენციის მე-8 მუხლი შესაძლოა გამოიყენებოდეს გარემოსთან დაკავშირებულ საქმეებში, როდესაც დაბინძურება გამოწვეულია უშუალოდ სახელმწიფოს მიერ ან სახელმწიფოს პასუხისმგებლობა წარმოიშობა კერძო საწარმოების სათანადოდ რეგულირების წარუმატებელი მცდელობით (იხ. Hatton and Others, მითითებულია ზემოთ, §98). წინამდებარე საქმეში, თბოელექტროსადგური თავდაპირველად ეკუთვნოდა და იმართებოდა სახელმწიფოს მიერ, მანამ სანამ ის 2000 წლის 6 აპრილს, საკუთრების უფლებას პრივატიზაციის ხელშეკრულების ხელმოწერით კერძო კომპანიას გადასცემდა. თუმცა, სასამართლო იმეორებს, რომ იმის მიუხედავად წინამდებარე საქმე იმ კუთხით იქნება გაანალიზებული, რომ სახელმწიფოს აქვს პოზიტიური ვალდებულება, მიიღოს გონივრული და შესაბამისი ზომები კონვენციის მე-8 მუხლის 1-ლი პუნქტით გათვალისწინებული მომჩივანთა უფლებების დასაცავად ან საჯარო ხელისუფლების მხრიდან მე-8 მუხლის მე-2 პუნქტის საფუძველზე ჩარევის გასამართლებლად, გამოსაყენებელი პრინციპები მსგავსია. ორივე შემთხევაში ბალანსი სამართლიანი უნდა იყოს, რომელიც უნდა გადიოდეს კონკურენტ პირად და საზოგადოებრივ ინტერესებს შორის და, ორივე შემთხვევაში, კონვენციასთან შესაბამისობის უზრუნველსაყოფად ზომების განსაზღვრის თვალსაზრისით, სახელმწიფოს გააჩნია თავისუფალი შეფასების ფარგლები.

74. სასამართლო აღნიშნავს, რომ, ერთი მხრივ, სათანადო მარეგულირებელი ჩარჩო, მათ შორის გარემოზე ზემოქმედების შეფასების წარდგენა და გარემოსდაცვითი ნებართვის მიღება ელექტროსადგურის მუშაობისთვის სავალდებულო არ იყო 2009 წლის 1 იანვრამდე (იხ. პარაგრაფი 45 ზემოთ). მეორე მხრივ, თბოელექტროსადგურის მუშაობა, სავარაუდოდ, სახიფათო იყო, რასაც იმ დროს მოქმედი კანონმდებლობა განსაზღვრავდა როგორც „საქმიანობები, რომლებიც მათი მასშტაბის, ადგილმდებარეობისა და ნივთიერებებიდან გამომდინარე იწვევს სერიოზულ უარყოფით და შეუქცევად ზემოქმედებას გარემოზე, ბუნებრივ რესურსებსა და ადამიანის ჯანმრთელობაზე.“ (იხ. პარაგრაფები 43-44 ზემოთ). მათი საფრთხის შემცველი ბუნება, ასევე, მკაფიოდ დადასტურდა თბილისის მერიის მიერ (იხ. პარაგრაფი 15). სასამართლოს მიაჩნია, რომ მსგავსი საშიში საწარმოო საქმიანობები, მოცემულ პერიოდში, ფაქტობრივად, სამართლებრივი ჩარჩოების მიღმა რჩებოდა.

75. აღნიშნულის ფონზე, სასამართლოს მიაჩნია, რომ ამ საკითხში მთავარ სირთულეს წარმოადგენს ელექტროსადგურის საშიშ საქმიანობასთან მიმართებით მარეგულირებელი ჩარჩოს ფაქტობრივი არარსებობა, როგორც პრივატიზაციამდე, ასევე პრივატიზაციის შემდგომ პერიოდში და შედეგად მიღებული ჰაერის დაბინძურების საკითხის მოუგვარებლობა, რომელმაც უარყოფითად იმოქმედა მომჩივანთა კონვენციის მე-8 მუხლით გათვალისწინებულ უფლებებზე. საშიშ საქმიანობასთან დაკავშირებით, სახელმწიფოებს აქვთ ვალდებულება, მიიღონ შესაბამისი რეგულაციები საქმიანობების სპეციფიკური მახასიათებლებისა და, განსაკუთრებით, შესაძლო რისკების დონის გათვალისწინებით. ამ რეგულაციებით უნდა იმართებოდეს ლიცენზიების გაცემა, მოწყობა, ფუნქციონირება, უსაფრთხოება და საქმიანობის ზედამხედველობა და სავალდებულო უნდა იყოს ყველა შესაბამისი სუბიექტისთვის, რათა პრაქტიკული ზომები იქნას მიღებული იმ პირთა ეფექტური დაცვისთვის, რომლებიც შესაძლოა, დამახასიათებელი რისკების გამო იყვნენ საფრთხის ქვეშ (იხ. Di Sarno and Others v. Italy, no. 30765/08, § 106, 2012 წლის 10 იანვარი, და Tătar, მითითებული ზემოთ, § 88). ამასთან დაკავშირებით სასამართლო აღნიშნავს, რომ ელექტროსადგურის პოტენციურად საშიშ საქმიანობებთან მიმართებით საკანონმდებლო და ადმინისტრაციული ჩარჩოს არარსებობამ წინამდებარე საქმეში გამოიწვია მომჩივნების საცხოვრებელი სახლების მახლობლად ელექტროსადგურის ფუნქციონირება საჭირო უსაფრთხოების ნორმების გარეშე, რითიც აირიდებდა ან მინიმუმადე დაიყვანდა ჰაერის დაბინძურებას და მის უარყოფით ზეგავლენას მომჩივნების ჯანმრთელობასა და კეთილდღეობაზე, როგორც ეს დადასტურებულია ეროვნული სასამართლოების მოთხოვნით ჩატარებული ექსპერტიზებით (იხ. პარაგრაფები 18-24 და 29-30 ზემოთ).

76. სასამართლო განმეორებით აღნიშნავს, რომ მის ამოცანას არ წარმოადგენს იმის განსაზღვრა, თუ რა უნდა გაკეთებულიყო ელექტროსადგურის მუშაობისას, მომჩივნებზე ზემოქმედების უფრო ეფექტურად შესამცირებლად. თუმცა, სასამართლოს იურისდიქციის ფარგლებშია იმის შეფასება, მოეკიდა თუ არა მთავრობა პრობლემას სათანადო გულისხმიერებით და გაითვალისწინა თუ არა ყველა მხარის ინტერესი. ამ თვალსაზრისით, სასამართლო იმეორებს, რომ სახელმწიფოს ეკისრება პასუხისმგებლობა, ზუსტი და დეტალური მონაცემების მეშვეობით, დაასაბუთოს ის სიტუაცია, რომელიც მძიმე ტვირთად დააწვა ზოგიერთ ინდივიდს დანარჩენი საზოგადოების სახელით (იხ. Fadeyeva, მითითებული ზემოთ, § 128). წინამდებარე საქმის ამ კუთხით განხილვისას, სასამართლო აღნიშნავს, რომ მთავრობას სასამართლოსთვის არ წარუდგენია გარემოზე ზემოქმედების რაიმე რელევანტური კვლევა ან ინფორმაციული დოკუმენტი, ელექტროსადგურისა და მისგან გამომდინარე ჰაერის დაბინძურებასთან დაკავშირებული პოლიტიკის შესახებ, რომელიც, მოცემულ პერიოდში, გავლენას ახდენდა მომჩივნებზე.

77. სასამართლო ასევე აღნიშნავს, რომ განსახილველ საქმეში სადავო მდგომარეობა მოვლენათა უეცარი ცვლილების შედეგი არ ყოფილა, არამედ წარმოადგენდა დიდი ხნის განმავლობაში არსებული პრობლემით გამოწვეულ მდგომარეობას, რომელიც, უდავოდ, ცნობილი იყო შესაბამისი უწყებებისთვის (იხ. პარაგრაფი 13 ზემოთ). თუმცა, მიუხედავად იმისა, რომ ელექტროსადგურს დაევალა შესაბამისი ფილტრებისა და გამწმენდი მოწყობილობების დამონტაჟება, რათა შემცირებულიყო ჰაერში გამოყოფილი ტოქსიკური ნივთიერებების ზემოქმედება კორპუსის მცხოვრებლებზე, აღნიშნული ინსტრუქციის მეთვალყურეობის მიზნით, კომპეტენტურ უწყებებს არანაირი ეფექტური ზომა არ მიუღიათ (იხ. პარაგრაფი 14 ზემოთ). ამასთანავე, ის გარემოება, რომ მომჩივნებმა პირდაპირ არ მოითხოვეს ეროვნული სასამართლოების წინაშე, რომ დაევალებინათ ელექტროსადგურისთვის სხვადასხვა დამცავი ზომის მიღება მისი საქმიანობისა და მისგან გამომდინარე ემისიებთან დაკავშირებით (იხ. პარაგრაფი 38), სასამართლოს მოსაზრებით, არ ათავისუფლებს ეროვნულ სასამართლო ხელისუფლებას იმ ვალდებულებისგან, რომ განიხილოს საჩივარი სახელმწიფოს პოზიტიური ვალდებულების თვალსაზრისით კონვენციის მე-8 მუხლის ფარგლებში და რომ გამოასწოროს ვითარება. სხვა სიტყვებით, მარეგულირებელი ჩარჩო არაეფექტური აღმოჩნდა და ელექტროსადგურმა მუშაობა დაიწყო შესაბამისი გარემოსდაცვითი რეგულაციების მიღებამდე, ხოლო არსებული მდგომარეობა კიდევ უფრო გაამწვავა შედეგად დამდგარი ჰაერის დაბინძურებასთან მიმართებით მთავრობის პასიურმა დამოკიდებულებამ, მიუხედავად რამდენიმეჯერ იმ უსიამოვნო ეკოლოგიური მდგომარეობის აღიარებისა, რომელიც დაზარალებულმა მოსახლეობამ განიცადა (იხ. პარაგრაფები 13-15 ზემოთ).

78. ზემოაღნიშნულის გათვალისწინებით და იმის მიუხედავად, რომ ეროვნულ ხელისუფლებას გააჩნია თავისუფალი შეფასების ფარგლები ისეთ საქმეებში, რომლებიც მოიცავს გარემოსთან დაკავშირებულ საკითხებს, სასამართლო მიიჩნევს, რომ მოპასუხე სახელმწიფომ ვერ მოახერხა სამართლიანი ბალანსის დაცვა საზოგადოების ინტერესებს, რომ ჰქონოდათ გამართულ მდგომარეობაში მყოფი თბოელექტროსადგური, და მომჩივანთა მიერ საკუთარი საცხოვრებელითა და პირადი ცხოვრების უფლებით სარგებლობას შორის.

შესაბამისად, ადგილი ჰქონდა კონვენციის მე-8 მუხლის დარღვევას.

 

III. კონვენციის სხვა სავარაუდო დარღვევები

79. კონვენციის მე-8 მუხლის საფუძველზე, მომჩივნებმა განაცხადეს, რომ მათ უარი ეთქვათ გარემოსდაცვითი ინფორმაციის წვდომაზე. სასამართლო აღნიშნავს, რომ ეს საკითხი გათვალისწინებული არ იყო თავდაპირველ საჩივარში, თუმცა, ეს საკითხი წარმოიშვა მომჩივანთა 2007 წლის 26 ნოემბრის მიმოხილვაში და ეხება შესაბამის უწყებებთან კორესპონდენციას 2007 წლის 26 სექტემბრიდან, ანუ მათ მიერ საჩივრის წარდგენიდან 2 წლის შემდგომ პერიოდს. შესაბამისად, სასამართლო მიიჩნევს, რომ ეს საჩივარი არ დაკონკრეტებულა ან არ წარმოშობილა საკმარისად ადრე, რომ მხარეთათვის შესაძლებელი ყოფილიყო განსახილველ საკითხზე მოსაზრებების გაცვლა. შესაბამისად, სასამართლო მიიჩნევს, რომ საქმის გარემოებების გათვალისწინებით, საქმისწარმოების ამ ეტაპზე მიუღებელია ამ საკითხის ცალკე განხილვა (იხ. NurayŞen v. Turkey (no. 2), no. 25354/94, § 200, 2004 წლის 30 მარტი).

80. მომჩივნებმა ასევე განაცხადეს, რომ საქმის ფაქტობრივი გარემოებები მიუთითებდა კონვენციის მე-2, მე-3, მე-5, მე-6 და მე-17 მუხლებით და კონვენციის 1-ლი ოქმის პირველი მუხლით დაცული მათი უფლებების დარღვევაზე.

81. თუმცა, საქმის გარემოებების გათვალისწინებით, მხარეთა არგუმენტებისა და კონვენციის მე-8 მუხლის საფუძველზე გაკეთებული დასკვნებზე დარყდნობით, სასამართლოს მიაჩნია, რომ მან შეისწავლა წინამდებარე საჩივარში წარმოდგენილი ძირითადი სამართლებრივი საკითხები და ვერ ხედავს დანარჩენი საჩივრების ცალკე განხილვის აუცილებლობას (იხილეთ, სხვა წყაროთა შორის Centre for Legal Resources on behalf of Valentin Câmpeanu v. Romania[GC], no. 47848/08, § 156, ECHR 2014, და Varnava and Others v. Turkey [GC], nos. 16064/90 და 8 სხვა, § 211, ECHR 2009).

 

IV. კონვენციის 41-ე მუხლის გამოყენება

82. კონვენციის 41-ე მუხლის თანახმად:

„თუ სასამართლო დაასკვნის, რომ დაირღვა კონვენციით ან მისი ოქმებით გათვალისწინებული უფლება, ხოლო შესაბამისი მაღალი ხელშემკვრელი მხარის შიდა სამართალი დარღვევის მხოლოდ ნაწილობრივი გამოსწორების შესაძლებლობას იძლევა, საჭიროების შემთხვევაში, სასამართლო დაზარალებულ მხარეს სამართლიან დაკმაყოფილებას მიაკუთვნებს.“ .

 

A. ზიანი

83. მეორე და მესამე მომჩივანმა, თითოეულმა, მოითხოვა 10,000 ევრო მორალური ზიანისთვის.

84. მთავრობამ განაცხადა, რომ მოთხოვნა აშკარად უსაფუძვლო და გადაჭარბებული იყო.

85. სასამართლო ადასტურებს, რომ კონვენციის მე-8 მუხლით გათვალისწინებული უფლებების დარღვევის გამო მომჩივნებმა განიცადეს სტრესი და იმედგაცრუება. შედეგად მიღებული მორალური ზიანი ადეკვატურად ვერ ანაზღაურდება მხოლოდ დარღვევის დადასტურებით. საქმის გარემოებების გათვალისწინებით და სამართლიანობის საფუძველზე გაკეთებული შეფასებით, კონვენციის 41-ე მუხლის შესაბამისად, სასამართლო თითოეულ მომჩივანს მორალური ზიანისთვის ანიჭებს 4, 500 ევროს.

 

B. ხარჯები და დანახარჯები

86. მომჩივნებმა ასევე მოითხოვეს 2,000 ევროსა და 1,550 ფუნტი სტერლინგის (GBP - დაახლოებით, 1, 787 ევრო) ანაზღაურება ქ-ნი ს. ჯაფარიძისა (იხილეთ პარაგრაფი 5 ზემოთ) და ბ-ნი ფ. ლიჩის მიერ გაწეული სასამართლო წარმომადგენლობის ხარჯების ასანაზღაურებლად. მოცემული თანხები დაყოფილ იქნა ნამუშევარი საათების რაოდენობისა და ადვოკატთა საათობრივი ანაზღაურების ტარიფების მიხედვით - ქ-ნი ს. ჯაფარიძის საათობრივი ანაზღაურება შეადგენდა 50 ევროს და ჯამში შეადგინა ორმოცი საათი და ბ-ნ ფ. ლიჩის საათობრივი ანაზღაურება შეადგენდა 100 ფუნტ სტერლინგს და ჯამში შეადგინა თხუთმეტი საათი და ოცდაათი წუთი. დოკუმენტაცია, ასევე, მოიცავდა გაწეული სამუშაოს თარიღებსა და ფორმატს. არ ყოფილა წარმოდგენილი იურიდიული მომსახურების ხელშეკრულების, ინვოისების, ჩეკების ან სხვა სახის დამატებითი ფინანსური დოკუმენტაციის ასლები.

87. მომჩივნებმა ასევე მოითხოვეს 384 ევრო და 700 ფუნტი სტერლინგი საკუთარი ინიციატივით ჩატარებული ორი ექსპერტიზის გამო, რომელიც, შესაბამისად, დაკავშირებული იყო ეროვნულ კანონმდებლობასა და ელექტროსადგურის მიერ გამოწვეული დაბინძურების შესაძლო ზემოქმედებასთან. პირველ თანხასთან დაკავშირებით მათ წარმოადგინეს ექსპერტთან დადებული ხელშეკრულება, ხოლო მეორე თანხასთან დაკავშირებით - ინვოისი, რომელიც ხელმოწერილი იყო „ECHRAC“-ის წარმომადგენლის მიერ.

88. მომჩივნებმა ასევე მოითხოვეს 587 ევროსა და 175 ფუნტი სტერლინგიის ანაზღაურება საფოსტო, სატელეფონო, სათარჯიმნო და სხვა სახის ადმინისტრაციული ხარჯების დასაფარად. ამ მოთხოვნის დასადასტურებლად მომჩივნებმა წარმოადგინეს მხოლოდ საფოსტო ქვითარი, რომელიც ასახავდა 2007 წლის 26 ნოემბერს საჩივართან დაკავშირებით მომჩივანთა მოსაზრებებისა და სამართლიან დაკმაყოფილებაზე მათი მოთხოვნის თაობაზე დოკუმენტის თბილისიდან სტრასბურგში გაგზავნისთვის 147 ლარის (ლარი - 61 ევრო)[3] გადახდას. მომჩივნებმა წარმოადგინებს 116 ლარის (48 ევროს) ღირებულების ფოტოასლების გადაღების ქვითრები, ამ ფოტოასლების წინამდებარე საქმესთან კავშირის დამადასტურებელი ინფორმაციის წარმოდგენის გარეშე.

89. მთავრობამ განაცხადა, რომ იურიდიული წარმომადგენლობისთვის მოთხოვნილი ხარჯები გადაჭარბებული იყო. თუმცა, მათ დაადასტურეს, რომ მომჩივნებს აუცილებლად მოუწევდათ იურიდიულ მომსახურებებთან დაკავშირებული ხარჯების გაწევა და მოუწოდეს სასამართლოს, მათთვის მიენიჭებინა პრეცედენტული სამართლის შესაბამისად გონივრული ოდენობა. ორი ანგარიშის ხარჯებთან დაკავშირებით, მთავრობამ განაცხადა, რომ ისინი არარელევანტური იყო სასამართლოში საქმის წარმოებასთან და ამრიგად, უსარგებლოდ იქნა გაწეული. მთავრობამ ასევე განაცხადა, რომ სხვადასხვა ადმინისტრაციულ ხარჯთან დაკავშირებული მოთხოვნა მტკიცებულებებით არ დასტურდებოდა.

90. სასამართლო განმეორებით აღნიშნავს, რომ მომჩივანს უფლება აქვს აუნაზღაურდეს ხარჯები და დანახარჯები მხოლოდ იმ შემთხვევაში, თუ ნაჩვენებია, რომ ეს ხარჯები და დანახარჯები გონივრული ოდენობით, ნამდვილად და აუცილებლობიდან გამომდინარე იქნა გაწეული (იხ. Jalloh v. Germany [GC], no. 54810/00, § 133, ECHR 2006‑IX). სასამართლო დამატებით აღნიშნავს, რომ რაიმე დამატებითი ფინანსური დოკუმენტების არარსებობის ფონზე, რომელიც დაადასტურებდა შესაბამისი ფინანსური ოპერაციის ფაქტობრივად, ნამდვილად განხორციელებას, მხოლოდ ადვოკატების ინვოისები ვერ გამოდგება იმის მტკიცებულებად, რომ იურიდიული ხარჯები და დანახარჯები, რომელთა ანაზღაურებასაც ითხოვს მომჩივანი, ფაქტობრივად და აუცილებლობის გამო იქნა გაწეული თავად მომჩივნის მიერ (იხ. ჭანკოტაძე საქართველოს წინააღმდეგ, no. 15256/05, § 134, 2016 წლის 21 ივნისი). წინამდებარე საქმეში, სასამართლო ითვალისწინებს „საიას“ და „EHRAC”-ის შესაბამისი ადვოკატების საათობრივი სამუშაოს შესრულების სანდო და დეტალურ დოკუმენტს და ასევე, აღნიშნავს, რომ საქართველოსთან დაკავშირებულ საქმეთა შორის ამ ორი არასამთავრობო ორგანიზაციის მიერ სასამართლოს წინაშე გაწეული გუნდური მუშაობა შეუძლებელია დარჩეს კომპენსაციის გარეშე და ადვოკატთა მუშაობის მსგავსი მტკიცებულება სასამართლოსთვის დასტურია იმისა, რომ მომჩივანმა ნამდვილად გაწია აღნიშნული ხარჯები (იხ. კლაუსი და იური კილაძე საქართველოს წინააღმდეგ, no. 7975/06, §§ 91‑94, 2010 წლის 2 თებერვალი და ცინცაბაძე საქართველოს წინააღმდეგ, no. 35403/06, §105, 2011 წლის 15 თებერვალი). მაშასადამე, სასამართლო მიზანშეწონილად მიიჩნევს, ადვოკატების მიერ წარმომადგენლობის გაწევისთვის მომჩივნებს მიანიჭოს 2, 000 ევრო და 1, 550 ფუნტი სტერლინგი (1, 787 ევრო).

91. სხვა დანარჩენ ხარჯებთან დაკავშირებით, სასამართლოს პრეცედენტული სამართლის შესაბამისად, მომჩივანს უფლება აქვს აუნაზღაურდეს ხარჯები და დანახარჯები მხოლოდ იმ შემთხვევაში, თუ ნაჩვენებია, რომ ეს ხარჯები და დანახარჯები გონივრული ოდენობით, ნამდვილად და აუცილებლობიდან გამომდინარე იქნა გაწეული. წინამდებარე საქმესთან მიმართებით წარმოდგენილი დოკუმენტაციისა და ზემოაღნიშნული კრიტერიუმის გათვალისწინებით, სასამართლო გონივრულად მიიჩნევს, რომ მომჩივნებს აუნაზღაურდეთ საჩივრის თაობაზე მიმოხილვისა და სამართლიანი დაკმაყოფილების შესახებ მათი მოთხოვნების გაგზავნასთან დაკავშირებული 61 ევრო.

 

C. საურავი

92. სასამართლო მიზანშეწონილად მიიჩნევს, რომ საურავის განაკვეთი განისაზღვროს ევროპის ცენტრალური ბანკის ზღვრული სასესხო განაკვეთით, რომელსაც უნდა დაემატოს 3 პროცენტი.

ამ მოტივით სასამართლო ერთხმად

1. იღებს გადაწყვეტილებას, პირველ მომჩივანთან მიმართებით საჩივარი ამორიცხოს განსახილველ საქმეთა ნუსხიდან;

2. აცხადებს მისაღებად, კონვენციის მე-8 მუხლის შესაბამისად, პრეტენზიებს, რომლებიც შეეხება სახელმწიფოს წარუმატებლობას, დაეცვა მეორე და მესამე მომჩივანი მათი საცხოვრებელი სახლის სიახლოვეს მდებარე თბოელექტროსადგურის მუშაობით გამოწველი ჰაერის დაბინძურებისგან, ხოლო დანარჩენ ნაწილში საჩივარს აცხადებს მიუღებლად, ამ მუხლის შესაბამისად;

3. ადგენს, რომ ადგილი ჰქონდა კონვენციის მე-8 მუხლის დარღვევას;

4. ადგენს, რომ მეორე და მესამე მომჩივნების სხვა საჩივრების მისაღებობისა და საქმის არსებითი მხარის შესწავლის აუცილებლობა არ არსებობს;

5. ადგენს,

(a) რომ მოპასუხე სახელმწიფო ვალდებულია, კონვენციის 44-ე მუხლის მე-2 პუნქტის თანახმად, გადაწყვეტილების ძალაში შესვლიდან სამი თვის ვადაში, გადახდის დღეს არსებული კურსით, ეროვნულ ვალუტაში, მეორე და მესამე მომჩივანს გადაუხადოს თანხები შემდეგი ოდენობით:

(i) 4, 500 ევრო (ოთხი ათას ხუთასი ევრო) თითოეულს მორალური ზიანისთვის, რაც გათავისუფლებული იქნება ყველა გადასახადისაგან, რომელიც შესაძლოა მომჩივნებს დაეკისროთ;

(ii) 3, 848 ევრო (სამი ათას რვაას ორმოცდარვა ევრო) მეორე და მესამე მომჩივანს ერთობლივად, ხარჯებისა და დანახარჯების ასანაზღაურებლად, რაც გათავისუფლებული იქნება ყველა გადასახადისაგან, რომელიც შესაძლოა მომჩივნებს დაეკისროთ.

 (b) ზემოაღნიშნული სამთვიანი ვადის გასვლის შემდეგ, თანხის სრულ გადარიცხვამდე, გადასახდელ თანხას საჯარიმო პერიოდის განმავლობაში დაერიცხება გადახდის დღეს მოქმედი, ევროპის ცენტრალური ბანკის ზღვრული სასესხო განაკვეთის თანაბარი ჩვეულებრივი პროცენტები, რასაც დაემატება სამი პროცენტი.

6. უარყოფს მეორე და მესამე მომჩივნის პრეტენზიებს სამართლიანი დაკმაყოფილების დანარჩენ ნაწილში.

შესრულებულია ინგლისურ ენაზე და წერილობით ეცნობა მხარეებს 2017 წლის 13 ივლისს, სასამართლოს რეგლამენტის 77-ე წესის მე-2 და მე-3 პუნქტების შესაბამისად.

 

მილან ბლაშკო           

სექციის განმწესრიგებლის მოადგილე     

 

ანგელიკა ნუსბერგერი

თავმჯდომარე