ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს გადაწყვეტილება საქმე „გახარია საქართველოს წინააღმდეგ“

ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს

მეოთხე სექციის

გადაწყვეტილება

საქმეზე „გახარია საქართველოს წინააღმდეგ“

( საჩივარი   № 30459/13 )

  სტრასბურგი

201 7 წლის 1 7 იანვარი

საბოლოო გახდა

17/04/2017

 

ეს გადაწყვეტილება საბოლოო გახდა კონვენციის 44-ე მუხლის მე-2 პუნქტის შესაბამისად. წინამდებარე გადაწყვეტილება შესაძლოა დაექვემდებაროს რედაქციულ შესწორებას.

 

საქმეში „გახარია საქართველოს წინააღმდეგ“,

ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს (მეოთხე სექცია) პალატამ, შემდეგი შემადგენლობით:

     ანდრაშ შაიო, თავმჯდომარე,

     ვინსენტ ა. დე გაეტანო,

     ნონა წოწორია,

     პაულო პინტო დე ალბუკერკი,

     კრჟიშტოფ ვოიტიჩეკი,

     იულია მოტოჩი,

     მარკო ბოშნიაკი, მოსამართლეები,

და მარიალენა ცირლი, სექციის განმწესრიგებელი,

2016 წლის 6 დეკემბრის დახურული თათბირის შემდეგ,

გამოიტანა შემდეგი გადაწყვეტილება, რომელიც იმავე დღეს იქნა მიღებული:

 

პროცედურა

1. საქმის საფუძველია საქართველოს მოქალაქის, ბ-ნი რევაზ გახარიას (შემდგომში „მომჩივანი“) მიერ, ადამიანის უფლებათა და ძირითად თავისუფლებათა დაცვის კონვენციის (შემდგომში „კონვენცია“) 34-ე მუხლის შესაბამისად, 2013 წლის 17 აპრილს სასამართლოში შეტანილი საჩივარი (N 30459/13) საქართველოს წინააღმდეგ.

2. მომჩივანს წარმოადგენდა ბ-ნი ა. კვინიკაძე, ადვოკატი, რომელიც იურიდიულ საქმიანობას ახორციელებს თბილისში. საქართველოს მთავრობას (შემდგომში „მთავრობა“) წარმოადგენდა სახელმწიფო წარმომადგენელი იუსტიციის სამინისტროდან ბ-ნი ლ. მესხორაძე.

3. მომჩივანი ამტკიცებდა, რომ დაირღვა მისი უფლება შეჯიბრებით სამართალწარმოებაზე, სასამართლო ხელმისაწვდომობისა და ოჯახური ცხოვრების დაცულობის უფლება, რადგან ეროვნული სასამართლოების მიერ დაუსწრებელი გადაწვეტილებების გამოტანის შედეგად, მომჩივანს შეეზღუდა მშობლის უფლებები.

4. საჩივრის შესახებ ინფორმაცია გაეგზავნა მთავრობას 2014 წლის 4 მარტს.

 

ფაქტები

 

I. საქმის გარემოებები

5. მომჩივანი დაიბადა 1966 წელს და ცხოვრობს თბილისში.

 

A. ზოგადი ინფორმაცია

6. მომჩივანმა და ქ.გ.-მ ერთად დაიწყეს ცხოვრება 1999 წელს. 2000 წლის 9 იანვარს მათი ქალიშვილი ლ.გ. დაიბადა. მას საქართველოში ზრდიდა, ძირითადად, მისი ბებია დედის მხრიდან; ამავდროულად, ორივე მშობელი, რომელთა ურთიერთობაც მალე დასრულდა, გაემგზავრა სამუშაოდ საზღვარგარეთ.

 

B. გადაწყვეტილების დაუსწრებლად გამოტანასთან დაკავშირებული საქმის წარმოება

7. 2008 წლის 31 მარტს ქ.გ.-მ მიმართა თბილისის საქალაქო სასამართლოს ქალიშვილის მის მისამართზე ოფიციალურად დარეგისტრირების თაობაზე. 2008 წლის 19 მაისს მომჩივანს გაეგზავნა სასამართლო უწყება მისი რეგისტრაციის მისამართზე, რომლითაც მას ატყობინებდნენ ქ.გ.-ს ქმედების შესახებ. კურიერის თანახმად, სასამართლო უწყება ვერ იქნა გადაცემული, რადგან სახლი იყო დაკეტილი და იქ არავინ ცხოვრობდა. სასამართლო უწყება მხოლოდ ერთხელ იყო გაგზავნილი. 2008 წლის 3 ივნისს პირველი ინსტანციის სასამართლომ, რომელიც მოქმედებდა სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის (შემდგომში „სსკ“, იხ. მე-15 პარაგრაფი) 78-ე მუხლის მიხედვით, გასცა ბრძანება, რომ ინფორმაცია საქმის წარმოების შესახებ გამოქვეყნებულიყო ყოველდღიურ გაზეთში „24 საათი“. 2008 წლის 24 ივნისს თბილისის საქალაქო სასამართლომ დააკმაყოფილა ქ.გ.-ს საჩივარი. გადაწყვეტილება გამოტანილი იყო მომჩივნის დაუსწრებლად, რომლის ადგილსამყოფლის დადგენა, სასამართლო გადაწყვეტილების თანახმად, ვერ მოხერხდა.

8. 2008 წლის 12 დეკემბერს თბილისის საქალაქო სასამართლომ, მოქმედებდა რა ქ.გ.-ს სხვა საჩივრის საფუძველზე, კვლავ დაადგინა მომჩივნის დაუსწრებლად, რომ ლ.გ.-ზე შეიძლებოდა საერთაშორისო პასპორტის გაცემა და მას შეეძლო საქართველოს ტერიტორიის დატოვება მამის თანხმობის გარეშე. ამ გადაწყვეტილებაში მომჩივნის მშობლის უფლებების ამგვარი შეზღუდვის რაიმე კონკრეტული ვადა არ იყო მოცემული. სასამართლომ კვლავ განაცხადა, რომ მომჩივნის ადგილსამყოფელი უცნობი იყო და ბრძანება გასცა, საქმის წარმოების შესახებ ინფორმაცია გამოქვეყნებულიყო გაზეთში „24 საათი“. პირველი რამდენიმე დაუსწრებლად განხორციელებული საქმისწარმოებისაგან განსხვავებით, სასამართლო უწყება ორჯერ გაეგზავნა მომჩივანს მისი რეგისტრაციის მისამართზე. სასამართლო უწყების ჩაბარება კვლავ ვერ მოხერხდა. კურიერმა აღნიშნა, რომ სახლი დაკეტილი იყო.

9. საქმის მასალებიდან ჩანს, რომ მეურვეობისა და მზრუნველობის ორგანო, რომელიც წარმოადგენდა ბავშვის ინტერესებს ზემოთ აღნიშნულ საქმის წარმოებაში, თავად ცდილობდა დაკავშირებოდა მომჩივანს. თბილისის საქალაქო სასამართლოსათვის წარდგენილ დასკვნაში ამ ორგანომ აღნიშნა, რომ მომჩივნის რეგისტრაციის მისამართზე ვიზიტის დროს მათ შეიტყვეს მეზობლებისაგან, რომ მან გაყიდა სახლი 2003 წელს და გაემგზავრა მოსკოვში. დაუსწრებლად გამოტანილი ორივე გადაწყვეტილება გაიგზავნა მომჩივნის რეგისტრაციის მისამართზე და რადგან მათი ჩაბარება ვერ მოხერხდა, ისინი გამოქვეყნდა გაზეთში „24 საათი“, სსკ-ის 78-ე მუხლით (იხ. მე-15 პარაგრაფი) გათვალისწინებული წესის თანახმად.

 

C. დაუსწრებელი გადაწყვეტილებების გაუქმებასთან დაკავშირებული საქმის წარმოება

10. 2012 წლის 6 ივნისს მომჩივანმა შეიტანა საჩივარი თბილისის საქალაქო სასამართლოში ორივე დაუსწრებელი გადაწყვეტილების ბათილად ცნობის მოთხოვნით. მან განაცხადა, რომ ამ გადაწყვეტილებების შესახებ შეიტყო მხოლოდ 2012 წლის მაისში. მან ასევე განმარტა, რომ იგი არ ცხოვრობდა თბილისში მოცემულ დროს, რის შესახებაც მისმა ყოფილმა პარტნიორმა კარგად იცოდა. დაუსწრებლად განხორციელებული საქმისწარმოება არ იყო სამართლიანი, რადგან იგი სათანადო წესით არ იყო მოწვეული სასამართლო სხდომებზე.

11. 2012 წლის 16 აგვისტოს განჩინებით თბილისის საქალაქო სასამართლომ არ დააკმაყოფილა მომჩივნის განცხადება. სასამართლომ დაადგინა, სსკ-ის 71-ე მუხლის მე-3 ნაწილის და 422-ე მუხლის მითითებით (იხ. მე-15 და მე-17 პარაგრაფები), რომ მომჩივნის ინფორმირება საქმის წარმოებების შესახებ მოხდა სათანადო წესით, გაზეთში საჯარო შეტყობინებების გამოქვეყნების გზით და ამიტომაც არ არსებობდა არანაირი კანონიერი საფუძველი სადავო გადაწყვეტილებების გაუქმებისათვის. სასამართლომ აღნიშნა, რომ მომჩივანი დარეგისტრირებული იყო იმ მისამართზე, რომელზეც სასამართლო უწყებები გაიგზავნა და რომ საქმის წარმოების მიზნებისათვის სასამართლომ დასაბუთებულად გამოიყენა სწორედ ეს მისამართი.

12. ეს განჩინება თბილისის სააპელაციო საამართლომ უცვლელი დატოვა 2012 წლის 31 ოქტომბერს. ის ასაბუთებდა, რომ ეროვნული სასამართლოები სწორად მოქმედებდნენ, როდესაც გააგზავნეს სასამართლო უწყებები მომჩივნის მათთვის ცნობილ რეგისტრაციის ერთადერთ მისამართზე. გარდა ამისა, რადგან მომჩივნისთვის სასამართლო უწყებების ჩაბარება ვერ მოხერხდა, ჯეროვნად იქნა გამოყენებული სსკ-ის 78-ე მუხლით გათვალისწინებული სასამართლო უწყების საჯარო შეტყობინების საშუალებით ჩაბარება.

13. 2014 წლის 15 დეკემბერს სასამართლოსთან მისი ბოლო შეტყობინების დროს მომჩივანმა განაცხადა, რომ მან დღემდეც ვერ შეძლო მის ქალიშვილთან კონტაქტის დამყარება.

 

II.  შესაბამისი ეროვნული და საერთაშორისო კანონმდებლობა

 

A. სამოქალაქო კოდექსი

14. სამოქალაქო კოდექსის (შემდგომში „სკ“) შესაბამის მუხლებში ვკითხულობთ:

    მუხლი 1201. არასრულწლოვანი შვილის საცხოვრებელი ადგილი მშობლების განქორწინებისას

„1. თუ განქორწინების გამო ან სხვა მიზეზით მშობლები ცალ-ცალკე ცხოვრობენ, მათ შეთანხმებაზეა დამოკიდებული, თუ ვის ექნება უფლება, გადაწყვიტოს, ვისთან უნდა ცხოვრობდეს არასრულწლოვანი შვილი.

2. შეუთანხმებლობის შემთხვევაში დავას იმის თაობაზე, თუ ვისთან უნდა ცხოვრობდეს არასრულწლოვანი შვილი, წყვეტს სასამართლო ბავშვის ინტერესების გათვალისწინებით ...”

    მუხლი 1202. განქორწინებული ან ცალ-ცალკე მცხოვრები მშობლების უფლებები და მოვალეობები შვილების მიმართ

„1. მშობლებს თანაბრად აქვთ ყველა უფლება და მოვალეობა თავიანთი შვილების მიმართ, მიუხედავად იმისა, რომ ისინი განქორწინებული არიან ან ცალ-ცალკე ცხოვრობენ.

2. მშობელს, რომელთანაც შვილი ცხოვრობს, უფლება არა აქვს, შეზღუდოს მეორე მშობლის უფლება-მოვალეობები”.

    მუხლი 1205. მშობლის უფლებებისა და მოვალეობების შეზღუდვა

„1. მშობლის უფლებები და მოვალეობები შეიძლება შეიზღუდოს მხოლოდ სასამართლოს გადაწყვეტილებით, თუ ამ კოდექსით სხვა რამ არ არის დადგენილი.

2. სასამართლოს შეუძლია შეზღუდოს მშობლის ერთი ან რამდენიმე უფლება და მოვალეობა მშობლის სხვა უფლებებისა და მოვალეობებისაგან დამოუკიდებლად ...”

    მუხლი 1209. მშობლის უფლებებისა და მოვალეობების აღდგენა

„1. მშობლის უფლებებისა და მოვალეობების აღდგენა შეიძლება მხოლოდ სასამართლო წესით, ბავშვის, ერთ-ერთი მშობლის ან მეურვეობისა და მზრუნველობის ორგანოს ინიციატივით.

2. მშობლის უფლებებისა და მოვალეობების აღდგენა შეიძლება მხოლოდ იმ შემთხვევაში, თუ აღმოჩნდება, რომ მშობლის უფლების შეზღუდვის ან ჩამორთმევის საფუძველი აღარ არსებობს”.

 

B. სამოქალაქო საპროცესო კოდექსი

 

15. სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის შესაბამის მუხლებში, რომლებიც ძალაში იყო მოცემულ დროს და რომლებიც ეხება სასამართლო დოკუმენტების საქმის წარმოების მხარეებისათვის ჩაბარებას, ვკითხულობთ:

    მუხლი 71. სასამართლო უწყების ჩაბარება და მისი ჩაუბარებლობის შედეგები

„1. სასამართლო უწყება ადრესატს ბარდება მხარის მიერ მითითებული ძირითადი მისამართის (ფაქტობრივი ადგილსამყოფლის), ალტერნატიული მისამართის, სამუშაო ადგილის, სასამართლოსთვის ცნობილი სხვა მისამართის მიხედვით. ...

3. თუ მოსარჩელის მიერ მითითებული მოპასუხის მისამართი სწორია და მას უწყება ვერ ჩაჰბარდა..., სასამართლო ხელმძღვანელობს ამ კოდექსის 78-ე მუხლის დებულებებით.

4. თუ მოსარჩელის მიერ მითითებული თავისი ან მოპასუხის მისამართი არასწორი აღმოჩნდა, სასამართლოს გამოაქვს გადაწყვეტილება სარჩელის განუხილველად დატოვების შესახებ”.

    მუხლი 73. სასამართლო უწყების გაგზავნა

„1. სასამართლო უწყება იგზავნება ამ კოდექსის 70-ე მუხლის მე-3 ნაწილით გათვალისწინებული ტექნიკური საშუალებით, ფოსტით, სასამართლო კურიერის მეშვეობით. სასამართლო თვითონ იღებს გადაწყვეტილებას, უწყების გაგზავნის რომელი ფორმა გამოიყენოს...

11. თუ პირველად გაგზავნისას უწყების ადრესატისათვის ჩაბარება ვერ ხერხდება, იგი დასაბარებელ პირს უნდა გაეგზავნოს დამატებით ერთხელ მაინც იმავე ან სასამართლოსთვის ცნობილ სხვა მისამართზე. ...

7. თუ მხარეებს, მათ წარმომადგენლებს ... ამ კოდექსით დადგენილი წესით ვერ ეცნობათ სასამართლო სხდომის დრო და ადგილი ... მოსამართლეს შეუძლია განჩინებით დაავალოს ადგილობრივი თვითმმართველობის ორგანოს ანდა საქართველოს შინაგან საქმეთა სამინისტროს ტერიტორიულ ორგანოს ...აღნიშნული პირებისათვის სასამართლო უწყების ჩაბარება. ადგილობრივი თვითმმართველობის ორგანო ანდა უბნის ინსპექტორები ვალდებული არიან, განჩინებით დადგენილ ვადაში უზრუნველყონ მხარეებისათვის, მათი წარმომადგენლებისათვის სასამართლო უწყების ჩაბარება ... და მისი ჩაბარების, ან ჩაბარების შეუძლებლობის მიზეზების შესახებ აცნობონ მოსამართლეს ...”

    მუხლი 78. საჯარო შეტყობინება

„1. თუ მხარის ადგილსამყოფელი უცნობია ან მისთვის სასამართლო უწყების ჩაბარება სხვაგვარად ვერ ხერხდება, სასამართლო უფლებამოსილია გამოიტანოს განჩინება სასამართლო შეტყობინების საჯაროდ გავრცელების შესახებ. სასამართლო შეტყობინება საჯაროდ ვრცელდება იმ გაზეთში, რომელიც მასობრივადაა გავრცელებული მხარის საცხოვრებელი ადგილის შესაბამის ადმინისტრაციულ-ტერიტორიულ ერთეულში ...

3. ამ მუხლის პირველი ნაწილით გათვალისწინებულ შემთხვევაში სასამართლო უწყება მხარისათვის ჩაბარებულად ითვლება სასამართლო შეტყობინების გაზეთში გამოქვეყნებიდან მე-7 დღეს.

    მუხლი 210. სასამართლოს მთავარი სხდომის დაწყება

„...

2. სასამართლო სხდომის მდივანი მოახსენებს სასამართლოს, განსახილველ საქმეზე მოწვეულ პირთაგან ვინ გამოცხადდა, ჩაჰბარდათ თუ არა გამოუცხადებელ პირებს უწყებები ამ კოდექსის 70-ე–78-ე მუხლებით დადგენილი წესით და რა ცნობები არსებობს მათი გამოუცხადებლობის მიზეზების შესახებ. ...”

 

16. 2010 წლის დეკემბერში სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 78-ე მუხლში შეტანილ იქნა ცვლილებები, რომლითაც სასამართლო შეტყობინებების გაზეთებში გამოქვეყნება ჩანაცვლდა შესაბამისი სასამართლოს შენობაში თვალსაჩინო ადგილზე ან სასამართლოს ვებგვერდზე განთავსებით. ამავე დროს, შეცვლილ კოდექსში შენარჩუნებულ იქნა სასამართლო შეტყობინებების გაზეთებში გამოქვეყნების შესაძლებლობა დაინტერესებული მხარის მოთხოვნის შემთხვევაში და მისივე ხარჯებით.

17. რაც შეეხება დაუსწრებელ საქმის წარმოებას, სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის შესაბამის მუხლებში, რომლებიც ძალაში იყო მოცემულ დროს, ვკითხულობთ:

    მუხლი 230. მოპასუხის გამოუცხადებლობა

„1. თუ სასამართლოს სხდომაზე არ გამოცხადდება მოპასუხე, რომელსაც გაეგზავნა შეტყობინება ამ კოდექსის 70-ე–78-ე მუხლებით დადგენილი წესით, და მოსარჩელე შუამდგომლობს დაუსწრებელი გადაწყვეტილების გამოტანაზე, მაშინ სარჩელში მითითებული ფაქტობრივი გარემოებები დამტკიცებულად ითვლება.

2. თუ სარჩელში მითითებული გარემოებები იურიდიულად ამართლებს სასარჩელო მოთხოვნას, სარჩელი დაკმაყოფილდება. წინააღმდეგ შემთხვევაში სასამართლო უარს ეტყვის მოსარჩელეს მის დაკმაყოფილებაზე”.

    მუხლი 233. სასამართლოს დაუსწრებელი გადაწყვეტილების გამოტანის დაუშვებლობა

„1. მხარის გამოუცხადებლობის შემთხვევაში სასამართლოს დაუსწრებელი გადაწყვეტილების გამოტანა დაუშვებელია, თუ:

ა) გამოუცხადებელი მხარე მოწვეული არ იყო ამ კოდექსის 70-ე–78-ე მუხლებით დადგენილი წესით;

ბ) სასამართლოსათვის ცნობილი გახდა, რომ ადგილი ჰქონდა დაუძლეველ ძალას ან სხვა მოვლენებს, რომელსაც (რომლებსაც) შეეძლო ხელი შეეშალა სასამართლოში მხარის დროულად გამოცხადებისათვის;

გ) გამოუცხადებელ მხარეს დროულად არ ეცნობა საქმის ფაქტობრივი გარემოებები. ...”

    მუხლი 236. დაუსწრებელი გადაწყვეტილების გასაჩივრება

„მხარეს, რომელიც არ გამოცხადებულა სასამართლო სხდომაზე, რის გამოც მის წინააღმდეგ გამოტანილია დაუსწრებელი გადაწყვეტილება, აგრეთვე მოპასუხეს ამ კოდექსის 232-ე მუხლის პირველი ნაწილით გათვალისწინებულ შემთხვევაში, შეუძლიათ ასეთი გადაწყვეტილების გამომტან სასამართლოში შეიტანონ საჩივარი დაუსწრებელი გადაწყვეტილების გაუქმებისა და საქმის განახლების შესახებ”.

    მუხლი 237. დაუსწრებელი გადაწყვეტილების გასაჩივრების ვადა

„დაუსწრებელი გადაწყვეტილების გასაჩივრების ვადაა 10 დღე. ამ ვადის ათვლა იწყება იმ დღიდან, როდესაც მხარეს ამ კოდექსის 70-ე–78-ე მუხლებით დადგენილი წესით ჩაჰბარდა დაუსწრებელი გადაწყვეტილების ასლი. ამ ვადის გასვლის შემდეგ დაუსწრებელი გადაწყვეტილება შედის კანონიერ ძალაში”.

    მუხლი 241. დაუსწრებელი გადაწყვეტილების გაუქმების საფუძვლები

„დაუსწრებელი გადაწყვეტილება უნდა გაუქმდეს და საქმის განხილვა განახლდეს, თუ არსებობს 233-ე მუხლით გათვალისწინებული საფუძვლები, ან თუ მხარის გამოუცხადებლობა გამოწვეული იყო სხვა საპატიო მიზეზით, რომლის შესახებაც მას არ შეეძლო თავის დროზე ეცნობებინა სასამართლოსათვის”.

    მუხლი 366. დაუსწრებელი გადაწყვეტილების სააპელაციო წესით გასაჩივრების დაუშვებლობა

„1. დაუსწრებელი გადაწყვეტილება არ შეიძლება გაასაჩივროს სააპელაციო წესით [უფრო მაღალი ინტანციის სასამართლოში] იმ მხარემ, რომლის წინააღმდეგაც არის იგი გამოტანილი ...”

    მუხლი 422. განცხადება გადაწყვეტილების (განჩინების) ბათილად ცნობის შესახებ

„1. კანონიერ ძალაში შესული გადაწყვეტილება დაინტერესებული პირის განცხადებით შეიძლება ბათილად იქნეს ცნობილი, თუ:

...

ბ) ერთ-ერთი მხარე ან მისი კანონიერი წარმომადგენელი ... არ იყო მოწვეული საქმის განხილვაზე; ..."

 

C. „სამოქალაქო, საოჯახო და სისხლის სამართლის საქმეებზე სამართლებრივი დახმარების და სამართლებრივი ურთიერთობების შესახებ” კონვენცია (1993 წლის 22 იანვარი, მინსკი), რომელსაც საქართველო შეუერთდა 1996 წელს

 

18. ზემოხსენებული კონვენცია არეგულირებს სამართლებრივი საკითხების ფართო სპექტრს, მათ შორის სასამართლო და სხვა დოკუმენტების ჩაბარებას, სამოქალაქო და სისხლის სამართლის საქმეებზე გადაწყვეტილებების აღიარებასა და აღსრულებას, ასევე უფლებამოსილ ორგანოებს შორის თანამშრომლობას სამოქალაქო, საოჯახო და სისხლის სამართლის სფეროში. კონვენცია ადგენს, რომ სასამართლო ორგანო, რომელსაც მიმართეს მოთხოვნით, დოკუმენტების ჩაბარებას ახორციელებს იმ სახელმწიფოს კანონის თანახმად, რომელსაც იგი მიეკუთვნება. გარდა ამისა, კონვენცია ნებას რთავს დიპლომატიურ და საკონსულო მოხელეებს, გადასცენ დოკუმენტები საკუთარ მოქალაქეებს და გამოკითხონ ისინი ყოველგვარი იძულების გარეშე.

 

D. უზენაესი სასამართლოს პრეცედენტული სამართალი დოკუმენტების ჩაბარებასთან დაკავშირებით

 

19. უზენაესი სასამართლოს პრეცედენტული სამართლის მიხედვით, როდესაც საქართველოს ფარგლებს გარეთ სასამართლო პროცესი მიმდინარეობს მინსკის კონვენციის მონაწილე რომელიმე სახელმწიფოს ტერიტორიაზე მცხოვრები პირის მიმართ, მაშინ ვრცელდება მინსკის კონვენცია. უზენაესმა სასამართლომ დაადგინა, რომ ასეთ შემთხვევაში სასამართლოს დოკუმენტების ჩაბარება უნდა მოხდეს მინსკის კონვენციით გათვალისწინებული წესით და არა სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის მიხედვით (იხ. მაგალითისთვის, განჩინებები nos. a-2257-sh-73-09, 2010 წლის 2 მარტი, და as‑214-199-2014, 2015 წლის 8 აპრილი).

 

სამართალი

კონვენციის მე-6 მუხლის პირველი პუნქტის და მე-8 მუხლის სავარაუდო დარღვევა

20. მომჩივანმა განაცხადა, რომ მან ყოველგვარი კონტაქტი დაკარგა მის ქალიშვილთან, სასამართლოს მიერ მომჩივნის დაუსწრებლად გამოტანილი ორი გადაწყვეტილების და შემდეგ მათ გაუქმებაზე ეროვნული სასამართლოების უარის გამო. იგი დაეყრდნო კონვენციის მე-6 მუხლის პირველ პუნქტს და მე-8 მუხლს, რომელშიც ვკითხულობთ:

მე-6 მუხლის პირველი პუნქტი

„ყოველი ადამიანი, მისი სამოქალაქო ხასიათის უფლებებისა და მოვალეობების ... გამორკვევისას, აღჭურვილია ... მისი საქმის სამართლიანი ... განხილვის უფლებით ... სასამართლოს მიერ“.

მე-8 მუხლი

„1. ყველას აქვს უფლება, რომ დაცული იყოს მისი პირადი და ოჯახური ცხოვრება, საცხოვრისი და მიმოწერა.

2. დაუშვებელია ამ უფლების განხორციელებაში საჯარო ხელისუფლების ჩარევა, გარდა ისეთი შემთხვევისა, როდესაც ასეთი ჩარევა ხორციელდება კანონის შესაბამისად და აუცილებელია დემოკრატიულ საზოგადოებაში ეროვნული უშიშროების, საზოგადოებრივი უსაფრთხოების, ქვეყნის ეკონომიკური კეთილდღეობის ინტერესებისათვის, უწესრიგობისა თუ დანაშაულის თავიდან ასაცილებლად, ჯანმრთელობისა ან მორალის, ანდა სხვათა უფლებებისა და თავისუფლებების დასაცავად.“

 

A. მისაღებობა

 

1. მთავრობის წინასწარი პრეტენზია

21. მთავრობა ამტკიცებდა, რომ მომჩივანს არ ამოუწურავს მისთვის ხელმისაწვდომი დაცვის შიდასამართლებრივი საშუალებები. კერძოდ, მომჩივანს შეეძლო მიემართა ეროვნული სასამართლოებისათვის მისი მშობლის უფლებების აღსადგენად, სხვა საშუალებებთან ერთად, მას შეეძლო შეეტანა საჩივარი, სხვებს შორის, სკ-ის 1209-ე მუხლის შესაბამისად, მის ქალიშვილთან კონტაქტის დაკარგვის თაობაზე (იხ. მე-14 პარაგრაფი). მას ასევე შეეძლო საქმის წარმოების წამოწყება მეურვეობის თაობაზე.

22. მომჩივანმა არ გააკეთა კომენტარი მთავრობის პრეტენზიაზე სამართლებრივი დაცვის საშუალებების არამოწურვის შესახებ.

 

2. სასამართლოს შეფასება

(a) კონვენციის მე-6 მუხლის პირველი პუნქტის საფუძველზე შეტანილი საჩივრის მისაღებობა

 

23. სასამართლო აღნიშნავს, რომ სამართლებრივი დაცვის საშუალებების არამოწურვის შესახებ პრეტენზია, რომელიც მთავრობამ წარადგინა, ძირითადად ეხება მხოლოდ მომჩივნის მიერ კონვენციის მე-8 მუხლის საფუძველზე შეტანილ საჩივარს. რაც შეეხება მე-6 მუხლის პირველი პუნქტის საფუძველზე შეტანილ მის საჩივარს, სასამართლო აღნიშნავს შემდეგს: მომჩივნის მტკიცებით დაუსწრებლად განხორციელებული საქმის წარმოება არ იყო სამართლიანი, რადგან მისი გამოძახება სასამართლოში არ მოხდა სათანადოდ და, შედეგად, მას ჩამოერთვა შესაძლებლობა ედავა დაუსწრებელი გადაწყვეტილებების თაობაზე. მან გამოიყენა მისთვის ხელმისაწვდომი სამართლებრივი დაცვის საშუალებები სსკ-ის 422-ე მუხლის საფუძველზე შეტანილი საჩივრის შემთხვევაში (იხ. მე-10-მე-12 და მე-17 პარაგრაფები). სასამართლო ვერ ხედავს, თუ როგორ გამოასწორებდა პირველადი დაუსწრებელი საქმის წარმოებების არასამართლიანობას მეურვეობის თაობაზე საქმის წარმოების წამოწყება ან მომჩივნის საჩივარი მშობლის უფლებების აღდგენის თაობაზე. აქედან გამომდინარე, მთავრობის არგუმენტი სამართლებრივი დაცვის საშუალებების არამოწურვის შესახებ არასწორია მომჩივნის მიერ მე-6 მუხლის პირველი პუნქტის საფუძველზე შეტანილ საჩივართან მიმართებით და უნდა იქნეს უარყოფილი.

24. სასამართლო ამასთან აღნიშნავს, რომ კონვენციის მე-6 მუხლის პირველი პუნქტის საფუძველზე შეტანილი საჩივარი აშკარად დაუსაბუთებელი არ არის კონვენციის 35-ე მუხლის მე-3(ა) პუნქტის მნიშვნელობის ფარგლებში, და არც მიუღებელია რაიმე სხვა საფუძვლით. შესაბამისად, საჩივარი მისაღებად უნდა გამოცხადდეს.

 

(b) კონვენციის მე-8 მუხლის საფუძველზე შეტანილი საჩივრის მისაღებობა

 

25. სასამართლო აღნიშნავს, რომ მომჩივნის მიერ კონვენციის მე-8 მუხლის საფუძველზე შეტანილი საჩივარი ეხება მის მშობლის უფლებების შეზღუდვას და, შედეგად, საკუთარ ქალიშვილთან კონტაქტის დაკარგვას. საქმეში არსებული ორი სასამართლო გადაწყვეტილება მომჩივნის ქალიშვილს აძლევდა შესაძლებლობას, მიეღო საერთაშორისო პასპორტი და მამის თანხმობის გარეშე დაეტოვებინა საქართველო. სასამართლო აღნიშნავს, რომ მომჩივანმა სადავო გახადა ამ გადაწყვეტილებების მართებულობა. თუმცა, სასამართლო ეჭვობს, რომ სამართლებრივი დახმარების მექანიზმის ამ გზით გამოყენება სამ წელზე მეტი ხნით დაყოვნების შემდეგ, მომჩივანს დაეხმარებოდა თავისი მიზნის მიღწევაში – ქალიშვილთან კონტაქტის კვლავ დამყარებასა ან/და საქართველოში მის დაბრუნებაში. როგორც მთავრობამ აღნიშნა, ეროვნულ სასამართლოებს შეეძლოთ, საუკეთესო შემთხვევაში, ბათილად გამოეცხადებინათ სადავო გადაწყვეტილებები. თუმცა, ეს ქმედება ეფექტურად ვერ დააკმაყოფილებდა მომჩივნის ძირითად საჩივარს, რადგან მისი ქალიშვილი კვლავ მიუწვდომელი იქნებოდა მისთვის მისი საზღვარგარეთ ყოფნის გამო. ნაცვლად იმისა, რომ ჩაბმულიყო პროცედურული ხასიათის საქმის წარმოებაში და ეჩივლა საწყისი დაუსწრებელი გადაწყვეტილებების სავარაუდო არასამართლიანობის გამო, მომჩივანს პირდაპირ უნდა მიემართა საქართველოს სასამართლოებისათვის მისი მშობლის უფლებების აღსადგენად სკ-ის 1209-ე მუხლის შესაბამისად (იხ. მე-14 პარაგრაფი). მეურვეობის თაობაზე საქმის წარმოების წამოწყება, ასევე, იყო ერთ-ერთი გზა, რომ კვლავ ხელმისაწვდომი ყოფილიყო ქალიშვილი მისთვის, კონტაქტის ან ნახვის უფლების მოთხოვნის მეშვეობით.

26. ზემოთ აღნიშნული მიზეზების გამო, სასამართლო მიიჩნევს, რომ მომჩივანმა ვერ შეძლო სათანადო ზომების მიღება, რათა მას ესარგებლა საკუთარ ქალიშვილთან კონტაქტის ხელმისაწვდომობის უფლებით. აქედან გამომდინარე, სასამართლო ეთანხმება მთავრობის პრეტენზიას მომჩივნის მიერ კონვენციის მე-8 მუხლის საფუძველზე შეტანილ საჩივრთან მიმართებით და საჩივარს მიუღებლად აცხადებს დაცვის შიდასამართლებრივი საშუალებების არამოწურვის გამო.

 

B. კონვენციის მე-6 მუხლის პირველი პუნქტის საფუძველზე შეტანილი საჩივრის არსებითი მხარე

 

1. მხარეთა არგუმენტები

27. მთავრობა ამტკიცებდა, რომ მომჩივნის სამართლიანი სასამართლო განხილვის უფლება არ დარღვეულა. მათ აღნიშნეს, რომ საქმის წარმოებაში მონაწილეობის მიღების უფლება არ არის აბსოლუტური. კონვენციის მე-6 მუხლი იძლევა არა სამოქალაქო სასამართლოში პირადად გამოცხადების გარანტიას, არამედ უფრო ზოგად უფლებას, რათა საქმე ეფექტურად წარედგინოს სასამართლოს და გამოყენებულ იქნას მხარეთა თანასწორობის პრინციპი. სახელმწიფოებს აქვთ იმ საშუალებათა თავისუფალი არჩევანი, რომელიც უნდა იქნეს გამოყენებული საქმეში მონაწილე მხარეების მიმართ ამ უფლებათა უზრუნველყოფისათვის (იხილეთ ასევე სხვა წყარო: საქმე გრიაზნოვი რუსეთის წინააღმდეგ (Gryaznov v. Russia), no. 19673/03, § 45, 2012 წლის 12 ივნისი) .

28. მოცემული საქმის გარემოებების გათვალისწინებით, მთავრობამ განაცხადა, რომ შესაბამისი ორგანოები მოქმედებდნენ კონვენციის მე-6 მუხლის მოთხოვნებთან სრულ შესაბამისობაში. კერძოდ, ეროვნულმა სასამართლოებმა გამოიყენეს მათთვის ხელმისაწვდომი ყველა საშუალება, რომ დაედგინათ მომჩივნის ადგილსამყოფელი და ეცნობებინათ მისთვის მის წინააღმდეგ აღძრული სარჩელის შესახებ; სასამართლო უწყებები გაგზავნილ იქნა მისი რეგისტრაციის მისამართზე და გამოქვეყნდა ეროვნულ ყოველდღიურ გაზეთში. დაუსწრებელი გადაწყვეტილებები მოგვიანებით იქნა გაგზავნილი მომჩივნის რეგისტრაციის მისამართზე და გამოქვეყნდა იმავე გაზეთში. საქართველოს სსკ-ის 70-ე-78-ე მუხლებით დადგენილი შესაბამისი პროცედურები ზედმიწევნით იყო დაცული ეროვნული სასამართლოების მიერ. აქედან გამომდინარე, ეროვნული სასამართლოების წინაშე გამოუცხადებლობა მხოლოდ მომჩივნის მიზეზით მოხდა.

29. კონკრეტულად ვადებთან დაკავშირებით მთავრობამ განაცხადა, რომ საქმის წარმოების განუსაზღვრელი დროით გახანგრძლივება, რათა მიეკვლიათ საქმეში ჩაბმული პირისათვის, შეიძლება ყოფილიყო არათავსებადი სამართლებრივი განსაზღვრულობის პრინციპთან და მართლმსაჯულების სათანადოდ განხორციელებასთან.

30. რაც შეეხება დაუსწრებელი გადაწყვეტილებების გასაჩივრების შეუძლებლობას, მთავრობამ აღნიშნა, რომ სსკ-ის 422-ე მუხლის პირველი ნაწილის „ბ“ ქვეპუნქტის თანახმად, მომჩივანს ჰქონდა უფლება, მოეთხოვა დაუსწრებელი გადაწყვეტილებების ბათილად ცნობა (იხ. მე-17 პარაგრაფი). ის ფაქტი, რომ ეროვნულმა სასამართლოებმა არ დააკმაყოფილეს მომჩივნის მოთხოვნა და დაასკვნეს, რომ ასეთი გადაწყვეტილების მიღებისათვის პირობა – სასამართლოში მომჩივნის სათანადო წესით გამოუცხადებლობა – არ იყო დაცული, არ გულისხმობს, რომ არ არსებობდა სასამართლოს ეფექტური ხელმისაწვდომობა, როგორც ასეთი.

31. საპასუხოდ მომჩივანმა წარმოადგინა მისი განცხადება. მან განმარტა, რომ იგი არ იყო სათანადოდ ინფორმირებული მისი ყოფილი პარტნიორის მიერ აღძრული სარჩელის შესახებ. ამ გარემოებებში, ეროვნული სასამართლოების უარი სადავო გადაწყვეტილებების ბათილად ცნობაზე და მისთვის ნების დართვაზე, თავისი პოზიცია სასამართლოებში წარედგინა, მთლიანად გაუმართლებელია.

 

2. სასამართლოს შეფასება

 

(a) ზოგადი პრინციპები

32. სასამართლო იმეორებს, რომ მხარეთა თანასწორობის პრინციპი, რომელიც საქმის სამართლიანი სასამართლო განხილვის უფრო ფართო ცნების ერთ-ერთი ელემენტია, მოითხოვს, რომ თითოეულ მხარეს მიეცეს გონივრული შესაძლებლობა წარმოადგინოს მისი საქმე ისეთ პირობებში, რომლებიც მას არ აყენებს არსებითად არამომგებიან პოზიციაში მის ოპონენტთან შედარებით (იხილეთ ასევე სხვა წყაროები: საქმე ნიდეროსტ-ჰუბერი შვეიცარიის წინააღმდეგ (Nideröst-Huber v. Switzerland), 1997 წლის 18 თებერვალი, § 23, Reports of Judgments and Decisions 1997-I; საქმე კრესი საფრანგეთის წინააღმდეგ (Kress v. France) [GC], no. 39594/98, § 72, ECHR 2001‑VI; საქმე ივონი საფრანგეთის წინააღმდეგ (Yvon v. France), no. 44962/98, § 31, ECHR 2003‑V; და საქმე გორაიზ ლიზარაგა და სხვები ესპანეთის წინააღმდეგ (Gorraiz Lizarraga and Others v. Spain), no. 62543/00, § 56, ECHR 2004-III). გარდა ამისა, სასამართლო ხაზს უსვამს იმას, რომ სახელმწიფო ხელისუფლების ორგანოებმა უნდა უზრუნველყონ „სამართლიანი სასამართლო განხილვის“ მოთხოვნების დაცვა თითოეულ ინდივიდუალურ საქმეში (იხ. საქმე დომბო ბეჰიერი ბ.ვ. ნიდერლანდების წინააღმდეგ (Dombo Beheer B.V. v. the Netherlands), 1993 წლის 27 ოქტომბერი, § 33, სერია A no. 274).

33. კონვენციის მე-6 მუხლის პირველი პუნქტი არ ითვალისწინებს დოკუმენტის ჩაბარების კონკრეტულ ფორმას (იხ. ბოგონოსი რუსეთის წინააღმდეგ (Bogonos v. Russia) (dec.), no. 68798/01, 2004 წლის 5 თებერვალი, და საქმე ორამსი კვიპროსის წინააღმდეგ (Orams v. Cyprus) (dec.), no. 27841/07, 2010 წლის 10 ივნისი). თუმცა, სამართლიანი სასამართლო განხილვის ზოგადი ცნება, რომელიც მოიცავს ფუნდამენტურ პრინციპს, რომ საქმის წარმოება უნდა იყოს შეჯიბრებითი (იხ. საქმე რუიზ მატეოსი ესპანეთის წინააღმდეგ (Ruiz-Mateos v. Spain), 1993 წლის 23 ივნისი, § 63, სერია A no. 262), მოითხოვს, რომ სამოქალაქო საქმის წარმოების ორივე მხარეს ჰქონდეს საშუალება იცოდეს და კომენტარი გაუკეთოს მოსაზრებებსა და მტკიცებულებებს, რომლებიც წარმოდგენილია, სასამართლოს გადაწყვეტილებაზე ზეგავლენის მოსახდენად (იხ. ლობო მაჩადო პორტუგალიის წინააღმდეგ (Lobo Machado v. Portugal), 1996 წლის 20 თებერვალი, § 31, Reports 1996‑I). უპირველეს ყოვლისა, ეს გულისხმობს იმას, რომ პირი, რომლის მიმართაც დაწყებულია საქმის წარმოება, უნდა იყოს ინფორმირებული ამ ფაქტის შესახებ (იხ. საქმე დილიპაკი და კარაკაია თურქეთის წინააღმდეგ (Dilipak and Karakaya v. Turkey), nos. 7942/05 და 24838/05, § 77, 2014 წლის 4 მარტი ). თუ სასამართლოს დოკუმენტაცია, მათ შორის სასამართლო განხილვებზე მოწვევის უწყებები, არ იქნა პირადად გადაცემული, მაშინ შესაძლოა, მომჩივანს ხელი შეეშალოს საკუთარი თავის დაცვაში სასამართლო საქმის წარმოების დროს.(იხ. საქმე ოზგურ ‑კარადუმანი გერმანიის წინააღმდეგ (Ozgur Karaduman v. Germany) (dec), no. 4769/02, 2007 წლის 26 ივნისი; საქმე ვებერი გერმანიის წინააღმდეგ (Weber v. Germany) (dec.), no. 30203/03, 2007 წლის 2 ოქტომბერი; და საქმე ზავოდნიკი სლოვენიის წინააღმდეგ (Zavodnik v. Slovenia), no. 53723/13, § 70, 2015 წლის 21 მაისი).

34. ამასთან, სასამართლო აღნიშნავს, რომ მე-6 მუხლი მოითხოვს და საშუალებას აძლევს სახელმწიფოებს მოაწყონ თავიანთი სამართლებრივი სისტემები იმგავრად, რომ ხელი შეუწყონ სწრაფ და ეფექტურ საქმის წარმოებას, გადაწყვეტილებების დაუსწრებლად გამოტანის შესაძლებლობის ჩათვლით (იხ. საქმე აჟდაჰიჩი სლოვენიის წინააღმდეგ (Aždajić v. Slovenia), no. 71872/12, § 49, 2015 წლის 8 ოქტომბერი, და საქმე განკინი და სხვები რუსეთის წინააღმდეგ (Gankin and Others v. Russia), nos. 2430/06, 1454/08, 11670/10 და 12938/12,§ 26, 2016 წლის 31 მაისი) . თუმცა ეს არ შეიძლება განხორციელდეს სხვა სამართლებრივი გარანტიების, განსაკუთრებით მხარეთა თანასწორობის პრინციპის ხარჯზე (იქვე; იხ. ასევე, შესაბამისი ცვლილებების გათვალისწინებით, ზემოთ მოხსენიებულიზავოდნიკის საქმე, § 72).

35. სასამართლო იმეორებს, რომ დილიპაკის და კარაკაიას (ზემოთ მოხსენიებული, §§ 78 და 80) საქმეში მან გადაწყვიტა, რომ სისხლის სამართლის საკითხებისადმი მისი მიდგომიდან გამომდინარე ემოქმედა და გამოეყენებინა პრინციპები, რომლებიც თავდაპირველად სისხლის სამართლის დაუსწრებელ სასამართლო განხილვებთან დაკავშირებით იქნა შემუშავებული, ასევე სამოქალაქო საქმის წარმოებასთან მიმართებით. შესაბამისად, აღნიშნულ საქმეში, სასამართლო დაეყრდნო მის პრეცედენტულ სამართალს, რომლის მიხედვითაც, მართლმსაჯულებაზე უარის თქმის დარღვევის დადგენის საფუძველია, როცა პროცესზე დაუსწრებლად მსჯავრდებულ პირს არ აქვს საშუალება, მიიღოს ბრალდების არსის განმარტება იმ გარემოებებში, როცა არ არის დადგენილი მის მიერ სასამართლოში გამოცხადებისა და საკუთარი თავის დაცვის უფლებაზე უარის თქმა (იხ., შესაბამისი ცვლილებების გათვალისწინებით, საქმე კოლოცა იტალიის წინააღმდეგ (Collozza v. Italy), 1985 წლის 12 თებერვალი, § 29, სერია A no. 89; საქმე აინჰორნი საფრანგეთის წინაარმდეგ (Einhorn v. France) (dec.), no. 71555/01, § 33, ECHR 2001‑XI; საქმე კრომბახი საფრანგეთის წინააღმდეგ, no. 29731/96, § 85, ECHR 2001‑II; და საქმე სეიდოვიჩი იტალიის წინააღმდეგ (Sejdovic v. Italy) [GC], no. 56581/00, § 82, ECHR 2006‑II), ან, როცა მას განზრახული აქვს მართლმსაჯულებისთვის თავის არიდება (იხ. საქმე მედენიკა შვეიცარიის წინააღმდეგ (Medenica v. Switzerland), no. 20491/92, § 55, ECHR 2001‑VI).

36. სასამართლო ასევე იმეორებს, რომ კონვენციის მე-6 მუხლის არც ფორმა და არც შინაარსი არ უშლის ხელს პირს ცხადად ან არაცხადად, თავისი საკუთარი თავისუფალი ნებით, უარი თქვას სამართლიანი სასამართლო განხილვის უზრუნველყოფის გარანტიებზე (იხ. საქმე ჰერმი იტალიის წინააღმდეგ (Hermi v. Italy ) [GC], no. 18114/02, § 73, ECHR 2006‑XII). თუმცა, მსგავსი უარი არ უნდა იყოს ორაზროვანი და მას თან უნდა ახლდეს მისი მნიშვნელობის შესაბამისი მინიმალური გარანტიები (იხ. საქმე პუატრიმოლი საფრანგეთის წინააღმდეგ (Poitrimol v. France), 1993 წლის 23 ნოემბერი, § 31, სერია A no. 277‑A), და არ უნდა ეწინააღმდეგებოდეს ნებისმიერ მნიშვნელოვან საჯარო ინტერესს (იხ. სეიდოვიჩის საქმე, § 86, და დილიპაკისა და კარაკაიას საქმე, § 79, ორივე ნახსენებია ზემოთ; იხ. ასევე საქმე ნაცვლიშვილი და ტოგონიძე საქართველოს წინააღმდეგ , no. 9043/05, § 91, ECHR 2014 (ამონარიდები)).

37. და ბოლოს, სასამართლო იმეორებს, რომ მისი ამოცანა შესაბამისი კანონის და პრაქტიკის განყენებულად განხილვა კი არა, არამედ იმის დადგენაა, იწვევს თუ არა კონვენციის დარღვევას, როგორ არის გამოყენებული ან როგორ ზეგავლენას ახდენს მომჩივანზე (იხ. საქმე პადოვანი იტალიის წინააღმდეგ (Padovani v. Italy), 1993 წლის 26 თებერვალი, § 24, სერია A no. 257‑B).

 

(b) ამ პრინციპების გამოყენება მოცემულ საქმეში

 

38. სასამართლო მიიჩნევს, ზემოთ აღნიშნული ზოგადი პრინციპების გათვალისწინებით, რომ მან უნდა შეისწავლოს ორი ძირითადი საკითხი: პირველი, გამოიჩინა თუ არა სახელმწიფომ საკმარისი გულმოდგინება ყველა საჭირო ზომის მიღებით, რათა ეცნობებინა მომჩივნისთვის საქმის წარმოების დაწყების თაობაზე, რომელიც შეეხებოდა მისთვის მშობლის უფლებების შესაძლო შეზღუდვას და ამასთან დაკავშირებით, მომჩივანმა თქვა თუ არა უარი საკუთარ უფლებაზე, წარმდგარიყო სასამართლოს წინაშე და დაეცვა თავისი საქმე; და მეორე, უზრუნველყო თუ არა ეროვნულმა კანონმდებლობამ მომჩივანი შესაბამისი საშუალებებით, რათა დაცული ყოფილიყო შეჯიბრებითობის პრინციპი ახალ სასამართლო სხდომაზე, როდესაც მან შეიტყო დაუსწრებლად გამოტანილი სასამართლო გადაწყვეტილებების შესახებ (იხ. დილპაკისა და კარაკაიას საქმე, §§ 80 და 88, და აჟდაჰიჩის საქმე, §§ 50 და 53, ორივე საქმე მოხსენიებულია ზემოთ ).

 

(i) იყო თუ არა მომჩივანი სათანადოდ ინფორმირებული

 

39. რაც შეეხება პირველ საკითხს, საქმის მასალების მიხედვით, ორი საქმისწარმოების დროს მოსარჩელე მხარის მიერ მოწოდებულ მისამართზე სასამართლო უწყებების მომჩივნისთვის ჩაბარების სულ სამ მცდელობას ჰქონდა ადგილი. სამივე შემთხვევაში მცდელობები წარუმატებელი აღმოჩნდა (იხ. მე-7 და მე-8 პარაგრაფები). კურიერის თანახმად, სასამართლო უწყების გადაცემა შეუძლებელი იყო, რადგან სახლი დაკეტილი იყო და იქ არავინ ცხოვრობდა. აქედან გამომდინარე, საქმის წარმოების დაწყების შესახებ ინფორმაცია გამოქვეყნდა ყოველდღიურ გაზეთში, სსკ-ის 78-ე მუხლის შესაბამისად, იმ რედაქციით, რომელიც მოქმედებდა შესაბამის პერიოდში (იხ. მე-15 პარგრაფი).

40. დასაწყისში სასამართლო აღნიშნავს, რომ მთავრობამ არ განმარტა, თუ რატომ არ გაუგზავნა თბილისის საქალაქო სასამართლომ პირველი საქმისწარმოებისას მომჩივანს საჯარო შეტყობინების განთავსებამდე სასამართლო უწყება ორჯერ, რითაც დაარღვია სსკ-ის 73-ე მუხლის 1¹ პუნქტი (იხ. მე-15 პარაგრაფი). თუმცა, ამ პროცედურული დარღვევის მიუხედავად, სასამართლო ეჭვობს, რომ ადგილობრივი ორგანოების მიერ, ამ შემთხვევაში გამოყენებული ჩაბარების წესი საკმარისი იყო იმის სარწმუნოობისათვის, რომ მომჩივანი მართლაც იყო ინფორმირებული საქმის წარმოების შესახებ (იხ. მაგალითისთვის და შესაბამისი ცვლილებების გათვალისწინებით, საქმე ოვუში თურქეთის წინააღმდეგ (Övüş v. Turkey), no. 42981/04, §§ 48-51, 2009 წლის 13 ოქტომბერი ; იხ. ასევე საქმე S.C. Raisa M. Shipping S.R.L. რუმინეთის წინააღმდეგ (S.C. Raisa M. Shipping S.R.L. v. Romania), no. 37576/05, §§ 30‑34, 2013 წლის 8 იანვარი და ზემოთ მოხსენიებული ზავოდნიკის საქმე, §§ 76-81 ).

41. კერძოდ, მომჩივანმა აღნიშნა, რომ იმ დროს იგი იმყოფებოდა რუსეთში და მისმა ყოფილმა პარტნიორმა იცოდა ამის შესახებ. როგორც საქმის მასალებიდან ჩანს, ინფორმაციამ, რომელიც ეხება მომჩივნის შესაძლო ადგილსამყოფელს, თბილისის საქალაქო სასამართლომდე მიაღწია საქმის წარმოებაში ჩართული მეურვეობისა და მზრუნველობის ორგანოს მეშვეობით (იხ. მე-9 პარაგრაფი). თუმცა, სასამართლომ არანაირ ძალისხმევას არ მიმართა, რათა შეემოწმებინა ეს ინფორმაცია. ამგვარად, მოსარჩელეს, რომელიც არ უარყოფს, რომ შედარებით რეგულარული სატელეფონო კონტაქტი ჰქონდა მაომჩივანთან, არასოდეს ეთხოვა სასამართლოსთვის დამატებითი ინფორმაციის მიწოდება იმის შესახებ, თუ სად ცხოვრობდა მომჩივანი. აღნიშნული უმოქმედობა, როგორც ჩანს, ეწინააღმდეგება სსკ-ის 71-ე და 210-ე მუხლებს, რაც გულისხმობს სასამართლოების ვალდებულებას, სათანადო გულისხმიერების პრინციპის დაცვით შეამოწმონ მოსარჩელის მიერ მითითებული მოპასუხის მისამართის სისწორე (იხ. 71-ე მუხლის 1-ლი და მე-4 პუნქტები და 210-ე მუხლის მე-2 პუნქტი, ორივე მოხსენიებულია მე-15 პარაგრაფში). თუ მითითებული მისამართი არასწორი აღმოჩნდა, სასამართლო დატოვებს სარჩელს განუხილველად (იხ. 71-ე მუხლის მე-4 პუნქტი, რომელიც მოხსენიებულია მე-15 პარაგრაფში).

ანალოგიურად, არ ყოფილა რაიმე მცდელობა, მიემართათ ადგილობრივი ხელისუფლების ან პოლიციისთვის, რათა დაედგინად მომჩივნის ადგილსამყოფელი (იხ. მაგალითისთვის, შესაბამისი ცვლილებების გათვალისწინებით, ზემოთ მოხსენიებული დილიპაკისა და კარაკაიას საქმე, §§ 83-85). ეს საშუალებაც ხელმისაწვდომი იყო სასამართლოსათვის სსკ-ის 73-ე მუხლის შესაბამისად (იხ. მე-15 პარაგრაფი).

42. თბილისის საქალაქო სასამართლოს უმოქმედობა კიდევ უფრო მეტად საეჭვოა იმის გათვალისწინებით, რომ ეროვნულ სასამართლოებს შეეძლოთ ასევე მოეთხოვათ, მინსკის კონვენციის თანხმად, იურიდიული დახმარება შესაბამისი მონაწილე სახელმწიფოს მხრიდან, რომელიც ამ შემთხვევაში არის რუსეთი (იხ. მე-18 პარაგრაფი). ამასთან დაკავშირებით სასამართლო აღნიშნავს სასწორზე დადებული საკითხების განსაკუთრებით მგრძნობიარე ბუნებას სადავო საქმისწარმოებაში, კერძოდ, მომჩივნის მშობლის უფლებების შესაძლო შეზღუდვას. აქედან გამომდინარე, ეროვნულ სასამართლოებს უნდა ემოქმედათ განსაკუთრებული გულისხმიერებით (იხ., შესაბამისი ცვლილებების გათვალისწინებით, „მშობლის მონაწილეობის“ მოთხოვნასთან დაკავშირებით საქმე გლეიზერი გაერთიანებული სამეფოს წინააღმდეგ (Glaser v. the United Kingdom), no. 32346/96, § 70, 2000 წლის 19 სექტემბერი; იხ. ასევე, შესაბამისი ცვლილებების გათვალისწინებით, „გონივრული ვადის“ მოთხოვნასთან დაკავშირებით, საქმე ველკოვი სერბეთის წინააღმდეგ (Veljkov v. Serbia), no. 23087/07, §§ 85 და 87, 2011 წლის 19 აპრილი), რაც მათ აშკარად ვერ მოახერხეს. დაუდევარი დამოკიდებულება თბილისის საქალაქო სასამართლომ განსაკუთრებით აშკარად მეორე საქმისწარმოების დროს გამოავლინა, როდესაც სასამართლომ უბრალოდ გაგზავნა უწყებები მისამართზე, რომელიც უკვე დადგენილი იყო, როგორც არასწორი, პირველი საქმისწარმოებიდან გამომდინარე (იხ., შესაბამისი ცვლილებების გათვალისწინებით, საქმე მიჰოლაპა ლატვიის წინააღმდეგ (Miholapa v. Latvia), no. 61655/00, § 28, 2007 წლის 31 მაისი). შემდეგ მან არჩევანი შეაჩერა საჯარო შეტყობინების განთავსებაზე, იცოდა რა წინასწარ, რომ ეს მიდგომა შედეგს არ მოიტანდა, თუ დადასტურებული იყო, რომ მომჩივანი საზღვარგარეთ იმყოფებოდა (შედარებისთვის იხ. ზემოთ მოხსენიებული ვებერის საქმე (dec.)), სადაც მომჩივანმა იცოდა, რომ მის წინააღმდეგ აღძრულია სამოქალაქო საქმის წარმოება და, აქედან გამომდინარე, იმყოფებოდა მის მიმართ დაუსწრებელი სასამართლო გადაწყვეტილების გამოტანის რისკის ქვეშ.

43. სასამართლო აღნიშნავს, რომ მიმდინარე საქმის კონკრეტულ გარემოებებში, სადაც საქმე ეხებოდა ბავშვის ინტერესებს, ეროვნულ სასამართლოებს უნდა ემოქმედათ გარკვეული სისწრაფით (იხ. საქმე მონორი რუმინეთისა და უნგრეთის წინააღმდეგ (Monory v. Romania and Hungary), no. 71099/01, § 92, 2005 წლის 5 აპრილი, და, შესაბამისი ცვლილებების გათვალისწინებით, საქმე მ. და მ. ხორვატიის წინააღმდეგ (M. and M. v. Croatia) , no. 10161/13, § 179, ECHR 2015 (ამონარიდები)). თუმცა სასამართლო არ არის დარწმუნებული, რომ სწრაფი საქმისწარმოების მნიშვნელოვანებამ, რომელიც, ზოგადად, თან ახლავს საოჯახო საქმის წარმოებას, განაპირობა პროცედურული შეკვეცა დაუსწრებელი საქმის წარმოების სახით და სასამართლო უწყების გაგზავნის წესის გვერდის ავლა (იხ., შესაბამისი ცვლილებების გათვალისწინებით, საქმე P., C. და S. გაერთიანებული სამეფოს წინააღმდეგ (P., C. and S. v. the United Kingdom), no. 56547/00, §§ 98-99, ECHR 2002‑VI). ეროვნული სასამართლოების წინაშე არ იყო დასაბუთებული ის, რომ ლ.გ.-ს გამგზავრება სასწრაფოდ იყო საჭირო კონკრეტული მიზეზით. მიუხედავად იმისა, რომ საქმის მასალები შეიცავდა ინფორმაციას, რომელიც ეხებოდა მის სამედიცინო ჩვენებებს, ეროვნულმა სასამართლოებმა არ შეაფასეს ეს ინფორმაცია. გარდა ამისა, მშობლის უფლებების ულიმიტო შეზღუდვა (იხ. მე-8 პარაგრაფი) მოხდა ეროვნული სასამართლოების მხრიდან მამისა და ქალიშვილის ურთიერთსაწინააღმდეგო ინტერესების დაბალანსების ყოველგვარი მცდელობის გარეშე.

44. რომ შევაჯამოთ, სასამართლო არ გამორიცხავს შესაძლებლობას, რომ სასამართლო უწყებებისა და გადაწყვეტილებების ჩაბარება მათი მედიაში გამოქვეყნების საშუალებით შეიძლება ემსახურებოდეს კანონიერ მიზანს, რომ უზრუნველყოფილი იყოს საქმის წარმოების სისწრაფე და ეფექტურობა (იხ., შესაბამისი ცვლილებების გათვალისწინებით, ზავოდნიკის საქმე, § 76; ვებერის საქმე (dec.), და განკინისა და სხვების საქმე, § 35, ყველა მათგანი მოხსენიებულია ზემოთ) . თუმცა, როგორც ზემოთ აღინიშნა, ეს პროცედურა არ შეიძლება გამოყენებულ იქნეს სხვა პროცედურული გარანტიების, განსაკუთრებით, მხარეთა თანასწორობის პრინციპის, საზიანოდ (იხ. 34-ე პარაგრაფი). შესაბამის პერიოდში მოქმედი საქართველოს კანონმდებლობის თანახმად, სასამართლო უწყებების ჩაბარება მათი გამოქვეყნების გზით უნდა ყოფილიყო გამოყენებული სათანადო გულისხმიერებით და როგორც უკიდურესი ღონისძიება (იხ. სსკ-ის 71-ე მუხლის მე-3 ნაწილი და 78-ე მუხლის 1-ლი ნაწილი; ასევე, იხილეთ აღნიშნულთან დაკავშირებით ზემოთ მოხსენიებული მიჰოლაპას საქმე, § 29). სასამართლოს აზრით, ამ წესის ხისტმა გამოყენებამ მიმდინარე საქმეში შეამცირა მომჩივნის შესაძლებლობა, მონაწილეობა მიეღო საქმის წარმოებაში და დაეცვა თავისი ინტერესები.

45. გარდა ამისა, სასამართლო აღნიშნავს, რომ არ არსებობს რაიმე საფუძველი ვარაუდისთვის, რომ მომჩივანმა უარი თქვა შესაბამის საქმის წარმოებაში მონაწილეობის უფლებაზე. არ დამტკიცებულა, რომ მომჩივანმა მიიღო ინფორმაცია საქმის წარმოების შესახებ რაიმე სხვა წყაროდან. უფლებაზე უარის თქმის მთავარი პირობა ის არის, რომ დაინტერესებულმა პირმა უნდა იცოდეს შესაბამისი უფლების არსებობის და, შესაბამისად, მასთან დაკავშირებული საქმის წარმოების შესახებ. მომჩივნის მხრიდან არ ჰქონია ადგილი უმოქმედებას, როგორც ასეთი, რადგან მან უბრალოდ არ იცოდა მისი ყოფილი პარტნიორის მიერ დაწყებული საქმის წარმოების შესახებ (შედარებისთვის იხ. საქმე პერიჰანი და Mezopotamya Basın Yayın A.Ş. თურქეთის წინააღმდეგ (Perihan and Mezopotamya Basın Yayın A.Ş. v. Turkey) , no. 21377/03, §§ 38-39, 2014 წლის 21 იანვარი).

46. შესაბამისად, კვლავ რჩება განსასაზღვრი, მისცა თუ არა ეროვნულმა კანონმდებლობამ მომჩივანს, საკმარისი სარწმუნოობით, შესაძლებლობა, მისი საქმე ხელახლა ყოფილიყო განხილული მისი მონაწილეობით.

 

(ii) ჰქონდა თუ არა შესაძლებლობა მომჩივანს მისი საქმე ხელახლა ყოფილიყო განხილული მისი მონაწილეობით

 

47. სასამართლო აღნიშნავს, რომ დაუსწრებელი გადაწყვეტილებების გასაჩივრება ზემდგომ სასამართლოში არ შეიძლება (იხ. სსკ-ის 366-ე მუხლი, რომელიც მოყვანილია მე-17 პარაგრაფში). გადაწყვეტილებების გაუქმების პროცედურა ასევე არ იყო ხელმისაწვდომი მომჩივნისთვის კანონით დადგენილი ვადების გამოყენების გამო (იხ. სსკ-ის 237-ე მუხლი, რომელიც მოყვანილია მე-17 პარაგრაფში). სასამართლო აღნიშნავს, რომ საქმის წარმოების განსაახლებლად საჭირო საჩივრის შეტანის ათდღიანი ვადა ამოიწურა გაზეთში „24 საათი“ შესაბამისი გადაწყვეტილებების გამოქვეყნებიდან ათი დღის შემდეგ. თუმცა, მომჩივანი ამტკიცებდა, რომ მან შეიტყო ამ გადაწყვეტილებების შესახებ მხოლოდ 2012 წლის მაისში (იხ. მე-10 პარაგრაფი).

48. მომჩივნისთვის ხელმისაწვდომი ერთადერთი კანონიერი საშუალება იყო დაუსწრებელი გადაწყვეტილებების გაუქმების მცდელობა სასამართლო უწყების არასათანადო წესით ჩაბარების საფუძველზე, სსკ-ის 422-ე მუხლის თანახმად (იხ. მე-17 პარაგრაფი). მომჩივანმა შეიტანა ასეთი საჩივარი, მაგრამ წარუმატებლად. როგორც პირველი ინსტანციის სასამართლომ, ასევე სააპელაციო სასამართლომ დაადგინა, რომ შეტყობინებებმა შეიძინა იურიდიული ძალა მათი გაზეთში გამოქვეყნების გზით (იხ. მე-11 და მე-12 პარაგრაფები).

49. სასამართლოს აზრით, ასეთი მეტისმეტად ფორმალური მიდგომა ეროვნული სასამართლოების მიერ სასამართლო დოკუმენტების ჩაბარების წესების ინტერპრეტაციისადმი არაგონივრული იყო წარმოდგენილი საქმის გარემოებების შემთხვევაში (იხ., შესაბამისი ცვლილებების გათვალისწინებით, ზემოთ მოხსენიებული აჟდაჰიჩის საქმე, §§ 67-71). ხელახალი სასამართლო განხილვის დროს აშკარა გახდა, რომ მომჩივანი მართლაც რუსეთში იყო, როდესაც ორი დაუსწრებელი გადაწყვეტილება იქნა მიღებული. აქედან გამომდინარე, აშკარა უნდა ყოფილიყო სასამართლოებისათვის, რომ არც სასამართლო უწყებები და არც სასამართლო გადაწყვეტილებები არ მიაღწევდა მომჩივნამდე. ამ გარემოებებში, და მინსკის კონვენციის შესახებ უზენაესი სასამართლოს შესაბამისი პრეცედენტული სამართლის გათვალისწინებით (იხ. მე-19 პარაგრაფი), დასკვნას, რომ სასამართლო უწყებები სათანადო წესით ჩაჰბარდა მომჩივანს მხოლოდ იმიტომ, რომ ეროვნული კანონმდებლობით განსაზღვრული პროცედურა ფორმალურად იყო დაცული, ჰქონდა არათანაზომიერი გავლენა მომჩივნის სასამართლო ხელმისაწვდომობის უფლებაზე.

50. სასამართლო ითვალისწინებს იმ ფაქტს, რომელზეც ასევე მიუთითებდნენ ეროვნული სასამართლოები მათ მიერ წარმოდგენილ დასაბუთებაში, რომ მომჩივანს არ მიუწოდებია განახლებული ინფორმაცია მისი ფაქტობრივი საცხოვრებელი ადგილის შესახებ შესაბამისი სარეგისტრაციო ორგანოებისათვის. მაშინაც კი, თუ მომჩივნის ქცევა მისი მხრიდან ძალისხმევის გარკვეულ ნაკლებობაზე მიუთითებდა, უარყოფითი შედეგები, რომლებიც საქართველოს სასამართლო ორგანოებმა ამ ქმედებებს მიაწერეს, აშკარად, არათანაზომიერი იყო (იხ., შესაბამისი ცვლილებების გათვალისწინებით, ზემოთ მოხსენიებული კოლოცას საქმე, § 32). სასამართლო მიიჩნევს, რომ ეროვნული სასამართლოების გულისხმიერების ნაკლებობა დაუსწრებელი საქმისწარმოების დროს განაპირობებდა იმას, რომ მომჩივანს უნდა ჰქონოდა შესაძლებლობა, მიეღწია საქმის ხელახალი სასამართლო განხილვისათვის მისი მონაწილეობით.

51. ზემოაღნიშნული მსჯელობების ფონზე, სასამართლომ დაადგინა კონვენციის მე-6 მუხლის დარღვევის ფაქტი.

 

II. კონვენციის 41-ე მუხლის გამოყენება

 

52. კონვენციის 41-ე მუხლის თანახმად:

„თუ სასამართლო დაასკვნის, რომ დაირღვა კონვენციით ან მისი ოქმებით გათვალისწინებული უფლება, ხოლო შესაბამისი მაღალი ხელშემკვრელი მხარის შიდა სამართალი დარღვევის მხოლოდ ნაწილობრივი გამოსწორების შესაძლებლობას იძლევა, საჭიროების შემთხვევაში, სასამართლო დაზარალებულ მხარეს სამართლიან დაკმაყოფილებას მიაკუთვნებს.“

 

A. ზიანი

 

53. მომჩივანმა მოითხოვა 100 000 ევრო მორალური ზიანისათვის, იმის საფუძველზე, რომ მან დაკარგა კონტაქტი მის ქალიშვილთან ეროვნული სასამართლოების მიერ გამოჩენილი დაუდევრობის შედეგად.

54. მთავრობამ განაცხადა, რომ მოთხოვნილი თანხა გადაჭარბებული იყო.

55. სასამართლო აღნიშნავს, რომ მან დაადგინა მომჩივნის მიერ კონვენციის მე-8 მუხლის საფუძველზე შეტანილი საჩივარი მიუღებელია. რაც შეეხება მომჩივნის კონვენციის მე-6 მუხლით გათვალისწინებული უფლებების დარღვევას, სასამართლომ სამართლიან საფუძველზე გამოიტანა მომჩივნისთვის 1 500 ევროს გადახდის გადაწყვეტილება მორალური ზიანის ასანაზღაურებლად.

 

B. ხარჯები და დანახარჯები

 

56. მომჩივანმა ასევე მოითხოვა 3 000 ევრო მისი ადვოკატის მომსახურების თანხის ასანაზღაურებლად.

57. მთავრობამ გააპროტესტა მომჩივნის ამ მიზნით გაწეული დანახარჯების ანაზღაურება და მიუთითა, რომ აღნიშნული მოთხოვნა არ არის გამყარებული რაიმე მტკიცებულებით.

58. სასამართლოს პრეცედენტული სამართლის მიხედვით, ხარჯებისა და დანახარჯების ანაზღაურება შეიძლება 41‑ე მუხლის თანახმად, მხოლოდ იმ შემთხვევაში, თუ დადგინდება, რომ ისინი მომჩივანმა რეალურად და საჭიროებისამებრ გაიღო და შეადგენდა გონივრულ თანხას. მოცემულ საქმეში მომჩივანს არ წარმოუდგენია რაიმე დოკუმენტური მტკიცებულება ანაზღაურების მოთხოვნის გასამყარებლად. აქედან გამომდინარე, სასამართლომ არ დააკმაყოფილა იგი.

 

C. საურავი

 

59. სასამართლო მიზანშეწონილად მიიჩნევს, საურავის განაკვეთი განისაზღვროს ევროპის ცენტრალური ბანკის ზღვრული სასესხო განაკვეთით, რომელსაც უნდა დაემატოს სამი საპროცენტო პუნქტი.

 

ამ მოტივით, სასამართლო ერთხმად

 

1. აცხადებს კონვენციის მე-8 მუხლის საფუძველზე შეტანილ საჩივარს მიუღებლად, ხოლო საჩივრის დანარჩენ ნაწილს - მისაღებად;

 

2. ადგენს, რომ ადგილი ჰქონდა კონვენციის მე-6 მუხლის პირველი პუნქტის დარღვევას;

 

3. ადგენს რომ,

(a) მოპასუხე სახელმწიფო ვალდებულია, კონვენციის 44-ე მუხლის მე-2 პუნქტის თანახმად, გადაწყვეტილების ძალაში შესვლიდან სამი თვის ვადაში მორალური ზიანისთვის მომჩივანს გადაუხადოს 1 500 (ათას ხუთასი) ევრო, რაც გათავისუფლებული იქნება ნებისმიერი გადასახადისაგან, რომელიც შეიძლება მას დაეკისროს;

(b) ზემოთ აღნიშნული სამთვიანი ვადის ამოწურვიდან გადახდის განხორციელებამდე, გადასახდელ თანხას დაერიცხოს გადაუხდელობის პერიოდში არსებული ევროპის ცენტრალური ბანკის ზღვრული სასესხო განაკვეთის თანაბარი ჩვეულებრივი საპროცენტო განაკვეთი, რასაც დაემატება 3 პროცენტი;

 

4. უარს ეუბნება მომჩივანს მოთხოვნის დაკმაყოფილებაზე დანარჩენ ნაწილში.

შესრულებულია ინგლისურ ენაზე და წერილობითი ფორმით ეცნობა მხარეებს 2017 წლის 17 იანვარს, სასამართლოს რეგლამენტის 77-ე წესის მე-2 და მე-3 პუნქტების შესაბამისად.

 

მარიალენა ცირლი                                                       ანდრაშ შაიო

 სექციის განმწესრიგებელი,                                       თავმჯდომარე

 

კონვენციის 45-ე მუხლის მე-2 პუნქტისა და სასამართლოს რეგლამენტის 74-ე წესის მე-2 პუნქტის თანახმად, გადაწყვეტილებას თან ერთვის მოსამართლე ვოიტიჩეკის განსხვავებული მოსაზრება.

ა.ს

მ.ტ.

 

მოსამართლე ვოიტიჩეკის თანმხვედრი მოსაზრება

 

1. მე ვეთანხმები ჩემს კოლეგებს, რომ ადგილი ჰქონდა მომჩივნის კონვენციის მე-6 მუხლით გათვალისწინებული უფლებების დარღვევას; თუმცა, მე ვერ შევუერთდები გადაწყვეტილების დასაბუთებას. ჩემი აზრით, იგი ეყრდნობა იმ კრიტერიუმებს, რომლებიც შემუშავებულია სამოქალაქო საქმის წარმოების შეფასების მიზნით მატერიალური ღირებულების მქონე უფლებებთან დაკავშირებით და უგულებელყოფს ოჯახურ საკითხებზე საქმის წარმოების თავისებურებებს.

2. ნებისმიერი საქმის წარმოება, რომლის დროსაც შესასრულებლად სავალდებულო გადაწყვეტილებები მიიღება, უნდა იყოს მისი მიზნებისა და ობიექტის შესაბამისი. საქმის წარმოების სამართლიანობა უნდა შეფასდეს მისი მიზნებისა და ობიექტის გათვალისწინებით (რაც წარმოადგენს იმ საკითხის ხასიათს, რომელიც უნდა გადაწყდეს).

პროცედურები, რომლებიც აწესრიგებს საოჯახო სამართლის საკითხებს, ბევრ სამართლებრივ სისტემაში სრულიად განსხვავდება სამოქალაქო პროცესებისაგან, რომლებიც დაკავშირებულია მატერიალური ღირებულების მქონე უფლებებთან. პირველ რიგში, ოჯახურ საკითხებზე სასამართლოს შეუძლია გარკვეულ შემთხვევებში იმოქმედოს საკუთარი ინიციატივით ან სახელმწიფო ორგანოს მიერ გაწეული შუამდგომლობით. კანონის ეს მიმართულება იძლევა გამონაკლისის დაშვების უფლებას nemo iudex sine actore პრინციპთან მიმართებით. მეორე, მოსამართლე არ არის ვალდებული დაიცვას პრინციპი ne eat iudex ultra petita partium. მესამე, მხარეებს არ შეუძლიათ თავისუფლად ისარგებლონ მათი მოთხოვნებით საოჯახო სამართლის ფარგლებში. სასამართლოები, მოქმედებენ რა საკუთარი ინიციატივით, ვალდებულნი არიან გაითვალისწინონ ბავშვის საუკეთესო ინტერესები. მეოთხე, მოსამართლემ საქმე უნდა გადაწყვიტოს ფაქტობრივი გარემოებების საფუძველზე, რომლებიც არსებობს გადაწყვეტილების გამოტანის დროს. მან უნდა გაითვალისწინოს ოჯახური ურთიერთობების დინამიკა და დაადგინოს ბოლო დროს განვითარებული მოვლენები. მეხუთე, საქმის წარმოება უნდა ჩატარდეს სწრაფად, რადგან გაჭიანურებამ შეიძლება ბავშვზე საზიანო გავლენა იქონიოს. სიტუაციის გადაუდებლობამ შეიძლება გაამართლოს გარკვეული პროცედურული პრინციპებიდან გადახვევა. მეექვსე, ხშირ შემთხვევებში სასამართლოს შეუძლია გასცეს დროებითი ბრძანებები შეზღუდული ვადით, გადაუდებელი საკითხების გადაწყვეტის მიზნით. ასეთი დროებითი ბრძანებები შეიძლება განსაკუთრებით იყოს გამართლებული, თუ არსებობს სირთულეები მშობლის ადგილსამყოფელის დადგენის მხრივ. მეშვიდე, პრინციპს res iudicata აქვს შეზღუდული პრაქტიკული მნიშვნელობა, რადგან ბავშვთან დაკავშირებული სასამართლო გადაწყვეტილებები შეიძლება შეიცვალოს ნებისმიერ დროს ცვალებადი გარემოებების მიხედვით. ამასთან დაკავშირებით აღსანიშნავია, რომ გერმანიის ფედერალურმა საკონსტიტუციო სასამართლომ განმარტა მის 2005 წლის 5 აპრილის განკარგულებაში 1 BvR 1664/04, რომელიც შეეხებოდა გორგულუს საქმეში ნაუმბურგის უმაღლესი რეგიონალური სასამართლოს მეურვეობის შესახებ გადაწყვეტილების წინააღმდეგ შეტანილ საკონსტიტუციო სარჩელს:

„მეურვეობის საქმის წარმოების შემთხვევაში არ მიიღოთ არგუმენტი res judicata-ს (კანონიერ ძალაში შესული სასამართლო გადაწყვეტილება) შესახებ. არასრულწლოვანზე ზრუნვას ყოველთვის გააჩნია უპირატესობა ერთხელ მიღებული გადაწყვეტილების საბოლოობაზე. გადაწყვეტილება ცვლილებების შეტანის შესახებ მოითხოვს დამაჯერებელ დასაბუთებას, რომელსაც აქვს გრძელვადიანი ზეგავლენა ბავშვის კეთილდღეობაზე."

დაბოლოს, მშობლები, რომლებიც დაშორებულები არიან და რომლებიც ჩართულნი არიან კონფლიქტში მშობლის უფლებების გამოყენების თაობაზე, უნდა აცნობიერებდნენ, რომ ადრე თუ გვიან, მათ შორის კონსენსუსის არარსებობის შემთხვევაში ეროვნული სასამართლოები გამოიტანენ გადაწყვეტილებებს მათ შვილებთან დაკავშირებით. ამიტომ მათ ინტერესებში შედის, რომ უფლებამოსილი ორგანოები იყვნენ ინფორმირებული მათი ადგილსამყოფელის შესახებ. ეროვნულმა კანონმდებლობამ შეიძლება დააწესოს აღნიშნული ვალდებულება ისეთი საქმეების წარმოების დაჩქარების მიზნით, რომლებიც შეეხება ბავშვებს მსგავს სიტუაციაში.

ამ კონტექსტში, საპროცესო სამართლის სტანდარტები, რომლებიც შემუშავებულია მატერიალური ღირებულების მქონე უფლებებთან დაკავშირებული სამოქალაქო საქმეების საწარმოებლად, როგორც ასეთი არ გამოიყენება ისეთ საქმის წარმოებაში, რომელიც ეხება ბავშვების ინტერესებს. სასამართლოს მიდგომა მე-6 მუხლით გათვალისწინებული პროცედურული სამართლიანობის სტანდარტებისადმი უნდა გადაიხედოს საოჯახო სამართლის კონკრეტულ მახასიათებლებზე მოსარგებად.

3. უმრავლესობა მხარს უჭერს შემდეგ პრინციპს:

„უპირველეს ყოვლისა, ეს გულისხმობს იმას, რომ პირი, რომლის მიმართაც დაწყებულია საქმის წარმოება, უნდა იყოს ინფორმირებული ამ ფაქტის შესახებ (იხ. საქმე დილიპაკი და კარაკაია თურქეთის წინააღმდეგ (Dilipak and Karakaya v. Turkey), nos. 7942/05 და 24838/05, § 77, 2014 წლის 4 მარტი).”

ამასთან დაკავშირებით მე აღვნიშნავ, რომ მოცემული საქმის წარმოება არ იყო მომჩივნის წინააღმდეგ აღძრული საქმის წარმოება. ეს საქმის წარმოებები აღიძრა ბავშვთან დაკავშირებული საკითხების გადასაწყვეტად მშობლებს შორის არსებული კონფლიქტის პირობებში.

გარდა ამისა, უმრავლესობა გამოხატავს შემდეგ მოსაზრებას:

 

„სასამართლო იმეორებს, რომ დილიპაკისა და კარაკაიას საქმეში (მოხსენიებულია ზემოთ, §§ 78 და 80) მან გადაწყვიტა, რომ სისხლის სამართლის საკითხებისადმი მისი მიდგომიდან გამომდინარე ემოქმედა და გამოეყენებინა ის პრინციპები, რომლებიც თავდაპირველად სისხლის სამართლის დაუსწრებელ სასამართლო განხილვებთან დაკავშირებით იქნა შემუშავებული, ასევე სამოქალაქო საქმის წარმოებასთან მიმართებით."

 

ჩემი აზრით, არ არის შესაძლებელი სისხლის სამართლის რეგულაციების საოჯახო სამართლის საქმის წარმოებაში გადმოტანა. უფრო მეტიც, ბევრ ქვეყანაში ოჯახურ საკითხებზე მშობლის დაუსწრებლად გამოტანილი განჩინებები არ განიხილება როგორც დაუსწრებელი სასამართლო გადაწყვეტილებები და ის წესები, რომლებიც გამოიყენება დაუსწრებელი სასამართლო გადაწყვეტილებების შემთხვევაში, არ ვრცელდება ასეთ განჩინებებზე.

4. ეჭვგარეშეა, რომ მხარეების სასამართლო პროცესზე მოწვევასთან დაკავშირებული ეროვნული სამართლის ნორმები არ იყო დაცული. შედეგად, მომჩივნის უფლება, წარმდგარიყო სასამართლოს წინაშე, მისი მშობლის უფლებებთან დაკავშირებით დაირღვა. ეროვნული კანონმდებლობის დარღვევა ამასთან მიმართებით საკმარისი საფუძველია იმისათვის, რომ დადგინდეს კონვენციის მე-6 მუხლის დარღვევა.

5. ჩემი კოლეგების თანახმად, მომჩივანი მოკლებულ იქნა შესაძლებლობას მისი საქმე განხილულიყო ხელახლა მისი მონაწილეობით. მე არ ვიზიარებ ამ მოსაზრებას. ნებისმიერ შემთხვევაში, ეს საკითხი არ იქნა განხილული სასამართლოს მიერ სათანადო გულმოდგინებით.

პასუხი კითხვაზე, ჰქონდა თუ არა მომჩივანს შესაძლებლობა მისი საქმე ხელახლა განხილულიყო, მოითხოვს ყველა იმ პროცედურული შესაძლებლობის ყოვლისმომცველ გამოკვლევას, რომელიც ხელმისაწვდომი იყო მომჩივნისთვის (მაგალითისთვის შეადარეთ საქმეში ბუხლაითერი გერმანიის წინააღმდეგ (Buchleither v. Germany) no. 20106/13, 2016 წლის 28 აპრილი, გამოყენებული მიდგომა). ამ საქმეში მსჯელობა მიდის მხოლოდ ერთი საკითხის შესახებ, კერძოდ, მომჩივანს ჰქონდა თუ არა ხელთ საშუალება, რომლითაც პირდაპირ მოახდენდა სადავო სასამართლო გადაწყვეტილების გასაჩივრებას. არ ხდება იმის შემოწმება, საოჯახო სამართლის res iudicata პრინციპის შეზღუდული მნიშვნელობის გათვალისწინებით, ჰქონდა თუ არა მას ასევე საშუალება მისი უფლებები დაცული ყოფილიყო ეროვნულ სასამართლოებში წარდგენილ საკითხებზე ახალი გადაწყვეტილების მოთხოვნის გზით.

ამ კუთხით მსჯელობა შეიცავს შემდეგ შეფასებებს:

 

„25. სასამართლო აღნიშნავს, რომ მომჩივნის კონვენციის მე-8 მუხლის საფუძველზე შეტანილი ძირითადი საჩივარი ეხება მისი მშობლის უფლებების შეზღუდვას და შედეგად მის ქალიშვილთან კონტაქტის დაკარგვას. ... ნაცვლად იმისა, რომ ჩაბმულიყო პროცედურული ხასიათის საქმის წარმოებაში და ეჩივლა საწყისი დაუსწრებელი გადაწყვეტილებების სავარაუდო არასამართლიანობის გამო, მომჩივანს პირდაპირ უნდა მიემართა საქართველოს სასამართლოებისათვის მისი მშობლის უფლებების აღსადგენად სკ-ის 1209-ე მუხლის შესაბამისად (იხ. მე-14 პარაგრაფი). მეურვეობის თაობაზე საქმის წარმოების წამოწყება, ასევე, იყო ერთ-ერთი გზა მისთვის, რომ კვლავ ხელმისაწვდომი ყოფილიყო ქალიშვილი მისთვის, კონტაქტის ან ნახვის უფლების მოთხოვნის მეშვეობით.

26. ზემოთ აღნიშნული მიზეზების გამო, სასამართლო მიიჩნევს, რომ მომჩივანმა ვერ შეძლო სათანადო ზომების მიღება, რათა მის მიერ უზრუნველყოფილი ყოფილიყო მის ქალიშვილთან კონტაქტის ხელმისაწვდომობის უფლების გამოყენება. აქედან გამომდინარე, სასამართლო ეთანხმება მთავრობის პრეტენზიას მომჩივნის მიერ კონვენციის მე-8 მუხლის საფუძველზე შეტანილ საჩივრთან მიმართებით და საჩივარს მიუღებლად აცხადებს შიდასახელმწიფოებრივი სამართლებრივი დაცვის საშუალებების არამოწურვის გამო“ (დამატებულია ხაზგასმა).

 

მსჯელობის ეს ნაწილი ნათლად ადგენს, რომ მომჩივანს ხელთ ჰქონდა მისთვის ხელმისაწვდომი საშუალებები, რომლითაც შეეძლო სადავო სასამართლო გადაწყვეტილებების ბათილად ცნობა და ახლით შეცვლა. ეს საშუალებები ეფექტურად მიიჩნევა მე-8 მუხლით გათვალისწინებული უფლებების დასაცავად, მაგრამ სრულიად უგულებელყოფილია მომჩივნის სიტუაციის შეფასების მიზნისათვის მე-6 მუხლის შესაბამისად. ჩემი აზრით, ასეთ მიდგომაში არსებობს არსებითი შეუსაბამობა.