საქართველოს მოქალაქე იური ვაზაგაშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ

საქართველოს სახელით

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს

პირველი კოლეგიის

გადაწყვეტილება №1/6/561,568

 2016 წლის 30 სექტემბერი

ქ. ბათუმი

 

კოლეგიის შემადგენლობა:

კონსტანტინე ვარძელაშვილი – სხდომის თავმჯდომარე;

ქეთევან ერემაძე – წევრი, მომხსენებელი მოსამართლე;

მაია კოპალეიშვილი – წევრი.

 

სხდომის მდივანი: ლილი სხირტლაძე.

 

საქმის დასახელება: საქართველოს მოქალაქე იური ვაზაგაშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ.

 

დავის საგანი: ა) N561 კონტიტუციურ სარჩელზე - „სიტყვისა და გამოხატვის თავისუფლების შესახებ” საქართველოს კანონის მე-6 მუხლის მე-4 პუნქტის სიტყვების “გარდაცვლილი პირის” (2004 წლის 15 ივლისიდან 2014 წლის 8 ოქტომბრამდე მოქმედი რედაქცია) კონსტიტუციურობა საქართველოს კონსტიტუციის მე-17 მუხლის პირველ პუნქტთან მიმართებით; ბ) N568 კონსტიტუციურ სარჩელზე - „სიტყვისა და გამოხატვის თავისუფლების შესახებ” საქართველოს კანონის მე-6 მუხლის მე-4 პუნქტის სიტყვების “გარდაცვლილი პირის” (2004 წლის 15 ივლისიდან 2014 წლის 8 ოქტომბრამდე მოქმედი რედაქცია) კონსტიტუციურობა საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის პირველ პუნქტთან მიმართებით.

 

საქმის განხილვის მონაწილენი: მოსარჩელის წარმომადგენელი - გიორგი გოცირიძე. საქართველოს პარლამენტის წარმომადგენელი - თამარ მესხია.

 

 

I

აღწერილობითი ნაწილი

 

1.    საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2013 წლის 25 ივლისს კონსტიტუციური სარჩელით (რეგისტრაციის №561) მიმართა საქართველოს მოქალაქე იური ვაზაგაშვილმა. №561 კონსტიტუციური სარჩელი არსებითად განსახილველად მიღების საკითხის გადასაწყვეტად საკონსტიტუციო სასამართლოს პირველ კოლეგიას გადაეცა 2013 წლის 29 ივლისს.

2.    მოქალაქე იური ვაზაგაშვილმა 2013 წლის 4 დეკემბერს კვლავ მიმართა საკონსტიტუციო სასამართლოს კონსტიტუციური სარჩელით (რეგისტრაციის №568). №568 კონსტიტუციური სარჩელი არსებითად განსახილველად მიღებისა და №561 კონსტიტუციურ სარჩელთან გაერთიანების საკითხის გადასაწყვეტად საკონსტიტუციო სასამართლოს პირველ კოლეგიას გადაეცა 2013 წლის 6 დეკემბერს.

3.    საკონსტიტუციო სასამართლოს პირველმა კოლეგიამ 2013 წლის 20 დეკემბრის №1/7/561,568 საოქმო ჩანაწერით №561 კონსტიტუციური სარჩელი მიიღო არსებითად განსახილველად სასარჩელო მოთხოვნის იმ ნაწილში, რომელიც შეეხება „სიტყვისა და გამოხატვის თავისუფლების შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-6 მუხლის მე-4 პუნქტის სიტყვების „გარდაცვლილი პირის“ კონსტიტუციურობას საქართველოს კონსტიტუციის მე-17 მუხლის პირველ პუნქტთან მიმართებით. ამავე საოქმო ჩანაწერით, №568 კონსტიტუციური სარჩელი არსებითად განსახილველად იქნა მიღებული სასარჩელო მოთხოვნის იმ ნაწილში, რომელიც შეეხება „სიტყვისა და გამოხატვის თავისუფლების შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-6 მუხლის მე-4 პუნქტის სიტყვების „გარდაცვლილი პირის“ კონსტიტუციურობას საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის პირველ პუნქტთან მიმართებით. №561 და №568 კონსტიტუციური სარჩელები გაერთიანდა ერთ საქმედ. №561 და №568 სარჩელების არსებითი განხილვის სხდომა გაიმართა 2014 წლის 8 აგვისტოს.

 4.   №561 და №568 კონსტიტუციური სარჩელების შემოტანის საფუძველია: საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის პირველი პუნქტი და 89-ე მუხლის პირველი პუნქტის ,,ვ” ქვეპუნქტი, „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის მე-19 მუხლის პირველი პუნქტის „ე“ ქვეპუნქტი, 39-ე მუხლის პირველი პუნქტის „ა“ ქვეპუნქტი, „საკონსტიტუციო სამართალწარმოების შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-15 და მე-16 მუხლები.

5. „სიტყვისა და გამოხატვის თავისუფლების შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-6 მუხლის მე-4 პუნქტით, საქმის არსებითი განხილვის დროს მოქმედი რედაქციით დადგენილი იყო, რომ ცილისწამების თაობაზე სასამართლო დავა არ შეიძლება ეხებოდეს გარდაცვლილი პირის პირადი არაქონებრივი უფლებების დაცვას. საქართველოს კონსტიტუციის მე-17 მუხლის პირველი პუნქტის თანახმად, „ადამიანის პატივი და ღირსება ხელშეუვალია“. ხოლო კონსტიტუციის 42-ე მუხლის პირველი პუნქტი განამტკიცებს სამართლიანი სასამართლოს უფლებას.

6.    როგორც კონსტიტუციურ სარჩელებზე თანდართული დოკუმენტაციიდან ირკვევა, მოსარჩელემ 2013 წლის 24 მაისს სარჩელით მიმართა თბილისის საქალაქო სასამართლოს სამოქალაქო საქმეთა კოლეგიას და მოითხოვა გარდაცვლილი პირის (მისი შვილის - ზურაბ ვაზაგაშვილის) მიმართ 2013 წლის 10 მაისს გავრცელებული ცილისმწამებლური განცხადების უარყოფა. მოსარჩელე იური ვაზაგაშვილს თბილისის საქალაქო სასამართლოს სამოქალაქო საქმეთა კოლეგიის 2013 წლის 29 მაისის №2/7035-13 განჩინებით უარი ეთქვა სარჩელის წარმოებაში მიღებაზე. სასამართლოს განჩინებას საფუძვლად დაედო „სიტყვისა და გამოხატვის თავისუფლების შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-6 მუხლის მე-4 პუნქტი.

7.    მოსარჩელის განმარტებით, საქართველოს სამოქალაქო კოდექსის მე-19 მუხლი იცავს გარდაცვლილი პირის პატივისა და ღირსების უფლებას და ცილისწამებისთვის სარჩელის შეტანის უფლებამოსილებას ანიჭებს სხვა პირებს, რომელთა შორის აუცილებლად მოიაზრებიან გარდაცვლილის ახლო ნათესავები, განსაკუთრებით კი, მშობლები. მოსარჩელის მტკიცებით, სადავო ნორმა ეწინააღმდეგება სამოქალაქო კოდექსის აღნიშნულ დანაწესს. თბილისის საქალაქო სასამართლომ აღნიშნა, რომ სამოქალაქო კოდექსის და „სიტყვისა და გამოხატვის თავისუფლების შესახებ“ საქართველოს კანონის ნორმებს შორის კოლიზიისას უპირატესობა ენიჭება ამ უკანასკნელ კანონს, რადგან ის უფრო გვიან არის მიღებული. შესაბამისად, მოსარჩელეს უარი ეთქვა სარჩელის მიღებაზე. მოსარჩელეს მიაჩნია, რომ ის უფლებამოსილია, სასამართლოში იდავოს მისი გარდაცვლილი შვილის პატივის, ღირსების უფლების დასაცავად, ხოლო სადავო ნორმა უსპობს მას ამის შესაძლებლობას.

8.    კონსტიტუციის მე-17 მუხლის პირველ პუნქტზე მსჯელობისას მოსარჩელე იშველიებს საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკას და აღნიშნავს, რომ კონსტიტუციით გარანტირებული ღირსების უფლება დაირღვევა, თუ უფლების სუბიექტი დამცირდება და გამოყენებულ იქნება მიზნის მიღწევის საშუალებად. აღნიშნულის ერთ-ერთ გზას წარმოადგენს ცილისწამება, შესაბამისად, მოსარჩელეს მიაჩნია, რომ სადავო ნორმით ხდება საქართველოს კონსტიტუციის მე-17 მუხლის პირველი პუნქტით დაცულ უფლებაში ჩარევა.

9.    №561 კონსტიტუციურ სარჩელში მოსარჩელე მსჯელობს გარდაცვლილი პირის ღირსების დაცვის კონსტიტუციური გარანტიების შესახებ. უთითებს რა გერმანიის საკონსტიტუციო სასამართლოს პრაქტიკას, მას მიაჩნია, რომ ადამიანის პატივისა და ღირსების ხელშეუხებლობის უფლება აზრს დაკარგავდა, თუკი ცილისმწამებლური განცხადებების გაკეთების შესაძლებლობა ადამიანის გარდაცვალების შემდეგ ყველასთვის შეუზღუდავი იქნებოდა. მოსარჩელის განმარტებით, დაუშვებელია ადამიანის დამცირება ან მისი მიზნის მიღწევის საშუალებად გამოყენება როგორც სიცოცხლეში, ასევე მისი გარდაცვალების შემდეგ. მოსარჩელის მოსაზრებით, ცოცხალი და გარდაცვლილი პირების უფლებრივი გათანაბრება ვერ მოხდება, თუმცა ამ უკანასკნელის სრულად ამორიცხვა საქართველოს კონსტიტუციის მე-17 მუხლით დაცული სფეროდან დაუშვებელია.

10.  მოსარჩელე აღნიშნავს, რომ შეიძლება არსებობდეს კოლიზია გამოხატვის თავისუფლებასა და განსახილველ უფლებას შორის, თუმცა კანონმდებელი ვალდებულია, დაიცვას გონივრული ბალანსი და არ დაუშვას გარდაცვლილი პირის პატივისა და ღირსების დაცვის პოზიტიური ვალდებულების აბსოლუტური უგულებელყოფა. მოსარჩელის აზრით, სადავო ნორმები თანაზომიერების პრინციპის დაუცველად ღირსების უფლებას სრულად უგულებელყოფს მაშინ, როდესაც შესაძლებელია განსხვავებული, უფლების ნაკლებად შემზღუდველი სტანდარტის დადგენა და სახელმწიფოს პოზიტიური ვალდებულების შესრულება.

11.  №568 კონსტიტუციურ სარჩელში მოსარჩელე აღნიშნავს, რომ გარდაცვლილი პირის ღირსების საჯაროდ შელახვა გავლენას ახდენს ასევე გარდაცვლილის ახლობლის უფლებრივ სფეროზე. შესაბამისად, გარდაცვლილის უმწიკვლო სახელის შენარჩუნებისთვის სამართლებრივი ბრძოლა, მოსარჩელის აზრით, წარმოადგენს ცოცხლად დარჩენილი ადამიანის უფლების დაცვას, რაც გარანტირებულია 42-ე მუხლის პირველი პუნქტით.

12.  მოსარჩელის მტკიცებით, სამართლიანი სასამართლოს უფლება მოიაზრებს უფლების დარღვევაზე ეფექტური რეაგირების შესაძლებლობას. სადავო ნორმა კი ავალდებულებს მოსამართლეს, სამართლებრივი შეფასების გარეშე დატოვოს სარჩელი, რომლითაც მოთხოვნილია გარდაცვლილი პირის პირადი არაქონებრივი უფლების დაცვა, რაც, მოსარჩელის განმარტებით, სასამართლოზე ხელმისაწვდომობის უფლებას აქცევს ფიქციად და, შესაბამისად, არღვევს სამართლიანი სასამართლოს უფლებას.

13.  საქმის არსებითი განხილვის სხდომაზე მოსარჩელე მხარის წარმომადგენელმა დამატებით აღნიშნა, რომ მოქმედი კანონმდებლობა რიგ შემთხვევებში უშვებს იმის შესაძლებლობას, რომ სხვა ადამიანმა, ანუ უფლების განმახორციელებელმა დაიცვას უფლების მატარებელი პირის ინტერესები, როდესაც უფლების მატარებელ პირს ამა თუ იმ მიზეზის გამო, არ შეუძლია თავისი ნების გამოხატვა. მაგალითად, არასრულწლოვანის ან შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირის შემთხვევაში. აქედან გამომდინარე, მოსარჩელეს ასევე შესაძლებლად მიაჩნია, რომ სასამართლოში გარდაცვლილი პირის ღირსება დაიცვან იმ პირებმა, რომელთა განსაკუთრებული ნდობა გააჩნდა გარდაცვლილ ადამიანს.

14.  მოსარჩელე მხარის განმარტებით, გამოხატვის თავისუფლება ეფუძნება იდეათა თავისუფალი ბაზრის თეორიას, რაც გულისხმობს იმას, რომ ე.წ „ბაზარზე“ ყველას აქვს საკუთარი იდეით შესვლის შესაძლებლობა. მათ შორის, ერთმანეთის მიმართ მკვეთრად დაპირისპირებულ მხარეებს. ამის შემდგომ, არა სასამართლო ხელისუფლება, არამედ საზოგადოება განსჯის იმას, თუ რას მიიჩნევს მისთვის სარწმუნოდ. თუმცა მოსარჩელე აღნიშნავს, რომ იდეათა თავისუფალი ბაზრის თეორია არ შეიძლება მუშაობდეს გარდაცვლილი ადამიანის შემთხვევაში, ვინაიდან გარდაცვლილ ადამიანს ვერ ექნება საკუთარი რეპუტაციის დაცვის შესაძლებლობა. ასეთ ვითარებაში კი ადამიანის უფლების დაცვის ვალდებულება საკუთარ თავზე სასამართლო ხელისუფლებამ უნდა აიღოს.

15.  მოსარჩელეს დასაშვებად მიაჩნია, რომ პირის გარდაცვალებიდან გონივრული დროის გასვლის შემდეგ ცილისმწამებლური განცხადებები აღარ დაექვემდებაროს სასამართლო კონტროლს. გამომდინარე იქიდან, რომ საზოგადოებაში გარდაცვლილთან დაკავშირებით არსებული მეხსიერება დროთა განმავლობაში დავიწყებას ეძლევა, ცილისმწამებლურმა განცხადებამ შეიძლება ისეთი ზიანი ვერ გამოიწვიოს გარკვეული დროის გასვლის შემდეგ, როგორსაც გარდაცვალებიდან მცირე დროის განმავლობაში გამოიწვევდა.

16. მოსარჩელე საკუთარი არგუმენტაციის გასამყარებლად იშველიებს საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს, გერმანიის ფედერალური საკონსტიტუციო სასამართლოსა და ევროპის ადამიანის უფლებათა სასამართლოს პრეცედენტულ სამართალს.

17.  საქმის არსებითი განხილვის სხდომაზე საქართველოს პარლამენტის წარმომადგენელმა ცნო სარჩელი და მიუთითა, რომ მოსარჩელეს უნდა ჰქონდეს უფლება, სასამართლო წესით დაიცვას თავისი გარდაცვლილი შვილის ღირსება და მოითხოვოს მისი მისამართით გავრცელებული ცილისმწამებლური განცხადებების უარყოფა. მოპასუხის განმარტებით, საქართველოს იურიდიულ საკითხთა კომიტეტის თავმჯდომარისა და მისი პირველი მოადგილის მიერ მომზადდა შესაბამისი კანონპროექტი. მოპასუხემ ხაზი გაუსვა, რომ სადავო ნორმიდან ამოღებულ იქნება სიტყვები „გარდაცვლილი პირის“ და ამავე მუხლს დაემატება 4¹-ე პუნქტი, რომელიც ჩამოყალიბდება შემდეგნაირად: „გარდაცვლილი პირის პირადი არაქონებრივი უფლებების დასაცავად ცილისწამების თაობაზე სასამართლოსთვის მიმართვა შეუძლია პირს, რომელსაც საამისოდ აქვს დაცვის ღირსი ინტერესი. მას შეუძლია სახელისა და ღირსების ისეთი დაცვის მოთხოვნის განხორციელება, რომელიც პიროვნების არსების განმსაზღვრელია და გრძელდება სიკვდილის შემდეგაც. სახელის, პატივის, ღირსების ან საქმიანი რეპუტაციის შელახვისათვის მორალური ზიანის ქონებრივი ანაზღაურების მოთხოვნა სიკვდილის შემდეგ დაუშვებელია”.

18.  მოპასუხის მითითებით, კანონპროექტის განმარტებით ბარათში აღნიშნულია, რომ „კანონპროექტის მიზანია, პირს, რომელსაც აქვს დაცვის ღირსი ინტერესი, მიეცეს შესაძლებლობა, გარდაცვლილი პირის პირადი არაქონებრივი უფლებების დასაცავად ცილისწამების თაობაზე მიმართოს სასამართლოს და ამით უზრუნველყოს ადამიანის პატივისა და ღირსების ხელშეუვალობის დაცვის კონსტიტუციური უფლება“.

19.  მოპასუხის წარმომადგენელმა აღნიშნა, რომ კონსტიტუციის მე-17 მუხლისა და 42-ე მუხლის შესაბამისი პუნქტები იმგვარად უნდა იყოს განმარტებული, რომ პირს, რომელსაც აქვს დაცვის ღირსი ინტერესი, მიეცეს შესაძლებლობა, გარდაცვლილი პირის ცილისწამების შემთხვევაში მიმართოს სასამართლოს, მაშინ, როდესაც გარდაცვლილი პირის მიმართ გავრცელებული განცხადება ხელყოფს ცოცხლად დარჩენილი პირის ღირსებას.

20.  გარდაცვლილი პირის ღირსების უფლებასთან დაკავშირებით, მოპასუხემ აღნიშნა, რომ საქართველოს პარლამენტი არ იზიარებს მოსარჩელის პოზიციას იმასთან დაკავშირებით, რომ გარდაცვლილი პირის ღირსება დაცული არის საქართველოს კონსტიტუციის მე-17 მუხლის პირველი პუნქტით, თუმცა საქართველოს პარლამენტი აპირებს, წარმოდგენილი კანონპროექტის შესაბამისად, ამ კუთხით კონსტიტუციაზე უფრო მაღალი სტანდარტი დააწესოს.

21.  საქართველოს პარლამენტის წარმომადგენელმა აღნიშნა, რომ საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლის პირველი პუნქტი ცალსახად მიუთითებს, რომ ადამიანმა სასამართლოში შეიძლება იდავოს მხოლოდ საკუთარი უფლებების დასაცავად. ამავდროულად, კონსტიტუცია მე-17 მუხლშიც არ მოიაზრებს სხვისი ღირსების დაცვის უფლებას.

22.  მოპასუხემ ასევე განმარტა, მიუხედავად იმისა, რომ კანონპროექტის მიხედვით დავის საგანი იქნება გარდაცვლილი პირის პირადი არაქონებრივი უფლებები, საქმის განმხილველი სასამართლო ყოველ კონკრეტულ შემთხვევაში ვალდებული იქნება, ასევე იმსჯელოს, რამდენად აქვს კონკრეტულ მოსარჩელეს დაცვის „ღირსი ინტერესი“, შესაბამისად, ამ კრიტერიუმზე დაყრდნობით, სასამართლო განსაზღვრავს იმ პირთა წრეს, ვინც უფლებამოსილი იქნება, იდავოს სასამართლოში გარდაცვლილი პირის პირადი არაქონებრივი უფლებების დასაცავად.

 

II

სამოტივაციო ნაწილი

 

1. წინამდებარე დავის ფარგლებში საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ უნდა გადაწყვიტოს საკითხი, „სიტყვისა და გამოხატვის თავისუფლების შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-6 მუხლის მე–4 პუნქტის გასაჩივრებული დებულება (2004 წლის 15 ივლისიდან 2014 წლის 8 ოქტომბრამდე მოქმედი რედაქცია) შეესაბამება თუ არა საქართველოს კონსტიტუციის მე-17 მუხლის პირველი პუნქტისა და 42-ე მუხლის პირველი პუნქტის მოთხოვნებს.

2. დავის გადაწყვეტისთვის სასამართლომ უნდა განმარტოს როგორც სადავო ნორმის შინაარსი, ისე კონსტიტუციის შესაბამისი დებულებების ფარგლები.

3. „სიტყვისა და გამოხატვის თავისუფლების შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-6 მუხლის მე–4 პუნქტის თანახმად, „ცილისწამების თაობაზე სასამართლო დავა არ შეიძლება ეხებოდეს გარდაცვლილი პირის, სახელმწიფო ან ადმინისტრაციული ორგანოს პირადი არაქონებრივი უფლებების დაცვას“. მოსარჩელე ასაჩივრებს ამ ნორმის სიტყვების - „გარდაცვლილი პირის“ კონსტიტუციურობას საქართველოს კონსტიტუციის აღნიშნულ დებულებებთან.

4. კანონის დასახელებული ნორმა აკონკრეტებს რა სასამართლოში ცილისწამების თაობაზე შესაძლო დავების წრეს, მის მიღმა ტოვებს გარდაცვლილი პირის ცილისწამების თაობაზე დავის და, შესაბამისად, სასამართლოს გზით პირადი არაქონებრივი უფლებების დაცვის შესაძლებლობას.

5. ნიშანდობლივია, რომ მოცემული დავის ფარგლებში მოსარჩელის (გარდაცვლილის მშობლის) მთავარ ინტერესს წარმოადგენს უშუალოდ გარდაცვლილი პირის პატივისა და ღირსების დაცვა, რაც, მოსარჩელის აზრით, გარდაცვლილის სახელით უნდა განახორციელონ მისმა ახლობლებმა (ვისაც დაცვის ღირსი ინტერესი აქვს, მათ შორის, მშობლებმა). მოსარჩელის მტკიცებით, ერთმანეთისგან უნდა გაიმიჯნოს უფლების მატარებელი და უფლების განმახორციელებელი პირი და გარდაცვლილის ახლობლებმა, როგორც უფლების განმახორციელებელმა პირებმა, უნდა დაიცვან გარდაცვლილის, როგორც უფლების მატარებლის პატივისა და ღირსების უფლება. ამას კი, მისი აზრით, კრძალავს სადავო ნორმა.

6. საქმის არსებითი განხილვის სხდომაზე მოპასუხემ – საქართველოს პარლამენტმა ცნო კონსტიტუციური სარჩელი. საკონსტიტუციო სასამართლოს არაერთხელ აღუნიშნავს, რომ „მოქმედი კანონმდებლობის მიხედვით, მოპასუხის მიერ სარჩელის ცნობა არც სასამართლოში საქმის განხილვის შეწყვეტას განაპირობებს და არც ნორმის არაკონსტიტუციურად ცნობის აუცილებლობას. მოპასუხის მიერ სარჩელის ცნობა არ ათავისუფლებს საკონსტიტუციო სასამართლოს სადავო ნორმის კონსტიტუციურობის შეფასების ვალდებულებისაგან. ამ პროცესში, ბუნებრივია, მნიშვნელოვანია როგორც მოსარჩელის, ისე საქართველოს პარლამენტის მიერ ნორმის არაკონსტიტუციურობის მტკიცების არგუმენტაციის შესწავლა, გაანალიზება“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2013 წლის 11 ივნისის №1/3/534 გადაწყვეტილება საქმეზე “საქართველოს მოქალაქე ტრისტან მამაგულაშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ”, II-16).

7. შესაბამისად, საკონსტიტუციო სასამართლომ მოცემულ შემთხვევაშიც უნდა შეაფასოს სადავო ნორმის კონსტიტუციურობა. თუმცა, იმავდროულად, სასამართლო საჭიროდ მიიჩნევს, ყურადღება გაამახვილოს შემდეგ გარემოებაზე: მოპასუხის მიერ ამ თვალსაზრისით წარმოდგენილ არგუმენტაციას არაფერი აქვს საერთო ინსტიტუციურად კონსტიტუციური სარჩელის ცნობასთან.

8. საქმის არსებითი განხილვისას მოპასუხის წარმომადგენელმა აღნიშნა, რომ საქართველოს პარლამენტი „სრულად იზიარებს მოსარჩელის პოზიციას, რომ მას უნდა ჰქონდეს უფლება, სასამართლო წესით დაიცვას თავისი გარდაცვლილი შვილის ღირსება და მოითხოვოს მისი მისამართით გავრცელებული ცილისმწამებლური განცხადების უარყოფა“. ამის დასტურად მოპასუხემ სასამართლოს წარუდგინა საქართველოს პარლამენტის იურიდიულ საკითხთა კომიტეტის თავმჯდომარისა და მისი პირველი მოადგილის მიერ მომზადებული შესაბამისი კანონპროექტი, რომლის თანახმად: „გარდაცვლილი პირის პირადი არაქონებრივი უფლებების დასაცავად ცილისწამების თაობაზე სასამართლოსთვის მიმართვა შეუძლია პირს, რომელსაც საამისოდ აქვს დაცვის ღირსი ინტერესი. მას შეუძლია სახელისა და ღირსების ისეთი დაცვის მოთხოვნის განხორციელება, რომელიც პიროვნების არსების განმსაზღვრელია და გრძელდება სიკვდილის შემდეგაც. სახელის, პატივის, ღირსების ან საქმიანი რეპუტაციის შელახვისათვის მორალური ზიანის ქონებრივი ანაზღაურების მოთხოვნა სიკვდილის შემდეგ დაუშვებელია“. მოგვიანებით, კანონმდებელმა სწორედ ასეთი შინაარსის ცვლილება შეიტანა კანონში (2014 წლის 2 ოქტომბრის საქართველოს კანონი „სიტყვისა და გამოხატვის თავისუფლების შესახებ“ საქართველოს კანონში ცვლილების შეტანის თაობაზე“ (დოკუმენტის ნომერი: 2681-Iს)). ნიშანდობლივია, რომ როგორც შეცვლილი კანონის ტექსტიდან, ისე განმარტებითი ბარათიდან ხაზგასმით იკითხება, რომ ცვლილებების მიზანი არის, სწორედ, უშუალოდ გარდაცვლილის ღირსების დაცვა მისი ახლობლების მიერ სასამართლოსადმი მიმართვის გზით და, ამ თვალსაზრისით, სადავო ნორმის საქართველოს სამოქალაქო კოდექსის მე-19 მუხლთან თანხვედრაში მოყვანა. კერძოდ, განმარტებით ბარათში აღნიშნულია, რომ „კანონპროექტის მიზანია, პირს, რომელსაც აქვს დაცვის ღირსი ინტერესი, მიეცეს შესაძლებლობა, გარდაცვლილი პირის პირადი არაქონებრივი უფლებების დასაცავად ცილისწამების თაობაზე მიმართოს სასამართლოს და ამით უზრუნველყოს ადამიანის პატივისა და ღირსების ხელშეუვალობის დაცვის კონსტიტუციური უფლება; ამასთანავე, „სიტყვისა და გამოხატვის თავისუფლების შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-6 მუხლის ნორმები შესაბამისობაში იქნეს მოყვანილი საქართველოს სამოქალაქო კოდექსის მე-19 მუხლთან“.

9. მიუხედავად მოპასუხის ასეთი ზოგადი პოზიციისა, რომ ის ცნობს სარჩელს და სრულად იზიარებს მოსარჩელის მოსაზრებას, და მიუხედავად მის მიერ წარმოდგენილი პროექტის შინაარსისა და მიზანმიმართულებისა, მოპასუხემ, იმავდროულად, ხაზგასმით აღნიშნა, რომ საქართველოს კონსტიტუციის მე-17 მუხლის პირველი პუნქტი იცავს მხოლოდ ცოცხალი ადამიანის ღირსებას, მისი დაცვის სფერო არ ვრცელდება გარდაცვლილ პირებზე და, მაშასადამე, სახელმწიფოს არ გააჩნია გარდაცვლილი პირის ღირსების დაცვის ვალდებულება. შესაბამისად, მოპასუხის წარმომადგენლის მტკიცებით, პარლამენტის ძირითადი პოზიცია მდგომარეობს იმაში, რომ საკანონმდებლო ცვლილების შედეგად გარდაცვლილის ახლობელს მიეცემა შესაძლებლობა, დაიცვას საკუთარი (და არა გარდაცვლილის) ღირსება, თუ გარდაცვლილი პირის მიმართ გავრცელებული ცილისმწამებლური ცნობები უშუალოდ მის ღირსებასაც ხელყოფს. მაშასადამე, გარდაცვლილის ახლობელი შეძლებს, იდავოს საკუთარი და არა გარდაცვლილის ღირსების გამო. მისი აზრით, „დაცვის ღირსი ინტერესი“ სწორედ დაცვის ასეთ შესაძლებლობაზე მიუთითებს. თუმცა მოპასუხის წარმომადგენელმა, ამასთანავე აღნიშნა, რომ პროექტი თავად გარდაცვლილის ღირსების დაცვის შესაძლებლობასაც იძლევა, მიუხედავად იმისა, რომ ეს არ არის კონსტიტუციის მოთხოვნა, რითაც კანონმდებელი კონსტიტუციის სავალდებულო მოთხოვნაზე უფრო მაღალ სტანდარტს ადგენს და იმაზე მეტის უფლებას აძლევს პირს, ვიდრე ამას კონსტიტუცია ავალდებულებს, რაშიც კანონმდებელი შეზღუდული არ არის.

10. მაშასადამე, ერთი მხრივ, მოპასუხე ცნობს სარჩელს, თუმცა, მეორე მხრივ, ნორმის არაკონსტიტუციურობის მიზეზად მიაჩნია არა გარდაცვლილი პირის ღირსების დაცვის აკრძალვა (რასაც მოსარჩელე მიიჩნევს პრობლემად), არამედ გარდაცვლილი პირის ახლობლების მიერ საკუთარი ღირსების დაცვის შეუძლებლობა (რასაც მოსარჩელე არ ითხოვს). თავისთავად, გარდაცვლილი პირის ღირსების დაცვის აკრძალვა, როგორც უკვე აღინიშნა მოპასუხის აზრით, კონსტიტუციას არ ეწინააღმდეგება, მეტიც, ეს კონსტიტუციით არც არის დაცული, უბრალოდ, კანონმდებელი კეთილ ნებას იჩენს და იმაზე უფრო მაღალ სტანდარტს აწესებს, ვიდრე მას კონსტიტუცია ავალებს.

11. შედეგად, მართალია, საქართველოს პარლამენტის ნება იყო გარდაცვლილის ღირსების კანონით დაცვა (რის დასტურადაც წარმოადგინა პროექტი და მოგვიანებით მიიღო კიდეც შესაბამისი კანონი), მაგრამ არა იმის გამო, რომ ამის აკრძალვა ეწინააღმდეგება კონსტიტუციას. სამაგიეროდ, მას არაკონსტიტუციურად მიაჩნია გარდაცვლილის ახლობლების ღირსების უფლების დაცვის აკრძალვა, რაც მოსარჩელეს არა მხოლოდ სადავო ნორმის არაკონსტიტუციურობის მიზეზად არ მიაჩნია, არამედ ზოგადად თვლის, რომ გარდაცვლილის ღირსების უფლების დარღვევით მისი ახლობლების ღირსების უფლება ვერც შეილახება (ამ უფლებას პერსონიფიცირებული ხასიათი აქვს), მათ შეიძლება სხვა, მაგალითად, პირადი ცხოვრების ან ოჯახის (ოჯახური ცხოვრების) უფლება დაერღვეთ.

12. საკონსტიტუციო სასამართლო აღნიშნავს, რომ საკონსტიტუციო სამართალწარმოების მიზნებისთვის კონსტიტუციური სარჩელის ცნობა მხოლოდ ერთადერთს შეიძლება გულისხმობდეს – მოპასუხის მხრიდან სადავო ნორმის არაკონსტიტუციურობის მოსარჩელის მიერ დასახელებული მიზეზების გაზიარებას, შედეგად, ნორმის სწორედ მოსარჩელის მიერ გასაჩივრებული ნორმატიული შინაარსის არაკონსტიტუციურად მიჩნევას. სადავო დებულების ნებისმიერი სხვა მიზეზით და სხვა ნორმატიული შინაარსით არაკონსტიტუციურად მიჩნევა ვერ ჩაითვლება სარჩელის ცნობად, ვინაიდან შეუძლებელია სარჩელი ცნო იმ შინაარსით, რომელიც მას უბრალოდ არ გააჩნია. სარჩელის არსი და მიზანი არის, პირველ რიგში, მოსარჩელის პრობლემის დემონსტრირება და სწორედ ამ პრობლემის მიზეზით ნორმის ან მისი კონკრეტული ნორმატიული შინაარსის არაკონსტიტუციურად ცნობის მოთხოვნა. შესაბამისად, სარჩელის ცნობაც გულისხმობს მოსარჩელის მიერ დასახელებული პრობლემების გაზიარებას, მათზე დათანხმებას და სწორედ მათ არაკონსტიტუციურად მიჩნევას. ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, მოპასუხის პოზიცია ვერ ჩაითვლება სარჩელის ცნობად.

13. რაც შეეხება იმ გარემოებას, რომ მოპასუხე სადავო ნორმის ახალი რედაქციით სავარაუდოდ, მოსარჩელის პრობლემასაც მოაგვარებს საკუთარი კეთილი ნებით, თავისთავად, ეს სარჩელის ცნობად ვერ ჩაითვლება, რადგან იმ საკითხის განსხვავებულად მოწესრიგება, რისი შეუსრულებლობაც კანონმდებელს კონსტიტუციის დარღვევად არ ეთვლება, ვერც სარჩელის ცნობად ჩაითვლება.

14. როგორც უკვე აღინიშნა, არც კონსტიტუციური სარჩელის ცნობა და არც მოპასუხის კეთილი ნების გამო მოსარჩელის პრობლემის საკანონმდებლო მოწესრიგება საკონსტიტუციო სასამართლოს არ ათავისუფლებს ვალდებულებისგან, შეაფასოს გასაჩივრებული დებულების კონსტიტუციურობა.

15. მოცემული დავის ფარგლებში საკონსტიტუციო სასამართლომ პასუხი უნდა გასცეს მთავარ საკითხს – იცავს თუ არა საქართველოს კონსტიტუცია პირის სახელს, პატივს და რეპუტაციას მისი გარდაცვალების შემდეგ, შედეგად, ვრცელდება თუ არა გარდაცვლილზე საქართველოს კონსტიტუციის მე-17 მუხლის პირველი პუნქტისა და 42-ე მუხლის პირველი პუნქტის გარანტიები.

16. საქართველოს კონსტიტუციის მე-17 მუხლის პირველი პუნქტის თანახმად, „ადამიანის პატივი და ღირსება ხელშეუვალია“.

17. „თავისუფლების სამართლებრივ მასშტაბს ადამიანის ღირსება ქმნის, ამიტომ თავისუფალი ადამიანების საზოგადოება იმ სახელმწიფოთა უპირატესობაა, სადაც ადამიანის ღირსება ღირებულებათა სისტემის საფუძველია. ღირსება არის თითოეული ადამიანის თვითმყოფადობის საფუძველი და თანაბარი გარანტია, იყოს სხვებისგან განსხვავებული საკუთარ უნარებზე, შესაძლებლობებზე, გემოვნებაზე, განვითარების გზის ინდივიდუალურ არჩევანზე დამოკიდებულებით“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2015 წლის 24 ოქტომბრის №1/4/592 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე ბექა წიქარიშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-11). საქართველოს კონსტიტუციის მე-17 მუხლი ადამიანის ღირსების ფუნდამენტური პრინციპის აღიარებით სწორედ ასეთი წესრიგის გარანტირებას ემსახურება, რაზეც არაერთხელ მიუთითა საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლომ. „[...] კონსტიტუციის მე-17 მუხლის პირველი პუნქტის არსი იმაში მდგომარეობს, რომ ამ ნორმის შესაბამისად, მთავარი ღირებულება არის ადამიანი, როგორც თვითმყოფადი, თავისუფალი და სხვა ადამიანების თანასწორი სუბიექტი. ადამიანის ღირსების დაცვა არის ის, რაც უპირობოდ ეკუთვნის ყველა ადამიანს სახელმწიფოსაგან. ღირსებაში იგულისხმება სოციალური მოთხოვნა სახელმწიფოს მხრიდან ადამიანის რესპექტირებაზე... ადამიანის ღირსების პატივისცემა გულისხმობს ყოველი ადამიანის პიროვნულ აღიარებას, რომლის ჩამორთმევა და შეზღუდვა დაუშვებელია. სახელმწიფოსათვის ადამიანი არის უმთავრესი მიზანი, პატივისცემის ობიექტი, მთავარი ფასეულობა და არა მიზნის მიღწევის საშუალება...“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2007 წლის 26 ოქტომბრის №2/2-389 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე მაია ნათაძე და სხვები საქართველოს პარლამენტისა და საქართველოს პრეზიდენტის წინააღმდეგ“, II-30).

18. შედეგად, ადამიანის ღირსების კონსტიტუციური პრინციპი ყველა ფუნდამენტური უფლების – ადამიანის თავისუფლების საფუძველია, ისევე როგორც უფლებებით სრულყოფილად სარგებლობა და მათი ეფექტური დაცვა ადამიანის ღირსების ხელშეუვალობის უშუალო გარანტიაა. „ადამიანის ღირსება და პიროვნული თავისუფლება ... მის ძირითად უფლებებში, მათ ადეკვატურ დაცვასა და სრულად განხორციელებაში გამოიხატება. ამიტომ ამ უფლებებში სახელმწიფოს არათანაზომიერი, გადამეტებული ჩარევა ხელყოფს ადამიანის ღირსებასაც“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2007 წლის 26 დეკემბრის №1/3/407 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაცია და საქართველოს მოქალაქე - ეკატერინე ლომთათიძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“). „ღირსება [...] არ შეიძლება იქნეს განხილული როგორც მხოლოდ ერთ-ერთი სუბიექტური კონსტიტუციური უფლების ობიექტი. ღირსება არის ის უფლება და, ამავე დროს, ის ფუნდამენტური კონსტიტუციური პრინციპი, რომელსაც ეყრდნობა და უკავშირდება ძირითადი უფლებები... ღირსების ხელყოფა, ფაქტიურად, ყოველთვის უკავშირდება სხვა ძირითადი უფლების ან უფლებების დარღვევას“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2007 წლის 26 ოქტომბრის №2/2-389 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე მაია ნათაძე და სხვები საქართველოს პარლამენტისა და საქართველოს პრეზიდენტის წინააღმდეგ“, II-31). „ადამიანის უფლებათა კონცეფცია ემსახურება უმთავრეს იმპერატივს, ადამიანის ღირსების დაცვას, რომელიც აისახება კიდეც აღნიშნულ უფლებებში…“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2012 წლის 26 ივნისის №3/1/512 გადაწყვეტილება საქმეზე „დანიის მოქალაქე ჰეიკე ქრონქვისტი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-43).

19. ადამიანის ღირსების ფუნდამენტური პრინციპის პრაქტიკულ რეალიზაციასა და დაცვას უზრუნველყოფს კონსტიტუციის ღირებულებათა სისტემა: „ძირითადი კონსტიტუციური პრინციპები წარმოადგენენ ადამიანის ღირსების დაცვის სამართლებრივ გარანტიას“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2007 წლის 26 დეკემბრის №1/3/407 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაცია და საქართველოს მოქალაქე – ეკატერინე ლომთათიძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-3), კონსტიტუციის ძირითადი პრინციპების რეალიზაციისა და გამოყენების პრაქტიკული შედეგები კი დაკავშირებულია შემდეგი მოლოდინების დაკმაყოფილებასთან: ეს პრინციპები „[...] მოითხოვს, რომ ქვეყნის სამართალი უზრუნველყოფდეს ადამიანის ძირითადი უფლება-თავისუფლებების სრული მოცულობით აღიარებასა და მათი დაცვის ყველა საჭირო გარანტიის შექმნას“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2010 წლის 28 ივნისის №1/466 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-2).

20. ამ თვალსაზრისით უმნიშვნელოვანეს გარანტიას წარმოადგენს საქართველოს კონსტიტუციის მე-7 მუხლი, რომლის თანახმად: „სახელმწიფო ცნობს და იცავს ადამიანის საყოველთაოდ აღიარებულ უფლებებსა და თავისუფლებებს, როგორც წარუვალ და უზენაეს ადამიანურ ღირებულებებს. ხელისუფლების განხორციელებისას ხალხი და სახელმწიფო შეზღუდული არიან ამ უფლებებითა და თავისუფლებებით, როგორც უშუალოდ მოქმედი სამართლით“. ამ დებულებით საქართველოს კონსტიტუცია აღიარებს ადამიანს და მის უფლებებს, როგორც უმაღლეს ფასეულობას. „ფასეულობათა კონსტიტუციური სისტემა დაფუძნებულია ძირითადი უფლებების პრიორიტეტსა და პატივისცემაზე“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2009 წლის №2/3/423 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-6).

21. ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, საქართველოს კონსტიტუციის მე-17 მუხლის პირველი პუნქტით გარანტირებული ადამიანის ღირსების დაცვის კონსტიტუციური მასშტაბი არსებითად განსხვავებული და გაცილებით ფართოა ღირსების უფლების სამოქალაქო-სამართლებრივი დაცვის ფარგლებთან შედარებით. „კონსტიტუციის მე-17 მუხლის პირველი პუნქტის განმარტებისას, სასამართლოსათვის ამოსავალი წერტილი ვერ იქნება პატივისა და ღირსების სამოქალაქო-სამართლებრივი გაგება. როგორც ამ ნორმის მიზნებიდან, ასევე, მისი და მისი მსგავსი ნორმების სხვადასხვა სახელმწიფოთა კონსტიტუციებში შეტანის ისტორიული გამოცდილებიდან და მიზეზებიდან გამომდინარე, ღირსების კონსტიტუციურ-სამართლებრივი განმარტება განსხვავებულია“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2007 წლის 26 ოქტომბრის №2/2-389 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე მაია ნათაძე და სხვები საქართველოს პარლამენტისა და საქართველოს პრეზიდენტის წინააღმდეგ“, II-30). თუმცა საქართველოს კონსტიტუციის მე-17 მუხლის პირველი პუნქტით დაცული სფერო მოიცავს ადამიანის სახელისა და რეპუტაციის ცილისწამებისგან დაცვასაც და, სხვა უფლებების თანაბრად, წარმოადგენს მისი ხელშეუხებლობის კონსტიტუციურ გარანტიას, რაზეც საკონსტიტუციო სასამართლომ ასევე მიუთითა ზემოაღნიშნულ საქმეებზე (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2009 წლის 10 ნოემბრის №1/3/421,422 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები გიორგი ყიფიანი და ავთანდილ უნგიაძე საქართველოს პარლამენტის წინააღდმეგ“, II-4; საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2007 წლის 26 ოქტომბრის №2/2-389 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქე მაია ნათაძე და სხვები საქართველოს პარლამენტისა და საქართველოს პრეზიდენტის წინააღმდეგ“, II-31).

22. რაც შეეხება კითხვას, ვრცელდება თუ არა საქართველოს კონსტიტუციის მე-17 მუხლის გარანტიები გარდაცვლილ პირზე - ამა თუ იმ კონსტიტუციური უფლების სუბიექტის საკითხის გარკვევის, გადაწყვეტისგან განსხვავებით, მოცემულ შემთხვევაში საკითხი არაორდინალურია, ვინაიდან ეხება გარდაცვლილ პირს. ვრცელდება თუ არა კონსტიტუციური გარანტიები პირის პატივის უფლებასა და მის სასამართლოში დაცვაზე გარდაცვალების შემდეგ – ამ საკითხის გადაწყვეტა დამოკიდებულია უფლების ბუნებაზე ზოგადად, მის დანიშნულებასა და არსზე, ასევე კონსტიტუციური ინტერესების თანაარსებობის კონსტიტუციითვე დადგენილ ბალანსზე.

23. ზოგადად, უფლებების განსხვავებული შინაარსისგან დამოუკიდებლად, მათ აერთიანებთ ერთი თვისება, ისინი პირადი ხასიათისაა, რაც ნიშნავს, რომ განეკუთვნება კონკრეტულ პიროვნებას და არავის სხვას, ნათესაური კავშირისა და სიახლოვის ხარისხისგან დამოუკიდებლად (თუნდაც მშობელს ან შვილს). უფლებების პერსონიფიცირებული ხასიათი, პირველ რიგში, სწორედ იმას გულისხმობს, რომ ის ეკუთვნის კონკრეტულ, თითოეულ ინდივიდს და, მაშასადამე, არ/ვერ ეკუთვნის სხვას, შესაბამისად, ერთი პირის უფლებით ვერ ისარგებლებს სხვა, ისევე, როგორც კონკრეტული ინდივიდის უფლება ვერ დაერღვევა სხვას. ასეთი შესაძლებლობის დაშვება პირადი უფლების ბუნების საწინააღმდეგოა, ფიტავს მის არსს, უფლება ვერ იქნება პირადი, თუ მისით სარგებლობს სხვა. უფლებები პერსონალური ხასიათისაა და დაკავშირებულია უშუალოდ მათ მფლობელთა ცნობიერებასთან, აღქმასთან.

24. უფლებების პერსონიფიცირებული ხასიათი ვლინდება მათი სასამართლოში დაცვის ფარგლებითაც და, იმავდროულად, თავად განაპირობებს ასეთ ფარგლებს. სასამართლოს პირები მიმართავენ საკუთარი უფლებების დასაცავად. ასეთი წესრიგის იდეა და მიზანი არის, ერთი მხრივ, ადამიანის უფლების პატივისცემა, თავად გადაწყვიტოს, დგას თუ არა საკუთარი უფლებების/ინტერესების სასამართლოს მეშვეობით დაცვის საჭიროების წინაშე, ხოლო, მეორე მხრივ, მართლმსაჯულების ეფექტურობა, რომელიც მიიღწევა მხოლოდ სწორი გადაწყვეტილების მიღების გზით, და ფუჭი მართლმსაჯულების თავიდან აცილება. ამ მიზნების მიღწევა, სულ მცირე, საეჭვო გახდება (თუ არა შეუძლებელი), თუ ზოგადად დაშვებული იქნება ერთი პირის უფლების დასაცავად სხვა პირის მიერ სასამართლოსადმი მიმართვა, რადგან მხოლოდ უფლების მატარებელს შეიძლება ჰქონდეს ყველაზე ობიექტური განცდა, აღქმა, შეგრძნება საკუთარი უფლების დარღვევისა (სავარაუდო დარღვევისა), შედეგად, კონკრეტული ზიანის მიღებისა. ასეთი შეგრძნებების არარსებობის პირობებში კი უფლების დაცვის საჭიროებაც არ არსებობს. გარდა ამისა, სწორედ უფლების მატარებელს აქვს ობიექტურად მეტი ინტერესი, მოტივაცია უფლების დასაცავად და, როგორც წესი, მეტი ინფორმაციაც (მტკიცებულებები), რომელიც საკუთარი უფლების დაცვაზე და სწორი გადაწყვეტილების მიღებაზე პოტენციურად მოახდენს გავლენას.

25. ამავე დროს, უფლების მატარებელი პირის ნების გამოვლენის შეუძლებლობის პირობებში, უკიდურეს შემთხვევაში, აუცილებელი ხდება მისი ნების ჩანაცვლება (მაგალითად, კომაში მყოფი პირები, შეზღუდული შესაძლებლობების მქონე პირები). მაშასადამე, პირის უფლების სუბიექტად მიჩნევა ყოველთვის და უპირობოდ არ არის დამოკიდებული პირის ნების (უფლების აღქმის, უფლებით სარგებლობისა თუ მისი დაცვის თაობაზე ნების გამოხატვის) ნამდვილობაზე, ნების გამოხატვის შესაძლებლობაზე. ბუნებრივია, ეს არ აბათილებს ზოგადად, უფლებით სარგებლობისთვის პირის ნების არსებობის აუცილებლობას, თუმცა ობიექტურად არსებობს ამ ზოგადი მიდგომიდან გამონაკლისების საჭიროებაც. ცხადია, ზედმეტია იმის მტკიცება, რომ შეზღუდული შესაძლებლობების მქონე ან კომაში მყოფი პირები სხვა ადამიანების თანაბრად არიან უფლებების, მათ შორის, პატივის, სახელის და რეპუტაციის უფლების სუბიექტები.

26. იმავდროულად, ნიშანდობლივია, რომ სწორედ საკუთარი ნების საფუძველზე უფლებით სარგებლობის ზოგადი წესრიგიდან გამომდინარე, ასეთი გამონაკლისი შემთხვევები მინიმუმამდეა დაყვანილი. ამას ემსახურებოდა, მათ შორის, საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2014 წლის 8 ოქტომბრის №2/4/532,533 გადაწყვეტილებაც საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები - ირაკლი ქემოკლიძე და დავით ხარაძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, როდესაც სასამართლომ მთელი რიგი ნორმები და, მათ შორის, შეზღუდული შესაძლებლობების მქონე პირების ნების მეურვის/მზრუნველის მიერ სრულად ჩანაცვლების მარეგულირებელი ნორმები არაკონსტიტუციურად ცნო მათი ბლანკეტურობისა და აბსოლუტური ხასიათის გამო. სასამართლომ აღნიშნა, რომ აუცილებელია კრიტერიუმების შემუშავება, როდესაც ყოველ ინდივიდუალურ შემთხვევაში შესაძლებელი იქნება კონკრეტულ ურთიერთობასთან მიმართებით პირის ნების ნამდვილობის ხარისხის შემოწმება და სადაც შესაძლებელი იქნება, შეზღუდული შესაძლებლობების მქონე პირის ნება ნამდვილად უნდა ჩაითვალოს. „კანონმდებლობა უნდა განსაზღვრავდეს იმ სამართლებრივ ქმედებებს, რომელთა განხორციელება, მათი განსაკუთრებული პირადი ხასიათიდან გამომდინარე, დაუშვებელია წარმომადგენლის მიერ. ასევე კანონმდებლობის განსასაზღვრია მეურვის რომელი გადაწყვეტილებები საჭიროებს სპეციფიკურ დასტურს სასამართლოს ან სხვა უფლებამოსილი ორგანოსგან“. „[...] ადამიანს მხოლოდ უკიდურეს შემთხვევაში შეიძლება სრულად ჩამოერთვას ქმედუნარიანობა, როდესაც მას ცხოვრების არც ერთ სფეროში არა აქვს დამოუკიდებელი გადაწყვეტილების მიღების უნარი. სხვა შემთხვევაში, როდესაც ცალკეულ სფეროში ადამიანს შენარჩუნებული აქვს გადაწყვეტილების მიღების უნარი, ასეთი პირების მიმართ უნდა გამოიყენებოდეს უფლების ნაკლები ინტენსივობით შეზღუდვა“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2014 წლის 8 ოქტომბრის №2/4/532,533 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები - ირაკლი ქემოკლიძე და დავით ხარაძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-41, 42). ხოლო, მეორე მხრივ, ასეთ შემთხვევებში, სამართალი პირების უფლებების რეალიზაციისა თუ დაცვისთვის სუბიექტთა წრეს საგანგებოდ არჩევს. გადამწყვეტი არის კრიტერიუმი, რომ სხვისი უფლების განმახორციელებელი/დამცველი პირი ობიექტურად იმოქმედებს მხოლოდ და მხოლოდ უფლების მატარებელი პირის უკიდურესად საუკეთესო ინტერესებში.

27. ცხადია, ასეთ პირობებში მაინც შეუძლებელია უფლების მატარებელი პირების უფლებების განხორციელება/დაცვა მათი ნამდვილი ნების სრულად ადეკვატურად. როდესაც პირი ნებას ვერ გამოხატავს, შეუძლებელია იმის ზედმიწევნითი სიზუსტით განჭვრეტა, როგორ მოიქცეოდა ის საკუთარ ინტერესებში, როგორ ისარგებლებდა უფლებით ან დაიცავდა მას, ან/და საერთოდ მიიჩნევდა თუ არა საჭიროდ ნების გამოხატვას უფლებით სარგებლობასა თუ მის დაცვაზე. ბუნებრივია, ასეთ დროს ცდომილებების რისკი ყოველთვის არსებობს ყველაზე კეთილსინდისიერი და გულისხმიერი მიდგომის პირობებშიც კი.

28. თუმცა ასეთი ცდომილებების მიუხედავად, ვინაიდან ამ შემთხვევაში ვსაუბრობთ ცოცხალ ადამიანებზე, რომელთა უფლებების სუბიექტებად მიჩნევის საკითხი ცალსახად და არაორაზროვნადაა გადაწყვეტილი კონსტიტუციით - მათ აქვთ უფლებები, სამართალი ვალდებულია, შეძლებისდაგვარად დაიცვას ისინი ყველაზე საუკეთესო პერსპექტივით, იმ იმედით და დამოკიდებულებით, რომ ამ ადამიანების ნება, მათი არსებობისა და განვითარების კონკრეტულ ეტაპზე შესაძლოა ნამდვილი გახდეს. ასეთი პერსპექტივა პირის გარდაცვალების შემდეგ ბუნებრივად აღარ არსებობს.

29. როგორც არაერთგზის აღინიშნა, ადამიანი არის მთავარი ღირებულება, კონსტიტუციის მიზანი კი სახელმწიფოს მხრიდან გაუმართლებელი ჩარევისაგან მისი დაცვაა. სწორედ ამიტომ არის აღჭურვილი ადამიანი კონსტიტუციური გარანტიებით, რომლებიც ნებისმიერ პირს, როგორც კონსტიტუციური უფლებების სუბიექტს, შესაძლებლობას აძლევს (პირადად ან მისი კანონიერი წარმომადგენლის მეშვეობით), დაიცვას საკუთარი ინტერესები. ასეთი თვისებრიობით გამოირჩევა პირის სახელის, რეპუტაციისა და პატივის ცილისწამებისაგან დაცვის უფლებაც.

30. „სიტყვისა და გამოხატვის თავისუფლების“ შესახებ საქართველოს კანონის პირველი მუხლის მიხედვით, ცილისწამება არის არსებითად მცდარი ფაქტის შემცველი და პირისთვის ზიანის მიმყენებელი, მისი სახელის გამტეხი განცხადება ამავე კანონის მე-13 მუხლი არეგულირებს კერძო პირის ცილისწამების საკითხებს. კერძოდ, აღნიშნული ნორმის მიხედვით: „პირს ეკისრება სამოქალაქო-სამართლებრივი პასუხისმგებლობა კერძო პირის ცილისწამებისთვის, თუ მოსარჩელე დაამტკიცებს, რომ მოპასუხის განცხადება შეიცავს არსებითად მცდარ ფაქტს უშუალოდ მოსარჩელის შესახებ და ამ განცხადებით მოსარჩელეს მიადგა ზიანი“.

31. შესაბამისად, პირი ცილისწამების პოტენციურ მსხვერპლად რომ ჩაითვალოს, აუცილებელია შემდეგი პირობების კუმულაცია: ა) უნდა მოხდეს არსებითად მცდარი ფაქტის შემცველი განცხადების გაკეთება; ბ) ეს განცხადება უნდა იყოს კონკრეტული პირისთვის ზიანის მიმყენებელი და მისი სახელის გამტეხი. ამ დროს ზიანი ეფუძნება სუბიექტურ აღქმას, იგი არღვევს ადამიანის სიმშვიდეს და ხელს უშლის, იცხოვროს კომფორტულ გარემოში. შესაბამისად, ცილისწამების შედეგად შელახული სახელის, პატივის დაცვის მიზეზი, მიზანი არის ემოციური და მორალური ზიანის კომპენსირება გავრცელებული ცილისმწამებლური ინფორმაციის სიმცდარის მტკიცების გზით. ამასთან, ამგვარი ზიანის ანაზღაურება ემსახურება სწორედ იმ პირის ინტერესებს, რომელმაც ზიანი განიცადა. პასუხისმგებლობაც მხოლოდ მაშინ დადგება, თუ უშუალოდ ცილისწამების ობიექტი, როგორც მოსარჩელე (კერძო პირი) დაამტკიცებს სასამართლოში, რომ მასზე გავრცელებული განცხადება ეფუძნება არსებითად მცდარ ფაქტს, ამასთან, რომ უშუალოდ მან განიცადა ზიანი.

32. ამ პირობების დაკმაყოფილება გარდაცვლილი პირის შემთხვევაში შეუძლებელია. განცხადება არის თუ არა არსებითად მცდარი ფაქტის შემცველი, იმავდროულად, აყენებს თუ არა პირს ზიანს და უტეხს თუ არა მას სახელს, ეს, პირველ რიგში, სწორედაც რომ იმ პირის შეფასების საგანს წარმოადგენს, რომლის თაობაზეც გაკეთდა განცხადება. მას ობიექტურად აქვს ყველაზე სწორი ინფორმაცია, სიმართლეა თუ სიცრუე მის შესახებ განცხადებაში მოყვანილი ფაქტი, ამასთან, უშუალოდ მას შეუძლია იმის შეგრძნება, განცდა, ზიანს აყენებს თუ არა მას ეს განცხადება და რა ტიპის ზიანია ეს. გარდაცვლილ პირს ამის შესაძლებლობა ობიექტურად არ აქვს.

33. სუბიექტურად შეფასებადია, განცხადება არის თუ არა განცხადების ადრესატის სახელის გამტეხი. ბუნებრივია, ადამიანები ინდივიდუალურად და სუბიექტურად, მათ შორის, მათი პირადი თვისებების, ხასიათის, ინტელექტის და ემოციური მდგომარეობის მიხედვით აღიქვამენ და აფასებენ ფაქტებს, მოვლენებს. ამიტომ ერთი და იგივე განცხადება, ფაქტი რადიკალურად განსხვავებულად შეიძლება იყოს აღქმული, შეგრძნებული, შეფასებული სხვადასხვა პირების მიერ. მაგალითად, თუ პირზე გავრცელდა ინფორმაცია, რომ ის არის ქურდული სამყაროს წევრი, მაშინ როდესაც სინამდვილეში ეს ასე არ არის, ერთმა ადამიანმა, მასზე ასეთი მცდარი განცხადება შეიძლება ძალიან მტკივნეულად აღიქვას და აუცილებლად იდავოს სასამართლოში, ხოლო მეორემ საერთოდ არ მიაქციოს ყურადღება ან შესაძლოა, ეს სულაც არ ჩათვალოს სახელის გამტეხ ინფორმაციად, მიუხედავად იმისა, რომ ამ პირის ოჯახის წევრებისთვის, მისი ახლობლებისთვის ეს სწორედაც რომ ღირსების შემლახველ ცნობებად შეიძლება იქნეს აღქმული. შესაბამისად, ასეთი ინფორმაციის ამ პირის გარდაცვალების შემდეგ გავრცელების შემთხვევაში, ის რაზეც ეს პირი სიცოცხლეში არ იდავებდა, მისმა ოჯახის წევრებმა შეიძლება მისი სახელის გამტეხ განცხადებად მიიჩნიონ და დავა დაიწყონ სასამართლოში. ის, რაც ერთი ადამიანის აზრით რეპუტაციის შემლახველია, მეორესთვის ეს შეიძლება ასე სულაც არ იყოს, ინდიფერენტული იყოს ამის მიმართ და არა მხოლოდ სასამართლოში არ იდავოს, არამედ საჯაროდ პასუხის გაცემაც არ ჩათვალოს საჭიროდ. შესაბამისად, რასაც გარდაცვლილი პირის უახლოესი ადამიანი მისი რეპუტაციის შემლახავად მიიჩნევდა, გარდაცვლილს სიცოცხლეში შესაძლოა ყურადღებაც კი არ მიექცია, მით უფრო, სასამართლოში დავა არ ჩაეთვალა საჭიროდ.

34. მაშასადამე, ადამიანის პატივის, სახელის და რეპუტაციის უფლება, შესაბამისად, ცილისმწამებლური განცხადებებისაგან თავის დაცვა, უკიდურესად პერსონალური ხასიათისაა. პატივის და რეპუტაციის სავარაუდო დარღვევისას შესაძლებელია წარმოიდგინო სხვა ადამიანის (ცილისწამების ობიექტის) ემოციური მდგომარეობა, მისი გრძნობები, მაგრამ, ბუნებრივია, შეუძლებელია ყოველ კონკრეტულ შემთხვევაში ეს ზუსტად ისე გაიაზრო და განიცადო, როგორც უფლების მატარებელმა. სხვის მაგივრად მისი სავარაუდო მდგომარეობის, გრძნობების, ემოციების გააზრება ადამიანმა ისევ საკუთარი პიროვნებიდან, საკითხებისადმი საკუთარი დამოკიდებულებიდან და ემოციური მდგომარეობიდან გამომდინარე შეიძლება შეაფასოს და გაიაზროს, ანუ ისევ თავად (და არა უფლების მატარებელი) იყოს შეფასების კრიტერიუმების შემრჩევი, რაც ცალკეულ შემთხვევაში შესაძლოა დაემთხვეს, მაგრამ სრულად და ყოველთვის ვერ იქნება სხვა ადამიანების აღქმის, ემოციის, ღირებულებების, აზროვნების წესის იდენტური. ვინაიდან ყველა ადამიანი ინდივიდუალურია, განსაკუთრებით შეუძლებელია ადამიანების გრძნობების, ემოციების და, მით უფრო, აზროვნების იდენტურობის მიღწევა, შესაბამისად, აბსურდულია ამის მტკიცებაც. მაშინაც კი, როდესაც ადამიანები ერთნაირად იქცევიან, შესაძლოა სულ სხვადასხვაგვარად ფიქრობენ, გრძნობენ და მათი იდენტური ქცევის მიზეზიც განსხვავებული იყოს. ვინაიდან სხვისი პირადი გრძნობებისა და ემოციის ობიექტური ხარისხით შეფასება შეუძლებელია, შესაბამისად, შეუძლებელია იმის განსაზღვრა, თუ რა ჩაითვლებოდა გარდაცვლილი პირის შეურაცხყოფად, რადგან ემოცია და გრძნობები მკაცრად სუბიექტური სფეროა.

35. შესაბამისად, უფლების პერსონალური ხასიათიდან გამომდინარე, შეუძლებელია გარდაცვლილი პირის ნაცვლად, მისმა, თუნდაც ყველაზე ახლობელმა, მისსავე საუკეთესო ინტერესების დაცვის კეთილსინდისიერად აღსრულების ფარგლებში, ზუსტად იცოდეს, რას ჩათვლიდა გარდაცვლილი პირი პატივის/რეპუტაციის შემლახველად, რას განიცდიდა ცოცხალი რომ ყოფილიყო და მიიღებდა თუ არა ის მორალურ ზიანს კონკრეტული განცხადების შედეგად. შეუძლებელია გარდაცვლილი პირის ნამდვილი ნების დადგენა, რადგან ყოველი ადამიანი თავად განსაზღვრავს რა არის მისთვის კონკრეტულ მომენტში მნიშვნელოვანი, რა სახით გადაწყვეტს მისი სიკეთის დაცვას.

36. გარდა ამისა, როგორც აღინიშნა, შესაძლოა, მხოლოდ გარდაცვლილი პირი ფლობდეს სწორ ინფორმაციას. შედეგად, ის განცხადება, რომელიც მის ახლობელს ცილისმწამებლურად, ანუ არსებითად მცდარ ინფორმაციად მიაჩნია, სინამდვილეში შესაძლოა სწორ, ნამდვილ ფაქტებს ეფუძნებოდეს და, შესაბამისად, სულაც არ იყოს ცილისმწამებლური, რის გამოც, გარდაცვლილი სიცოცხლეში არ იდავებდა. განცხადება ეფუძნება თუ არა არსებითად მცდარ ფაქტს, უმეტეს შემთხვევაში, ყველაზე უკეთ მხოლოდ განცხადების უშუალო ადრესატმა შეიძლება იცოდეს, მხოლოდ მან იცის საკუთარ თავზე პირუთვნელი სიმართლე, რის გამოც, მას აქვს ყველაზე ობიექტური საფუძველი იდავოს ან არა სასამართლოში, კონკრეტული ზიანის გამო. ბუნებრივია, არ უნდა გამოვრიცხოთ, რომ სიმართლე გარდაცვლილის იდენტურად იცოდნენ მისმა უახლოესმა ადამიანებმაც, მაგრამ იმ შემთხვევაშიც კი, თუ ახლობლებს შეუძლიათ სიმართლის მტკიცება (აქვთ საკმარისი მტკიცებულებები), იმის მტკიცება მაინც შეუძლებელია, რომ პირი ცოცხალი რომ ყოფილიყო, აუცილებლად იდავებდა სასამართლოში.

37. მაშასადამე, პირის სიცოცხლეში მისი პატივისა და რეპუტაციის უფლება მისი ინდივიდუალური სფეროა, შესაბამისად, ის სუბიექტურად იღებს და აფასებს ამა თუ იმ მოვლენას, ნების არსებობის შემთხვევაში კი მიმართავს სასამართლოს. გარდაცვლილი პირის შემთხვევაში კი, არც მოვლენის შეფასების სუბიექტური შესაძლებლობა არსებობს და არც თავად ნება, იდავოს ცილისმწამებლური განცხადების თაობაზე. ნიშანდობლივია ის, რომ ღირსება და პატივი პირადი ხასიათის უფლებაა და არ გადადის ახლობლებზე, ეს აღნიშნა როგორც მოსარჩელემ, ისე მოპასუხემ.

38. ასეთ პირობებში, ცხადია, განსხვავებულია გარდაცვლილი პირების ინტერესების დაცვისას დაპირისპირებულ ინტერესებს შორის კონსტიტუციური ბალანსი. ზოგადად, კონფლიქტი ისეთ კონსტიტუციურ ღირებულებებს შორის, როგორებიცაა ადამიანის სახელის, რეპუტაციის, პატივის უფლება და გამოხატვის თავისუფლება, ობიექტურად გარდაუვალია. ასეთ დროს კონსტიტუციის მიზანი არის მათი გონივრული დაბალანსება, ორივე სიკეთის უზრუნველყოფა, ხოლო ხელისუფლების ვალდებულებაა ასეთი ბალანსის დაცვა.

39. გამოხატვის თავისუფლება დემოკრატიული და სამართლებრივი სახელმწიფოს საფუძველია, რადგან მის გარეშე შეუძლებელია ადამიანის თვითრეალიზაცია - გამოხატვის თავისუფლება თითოეული ადამიანის განვითარების და მთლიანად საზოგადოების პროგრესის აუცილებელი საფუძველია, სწორედ ის ქმნის საზოგადოებაში დემოკრატიული ღირებულებების გაზიარების პერსპექტივას. „გამოხატვის თავისუფლების უფლება დემოკრატიული საზოგადოების ფუნდამენტურ და ფუნქციურ ელემენტს წარმოადგენს, ის საზოგადოების განვითარების, ადამიანის უფლებების უზრუნველყოფისათვის აუცილებელ საფუძველს ქმნის. [...] ამ უფლებით თანაბარი და სრულფასოვანი სარგებლობის შესაძლებლობა საზოგადოების ღიაობის და დემოკრატიულობის ხარისხს განსაზღვრავს“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2011 წლის 18 აპრილის №2/482,483,487,502 გადაწყვეტილება საქმეზე „მოქალაქეთა პოლიტიკური გაერთიანება „მოძრაობა ერთიანი საქართველოსთვის“, მოქალაქეთა პოლიტიკური გაერთიანება „საქართველოს კონსერვატიული პარტია“, საქართველოს მოქალაქეები – ზვიად ძიძიგური და კახა კუკავა, საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაცია, მოქალაქეები დაჩი ცაგურია და ჯაბა ჯიშკარიანი, საქართველოს სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-25).

40. იმავდროულად, თავისუფალი სიტყვა იმით ფასობს, ანუ სწორედ იმაში გამოიხატება სიტყვის თავისუფლება, რომ ის მოიცავს არა მხოლოდ ისეთ მოსაზრებებს თუ გამონათქვამებს, რომლებიც ყველასათვის მისაღებია, დადებითად აღიქმება, მთლიანად საზოგადოების ან თუნდაც მისი დიდი ნაწილის, უმრავლესობის აზრს და გემოვნებას ეხმიანება, არ ითვლება საჩოთიროდ, არამედ მოიცავს ისეთ იდეებს, აზრებს თუ გამონათქვამებსაც, რომლებიც მიუღებელია ხელისუფლებისთვის, საზოგადოების ნაწილისთვის თუ ცალკეული ადამიანებისთვის, შოკის მომგვრელია, რომელმაც შეიძლება აღაშფოთოს საზოგადოება, ადამიანები, წყენაც კი მიაყენოს მათ, გამოიწვიოს საზოგადოებაში ვნებათა ღელვა, ასევე იგი მოიცავს კრიტიკას და სარკაზმსაც. ასეთია ტოლერანტობის, პლურალიზმის, შემწყნარებლობის მოთხოვნები, რომლებიც დემოკრატიის საზრდოობისთვის შეუცვლელი წყაროა.

41. თითოეული ადამიანი ინდივიდუალურია, განუმეორებელია, განსხვავებულია და სწორედ ეს ქმნის შანსს მრავალფეროვნებისა და, მაშასადამე, პროგრესისთვის. ამიტომ შეუძლებელია იმ მოსაზრებების თუ გამონათქვამების შემოფარგვლა და ამომწურავად იდენტიფიცირება, ტერმინოლოგიის განსაზღვრა, რომელიც მთლიანად საზოგადოებისთვის, ყველა ადამიანისთვის მისაღებია. მით უფრო დაუძლეველი ამოცანაა ასეთ მოსაზრებებზე ხელოვნურად შეთანხმება ან უპირობოდ გაზიარების დავალდებულება, შედეგად კი, ყველაფერი დანარჩენის კანონის მიღმა გამოცხადება. ეს არა მხოლოდ დაუშვებელია, არამედ შეუძლებელიც. ვერც ერთი ხელისუფალი და ვერც ერთი კანონი ვერ შეცვლის ადამიანის ბუნებას, მის იმანენტურ თვისებას, განვითარდეს საკუთარი უნარების, შესაძლებლობების, გემოვნების, სურვილების შესაბამისად. ამიტომ სახელმწიფოს არ გააჩნია უფლებამოსილება, დაყოს აზრები „მართებულ“ თუ „არამართებულ“, „სასურველ„ თუ „არასასურველ“ და სხვა სახის კატეგორიებად. თუ ადამიანს არ შეუძლია იმის თქმა, რასაც ფიქრობს ან თუ მას აიძულებენ თქვას ის, რასაც არ ეთანხმება, ამით შეურაცხყოფენ ადამიანის უფლებების საფუძველთა საფუძველს – მის ღირსებას. „თავისუფალი საზოგადოება შედგება თავისუფალი ინდივიდებისაგან, რომლებიც ცხოვრობენ თავისუფალ ინფორმაციულ სივრცეში, თავისუფლად აზროვნებენ, აქვთ დამოუკიდებელი შეხედულებები და მონაწილეობენ დემოკრატიულ პროცესებში, რაც აზრთა გაცვლა-გამოცვლასა და პაექრობას გულისხმობს. ნებისმიერ ადამიანს უფლება აქვს, გამოხატოს თავისი აზრი ან თავი შეიკავოს მისი გამოხატვისაგან. კონსტიტუცია ამ მიმართებით კატეგორიულია – ის კრძალავს ადამიანის დევნას აზრის გამო, ასევე მის იძულებას, რომ გამოთქვას აზრი. ეს არის მკაცრი დანაწესი სახელმწიფოს, მისი ორგანოების მიმართ, რომელიც გამონაკლისს არ უშვებს. დემოკრატიული პროცესის მამოძრავებელია ის ძალა, სულიერი გავლენა, რომელიც აზრისათვის არის დამახასიათებელი“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2007 წლის 26 ოქტომბრის №2/2-389 გადაწყვეტილება საქმეზე “საქართველოს მოქალაქე მაია ნათაძე და სხვები საქართველოს პარლამენტისა და საქართველოს პრეზიდენტის წინააღმდეგ“, II-13).

42. თავისუფალ სიტყვას, პირველ რიგში, უზრუნველყოფს ადამიანების აზროვნების თავისუფლება და შემწყნარებლობა ერთმანეთის მიმართ. სხვათა მოსაზრებების პატივისცემა, მათ შორის, საკუთარი თავისთვის, პირადი თავისუფლებისთვის და, საბოლოოდ, თავისუფალი საზოგადოებისთვის გვჭირდება.

43. ამიტომ როგორც საზოგადოების, ასევე თითოეული ინდივიდის განვითარებას მოსაზრებათა, იდეათა თავისუფალი ბაზარი უზრუნველყოფს. აზრთა პლურალიზმი, განსხვავებულ შეხედულებათა მუდმივი ჭიდილი ქვეყანაში მიმდინარე დემოკრატიული პროცესის სასიცოცხლო ელემენტია. „პლურალიზმი და განსხვავებული აზრების შემწყნარებლობა წარმოადგენს დემოკრატიული საზოგადოების განმასხვავებელ ძირითად ნიშნებს და მის საყრდენს“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2011 წლის 22 დეკემბრის №1/1/477 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-43). იქ, სადაც თავისუფალი სიტყვა უზრუნველყოფილი არ არის, სადაც როგორც ხელისუფლებამ, ისე საზოგადოებამ არ იცის მისი (თავისუფალი სიტყვის) ფასი, არ არის სივრცე განვითარებისთვის, თავისუფლებისთვის.

44. თუმცა თავისუფლება, იმავდროულად, უზარმაზარი პასუხისმგებლობაა, რადგან ის ყველა ადამიანისთვის ერთნაირი სიკეთეა, ერთნაირი ღირებულებაა. თავისუფალი საზოგადოება თითოეული ინდივიდის თავისუფლებას ეფუძნება, ამიტომ ადამიანებმა უნდა შეძლონ, იცხოვრონ ერთმანეთის თავისუფლების პატივისცემით. შესაბამისად, არც ერთი ადამიანის თავისუფლება არ შეიძლება ეფუძნებოდეს სხვისი თავისუფლების ხელყოფას. ამიტომ გამოხატვის თავისუფლების ზღვარიც სხვათა უფლებებია. გამოხატვის თავისუფლების, როგორც საზოგადოების, ისე ინდივიდის განვითარებისთვის, უდიდესი მნიშვნელობის მიუხედავად, ის არ სარგებლობს თავისთავადი უპირატესობით რომელიმე სხვა კონსტიტუციურ სიკეთესთან მიმართებით. მაშინ როდესაც ამ უფლებით შეუზღუდავად სარგებლობამ რეალური დარღვევის საფრთხე შეიძლება შეუქმნას ამა თუ იმ უფლებას, გამოხატვის თავისუფლებაც შეიძლება შეიზღუდოს და ესეც დემოკრატიის ერთი-ერთი მთავარი წესია. „ამ უფლების [...] შეზღუდვა დასაშვებია კონსტიტუციით გათვალისწინებული ლეგიტიმური საფუძვლის არსებობის, სხვა კონსტიტუციური უფლებებისა და პრინციპების უზრუნველყოფის მიზნით. ...არსებობს კონსენსუსი დემოკრატიულ საზოგადოებაში გამოხატვის თავისუფლების მნიშვნელობასთან მიმართებით, თუმცა ამ უფლების გამოვლინება ხშირად კონფლიქტში მოდის სხვათა უფლებებთან, ან საზოგადოების ინტერესებთან“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2011 წლის 18 აპრილის №2/482,483,487,502 გადაწყვეტილება საქმეზე „მოქალაქეთა პოლიტიკური გაერთიანება „მოძრაობა ერთიანი საქართველოსთვის“, მოქალაქეთა პოლიტიკური გაერთიანება „საქართველოს კონსერვატიული პარტია“, საქართველოს მოქალაქეები – ზვიად ძიძიგური და კახა კუკავა, საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაცია, მოქალაქეები დაჩი ცაგურია და ჯაბა ჯიშკარიანი, საქართველოს სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ, II-25, 26). „გამოხატვის თავისუფლება შეიძლება შეიზღუდოს, როდესაც გამოხატვა კვეთს ზღვარს, გავლებულს გამოხატვის თავისუფლებასა და სხვის უფლებას შორის“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2009 წლის 10 ნოემბრის №1/3/421,422 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები გიორგი ყიფიანი და ავთანდილ უნგიაძე საქართველოს პარლამენტის წინააღდმეგ“, II-6).

45. კონსტიტუციური წესრიგი არ იცნობს იერარქიას ადამიანის უფლებებს შორის, კონსტიტუცია არ ითვალისწინებს და ვერ დაუშვებს რომელიმე უფლების თავისთავად უპირატესობას სხვა უფლებასთან/უფლებებთან მიმართებით. „უფლება ის ლეგიტიმური ინტერესია, რომელიც ამართლებს დემოკრატიულ საზოგადოებაში სხვა პირის თავისუფლების შეზღუდვას“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2009 წლის 10 ნოემბრის №1/3/421,422 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს მოქალაქეები გიორგი ყიფიანი და ავთანდილ უნგიაძე საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-1).

46. ამიტომ, მიუხედავად გამოხატვის თავისუფლების უდიდესი მნიშვნელობისა, როგორც დემოკრატიული საზოგადოებისათვის, ისე თითოეული ადამიანის პიროვნული ავტონომიისა და თვითრეალიზაციისთვის, ცალკეულ შემთხვევაში სახელმწიფო უფლებამოსილია და ვალდებულიც, ჩაერიოს გამოხატვის თავისუფლებაში, რათა უზრუნველყოს სხვათა ავტონომიის პატივისცემა, ცალკეული ინდივიდებისა თუ საზოგადოების ლეგიტიმური ინტერესების დაცვა. „ინდივიდის თავისუფლების იდეა სიცოცხლისუნარიანია მხოლოდ სხვათა უფლებებით და თავისუფლებებით, ასევე სხვა ლეგიტიმური ინტერესებით შეზღუდვის პირობებში. შესაბამისად, უფლებათა უმრავლესობის შეზღუდვა აუცდენელია, რადგან მათი რეალიზაცია ხშირად წარმოშობს ღირებულებათა კონფლიქტს. ღირებულებათა კონფლიქტის სირთულე ზუსტად იმაში მდგომარეობს, რომ ერთმანეთს უპირისპირდება კანონიერი ინტერესები, რაც ნიშნავს იმას, რომ ორივე მხარეს გააჩნია უფლება ამ ინტერესების დაცვაზე და მოლოდინიც, რომ მისი კანონიერი ინტერესი რეალიზებადი იქნება. ამ დილემიდან გამოსავალი დემოკრატიულ საზოგადოებაში ერთადერთია – სამართლიანი ბალანსის მიღწევა. მაშინ როდესაც ინტერესების დაპირისპირება აუცდენელია, წარმოიშობა მათი ჰარმონიზაციის, სამართლიანი დაბალანსების აუცილებლობა“ (საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2011 წლის 22 დეკემბრის №1/1/477 გადაწყვეტილება საქმეზე „საქართველოს სახალხო დამცველი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“, II-45).

47. მაშასადამე, გამოხატვის თავისუფლების უდიდესი მნიშვნელობის მიუხედავად, ის არ არის აბსოლუტური და შეიძლება შეიზღუდოს სხვათა უფლებების, მათ შორის, რეპუტაციის დასაცავად.

48. გამოხატვის თავისუფლების სრულყოფილად განხორციელების უზრუნველყოფა და ამ თავისუფლებით ეფექტურად სარგებლობა, სხვათა კანონიერი ინტერესების გათვალისწინებითა და პატივისცემით, ადამიანის ღირსების, როგორც ფუნდამენტური ღირებულების სიცოცხლისუნარიანობის აუცილებელი საფუძველია და, ამდენად, ერთნაირად წარმოადგენს გამოწვევას სახელმწიფოს, ადამიანების და მთლიანად საზოგადოებისთვის.

49. როგორც უკვე აღინიშნა, გამოხატვის თავისუფლება შეიძლება შეიზღუდოს ადამიანის სახელის, პატივის, რეპუტაციის დაცვის მიზნით, მათ შორის, სასამართლოში დავის გზით. კითხვის ნიშნის ქვეშ არ დგას ადამიანის პატივის უფლების დაცვის ლეგიტიმური ინტერესი, როდესაც ის ცილისწამების მსხვერპლი ხდება. თუმცა აქვე უნდა აღინიშნოს, რომ გამოხატვის თავისუფლების უსაფუძვლოდ და მომეტებულად შეზღუდვის თავიდან აცილების მიზნით, ხელისუფლება ვალდებულია, ჩაერიოს ამ თავისუფლებაში მხოლოდ მაშინ, როდესაც ადამიანის სახელის და რეპუტაციის უფლებას საფრთხე რეალურად ემუქრება, ამასთან, მხოლოდ იმ ინტენსივობით და ფორმით, რაც ობიექტურად საკმარისია ამ სიკეთის დასაცავად. მაშასადამე, ისევე როგორც ზოგადად, გამოხატვის თავისუფლებაში ჩარევა გამართლებულია მხოლოდ მაშინ და იმ ფორმით, როდესაც და რა ინტენსივობითაც ეს აუცილებელია დემოკრატიულ საზოგადოებაში.

50. ზოგადად, სიტყვის მართლმსაჯულების ობიექტად ქცევა უკიდურეს შემთხვევაში უნდა ხდებოდეს, როდესაც ეს ობიექტურად აუცილებელია. არ შეიძლება გამოხატვის თავისუფლების შეზღუდვა მართლმსაჯულების გზით მხოლოდ იმის გამო, რომ არ ვეთანხმებით, გვეშინია, გვძულს, მიგვაჩნია, რომ საზოგადოების მორალისა თუ ტრადიციების შეუსაბამოა. გამოხატვის თავისუფლების და, მაშასადამე, დემოკრატიის სიცოცხლისუნარიანობისთვის განსაკუთრებული სიფრთხილე სწორედ ასეთი ნეგატიური განწყობებისა თუ დამოკიდებულებების განმაპირობებელი მოსაზრებების მიმართ სამართლის დამოკიდებულებას მართებს. გამოხატვის თავისუფლების დაბალანსების საუკეთესო გზა ისევ გამოხატვაა – რადგან ნებისმიერი მოსაზრება, გამონათქვამი, რომელსაც არ ეთანხმები, არ მოგწონს ან, შენი აზრით, სიმართლეს არ შეესაბამება, შეიძლება უარყო საწინააღმდეგო მოსაზრებებითა და იდეებით, რომელთაც იზიარებ, მოგწონს ან სწორად მიგაჩნია.

51. სწორედ საჯარო დისკუსია, განსხვავებულ იდეათა ჭიდილი, დაპირისპირებული მოსაზრებების კონკურენცია აჯანსაღებს ჭეშმარიტების ძიების პროცესს, უზრუნველყოფს სიტყვის თავისუფლებას, მაშინ, როდესაც სასამართლო დავა სიტყვის სისწორე-სიმცდარის დადგენის მიზნით, მით უფრო მაშინ როდესაც სიტყვის სისწორის ექსპერტიზა იმთავითვე მყიფე კრიტერიუმებს ეფუძნება, საფრთხეს უქმნის სიტყვის თავისუფლებას.

52. როგორც აღინიშნა, გამოხატვის თავისუფლება ერთნაირად იცავს ყველა ადამიანის თითოეულ მოსაზრებას, ურთიერთწინააღმდეგობრივს, დაპირისპირებულს თუ თანმხვედრს. ნებისმიერ თემაზე, საკითხზე თავისუფალი დისკუსიისას მცდარი მოსაზრებების, კომენტარების თავიდან აცილება ობიექტურად შეუძლებელია, ადამიანებს აქვთ შეცდომის (მცდარი მოსაზრებების გამოთქმის) უფლება. ასეთის არარსებობის პირობებში მართალი სიტყვაც დაიკარგება, რადგან სწორი, უალტერნატივო მოსაზრებების ძიების პროცესში და მცდარი მოსაზრებების გამოთქმის შიშის გამო, მართალი სიტყვა ან ძალიან დააგვიანებს ან სულაც გამოუთქმელი დარჩება.

53. მაშასადამე, მხოლოდ თავისუფალი სიტყვა შობს თავისუფალ სიტყვას, მისი დაუსაბუთებელი შეზღუდვა კი აღატაკებს ჭეშმარიტების ძიების პროცესს, ავიწროებს სივრცეს თავისუფალი განვითარებისათვის, აკნინებს დემოკრატიის არსს.

54. როგორც აღინიშნა, ინტერესები, რომელთა დაცვის საჭიროებაც ცილისწამების დროს აქტუალურია, ობიექტური გარემოებებიდან გამომდინარე, არ არსებობს გარდაცვლილი პირის შემთხვევაში. შედეგად, გარდაცვლილის ცილისწამების თაობაზე სასამართლო დავის დაშვების შემთხვევაში გამოხატვის თავისუფლებას გაუმართლებელი ტვირთი დაეკისრება, საფრთხე შეექმნება თავისუფალ სიტყვას. პირები/პირთა ჯგუფები მომეტებულ სიფრთხილეს გამოიჩენენ გარდაცვლილი პირის თაობაზე კომენტარების გაკეთებისას, ინფორმაციის გავრცელებისას, ვინაიდან მათ ექნებათ შიში იმისა, რომ გარდაცვლილის ოჯახის წევრები ან ახლობლები არაადეკვატურად, არასწორად შეაფასებენ როგორც ფაქტებს (ვინაიდან მათ შეიძლება უბრალოდ არ იცოდნენ სიმართლე), ისე გარდაცვლილის ემოციას, გრძნობას, შესაბამისად, მათ შეიძლება იდავონ მაშინაც, როდესაც განცხადება არ არის ცილისმწამებლური, ეყრდნობა ნამდვილ ფაქტებს ან/და როდესაც პირი, ვისზეც ინფორმაცია გავრცელდა (გარდაცვლილი პირი), არ იდავებდა.

55. ცხადია, საკონსტიტუციო სასამართლო კითხვის ნიშნის ქვეშ არ აყენებს გამოხატვის თავისუფლების შეზღუდვის შესაძლებლობას ადამიანის პატივისა და ღირსების სასამართლოში დაცვის გზით, როდესაც ეს უკიდურესად აუცილებელია და ობიექტურად შესაძლებელი. ასეთ პირობებში უდავოა მართლმსაჯულების მნიშვნელობა და პოზიტიური როლი ცილისწამებისაგან ადამიანის დაცვის პროცესში. თუმცა პირის გარდაცვალების შემდეგ მასზე გავრცელებული ინფორმაციის სისწორისა თუ ცილისმწამებლური ხასიათის სასამართლოში გარკვევისთვის არ არსებობს არც ობიექტური საფუძველი და არც ეფექტური ინსტრუმენტები. კომპრომისი სიტყვის თავისუფლებასთან უადგილოა და სიტყვის დამაზარალებელია, თუ მართლმსაჯულება მაღალი ალბათობით საეჭვო, სათუო მოსაზრებებს და ემოციებს დაეფუძნება.

56. მაშასადამე, როგორც უფლების ბუნება, ისე კონსტიტუციით დადგენილი ბალანსი არ იძლევა გარდაცვლილი პირის პატივის უფლების სუბიექტად მიჩნევის შესაძლებლობას. შესაბამისად, არ არსებობს საფუძველი ამ სიკეთის სასამართლოში დაცვისთვისაც.

57. იმავდროულად, ბუნებრივია, არ შეიძლება მოსარჩელის იმ მოსაზრების უგულებელყოფა, რომ დიდი მნიშვნელობა აქვს გარდაცვლილ პირზე კეთილი ხსოვნის შენარჩუნებას. არასწორი იქნებოდა იმის დაშვება ან მოტივირება, ხელშეწყობა, რომ გარდაცვალების შემდეგ თავისუფლად ხდებოდეს პირის დაუსაბუთებელი ბრალდება, მასზე არსებითად მცდარი განცხადებების გავრცელება. ცხადია, არსებობს იმის ალბათობა, რომ არაკეთილსინდისიერმა პირებმა ისარგებლონ ამგვარი შესაძლებლობით და დაუსაბუთებელი, ცილისმწამებლური განცხადებები გაავრცელონ გარდაცვლილ პირზე. მნიშვნელოვანია, რომ ის, რის თქმასაც მოერიდებოდნენ ადამიანის სიცოცხლეში და რასაც ვერ დააბრალებდნენ მართლმსაჯულების წინაშე წარდგომის და დავის წაგების შიშით, სრულიად უსაფუძვლოდ არ დააბრალონ ადამიანს გარდაცვალების შემდეგ შურისძიების ან სხვა მოტივით.

58. ამასთან, არაგონივრული იქნებოდა იმის მტკიცებაც, რომ განზრახ არასწორი ინფორმაციის საზოგადოებისთვის მიწოდება გამოხატვის თავისუფლებას ან საზოგადოების განვითარებას წაადგება. მიუხედავად იმისა, რომ ტყუილის თქმა ასევე გამოხატვის თავისუფლების ნაწილია, არ შეიძლება საზოგადოების ინტერესებში იყოს უაპელაციო ტყუილის, როგორც მართალი ინფორმაციის მიწოდება, ფაქტების დამახინჯება. არ არსებობს ობიექტური ინტერესი, საზოგადოებამ იცოდეს კონკრეტულ ადამიანზე არასწორი, მცდარი, ყალბი ინფორმაცია და იღებდეს მას როგორც სწორს.

59. თუმცა ზემოაღნიშნული სიკეთეების მნიშვნელობა მათ გარდაცვლილის უფლებად ვერ აქცევს და ვერც გამოხატვის თავისუფლებაში ასეთი ფორმით ჩარევას გაამართლებს. როგორც აღინიშნა, გარდაცვლილს ობიექტურად არ აქვს შესაძლებლობა, შეიგრძნოს, შეაფასოს, გააანალიზოს ასეთი ინფორმაცია, შესაბამისად, განიცადოს კონკრეტული ზიანი.

60. გარდაცვლილზე კეთილი ხსოვნის შენარჩუნების უმნიშვნელოვანესი ბერკეტი ისევ გამოხატვის თავისუფლება და თავისუფალი სიტყვის ფორუმია, სადაც გარდაცვლილის ახლობლებს შეუძლიათ გაავრცელონ სწორი ვერსია და უარყონ ცილისმწამებლური ინფორმაცია, გამოთქვან საკუთარი მოსაზრებები.

61. გარდაცვლილი პირის მიმართ ცილისმწამებლური განცხადების წინააღმდეგ ყველაზე ეფექტური, შესაძლოა, საპასუხო განცხადება იყოს, რასაც მოსარჩელე მხარეც იზიარებს. მეტიც ის სარჩელში აღნიშნავს, რომ „კონსტიტუცია არ უნდა იძლეოდეს გარდაცვლილი ადამიანის პატივისა და ღირსების დაცვას ამაზე უფრო შორსმიმავალი საშუალებით“. ანუ მოსარჩელესაც გამოხატვის თავისუფლების შეზღუდვის და დაბალანსების ადეკვატურ და საკმარის მექანიზმად მიაჩნია ისევ გამოხატვის გზით მისი დაბალანსება, რაც, ერთი მხრივ, საკმარისი უნდა იყოს ცილისმწამებლური განცხადებებისგან თავის დასაცავად და, მეორე მხრივ, არათანაზომიერ ტვირთად არ დააწვება გამოხატვის თავისუფლებას.

62. თუმცა მოსარჩელე პრობლემას ხედავს მაშინ, თუ, მაგალითად, მედიასაშუალება უარს ამბობს საპასუხო განცხადების გავრცელებაზე ან სხვა დაწესებულება გარდაცვლილი ადამიანის შესახებ გავრცელებული ინფორმაციის შესწორებაზე. შესაბამისად, იმის გამო, რომ გარდაცვლილის ახლობლებს შესაძლოა ხელი არ მიუწვდებოდეთ იმ საჯარო ფორუმზე, სადაც თავდაპირველი ინფორმაცია გავრცელდა, მოსარჩელის აზრით, აღნიშნულის კომპენსირება სწორედ სასამართლოს განხილვის გზით უნდა იქნეს უზრუნველყოფილი. „სასამართლოში საქმის ინიცირება, რომელიც მიზნად ისახავს გავრცელებული ინფორმაციის სინამდვილის სადავოდ ქცევას, საზოგადოებისთვის საწინააღმდეგო შინაარსის ინფორმაციის მიწოდებას, ამის საუკეთესო საშუალებაა. მართალია, სასამართლოს უპირველესი ფუნქცია მართლმსაჯულების განხორციელებაა, თუმცა სხდომების საჯაროობის მახასიათებელი მას ინფორმაციის გავრცელების ფორუმად აქცევს. …რა საზოგადოებრივი სარგებელიც შეიძლება ამ საკითხზე საქმის სასამართლო განხილვას ჰქონდეს არის ის, რომ სასამართლო პროცესი არის საშუალება, რომლითაც როგორც დარბაზში დამსწრე საზოგადოების, ისე მედიის მეშვეობით მის გარეთ მყოფი აუდიტორიისათვის ცნობილი ხდება სიმართლის ორი განსხვავებული ვერსია. ამით საზოგადოება მრავალმხრივ ინფორმირებული ხდება და საკითხის გარშემო დამატებითი დისკუსიისთვის ხდება ბიძგის მიცემა. ამის შემდეგ, სასამართლოს შემაჯამებელი გადაწყვეტილებით, იმავე საზოგადოებას აქვს ასევე შესაძლებლობა, მოისმინოს ერთი ისტორიის ორი ვერსიიდან რომელია სწორი. …სასამართლო დავა არის ინსპირირება საზოგადოებისთვის მრავალფეროვანი, ყველა მხარის პოზიციის ამსახველი ინფორმაციის მისაღებად... იმ შემთხვევაშიც კი, თუ გარდაცვლილის ახლობელი წააგებს პროცესს, სასამართლო პროცესის მიმართ ყურადღების გამოწვევით მოსარჩელე მხარეს იმის შესაძლებლობა მაინც ექნება, სასამართლო ფორუმის მეშვეობით საზოგადოებრივ სამსჯავროზე გამოიტანოს სიმართლის გარდაცვლილი პირის სასარგებლო ვერსია“ - აღნიშნა მოსარჩელის წარმომადგენელმა. ამასთან, მისი აზრით, თუ ასეთი დავის შედეგი იქნება მხოლოდ გავრცელებული ცნობების უარყოფა ან შესწორება, არ მოხდება გამოხატვის თავისუფლებაში არაპროპორციული ჩარევა.

63. მოსარჩელის ასეთ მოსაზრებასთან დაკავშირებით საკონსტიტუციო სასამართლო რამდენიმე გარემოებაზე გაამახვილებს ყურადღებას.

64. სასამართლოს უპირველესი დანიშნულებაა მართლმსაჯულების განხორციელება და სადავო საკითხების სწორად გადაწყვეტა. ბუნებრივია, არ შეიძლება იმის უარყოფა, რომ საქმის ზეპირი, საჯარო განხილვა არის რა შესაძლებლობა პოზიციების დაპირისპირებისა, ერთმანეთის მოსაზრებების საკუთარი მოსაზრებებით უარყოფისა, ის საზოგადოებისთვის კონკრეტული საქმის გარემოებებთან დაკავშირებით გამოთქმული პოზიციების ხელმისაწვდომობის შესაძლებლობაცაა. თუმცა სწორედ ასეთ ინფორმაციაზე ხელმისაწვდომობა უზრუნველყოფს საზოგადოების მხრიდან მართლმსაჯულების ეფექტურ კონტროლს, ამასთან, შეჯიბრებითი და საჯარო პროცესი დაპირისპირებული მოსაზრებებისა და მტკიცებულებების შეჯერების საფუძველზე უზრუნველყოფს სწორი გადაწყვეტილების მიღების შესაძლებლობას. შედეგად, საქმის ზეპირი მოსმენა და შეჯიბრებითობა, როგორც სამართლიანი სასამართლოს უფლების უმნიშვნელოვანესი უფლებრივი კომპონენტი, წარმოადგენს ეფექტურ ინსტრუმენტს სწორი და სამართლიანი მართლმსაჯულების მიღწევისთვის/განხორციელებისთვის.

65. იმავდროულად, საქმის საჯარო განხილვა, შეჯიბრებითი ზეპირი პროცესი არ შეიძლება გამოყენებულ იქნეს მხოლოდ და მხოლოდ საზოგადოების ინფორმირების მიზნებისათვის, თუ ამის შედეგი არ არის/ვერ იქნება საქმეზე სწორი გადაწყვეტილების მიღების ხელშეწყობა, რადგან ასეთ პირობებში სასამართლო დასცილდება თავის პირველად, უშუალო და ერთადერთ დანიშნულებას – მართლმსაჯულების განხორციელების გზით მიიღოს სამართლიანი, ობიექტური გადაწყვეტილება. იმ პირობებში, როდესაც სასამართლო, მაღალი ალბათობით, ვერ იქნება უზრუნველყოფილი დავის საფუძვლიანი ინიცირებით და სწორი, ობიექტური გარემოებებით, მაშინ სასამართლო სხდომის გამართვას არც საფუძველი აქვს და არც მიზანი.

66. მაშასადამე, საჯაროობა და შეჯიბრებითობა არის მართლმსაჯულების ინსტრუმენტები, რომლებიც აუცილებელია სწორი გადაწყვეტილების მისაღებად, რომლის ეფექტი ასევე არის საზოგადოების ინფორმირების შესაძლებლობა. თუმცა ეს უკანასკნელი არ არის/ვერ იქნება საჯარო პროცესის განყენებული და ერთადერთი მიზანი, პირიქით, სწორედ ეს უნდა იქნეს გამოყენებული როგორც შესაძლებლობა მართლმსაჯულების ინტერესებში.

67. აღსანიშნავია, რომ გამოხატვის თავისუფლების, როგორც გარდაცვლილის სახელის და რეპუტაციის დასაცავად ეფექტური ინსტრუმენტის გამოყენების გარდა, გარდაცვლილის ახლობლებს აქვთ კონსტიტუციური უფლება, მიმართონ სასამართლოს, თუ გარდაცვლილის თაობაზე გავრცელებული ინფორმაცია, იმავდროულად, მათ პირად უფლებებს არღვევს. ასეთ დროს ობიექტურად დასაბუთებადი უნდა იყოს მათი პირადი უფლებების დარღვევა. ყოველ კონკრეტულ შემთხვევაში ინდივიდუალურ მიდგომასა და შეფასებას მოითხოვს, გარდაცვლილის თაობაზე ესა თუ ის განცხადება რამდენად შეიძლება შემხებლობაში იყოს მისი ოჯახის წევრების პირად უფლებებთან და რამდენად მჭიდრო, გარდაუვალი და მკვეთრია ზეგავლენა მათ უფლებებზე.

 

III

სარეზოლუციო ნაწილი

 

საქართველოს კონსტიტუციის 89-ე მუხლის პირველი პუნქტის „ვ” ქვეპუნქტისა და მე-2 პუნქტის, „საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის მე-19 მუხლის პირველი პუნქტის „ე” ქვეპუნქტის, 21-ე მუხლის მე-2 პუნქტის, 23-ე მუხლის პირველი პუნქტის, 25-ე მუხლის პირველი, მე-2 და მე-3 პუნქტის, 27-ე მუხლის მე-5 პუნქტის, 39-ე მუხლის პირველი პუნქტის „ა” ქვეპუნქტის, 43-ე მუხლის პირველი, მე-2, მე-4, მე-7, მე-8, მე-11 და მე-13 პუნქტების, „საკონსტიტუციო სამართალწარმოების შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-7 მუხლის პირველი და მე-2 პუნქტების, 24-ე მუხლის მე-4 პუნქტის, 30-ე, 31-ე, 32-ე და 33-ე მუხლების საფუძველზე,

 

საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლო

ა დ გ ე ნ ს:

 

1. არ დაკმაყოფილდეს კონსტიტუციური სარჩელები №561 და N568 („საქართველოს მოქალაქე იური ვაზაგაშვილი საქართველოს პარლამენტის წინააღმდეგ“).

2. გადაწყვეტილება ძალაშია საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს ვებგვერდზე გამოქვეყნების მომენტიდან.

3. გადაწყვეტილება საბოლოოა და გასაჩივრებას ან გადასინჯვას არ ექვემდებარება.

4. გადაწყვეტილების ასლი გაეგზავნოს მხარეებს, საქართველოს პრეზიდენტს, საქართველოს მთავრობას და საქართველოს უზენაეს სასამართლოს.

5. გადაწყვეტილება დაუყოვნებლივ გამოქვეყნდეს საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს ვებგვერდზე და გაეგზავნოს „საქართველოს საკანონმდებლო მაცნეს“.

 

კოლეგიის წევრები:

კონსტანტინე ვარძელაშვილი

ქეთევან ერემაძე

მაია კოპალეიშვილი